CC BY
0
Ф1ЛАЛАГГЧНЫЯ НАВУК1
131
УДК 821.161.3
П. Р. Кошмам
Кандыдат фшалапчных навук, дацэнт, дэкан факультэта павышэння квалiфiкацыi i перападрыхтоук! кадрау, УА «Мазырсю дзяржауны педагапчны утверсиэт iмя 1. П. Шамяшна»,
г. Мазыр, Рэспублка Беларусь
ПРАСТОРАВЫ ВОБЛ1К БЕЛАРУС1 У Л1ТАРАТУРЫ КАНЦА Х1Х - ПАЧАТКУ ХХ СТАГОДДЗЯ: РЭПРЭЗЕНТАЦЫЯ АБСЯГАУ РАДЗ1МЫ
Артыкул прысвечаны праблеме выяулення прасторавага вобл1ку Беларуа у лгтаратуры канца Х1Х - пачатку ХХ ст. у кантэксце вырашэння яе пгсьменнгкамг задач па кансал1дацы1 беларускай супольнасцг. На аснове творау Ф. Багушэвгча, К. Каганца, В. Ластоускага разглядаюцца аутарсюя стратэгИ рэпрэзентацып прасторы Беларусг, фармгравання каштоунаснага стаулення да яе. Адзначаецца змястоунае напауненне беларускай прасторы, вылучэнне яе абсягау I межау з мэтай актуалгзацыг нацыянальнага светауспрымання.
Ключавыя словы: вобраз Беларусг, прастора, рэпрэзентацыя радзгмы, нацыянальны наратыу, Ф. Багушэвгч, К. Каганец, В. Ластоусю.
Уводзшы
Перыяд канца Х1Х - пачатку ХХ ст. адзначаны у айчыннай псторып актыуным развщцём беларускай лтгаратуры як сферы выяулення нацыянальнага светауспрымання. Творы гэтага часу, ахоплiваючы разнастайныя аспекты быцця беларускага народа, вылучаюцца у дойным плане сшраванасцю на рэпрэзентацыю адметнасщ Беларуа, на прызнанне яе прасторы асновай беларускай донтычнасщ.
Мэтанаыраванае спасцiжэнне беларускай тэмы, яе напауненне каштоунасным зместам вызначае значнасць унёску, зробленага пiсьменнiкамi на мяжы стагоддзяу у станауленне нацыянальнага мастацтва слова. Прызнаныя у айчынным лггаратуразнаустве палажэннi аб зараджэннi нацыянальнага эпасу [1], паяуленш нацыянальнага тыпа-характару [2] i у цэлым аб нацыятворчай функцыi беларускай лiтаратуры [3] грунтуюцца менавiта на творах адзначанага часу i сведчаць пра перспектыунасць iх даследавання у кантэксце праблемы знiтаванасцi эстэтычнага i нацыянальнага. Сканцэнтраванасць гэтых катэгорый абумоул1вае даследчы штарэс да вобраза Беларусi i вызначае мэту дадзенага артыкула у аналзе аутарсюх стратэгiй рэпрэзентацш беларускай прасторы як сродку фармiравання нацыянальнай донтычнасщ у беларускай лiтаратуры канца Х1Х -пачатку ХХ ст.
Метады i метадалогiя даследавання
Засяроджанасць лiтаратуры адраджэнскай пары на вобразе Беларуа вызначае яе творы у якасщ важнай крынщы для даследавання нацыянальнай праблематыш, у тым лiку для спасцiжэння працэсу стварэння i развiцця уяуленняу пра свой край. У дадзеным артыкуле, прымяняючы параунальна-пстарычны метад даследавання, мы акцэнтуем увагу на канструяваннi прасторавага воблшу Бацькаушчыны у творах канца Х1Х - пачатку ХХ ст., разглядаем рэпрэзентацыю яе абсягау як працэс вылучэння фундаментальных кампанентау наратыву беларускай нацып.
Вынмк даследавання i ¡х абмеркаванне
У беларускай лiтаратуры змена стагоддзяу супала з якасным абнауленнем яе праграмных задач. Выяуленне адметнасщ быцця беларускага этнасу, якое доуп час надавала сэнс юнаванню асобнай айчыннай лiтаратурнай традыцыi, у новых пстарычных абставiнах стала падмуркам для абгрунтавання iдэi беларускай нацыi. Фактычна лiтаратура усклала на сябе функцыю шфармацыйнага суправаджэння пераходу беларусау у стан нацыянальнай супольнасщ, забеспячэння працэсу iх кансалiдацыi неабходнымi yяyленнямi пра агульныя выток1 i каштоУнасцi.
Усведамляючы важнасць асветнiцкай мiсii, беларуская лтгаратура настойлiва шукала свайго масавага чытача. Купалаусюя радк1 «З цэлым народам гутарку весцi, сэрца мiльёнаy падслухаць бiцця» [4, с. 131] выяyлялi жаданне усяго пакалення аутарау адраджэнскага перыяду
© Кошман П. Р., 2023
выйсщ са свaiмi твоpaмi на шьфокую ay^rropbM, знайсц1 з ëю супольную мову, y тым лiкy i y opa^rn сэнсе гэтыx слоу. Maгiстpaльнaй мэтай paзвiцця лiтapaтypы стала сцвяpджэнне iдэi Рaдзiмы, той тэpытоpыi, якая axоплiвaлa пpaявы белapyскaй адметнасщ, служыла асновай для стaнayлення пачуцця нацыянальнай згypтaвaнaсцi. Нapaтыy Бацькаушчыны, pоднaй Белapyсi зaклaдвay аснову нацыянальнай вдэнтычнасщ, дaзвaляy чытачам yзвысiццa над ^MiraraM^, адчуць npas пpынaлежнaсць да белapyскaй сyпольнaсцi шьфошя aбсягi свaëй ^ысут^^ y пpaстоpы i часе. У тагачасньк публщыстычньк тэкстax нaяyнaсць агульнай paдзiмы выкapыстоУвaлaся дзеля aбгpyнтaвaння еднасщ белapyсay, пpaдстayлялaся як фaктap, у mpaynanm з як1м юнуючыя канфесшныя ц1 саслоуныя aдpозненнi aдыxодзiлi на доуп план. М. Бaгдaновiч, даючы адказ на пытанне, сфapмyлявaнaе y назве свайго apтыкyлa «Хто мы таюя?», зaзнaчay: «Мы - тpэцi нapод pyскaгa коpaню, зaвëмся беларyсамi, i стapонкa наша завецца Беларусь. Ёсць пaмiж нас пpaвaслayныя, ëсць i кaтaлiкi, але нapод з нас адзш, бо yвa yrix адна гaвоpкa, адны звыча^ адны песнi, адна вопpaткa, aдзiн лад жыцця» [5, с. 126].
Белapyскaя нацыянальная супольнасць пpaдстayлялa толькi адзш з шкаль^ вapыянтay вдэнтычнасщ, яшя пpaпaноУвaлiся мясцоваму нaсельнiцтвy на мяжы XIX i ХХ стaгоддзяy. Нягледзячы на сувязь з этнaкyльтypнымi вытокам^ вдэя белapyскaй сaмaбытнaсцi i адпаведна Белapyсi як супольнай paдзiмы белapyсay мела пaтpэбy y дадатковым абгрунтаванш. На той час значная частка белapyскaгa этнасу aтaясaмлiвaлa сябе тольш з лакальнай тэpытоpыяй свайго пayсядзëннaгa iснaвaння i не дэмaнстpaвaлa yстойлiвaй тpaдыцыi щэнтыфшацьп з назвай Белapyсь. У сiтyaцыi панавання тутэйшай самасвядомасщ белapyскaе мастацтва слова ствapaлa Умовы для таго, каб паняцце paдзiмы сягнула за межы непaсpэднaгa вопыту белapyсa i paзaм з тым зaxaвaлa для яго пaчyццë сваей пpaстоpы.
Лiтapaтypa пачынала тэму нацыянальнага aдpaджэння з тлумачэння свайму чытaчy-белapyсy, што уяуляе сабой Белapyсь. Знакамтая пpaдмовa да «Дудк1 белapyскaй» Ф. Бaгyшэвiчa гpyнтaвaлaся на пашьфэнт ^у^ляду тутэйшага вяскоуца, pэaлiзоyвaлa сгpaтэгiю па яго далучэнт да белapyскaй супольнасщ. Звapот «Epa^M^^^, дзецi Зямлi-мaткi мaëй» [6, с. 21] ад iмя выдуманага селянiнa Мацея Бypaчкa фжсавау pоднaсць ayтapa i чытача, фapмyлявay тэзiс ix агульнага пaxоджaння, яш пpaдвызнaчay шчьфы, дaвеpлiвы xapaктap yсëй астатняй paзмовы. Як свой са свaiмi, так дзялiyся Бypaчок з бpaтaмi-чытaчaмi aдкpыццëм таго, што наша мова «людская i панская», а «нашу зямельку» с^адвеку «усе яе "Беларусяй" звалЬ» [6, с. 22], i тым самым далучау ix да вданы з багатай кyльтypaй i слаунай riстоpыяй. Пaпяpэджвaючы зaкaнaмеpнaе ад свaix сypaзмоУцay пытанне: «гдзе ж цяпеp Белapyсь?», пiсьменнiк тлумачыу: «Там, бpaтцы, яна, гдзе наша мова жывець: яна ад Вшьш да Мазьфа, ад Вiтэбскa за малым не да Чapнiгaвa, гдзе ^одна, Miньск, Maгiлëy, Вiльня i шмат мястэчкау i вëсaк...» [6, с. 22].
Пададзены у ^адмове пеpaлiк гapaдоУ нëс нaйпеpш iнфapмaтыyны сэнс. З дапамогай ix назвау ayтap ствapay маштабную сетку riстоpыкa-геaгpaфiчныx кaapдынaт, у якой месцaжыxapствa кожнага чытaчa-белapyсa набывала пpывязкy да агульнай Бацькаушчыны. Яе межы, вызначаныя у ^адмове, yяyлялi своеaсaблiвyю пaдpыxтоУкy да ус^ышатая веpшay збоpнiкa, сaдзейнiчaлi таму, каб пpaблемы бaгyшэвiчayскaгa геpоя усведамлялюя тыповымi для усяго нapодa, яш жыве на aкpэсленaй тэpытоpыi.
Паслядоунасць, з якой Ф. Бaгyшэвiч называе гapaды, пеpaдaе тую логiкy атсання, кaлi межы Белapyсi фiксyюццa спачатку з пауночнага зaxa,дy i пауночнага yсxодy на поудзень, а затым з зaxaдy на Усxод. ^ы гэтым лiнiя гapaдоУ, якой а^э^ваецца Белapyсь, мае замкнуты выгляд: ад^ываецца i зaкpывaеццa Вiльняй. Такая пазщыя надае aкpэсленым aбшapaм зaмкнëны выгляд i paßaw з тым двойчы вылучае згаданы гоpaд з агульнага шэpaгy. Так1м чынам ayтap мог надаваць належнае свaëй пpывaтнaй paдзiме, тым мясцiнaм, дзе пpaйшлa значная частка яго жыцця. Але у кантэксце зpобленaгa у пpaдмове riстapычнaгa экскypсy павышаная цiкaвaсць да Вшьт нaйпеpш yспpымaеццa як пpaявa увап да стaлiцы той дауняй дзяpжaвы, у сяpэдзiне якой, «як тое зяpно у гapэxy, была наша зямлща - Белapyсь» [6, с. 22].
Пpысyтнaсць вобpaзaУ гapaдоУ у тку адзнак «нашай зямлiцы» бачыцца не зyсiм тыповым для тагачаснай лiтapaтypы. Яе твоpы, нашсаныя на белapyскaй мове i звеpнyтыя нaйпеpш да белapyскaгa селянiнa, звычайна выбipaлi месцам дзеяння вясковае aсяpоддзе. Пеpaймaючы светапогляд свайго галоунага геpоя, ayrapbi пaкaзвaлi гоpaд на дыстанцьп, paзмяшчaлi яго на пеpыфеpыi той пpaстоpы, якая увасабляла уклад жыцця белapyсay. Тыповыя aдносiны селянiнa да гоpaдa пеpaдaвay i геpой веpшay «Дуди белapyскaй», кaлi пpызнaвayся: «Не люблю я места (пa-paсейскy - гоpaд). Надта там цяснота i вялЫ смоpaд» [6, с. 37]. Такая пpыxiльнaсць да вëскi,
Ф1ЛАЛАГ1ЧНЫЯ НАБУЮ
1ЗЗ
aдлюстpоyвaючы сувязь чaлaвекa з лaкaльным aсяpоддзем, з мaлой paдзiмaй, пa сyтнaсцi aцпaвядaлa стaнy этнiчнaй сaмaсвядомaсцi. У свaю чapгy пpaдмовa Ф. Бaгyшэвiчa былa цi не пеpшaй дэклapaцыяй белapyскaй гады aб свaëй пpысyтнaсцi y aгyльнaлюдскiм свеце, a тaмy дэмaнстpaвaлa новы пaцыxод дa yспpымaння свaйго pоднaгa aсяpоддзя. Знaчнa пеpaУзыxодзячы y мaштaбax пpaстоpy тyтэйшaй сaмaiдэнтыфiкaцыi, воблiк aгyльнaй Бaцькayшчыны меy пaтpэбy y докaзax свaëй aднapоднaсцi. У кaнтэксце выpaшэння гэтaй зaдaчы бaчыццa вaжным, што вызгачэнне Белapyсi як yнiкaльнaй пpaстоpы, aбaзнaчaнaй мapкеpaм «нaшaй мовы», ayтap дaпayняy пеpaлiкaм гapaцоy. Лaнцyжок з ix нaзвay пеpaводзiy paзмовy aд aбстpaктныx кaтэгоpый y сфеpy pэaльнaгa, зaсведчвay пеpaц чытaчом нa пpыклaдзе вядомьк яму пaвятовыx i гyбеpнскix ^rnpay нaяyнaсць цяпеpaшняй Белapyсi як ^aimi з бaгaтaй riстоpыяй, дзяpжayнымi тpaдыцыямi i, aцпaведнa, пеpспектывaмi y будучым.
Шэтычны збоpнiк «Дудга белapyскaя» aкaзay знaчны уплыу нa paзвiццë белapyскaй лiтapaтypы y кaнцы Х1Х - пaчaткy ХХ ст. Яе ayтapы тэмaмi, вобpaзaмi, iнтaraцыямi пpaцягвaлi пaчaтyю paзмовy npa Белapyсь. Непaсpэднa бaгyшэвiчayскi фapмaт pэпpэзентaцыi pa^i^i пеpaймay Kapy^ Kaгaнец. Яго «Пpaмовa» тaксaмa звяpтaлaся дa бpaтоy-землякоУ з мэтaй aбyджэння нaцыянaльнaй свядомaсцi i тaксaмa сцвяpджaлa aцзiнствa Бaцькayшчыны пpaз aпiсaнне яе aбсягay: «Гэй, xлопцы, бpaцця мaе, a сыны Зямлi Белapyскaй, кaтоpaя paскiнyлaся aд Гpодны дa места Смaленскa i aц Пpыпяцi aж нa дpyгi бок para Дзвшы пеpaкiнyлaся» [7, с. 25]. KaштоУнaсць белapyшчыны Kapyсь Kaгaнец aбгpyнтоУвaУ ужо вядомывш тэзiсaмi: гaвapыy, што «мовa нaшa кaлiсь слayнaй былa» [7, с. 25], выкaзвay непaкой зa бyдyчaе белapyсay. Як i Ф. Бaгyшэвiч, ayтap «^шовы» нaзывay Белapyсь «нaшa зямлвд» i, як яго знaкaмiты пaпяpэднiк, aкцэнтaвay yвaгy га яе сaмaцaстaтковaсцi. Новым, aцметным у aповедзе K. Kaгaнцa было тое, што paзaм сa Maymm riстapычным мiнyлым пiсьменнiк вылyчay i ^^одте бaгaцце pоднaй зямлi: «Ды i ^a^a ж бо нaшa зямлвд, усе выгaды мaе: i скiбa Уpaцлiвaя, i лесу бaгaтa, i сета aж нaдтa. I pэчaк сплayныx многa, a пa ^aëx, як бы aд воpaгa aбгapоджaнa пяском, бaлотaмi ды цëмнымi лясaмi» [7, с. 26]. Дaцaтковы сэнс rap^œ pоднaгa кpaю нaдaвaлa i выкapыстaнне y яго pэпpэзентaцыi вобpaзay pэк. ^ыи^ь i Дзвiнa, aкpэслiвaючы y «Пpaмове» K. Kaгaнцa ^Уд^выи i шуточный межы белapyскaй зямл^ yпapaдкоУвaлi выгляд яе пpaстоpы, несл уяуленне npa злaджaнaсць, цэлaснaсць яе aгyльнaгa мaлюнкy.
У пpыведзеным ypbiyFy звяpтaе ybapy пpысyтнaсць побaч з aпiсaннем зaможнaй Белapyсi вобpaзa воpaгa. Тaкое спaлyчэнне y пyблiцыстычныx тэкстax звыгайга yзмaцняе paзyменне знaчнaсцi pоднaй зямлi, aктyaлiзyе неaбxоднaсць яе зaxaвaння, aбapоны. Бaжным apгyментaм у гэтaй aпaлогii Бaцькayшчыны aд K. Уганда бaчыццa вылучэнне межay, ствоpaныx пpыpодaй. Дзякуючы згaдкaм üpa пяскi, бaлоты i лясы, як1я aбpaмляюць «гашу зямлiцy», iснaвaнне Белapyсi y тэксце пpaдстayляеццa як зaкaнaмеpнaсць, aбyмоУленaя i riстapычнымi, i ^^одныЕ^ фaктapaмi.
З улжш зaдaч raцыятвоpчaгa пpaцэсy, у яшм paзвiвaлaся белapyскaя лiтapaтypa y кaнцы Х1Х ст. i aсaблiвa y пaчaткy ХХ ст., яе пpaдстayнiкaм было вaжнa пaкaзaць aцзiнствa белapyскaй riстоpыi i белapyскaгa лaндшaфтy. Бaгaты фaктычны мaтэpыял для выpaшэння гэтaй зaцaчы тpaцыцыйнa дaвaлi rapодныя легенды. Iмi, у пpывaтraсцi, кapыстayся K. Kaгaнец, у твоpчaй сгадчыне якогa зayвaжнaе месцa зaймaюць aпaвядaннi, пpысвечaныя aдметным мясцiнaм Белapyсi. «Пpылyкi», «Нaвaсaдскaе зaмчышчa», «Maшэкa», «Зaсyльскiя тypэ» - гэтымi твоpaмi ayтap пpыaдкpывay стapонкy дaлëкaй мiнyУшчыны pоднaгa xpa^ пaкaзвay яе помнiкi y белapyскaй pэчaiснaсцi. У нaзвaныx aпaвядaнняx aцбiлaся iмкненне пiсьменнiкa дa тaго, габ пpaдстaвiць мясцовыя сюжэты чaсткaй aгyльнaй белapyскaй гiстоpыi. Яго геpой-aпaвядaльнiк пеpш чым пaчaць paзмовy üpa незвыгайгае здapэнне yкaзвay нa тое, у яшм месцы i y яшм чaсе «нaшaгa кpaю» яно aцбылося.
Рaзaм з тым пaцыxод дa pэпpэзентaцыi Белapyсi üpaß выяуленне лaкaльныx aдзнaк яе aцметнaсцi не мог зaпоУнiць пaтpэбy y тэкстax, у heíx бы сaмaбытнaсць кpaю paскpывaлaся з эпiчнaсцю, yлaсцiвaй нapодным aповедaм, i пaцaвaлaся як xapaктapыстыкa цэлaснaгa вобpaзa paцзiмы. У белapyскiм фaльклоpы, зaсяpоджaным нa спaсцiжэннi лaкaльнaй пpaстоpы, пa сyтнaсцi aцсyтнiчaлi сюжэты, яшя мэтaнaкipaвaнa yяyлялi усю Белapyсь, тлyмaчылi сaмaбытнaсць усяго яе aбшapy. У гэтым кaнтэксце пpыцягвaюць yвaгy с^обы лiтapaтapay ствapыць вобpaз aгyльнaй для yrix белapyсay Бaцькayшчыны нa Узоp нapодныx легенд. Рaзвiццëм гэтaгa ^унку белapyскaя лiтapaтypa пaчaткy ХХ ст. aбaвязaнa нaйпеpш Бaцлaвy ЛaстоУскaмy. Яго aпaвядaннi «Сож i Няпpо», «Векaвечнaя мяжa» няpэдкa зaлiчвaюць дa помигау вyснaй нapоднaй твоpчaсцi, xоць нaсaмpэч яны з'яyляюццa Удaлaй стылiзaцыяй гад фaльклоp. Пеpaймaючы мaнеpy, мaтывы i
вобразы народных творау, аутар надавау рысы аутэнтычнасщ сва1м аповедам. Такая неабходнасць выткала з асабтвасцей iх зместу, як1 фармiравау надзвычай важнае для нацыянальнай вдэнтычнасщ уяуленне пра даунасць роднага краю, спрадвечнасць кнавання яго абшарау.
У апавяданнi «Сож i Няпро» глыбшя беларускай старажытнасщ вымяралася рэкамi Дзвiна, Сож i Дняпро. Узнiкненне гэтых важных водных адзнак беларускага ландшафту пiсьменнiк тлумачыу з выкарыстаннем традыцый антычнасцг Прынама, iмя галоунага герой твора князя Рыдана напрамую атаясамлiвалася з назвай Эрыдан, якую Дзвiна насiла на свгганку еурапейскай цывшзацьп, а сам сюжэт разгортвауся у духу антычнага жанру метамарфоз. Паводле твора, слаунаму сва1м багаццем тутэйшаму князю Рыдану з-за падкопау «завiдлiвых» суседзяу давялося расстацца са сваiмi сынамi Сожам i Няпром. У самоце доуга плакау стары князь, пакуль ён сам i яго сыны не разлшся рэкамi. Прытрьг^ваючыся патрабаванняу легенды, апавяданне падводзiла да тлумачэння асаблiвасцей мясцовага ландшафту: «Дняпро плыве садамi ды лугамi, Сож iмхамi ды балотамi, а Рыдан - куды вочы глядзяць» [8, с. 143]. Але галоуны сэнс гiсторыi пра Рыдана аутар фармулявау у апошшм сказе твора: «А з таго часу усе сшы ляснога краю плывуць у чужыя моры i там прападаюць...» [8, с. 143]. У шматзначнасщ гэтага выразу увесь сюжэт твора успрымаецца як метафара залатога веку беларускай зямлi, страчанага i залiтага слязьмi.
Тэму фармiравання прасторавага воблiку роднага краю працягвала апавяданне «Векавечная мяжа». Створанае па канонах легенды, яно падавалася аутарам нiбыта як адбiтак у калектыунай памяцi беларусау тых часоу, яшя размежавалi народы, вызначылi абсягi iх тэрыторый. Аповед разгортвауся з апорай на мясцовы ландшафт, расказвау пра знакампую Камянецкую вежу i раку Буг як пра помнш-сведю легендарных падзей. Згодна з сюитам, абодва гэтыя аб'екты, арх1тэктурны i прыродны, паусталi на беларускай зямлi у вынiку канфлiкту з суседзямi, пададзенаму у апавяданне як супрацьстаянне казачных герояу князя Радара i Змея Крагавея, што з «ляцкай стараны» панадзiуся у наш край хадзщь. Дзеля абароны князь пабудавау вежу, а раку як памежны знак па яго загадзе праарау пераможаны Змей. Так1м вышкам эпiчнага змагання пiсьменнiк абгрунтоувау каштоунасць роднай зямл^ пстарычнае права беларусау на сваю зямлю, на свае межы. «З гэтых часоу, - адзначалася у творы, - на век1 вечныя тая разора, якую празвалi Бухам, щ Бугам, сталася гранiцай пашж нашым i ляшским краем» [8, с. 161].
Прыклад разгледжаных творау паказвае, што у стварэннi панарамнай карцшы радзiмы аутар сярод вобразау беларускага ландшафту значную увагу надавау рэкам. Вщавочна, што iх працяглыя лiнii уяулялi зручны iнструментарый для вылучэння адметнай прасторы Беларусi, абазначэння яе маштабау i межау. Аб разуменш рэпрэзентатыуных магчымасцей беларуск1х рэк сведчыць таксама выкарыстанне iх вобразау у падручшку для школьнага чытання «Родныя зярняты», як1 быу складзены В. Ластоусшм. Цэнтральнае месца у раздзеле гэтага выдання з назвай «Па родным краю» займалi творы беларусшх пiсьменнiкау, прысвечаныя Нёману, Дняпру i Дзвiне.
Заключэнне
У творах беларускай лтгаратуры канца XIX - пачатку ХХ ст. выявшася тэндэнцыя да спасцiжэння абсягау Беларусi, стварэння абагульненага прасторавага вобраза Бацькаушчыны. У вырашэнш гэтай важнай для нацыянальнага светауспрымання задачы пiсьменнiкi абапiралiся на прасторавыя вобразы, яюя неслi уяуленне аб беларускай адметнасщ. Гарады, славутыя мясцiны Беларусi i яе рэк1 выканалi у творах Ф. Багушэвiча, К. Каганца, В. Ластоускага функцыю вобразау-маркерау роднага краю i акрэслiлi важны кiрунак яго каштоунаснага успрымання у развiццi нацыянальнага наратыву.
Артыкул падрыхтаваны пры фiнансавай падтрымцы Мтктэрства адукацъи Рэспублт Беларусь па дагаворы № 1410/2021 ад 22.03.2021 у рамках НДР «Нацышнальны наратыту у беларускай лтаратуры Х1Х-ХХстст: спецыфка канструявання i мастацкай рэпрэзентацыи» (ДПН1 «Грамадства i гуматтарная бяспека беларускай дзяржавы», 2021-2025 гг.).
СП1С АСНОУНЫХ КРЫН1Ц
1. Адамовiч, А. М. Паэтычнае вярхоуе беларускай прозы / А. М. Адамовiч // Здалёк i зблiзку : зб. крытычных арт. / А. М. Адамовiч. - Мшск : Маст. лiт., 1976. - С. 58-98.
2. Навуменка, I. Я. Духоуны воблж героя / I. Я. Навуменка. - 2-е выд., дап. i перапрац. -Мiнск : Выд-ва БДУ, 1981. - 240 с.
3. Тычына, М. А. Янка Купала i Якуб Колас: учора i сёння / М. А. Тычына. - Мiнск : Беларуская навука, 2012. - 495 с.
Ф1ЛАЛАГГЧНЫЯ НАВУК1
135
4. Купала, Я. Спадчына: вершы i паэмы / Янка Купала. - Мшск : Юнацтва, 1988. - 349 с.
5. Багдановiч, М. Поуны збор творау : у 3 т. / Максш Багдановiч. - Мшск : Навука i тэхнiка, 1995. - Т. 3 : Публщыстыка, люты, леташс жыцця i творчасцг - 461 с.
6. Багушэвiч, Ф. Творы : для сярэд. i ст. шк. узросту / Франщшак Багушэвiч ; уклад. i прадм. Я. Янушкевiча ; камент. У. Содаля, Я. Янушкевiча. - 2-е выд. - Мшск : Маст. лт., 2001. - 206 с.
7. Каганец, К. Творы / Карусь Каганец ; уклад., прадм. i камент. С. Александровiча. -Мшск : Маст. тт., 1979. - 264 с.
8. Ластоусю, В. Выбраныя творы / Вацлау Ластоусю ; уклад., прадм. i камент. Я. Янушкевiча. -Мшск : Беларуси кшгазбор, 1997. - 512 с.
Паступгуурэдакцыю 30.03.2023 E-mail: pauloko7h@gmail.com
P. R. Koshman
SPATIAL IMAGE OF BELARUS IN THE LITERATURE OF THE LATE 19th CENTURY - THE BEGINNING OF THE 20th CENTURY: REPRESENTATION OF THE MOTHERLAND SPACE
The article deals with the problem of the spatial image of Belarus in the literature of the late 19th -the beginning of 20th century in the context of its writers solving the problem of the Belarusian community consolidation. Based on the works by F. Bagushevich, K. Kaganets, and V. Lastovsky, the authors' strategies for representing the space of Belarus and forming a value attitude towards it are considered. The article discloses the constituents of the country's space, defines its scope and boundaries with the aim of actualizing the national worldview.
Keywords: image of Belarus, space, representation of the homeland, national narrative, F. Bagushevich, K. Kaganets, V. Lastovsky.
