CC BY
2
УДК 811.161.3
Н. У. Чайка
Доктар фшалапчных навук, прафесар, прафесар кафедры мовазнауства i лшгвадыдактыш, УА «Беларуси дзяржауны педагапчны ушверсиэт !мя М. Танка», г. Мшск, Рэспублга Беларусь
ПРАГМАТЫЧНЫЯ ФУНКЦЫ1 КАНСТРУКЦЫЙ З ЭЛ1ПС1САМ ДЗЕЯСЛОВА
У БЕЛАРУСКАЙ МОВЕ
Артикул прысвечаны даследаванню прагматичных функций канструкцый з элтасам дзеяслова у беларускай мове. Выяулены прагматычныя тыпы выказванняу у беларускай мастацкай прозе - канстатывы, экспрэавы, дырэктывы, ттэррагатывы, вакатывы i аптатывы, рэпрэзентацыя ятх прадстаулена канструщыямi няпоунымi, элiптычнымi, рэдукаванымi i з iмплiцытнай семантыкай. У ходзе даследавання вызначаны вiдавы клас прагматычных тыпау -элттычныя сказы у структуры простага сказа, складанага, у структуры звышфразавага адзiнства; з семантыкай дынамiчнай i статальнай лакал1зацьи у межах прасторавага арыен^ра i па-за яго межамi, актыунага дзеяння, мауленчых працэсау.
Ключавыя словы: прагматычная функцыя; прагматычныя тыпы выказванняу; канстатывы; экспрэсiвы; дырэктывы; iнтэррагатывы; вакатывы i аптатывы.
Уводзшы
Структурна-сштакачныя мадыфжацьп актыуна функцыянуюць у беларускай мове, што абумоулена пашырэннем ix камуткатыуна-прагматычнага патэнцыялу i функцыянальнага дыяпазону.
У сучаснай л1нгвютыцы прыярытэтным шрункам выступае антрапацэнтрычная парадыгма, у межах якой вывучаюцца сродк1 i спосабы уздзеяння моуных адзiнак на свядомасць чалавека i яго эмацыянальныя рэакцып. Квалiфiкацыя i клаафжацыя прагматычных функцый моуных адзiнак прадугледжвае шматвектарны аналiз моунага матэрыялу, як1 уключае сштакачны, семантычны i прагматычны аналiз. Валщнасць падобнага падыходу абумоулена здольнасцю ахапщь у працэс даследавання усе формы i спосабы камушкатыунага узаемадзеяння субяседшкау.
Шматвектарнасць прагматычнага функцыянальнага дыяпазону дазволша даследаваць яго у межах розных лшгвютычных напрамкау - структурна-сiстэмнага (А. У. Бандарка, R. Fiengo [1; 2]), камушкатыунага (A. Вяжбiцкая, Т. В. Булыпна, L. Bednarczuk, K. Carlson [3-6]), структурна-семантычнага (А. В. Падучава, F. Danes [7; 8]), семiятычнага (У. А. Звегiнцау, Дж. Осцш, B. Hausperger [9-11]), логша-семантычнага (Т. В. Булыпна, L. Jose, U. Juzwa [4; 12; 13]).
Метады i метадалог1я даследавання
Метадалапчнай базай даследавання прагматычных функцый канструкцый з элшсюам дзеяслова выступае мауленчае узаемадзеянне апавядальнiка i рэцышента. Найбольшую цiкавасць для вучоных уяуляюць камушкатыуныя мэты i задачы канструкцый з элшасам дзеяслова, бо менавгга !х прагматычная нак1раванасць абумоулена пазщыяй удзельнiкау камунiкацыi, акалiчнасцямi працэсу камушкацып i уам! структурным! складнiкамi маулення.
Аналiз i астэматызацыя камушкатыуна-прагматычнага патэнцыялу адзшак мастацкага тэксту бачацца нам перспектыуным i актуальным даследаваннем, што абумоулена прыналежнасцю яго да сучаснага лшгвютычнага напрамку - прагматык1 мастацкага тэксту - i неабходнасцю выявщь i квал!фжаваць фактары фарм!равання прагматычнай функцый адзшак мастацкага тэксту на беларускамоуным фактычным матэрыяле.
Асноуным! метадам! даследавання з'яуляюцца атсальны i штэрпрэтатыуны метад анал1зу праза1чнага дыскурсу. Прадмет - канструкцый з элшсюам дзеяслова як адлюстраванне прагматычнай матывацый аутара.
Мэта даследавання - выявщь прагматычныя функцый канструкцый з элшсюам дзеяслова у беларускай мове.
Вынш даследавання i ix абмеркаванне
Камушкатыуная функцыя сштакачных адзшак у мастацшм тэксце прадвызначае !х лшгвютычную квал!фжацыю i клаафжацыю. Традыцыйна выдзяляюць наступныя прагматычныя
© Чайка Н. У., 2023
функцъи канструкцый - выказванш-канстатывы, экспрэавы, дырэктывы, вакатывы i аптатывы, якш выражаюцца канструкцыямi з элiпсiсам дзеяслова.
Выказванш-канстатывы шырока выкарыстоуваюцца у творах мастацкай лггаратуры i найбольш часта рэпрэзентуюцца у структуры элштычнай канструкцып. Так1я сказы сцвярджаюць факты рэчаюнасщ або апiсваюць пэуную сиуацыю. Канстатацыя фактау у большай ступенi уласщва элштычным канструкцыям з семантыкай статальнай лакалiзацыi з адпаведным ввдавым класам. Гэта тлумачыцца тым, што сказы ужо на узроуш сiнтаксiчных кампанентау утвараюць тыповую спуацыю. Дзеяслоу са статальным значэннем апускаецца часцей за шшыя, што выклшана камушкатыуным заданнем элштычнага сказа - паказаць месца размяшчэння аб'екта або проста указаць на яго наяунасць. Дамшуючым кампанентам у рэалiзацыi семантык1 выступае лакатыу: У куце на саломе - цяля з засохлым кончыкам пупавты (А. Карпюк); На стозе - бусел макаукаю лета (М. Стральцоу); У многiх на злiнялых прапацелых гтнасцёрках - ордэны (С. Грахоусш); На беразе - белы цвет (Я. Крупенька); Зiма... Зiма... У палях - туманы (П. Трус). На канстатацыю пэунага факта указвае лакатыу, яш выражаецца пераважна назоушкам: Гаспадар - у хаце? (I. Мележ).
Элштычныя канструкцый са значэннем статальнай лакалiзацыi у межах прасторавага арыенцiра уключаюць элшсаваны дзеяслоу i два матэрыяльна выражаныя кампаненты. Адметнасць семантык1 так1х сказау заключаецца ва указанш на канкрэтны прасторавы арыенщр, прычым суб'ект лакалiзацыi можа выражацца iмплiцытна: Агеньчыку цемры («Дзещ i мы»); Там, за Днепрабугам («Летнсю шлях»); Твае салдаты тут, у акопах (А. Дударау); Станцыш. Я у цягнк (М. Сяднёу). Лакатыу у дадзеных канструкцыях можа выражацца самым рознымi спосабамi -формаш назоУнiка: Пад небам беларускага слова (Л1М); Святло далёкай .зорю - над вадой (А. Грачаткау); Альпшская ружа - у наваколлi Ружкавiч («Адкрыты урок»); На скрыгжавант - чарада рабт. //1раптам надтс: «Сцеражыся мт» (А. Бажко); 1ду. З нябёс глядзщца месяц. // У прасторы ноч i цiхi сон (З. Астапенка); На сценах - дарагiя дываны, дарагi абажур, дарагая мэбля (Г. Марчук); прыслоуямг Насустрач - далта, мурожная траука. // За лугам - магшьтк, хмызняк i багна (З. Бядуля).
Канстатацыя фактау можа ажыццяуляцца з дапамогай элштычных канструкцый з семантыкай дынашчнай лакалiзацыi. У ташх выпадках факт рэпрэзентуецца як падзея. Пакольш прэдыкат у падобных канструкцыях адсутшчае, то рэалiзацыя фактуальнасцi ажыццяуляецца у большасцi выпадкау спосабам указання на акалiчнасцi дынамiчнай лакалiзацыi - мэту:
- Так, так няможна! Род звядзецца, //Калi магш не шанаваць... // Стары падняу з травы вядзерца: // - А я во - з хварбай, маляваць (Н. Гiлевiч); спосаб дзеяння: А немцы, немцы - сургунём. Ён палiвае iх агнём (П. Броука); А шнур (журавоу) парваны - тзам, нгзам... (А. Пысш).
Выказванш-экспрэавы надаюць сказу экспрэауную ацэнку (станоучую або адмоуную) ц рэгулююць узаемадзеянне памiж камунiкантамi. Спецыфiчная акцэнтуацыя у элштычных канструкцыях дазваляе iм выступаць у якасцi тыповага сродку перадачы эмацыянальна-экспрэаунай афарбоую. Так1я канструкцш надаюць выказванню экспрэауную ацэнку (станоучую або адмоуную) ц рэгулююць узаемадзеянне пашж камунiкантамi.
Актуалзацыя экспрэаунай ацэню у выказваннях ажыццяуляецца з дапамогай акалчнасцей спосабу дзеяння: Асмелщца б i вырваць з рук баян, //1 мех ушчэнт, i ушчэнт - баяна планк (А. Бачыла); аднародных у дачыненнi да элшсаваных выказткау: Устрывожаны салдаты //I - хутчэй за аутаматы (А. Пысш); адасобленых акалiчнасцей: I у гэты дзень тыя, што назiралi, глядзелi па-рознаму. Адны - чапляючы смяшкамi, другiя - гамонячы, спрачаючыся памiж сабой, трэцiя -моучю, хаваючы у сабе сваё думанне (I. Мележ); параунальных зваротау: На поплаве - шча^вая дзяучынка, // Як матылёк, - Упрыскач па траве (А. Грачаншау); Дзятлк еты i Глушак. Як каршаю, следавацельно, удваiх - каля адной (I. Мележ); Як хмарны дзень - // Так маю сэрца сёння... (Л. Геншш).
Рэгуляванне узаемаадносш памгж камушкаташ ажыццяуляецца спосабам рэпрэзентацш кампанентау з семантыкай мауленчых працэсау i акалiчнасцей спосабу дзеяння: Сцяпан заяву трэба у Юравiчы цi у Загалле (I. Мележ); Я ж казау - тяюх дыверсш у самой Оршы (М. Матукоусш). У канструкцыях з аб'ектныш кампанешаш актуалiзацыя экспрэсiунай ацэнк1 ажыццяуляецца у структуры складанага сiнтаксiчнага цэлага: Аж смешна! Яю-небудзь выжх на зямлi - усё на нас (А. Дударау); Хто гэта? Ажно страпянулася, дрыготка зайшлося у грудзях сэрца... I слёзы... Не ад сонца... (Г. Багданава).
Шъфока выкapыстоyвaюццa кaнстpyкцыi з элшсюам дзеяслова - выкaзвaннi-дырэктывы, яшя змяшчаюць пaбyджэнне да дзеяння, загады, paспapaджэннi, пpосьбы, зaбapоны, пapaды i шш. Вьфажаюцца яны pознымi тыпaмi элштычньк скaзay : Ты як хочаш думай, а - Каляды ето Каляды! Па-людску трэба з iмi (I. Мележ); Што ж ты, Мтта, мой дзень заняу? Значыць, у ауторак давядзецца (А. ДyдapaУ). Уключэнне зместу aкaлiчнaснaгa кампанента y змест пpэдыкaтыyнara дазваляе мapкipaвaць элшгычны сказ семантыкай мауленчьк пpaцэсay: Ты ycë-тaкi цiшэй. Я ледзьве уклала тату (Г. Mapчyк).
Дьфэктыуны змест можа pэпpэзентaвaццa y стpyктypы звышфpaзaвaгa aдзiнствa спосабам пpaмогa або Ускоснaгa yкaзaння на пaбyджэнне да дзеяння: Ганна, я цябе паважаю, але я чэсны, cпрaвядлiвы, не крыудуй... Не пра цябе ycë гэта. Не ëн гэта (А. ДyдapaУ); Б y с ь к о. Ты, Хведзька, Хведар Пayлaвiч, будзеш нaмi юраваць, а мы - дрyгiмi!.. Пад твaiм кiрayнiцтвaм. Будзем выконваць тваю жалезную волю iyкaзaннi (А. Ma^ëra^).
Kaнстpyкцыi са значэннем загаду могуць мець адценне пажадання, якое pэпpэзентyеццa з дапамогай pозныx часцщ: Тут ужэ самога думка бярэ, каб у калгас (I. Мележ); I ycяго y мяне турбот, // Каб у кватэрах - сонца yдоcтaль, //1 зелятны - у дварах, //1 yцехi рознай для малечы (З. Дудзюк); Ну, хопщь малоць пустое, - спахатлася Лyiзa. - Пагавары з iм. Даведайся, што на рабоце y яго (Л. Левaновiч); Не палягчэе - трэба па знахарку (I. Мележ); I кaлi уздумаеш пра замуж - то знай: з любым - але не з iм (Н. Гiлевiч); Перад ад'ездам у рaëн сабрау камсамольск сход i aб'явiy парадак дня, ят складаецца з адзтага пытання - заутрашняга выступлення. «Дзяучатю, хлопцы, давайце з душой, зрадасцю!» (У. ПaУлaУ).
Указанне на пpосьбy звычайна пеpaдaеццa з дапамогай кaнстpyкцый з элшсюам дзеяслова шшасказальна - на аснове iмплiцытнaй семантыш: Цяпер жа, кажуць, пустых кабтетау многа. Самы момант якую-небудзь свабодную пасаду... (А. Ma^ëra^); У хаце - холадно, цесно. - Што дaмaвiнa, то дамавта... Ну, але y гэты год - трохi, трохi - у дрyгi... (I. Мележ); Яно, можа, i к лепшаму. Яе дарожка адна, а ваша - другая. Ёй - поле, шыр, раздолле, ураджай, а вам - справа тшая (А. Maкaëнaк).
Выкaзвaннi-iнтэррaгaтывы звычайна змяшчаюць запыт пaтpэбнaй iнфapмaцыi, што i вызначае ix стpyктypнyю apгaнiзaцыю - гэта, як npasma, элштычныя кaнстpyкцыi y стpyктypы дыялапчнага адзшства. РэплМ дыялога маюць pознyю будову: апускацца y ix можа любы член, што aбyмоУленa лëгкaсцю яго yзнayлення з дапамогай кантэксту. K^^^a^rn сэнсу няпоуньк кан^у^ый у с^ук^ы дыялапчнага адзшства сyпpaвaджaеццa таксама невеpбaльнымi сpодкaмi кaмyнiкaцыi: мiмiкaй, жэстaмi i iнш.
Сэнсава-граматычнае aдзiнствa кaнстpyкцый у стpyктypы дыялога дазваляе эксплщытна вьфажаць только той член, яш змяшчае новую iнфapмaцыю, неaбxоднyю для далейшага paзвiцця паведамлення, або запыт аб невядомай iнфapмaцыi:
З а л ы г i н. Прауду тшуць.
Д з я ц е л. Правду?
С а л д а т. А можа, той, сапрауднай, i зyciм няма?
3 а л ы г i н. Ёсць.
4 ы б у к. Дзе яна, пад яюм кустом? У бaльшaвiкоy? (I. Мележ).
C^y^^pa дыялапчнага адзшства, у склад якога Увaxодзяць элштычныя кансфукцьй, клаачная: пеpшы сказ з'яyляеццa поуным i змяшчае усе неaбxодныя стpyктypныя i семантычныя кампаненты. Aстaтнiя pэплiкi «нашзваюцца» на стpыжнëвы сказ i змяшчаюць толькi актуальную iнфapмaцыю цi запыт: Нечакана бл1зка i хрыплавата адгукаецца вартавы:
- Што там? Зноу ячная?
- Не, защрка з салам.
- Ну, ycë лепей. А то гэта ячная Ужо y бруха не лезе.
- Палезе. Ну, як твой бандыт? -раптам пытаецца новы вартавы.
- Цiхi, як мыша. Спщь ycë.
- Цiхi, кажаш? (В. Быкау).
За аснову клаафшацьй выкaзвaнняy-iнгэppaгaтывay пpынягa тчыць эксплщытна вьфажаны член у ix. Выдзяляюцца скaзы-pэплiкi, што змяшчаюць дзейтк. Падобныя сказы могуць уключаць адказ на пытанне субяседшка:
Брытвт нacyпiycя.
-Хто гэта - нiшчылi?
- Мы.
- Гляджу: разумныя вельмi, - з'едлiва сказау былы ротны (В. Быкау);
-Хто вядзе роту? - перамагаючы боль запытау ён.
- Дрозд (I. Мележ);
- Што вас так зацкавша, мой мшы госць? - прагрымеу над iм голас Сяргея Карпавiча.
- Фтанцыды! - мехатчна адказау Толя, адрываючыся ад цкавага артикула, яюм ён захатуся.
- Цкава? (Б. Мiкулiч).
Эксплщытна выражаны дзейшк можа змяшчаць удакладненне да папярэдняга пытання -штэррагатыва. У таюм выпадку назiраецца сэнсавае дублiраванне дзейнiка стрыжнёвага сказа:
Яму тхто не адказау. Датла быту заняты бобам, а Брытвт тольк павёу на хлопца касым абыякавым позiркам.
- Ля Азярышча б прайсцi лягчэй. Там палщыя свая.
- А ты скуль ведаеш? - суха запытау Брытвт.
- Я? Гэтш сакрэт! Усе ведаюць, - знарок бесклапотна адказау Сцёпка, але унутрана насцярожыуся: тон гэтага пытання быу яму дужа вядомы, i ён ужо зразумеу, што дарма так сказау (В. Быкау). Цесная сэнсава-граматычная сувязь рэплж дыялога дазваляе ужываць адзш кампанент у функцып цэлага сказа.
Назiраюцца выпади, калi сказ-рэплша змяшчае выказтк. Рэплжа можа уключаць пытанне -штэррагатыу:
I н г а (праводзщьрукой паяго шчацэ). Зноу начавауу лабараторыи?
А с к о л ь д. Хто-небудзь павiнен наглядаць за апаратурай.
I н г а (уздыхае). Абедау? (А. Макаёнак) - i адказ на яго:
- Значыцца, Оршу занялi?
- Занялi, бацька, занялИ (I. Мележ);
- Дом мiнiраваны?
- Мiнiраваны.
- Чым?
- Авiябомбамi. Толам (I. Мележ).
Цесная сувязь элштычных канструкцый з актуальным падзелам паведамлення дазваляе ужываць элементы, яшя змяшчаюць новую шфармацыю i адказ на пытанне.
Рэплш дыялога, што выконваюць функцыю акалiчнасцi, могуць змяшчаць прамы адказ на пытанне субяседшка - штэррагатыу:
- Зноу на сходзе начавалi?
- На сходзе, - усмешлiва пацвердзiу Башлыкоу (I. Мележ) - i могуць яго удакладняць:
- Таюя выпадт маглi быць у тыя часы, - сцвердзiу я. - Прабачце, я прафан у геральдыцы. Яноусшя, мне здаецца, вядуцца на нашай зямлi з дванаццатага стагоддзя? - З трынаццатага, - сказала яна (У. Караткевiч);
- У Юравiчы пойдзеш.
- У... Юравiчыl (I. Мележ).
Дыялапчныя адзшствы, у яюх рэплш - элштычныя сказы - выконваюць функцыю дапаунення, маюць асаблiвую структуру. Дапауненне у большасщ выпадкау дублруецца у рэплшах дыялогу, змяшчае штэррагатыунае пытанне: Дачка. Але i нашаму дасталося. Яму адарвалi вуха. Тата. Як вуха? (А. Макаёнак), - адказ на яго:
Яна зусШ не здзiвiлася. Здзiвiуся я, даведаушыся, што гэта слова ёй знаёма.
- Што ж, вельмi цкава. А чым вы зацiкаулены? Песнямi, nрымаукамi?
- Легендамi, nанi. Старымi мясцовымi легендамi (У. Караткевiч) - або удакладняе яго:
- Дарэмна вы кiнулiся туды, - сказала яна. - Вы, вядома, нiкога не nабачылi. Я ведаю, бо бачу яго тольк я i часам яшчэ ахмктрыня. Берман бачыу яго.
- Каго «яго»?
- Малога Чалавека Балотных Ялт.
- А гэта што такое?
- Не ведаю. Але ён з 'яуляецца, калi у Балотных Ялiнах хтосьцi nавiнен памерц наглай смерцю. Ён можа хадзщь яшчэ год, але дачакаецца свайго.
- Магчыма, - няудала пажартавау я. - Будзе сабе хадзщь яшчэ год семдзесят, пакуль вас не пахаваюць прауную.
Яна рэзка адктула галаву (У. KapaTKeBi4), - щ змяшчае працяг гутарк1:
- Пане, - голасна сказау я. - Вы лiчыце, што гэта годна сапрауднага дваранта - штурхнуць чалавека i не папрасщь у яго прабачэння?
Ён павярнууся:
- Вы мне гэта?
- Вам, - спакойна адказау я. - Сапраудны шляхцщ - гэта джэнтльмен (У. KapaTKeBi4).
Зрэдку Ha3ipa^^ выпади, кaлi рэплжа дыялога змяшчае азначэнне:
- Раку пад Круглянамi ведаеш? - казау Маслакоу, пераабуваючыся.
- Ну.
- Дык вось там.
- Доугi той ? Драуляны ?
- Ён самы.
- Наурад Ц што выйдзе, - падумаушы, сказау Брытвт, па сваей звычцы пазiраючы у дол. - Там ахова (В. Быкау).
Фaрмiрaвaнне семантыи у падобных канструкцыях ажыццяуляецца з дапамогай кантэксту або на аснове лопка-семантычных адносш
Элштычныя сказы, нягледзячы на структурную непаунату, з'яуляюцца функцыянальна паунавартасныш антакачныш адзшкамг Канструкцьп праецыруюць змест прэдыкатыунай части на поуны сказ, у вышку чаго становяцца сэнсава завершаныЕ^ i змяшчаюць штэррагатыуны змест або адказ на яго:
- Зноу ты, Навум, гародзш абы-што. Цябе я сам папраау. Гэта ж скарб - мець такога адукаванага вайскоуца.
- Каб здаровага.
- Хто ведае так зброю. I сваю. I - што важна - нямецкую. I тактыку.
- Шхто нас не вучыу партызанскай тактыцы. А дарэмна. Шхто не думау, што прыйдзецца ваяваць на сваей зямлi (1. Шамяин).
Шырокае выкарыстанне падобных сказау абумоулена ix лакашчнасцю i кампактнасцю.
Заключэнне
Анaлiз фактычнага матэрыялу дaзволiу выдзелщь i квaлiфiкaвaць прагматычныя тыпы выказвання у сiнтaксiчнaй астэме беларускай мовы - канстатывы, экспрэавы, дырэктывы, штэррагатывы. Структурная разнастайнасць канструкцый з элшасам дзеяслова дазваляе сфaрмiрaвaць значны дыяпазон прагматычных функцый выказванняу. 1х ввдавы клас прадстаулены элштычныЕШ кaнструкцыямi простым^ няускладненыш i ускладненыш, складаным скaзaмi, а таксама кампанентам у структуры звышфразавага aдзiнствa. Разнастайнай з'яуляецца i семантычная аргашзацыя канструкцый. Выказваннг-канстатывы выражаюцца пераважна элютычныЕШ скaзaмi з семантыкай статальнай лакал1зацып, экспрэсiвы прадстаулены кaнструкцыямi з семантыкай дынaмiчнaй лaкaлiзaцыi, дырэктывы выражаны выкaзвaннямi са значэннем загаду або пабуджэння да дзеяння, iнтэррaгaтывы нaзiрaюццa у структуры дыялапчнага aдзiнствa. Такая рода-вщавая разнастайнасць канструкцый дазваляе значна пашырыць ix прагматычны дыяпазон i сфaрмiрaвaць розныя камушкатыуныя стрaтэгii у мастацкай прозе.
СП1С АСНОУНЫХ КРЫН1Ц
1. Бондарко, А. В. Функциональная грамматика / А. В. Бондарко. - Л. : Наука, 1984. - 136 с.
2. Fiengo, R. Indices and identity / R. Fiengo. - Cambridge ; London : MIT Press, 1994. -XVII, 315 p.
3. Вежбицкая, А. Семантические универсалии и описание языков / А. Вежбицкая. - М. : Языки русской культуры, 1999. - 780 с.
4. Булыгина, Т. В. Семантические и грамматические категории и их связи / Т. В. Булыгина // Аспекты семантических исследований. - М. : Наука, 1995. - С. 320-355.
5. Bednarczuk, L. Elipsa a spojnosc tekstu / L. Bednarczuk // Skladnia, stylystyka, struktura tekstu / pod red. M. Krauz, K. Ozoga ; Uniw. Rzeszowski. - Rzeszow, 2002. - S. 42-45.
6. Сarlson, K. Paralelism and prosody in the processing of ellipsis sentences / K. Сarlson. -New York ; London : Routledge, 2002. - 227 p.
7. Падучева, Е. В. Высказывание и его соотнесенность с действительностью. (Референциальные аспекты семантики местоимений) / Е. В. Падучева. - М. : Эдиториал УРСС, 2002. - 288 с.
8. Danes, F. Syntakticke struktury / F. Danes // Kultura a struktura ceskeho jazyka ; Univ. Karlova v Praze. - Praha, 2009. - S. 251-352.
9. Звегинцев, В. А. Предложение и его отношение к языку и речи / В. А. Звегинцев. - М. : Эдиториал УРСС, 2001. - 312 с.
10. Остин, Дж. Л. Слово как действие / Дж. Л. Остин // Новое в зарубежной лингвистике. -1986. - Вып. XVII. - С. 22-29.
11. Hausperger, B. Schprachökonomie in Grammatik und Pragmatik : die Ellipse / B. Hausperger. - München : Utz, 2003. - IX, 327 s.
12. Jose, L. Marcher trois heures vs marcher pendant trois heures, peuton marcher sans ellipse? / L. Jose // Bull. de la Soc. Linguistique de Paris. - 2001. - Vol. 96, № 1. - P. 207-226.
13. Juzwa, U. The inflection of ellipsis and its antecedent - the minimalist account / U. Juzwa // Linguae Mundi. - 2005. - № 2. - S. 69-76.
Паступгуурэдакцыю 27.03.2023 E-mail: natusia12@tut.by
N. V. Chaika
PRAGMATIC FUNCTIONS OF CONSTRUCTIONS WITH VERB ELLIPSIS IN THE BELARUSIAN LANGUAGE
The article is devoted to the study of pragmatic functions of constructions with verb ellipsis in the Belarusian language. Pragmatic types of utterances in the Belarusian fiction have been revealed - constatives, expressives, directives, interrogatives, vocatives and optatives, which are represented by incomplete, elliptical, reduced constructions and with implicit semantics. In the course of the study, a specific class of pragmatic types has been determined, namely elliptical sentences in the structure of a simple and complex sentences, in the structure of a super-phrasal unity; with the semantics of dynamic and static localization within a spatial reference point and beyond it, with the semantics of active action, and speech processes.
Keywords: pragmatic function; pragmatic types of utterances; constants; expressives; directives; interrogatives; vocatives and optatives.
