CC BY
3EURASIAN JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES,
PHILOSOPHY AND CULTURE
ARTICLE INFO
EURASIAN JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES, PHILOSOPHY AND CULTURE
Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.2 | SJIF = 8.165 www.in-academy.uz
HISTORY OF PR ACTIVITY, ITS THEORETICAL FOUNDATIONS AND CLASSIFICATION
Baxitova Jasmina Arman qizi
Student of Karakalpak State University https://doi.org/l0.5281/zenodo.11439197
ABSTRACT
Received: 23thMay 2024 Accepted: 30thMay 2024 Online: 31th May 2024
KEYWORDS Public relations, press conference, PR action, briefing, PR-campaign, manipulation, public
control.
The historical stages of the emergence of PR activities are studied in a classified manner in the article. Also, the methodical basis of PR activity is shown in a systematic way and its classification is noted. Proposals for the development of PR activities and the PR market have been developed.
PR ISKERLIGI TARIYXI, TEORIYALIQ TIYKARLARI HAM KLASSIFIKACIYASÍ
Baxitova Jasmina Arman qizi
Qaraqalpaq mámleket universiteti student https://doi.org/l0.5281/zenodo.11439197
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Received: 23thMay 2024 Accepted: 30thMay 2024 Online: 31th May 2024
KEYWORDS Jámáátshilik penen baylanis, press konferenciya, PR akciya, brifing, PR-kampaniya, manipulyaciya, jámiyetshilik qadagalaw.
Maqalada PR iskerliginm payda boliwinm tariyxiy basqishlari klassifikaciyaliq formada úyrenilgen. Sonday-aq, PR iskerliginm metodikaliq tiykarlari sistemali túrde keltirilgen hám klassifikaciyasi keltirilgen. PR iskerligin hám PR bazarin rawajlandiriw boyinsha usinislar islep shigilgan.
Jámiyetshilik penen baylanislardi qáliplestiriw hám rawajlandiriw procesi ótken ásirdiñ belgili tendenciyasi bolip tabiladi. Biraq, PR tariyxi adamlar bul iskerliksiz biznesti quriw hám rawajlandiriw qiyinligin túsiniw bunnan bir neshshe jillar aldin baslangan.
Qánigeler PR áyne qashan payda bolganligi hám koncepciyani kúndelik paydalaniwga kirgizgen tiykarshisi kim bolganligi haqqinda uliwmaliq túsinikke iye emes. Ilimpazlar kópshiligi bul terminiñ qáliplesiwi AQShda júz bergen degen juwmaqti aytadi. Yagniy, bul termin AQSh Prezidenti Tomas Jefferson hám yurist Dorman Eaton siyaqli shaxslarga tiyisli. Biraq, PRdiñ rawajlaniw tariyxi bunnan aldiniraq baslangan.
PR rawajlandiriwdiñ tariyxiy basqishlarina túrli kóz qarastan qaraw múmkin: waqtinshaliq yamasa tariyxiy faktorlar, soniñ penen birge, qollanilatugin qurallar tiykarinda .
EURASIAN JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES, PHILOSOPHY AND CULTURE
Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.2 | SJIF = 8.165 www.in-academy.uz
Baylanis jámiyette mudami joqari orinda bolgan. Sol sebepli insan rawajlaniwiniñ hár bir basqishi ol yamasa bul tárzde PR rawajlaniwina tásir kórsetdi. PRdiñ rawanlaniw dáwirleri tómendegishe: Áyyemgi; Orta jas; Oyaniw dáwiri; Reforma; Jaña; Eñ jaña;
Postmodernizm.
Múqaddes kitaplarda da ulamalar ózleri sadiq bolgan sistemanin tereñ negizin keleshek áwladqa jetkiziwge, oni eñ maqul kóriniste kórsetiwge háreket etken. Siyasatshilar tuwri minez-quliqti enjaydiriw arqali óz máplerin qorgagan, Úgit-násiyatlawda ózleri ushin eñ paydali dep bilgen jónelisti ilgeri súrgen. Demek, hátte eramizga shekemgi dáwirdegi tasli súwretlerde adamlar ortasinda turaqli baylanislardi ornatiw hám jámiyetshilik pikirin basqariw usillari menen baylanisli bolgan.
Túrli dáwirlerdegi - siyasattan dinge shekem payda bolgan social mashqalalardi sheshiw hám jámiyettegi etika principlerini qáliplestiriw ushin málim PR texnologiyalarinan paydalangan. Misali Amerikadagi ingliz kolonizatorlari gárezsizlikke erisiw ushin hár túrli túsinikler hám manipulyaciyalar járdeminde ámelge asirilgan háreketlerdiñ nizamliligin isenimli dáliller bazasin qáliplestiriwden tartinbagan. Rim húkimdari Yuliy Tsezar kóp waqtin óziniñ áskeriy júriwleri hám jeñisleri haqqindagi magliwmatlardi óz ishine algan avtobiografiyaliq dóretpeler jaziwga sariplagan. Keyinshelik qúdiretli mámleket hukmdarlari xalqqa, pútkil jer júzine ózlerin professional lider sipatinda nege ilayiqligin kórsetiw ushin paydalangan.
Bul jagday XIX ásirge shekem dawam etti, sebebi 1807-jilda birinshi ret PR tariyxin túpten ózgertken jámiyetshilik penen baylanislar túsinigi rásmiy payda boldi. Barligi AQShtiñ socialliq-siyasiy ortaliginda saylawshilardi ózine tartiw zárúrliligi payda bolganinan baslandi. Unamsiz kolonizatorliq tásirinen waz keshiw hám ámeldegi prezident poziciyasin bekkemlewge qaratilgan úgit-násiyatlaw húkimran qatlamniñ orayliq iskerligine aylandi. Atap aytqanda, abirayli jurnalist Amos Kendalldiñ aktiv poziciyasi prezident Jeksonga oniñ obrazin jaratiwda úlken járdem berdi.
Tilekke qarsi, 1830-jilda isletiletugin PR instrumentleri túrleri júdá az edi. Endi professionallardan PR járdemine buyirtpa beriw múmkin. UP business kárxanalarga pútkilley jaña dárejege shigiwga járdem beriw ushin keñ kólemli xizmetlerdi usinis etedi, atap aytqanda, jámiyetshilik pikiri menen islesiw.
Ataqli alim R.Smit óziniñ "Jámiyetshilik penen baylanislar tariyxi" atli kitabinda PRdiñ qáliplesiwinde 4 tiykargi basqishni belgilep bergen. Oniñ teoriyasi gózlengen maqset hám paydalaniletugin baylanis túri ortasindagi tikkeley baylanisliliqqa tiykarlangan. Ol tómendegi basqishlardi aniqladi:
1. Manipulyatciya (XIX ásir). Tiykargi maqset xaliq arasinda málim bir pikirdi qáliplestiriwge qaratilgan úgit-násiyatlaw edi. Tiykargi waziypa jámiyetlik sanasin basqariw edi. Ol bir tárepleme baylanis túrine kiredi;
EURASIAN JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES, PHILOSOPHY AND CULTURE
Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.2 | SJIF = 8.165 www.in-academy.uz
2. Informaciya (XIX ásir aqiri - XX ásir baslari) bul dáwirde hár qiyli
túrdegi informaciyalardi tarqatiw jáne oni maksimal dárejede adamlarga jetkiziw eñ zárúrli waziypa edi. Soniñ menen birge, ol tek bir tárepden, oy-órislerdi aliw múmkinshiligisiz ámelge asirildi;
3. Jámiyetshilik qadagalaw (XX ásir ortalari). Óz-ara baylanistan paydalaniwdiñ baslaniwi. Diqqat vektori jámiyetshilik sanasina sapa tárepinen tásir kórsetiwdi úyreniw hám nátiyjeli qural járdeminde minez-qulqlardi tuwrilaw qábiletine ótti;
4. Óz-ara tásir. XX ásirdiñ aqirinda júzege kelgen dawlar hám kelispewshiliklerdi óz-ara túsiniw principlerinen paydalanbastan sheshiw múmkin bolmagan dáwir keldi. Táreplerdiñ hár biri tekgana ol yamasa bul másele boyinsha óz pikirin bildiriw huqiqina iye, bálki keyingi rawajlaniw ushin joqari sapali oy-pikirlerdi aliwdiñ aniq zárúrliligi bolip tabiladi.
PR-bul málim bir joybar ishindegi, soniñ penen birge, bul joybardi tabisli ámelge asiriw ushin oniñ qatnasiwshilari hám sirtqi ortaligi arasindagi múnásebetlerdi birlestiriwge qaratilgan xabarlardi jaratiw hám tarqatiwdi óz ishine algan informaciyaliq-processual hám texnologiyaliq háreketler sistemasi.
PR klassifikaciyasi bir neshe qaraslar tiykarinda ámelge asiriliwi múmkin:
1. Qariydardin máplerine kóre: unamli imidjiñizdi qáliplestiriw ushin; Qarsilasqa qarsi gúreste oniñ imidjine tásir etiw ("qara PR").
2. Jámiyettin maqsetli gruppalari boyinsha: Óz xizmetkerlerine arnalgan kompaniya ishindegi PR-akciyalar; Kompaniyaga sirtqi ortaliqqa qaratilgan PR-akciyalar.
3. Qosimsha tarawlari boyinsha: Ekonomika; siyasat; ideologiya; socialliq taraw. Jámiyetlik turmista jumis alip barip atirgan PR xizmetleri:
1. Basqariw boyinsha máslahát: korporativ imidj; abroy-itibardi basqariw; galaba xabar qurallarin joybarlaw; xizmetkerlerdi tañlaw hám bahalaw; dawlardi basqariw (krizisqa qarsi basqariw).
2. Shólkemlestirilgen PR: PR kampaniyalarin, social akciyalardi joybarlaw hám ótkeriw; abonent PR xizmeti; shou programmalari, koncertler, galabaliq akciyalar, baspasóz konferenciyalari, klub kesheleri, prezentaciyalar, reklama kompaniyalari hám galaba xabar qurallari ushin akciyalardi shólkemlestiriw; jergilikli nizam shigariwshi hám atqariwshi húkimet shólkemleri menen sheriklik.
3. Ekonomikaliq konsalting: ekonomikaniñ real sektori, finans-kredit sistemasi jagdaylariniñ analitikaliq túsindiriwleri; galaba xabar qurallarin monitoring qiliw; investiciya islep shigariw hám xojaliq joybarlarin jaylastiriw hám ilgeri súriw, bazar jagdaylariniñ rawajlaniwin boljaw.
4. Social psixologiyaliq izertlewler: jámiyetshilik pikirin úyreniw hám bahalaw; treningler; máslahátlar; mashqalali jagdaylardi huqiqiy sheshiw; informaciya hám psixologiyaliq qáwipsizlikti jaratiw; jámiyetshilik pikiri reytingleri; etika-estetika qagiydalari; oratorliq.
5. PR Internet; PR-akciyalar, onlayn konferenciyalar, tartislar, qáwenderlerden paydalangan halda jámiyetshilik penen baylanislardi rawajlandiriw salasindagi kompleks jumislar.
PR xizmetlerin bazari - bul marketing, ekonomikaliq konsalting, social psixologiya, krizisti basqariw hám basqa tarawlarda hár qiyli xizmetlerdi islep shigaratugin hám ámelge asiratugin firmalar, kompaniyalar, agentlikler, gruppalar kompleksi. jámiyette kóplegen
EURASIAN JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES, PHILOSOPHY AND CULTURE
Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.2 | SJIF = 8.165 www.in-academy.uz
baylanislardi shólkemlestiriw arqali xizmetler bazari elementler hám kompaniyalar ortasinda pútin birlik retinde isleytugin kóplegen elementler, dárejeler, sektorlardiñ quramali sistemasin usinis etedi.
Juwmaqlap aytqanda PR xizmetleri bazarin rawajlandiriwdiñ tiykargi bagdarlari tómendegilerden ibarat:
1. PR iskerligi salasin rawajlandiriwda PR biznestiñ bazar maydanin jáne de keñeytiw.
2. PR xizmetleri bazarinda básekiniñ kúsheytiwi.
3. PR xizmetlerin úlesiniñ ósiwi tekgana regionliq, jergilikli, dárejede, bálki xaliq araliq kólemde de boliwin támiynlew.
4. Biznes tarawina global internet hám mobil baylanis tarmaqlarinan paydalangan halda jaña PR texnologiyalarin engiziw.
5. PR xizmetleriniñ sapa standartlarin islep shigiw.
6. PR xizmetlerin bahalarin turaqlilastiriw.
7. Joqari oqiw orinlarinda kadrlar tayarlaw hám qayta tayarlaw arqali PR xizmetlerin ámelge asiriwshilaridiñ dóretiwshilik qóbileti, professionalligi hám kompetentsiyasin bunnan bilayda jetilistiriw.
8. Jámiyetshilik penen baylanislar sistemasin basqariwdi mámleket tárepinen tártipke saliwdiñ formalari maslasiwin itibarga algan halda jumis alip bariw.
References:
1. Саъдуллаева О. ПР билан ОАВларнинг фарци нимада? // Узбекистон матбуоти. 2004. №3. - Б. 40.
2. Почепцов Г. Паблик Рилейшнз для профессионалов. - М.: 2000.
3. Эшбеков Т.У. Паблик Рилеишнз ва матбуот хизматлари. - Т.:Университет. 2007. 43-бет
4. Eshbekov T. Jamoatchilik bilan aloqalar va axborot xizmatlari. O'quv qo'llanma. -T.: O'zMU, 2012.-80 b.
5. Arziyev F. Pablik rileyshnz - axborot ortidagi manfaat. //Xalq so'zi, 2003, 4 noyabr.
6. PRESS LANGUAGE IS A QUALITY OF LITERARY AND ORAL LANGUAGE SIZE. G Seitnazarova - Конференции, 2020
7. Relativity of the Genre, Theme, Idea and Image in Artistic Expression. SG Suxanatdinovna.
