CC BY
35
Нащональний лкотехшчний унiверситет Украши
13. Lund-Tangen H.J. Positive resulater av forsoksjakten pa tlg i Sverige / H.J. Lund-Tangen // Jakt- fiske - friluftsliv. - 1971. - Vol. 100, № 3. - Pp. 140-142 (цит. по РЖ био. - 1972. - № 7 и 721).
Евтушевский Н.Н., Маменко А.М. Численность лося (Alces alces L.) и сырье для его питания в Украине
Освещены вопросы поддержания оптимальной поло-возрастной структуры популяции лося в естественных условиях Украины. Установлено, что при оптимизации изъятия количество подранков не превышало 5 %. В отстрелянных в начале охотничьего сезона самцов выход мясной продукции на 10-20 % был больше, чем в отстрелянных в декабре-январе. Наибольшие повреждения наносит лось лесным молоднякам в зимний период, употребляя преимущественно сосну, ветви и кору осины. Защита лесных мо-лодняков от лося проводится путем снижения плотности его поголовья и с помощью биотехнических и биологических методов.
Ключевые слова: лось, сырьё, питание, численность, структура популяции.
Yevtushevskyy N.N., Mamenko A.M. Population of elk (Alces alces L.) and raw materials for elk feeding in Ukraine
The problems of keeping the optimal sex and age structure of elk population in the natural conditions of Ukraine have been considered in the article. It has been found out that the number of the wounded elks did not exceed 5 % when the deprivation was optimized. The males killed at the beginning of the hunting season had higher meat produce gain by 10-20 % than the males killed in December and January. Elks bring great damage to the forest sprouts in the winter season, they eat mainly pine trees, branches and bark of an asps. The protection of the young forest trees from elks has been carried out by the decrease in the density of elk population and with the help of biotechnical and biological methods.
Keywords: elk, hunting, population, structure of population, raw materials for feeding.
УДК 581.524.13 Prof. E. Wrzesinska1, dr hab.; student K. Bartocha1;
aspir. A. Komorowska1, mgr.; adjunct U. Bashutska2, dr.
POTENCJAt ALLELOPATYCZNY WYCI^GOW WODNYCH Z ROZtOGOW
PERZU W STOSUNKU DO SIEWEK PSZENICY OZIMEJ I ZYTA
Celem przeprowadzonych badan bylo okreslenie wplywu wyci^gow wodnych z rozlogow perzu na pocz^tkowy wzrost pszenicy ozimej i zyta ozimego. Dwuczynnikowe doswiadczenie laboratoryjne zostalo przeprowadzone w Katedrze Agronomii. Czynnik I -sta-nowily st^zenia wyci^gow wodnych z rozlogow Elymus repens (0; 1; 2; 3 % wag). Czynniki-em II byly sposoby aplikacji uzyskanych roztworow- poprzez namaczanie ziarniakow i poprzez podlewanie roslin. Po osmiu dobach okreslono zdolnosc kielkowania [%]; dlugosc si-ewek (pierwszego liscia) [cm] i ich swiez^. mas£ [g].
Slowa kluczowe: dlugosc siewki, masa siewki, potencjal allelopatyczny, pszenica ozi-ma, wyci^gi wodne, zdolnosc kielkowania, zyto
Wstgp. Zjawisko allelopatii wyst^puje powszechnie zarowno w ekosyste-mach naturalnych, jak i w zagospodarowanych. Efekty tych oddzialywan mog^. bye roznorodne, lecz w praktyce rolniczej najistotniejsza jest mozliwose wykorzystania tego zjawiska do regulacji zachwaszczenia roslin rolniczych [Bastek i in. 1962, Stup-nicka-Rodzynkiewicz 1970, Bhowmik i Inderjit 2003, Jezierska-Domaradzka 2007]. Dynamiczny rozwoj biotechnologii moze doprowadzie w przyszlosci do ge-netycznych modyfikacji roslin o potencjale allelopatycznym i hodowli nowych odmi-
1 West Pomeranian University of Technology, Szczecin, Poland
2 Ukrainian National Forestry University, Lviv, Ukraine
36
Збiрник науково-техшчних праць
HayKOBHH BicHHK HHTV yKpaiHH. - 2013. - Ban. 23.16
an roslin uprawnych zdolnych do hamowania kielkowania i wzrostu chwastow oraz syntezy nowych alleloherbicydow jako alternatywy dla syntetycznych srodkow ochrony roslin (Bertin i in. 2003, Weston i Duke 2003, Stoklosa 2006).
Celem przeprowadzonych badan bylo okreslenie wplywu wyci^gow wodnych z rozlogow perzu wlasciwego (Elymus repens L. Gould). na pocz^tkowy wzrost psze-nicy ozimej i zyta ozimego.
Metodyka. Dwuczynnikowe doswiadczenie laboratoryjne zostalo przepro-wadzone w Katedrze Agronomii. Czynnik I -stanowily st?zenia wyci^gow wodnych (0,0; 1,0; 2,0; 3,0 % wag) z rozlogow perzu wlasciwego (Elymus repens L. Gould). Czynnikiem II byly sposoby aplikacji uzyskanych roztworow- poprzez namaczanie ziarniakow i poprzez ich podlewanie. Wyci^gi wodne zostaly przygotowane z wysus-zonego i zmielonego materialu roslinnego o masie dostosowanej do odpowiedniego st?zenia. Uzyskane roztwory zostaly odstawione na jedn^ dob? w temperaturze poko-jowej, nast?pnie podgrzane przez 15 minut na slabym ogniu i przes^czone przez bi-bulk? filtracyjn^ (macerat). Roslinami testuj^cymi potencjal allelopatyczny wodnych roztworow z perzu wlasciwego byly: pszenica ozima (Triticum aestivum L.) i zyto ozime (Secale cereale L.). Przed zalozeniem doswiadczenia ziarniaki zboz na-mamczane, zalano na jedn^ dob? wodnymi roztworami z perzu wlasciwego, natomi-ast podlewane wodnymi roztworami z perzu wlasciwego zalano wod^ destylowanq, Doswiadczenie zalozono w czterech powtorzeniach po 50 ziarniakow. W czasie pro-wadzenia doswiadczenia ziarniaki namaczane wodnymi roztworami z perzu wlasciwego polewano wod^ destylowan^, a namoczne wod^ destylowan^ podlewano wodnymi rozworami z perzu wlasciwego.
Po osmiu dobach okreslono zdolnosc kielkowania [%]; dlugosc siewek (pi-erwszego liscia), [cm] i ich swiez^ mas? [g]. Statystyczn^ ocen? (analiz? wariancji) uzyskanych danych przeprowadzono programem ANAL-WAR 5.2 FR. Istotnosc roznic weryfikowano testem Tukeya na poziomie a=0,05.
Wyniki i dyskusja. Dotychczasowe badania polowe dowodz^, ze zachwaszczenie perzem wlasciwym przyczynia si? do opoznienia wschodow oraz zmniejszenia obsady roslin rolniczych, zwlaszcza zboz (Swi?tochowski i Gonetowa 1960, Gabor i Veatch 1981), jednakze brakuje danych wskazuj^cych potencjal allelo-patyczny perzu w stosunku do roslin rolniczych.
60-
N P NIR0,05 Ryc. 1. Wyplyw wodnych wyciqgow z rozlogow perzu wlasciwego (Elymus repens L. Gould) na zdolnosc kielkowania ziarniakowpszenicy ozimej (%)
Zastosowane w doswiadczeniu st?zenia wodnych roztworow z perzu wlasciwego nie roznicowaly istotnie zdolnosci kielkowania ziarniakow testowanych ga-
1. HicoBe Ta cag0B0-napK0Be rocnogapcTBO
37
Ha^OHantHHH aicoTexHiHHHH ymBepcHTeT YKpaiHH
tunkow zboz (ryc.1, ryc.2). Najnizsze st?zenie wodnego roztworu (1,0 %) utrzymywalo zdolnosc kielkowania ziarniakow na takim samym poziomie jak woda destylowana (0,0 %). W przypadku wyzszych st?zen (2,0 % i 3,0 %) testowane zboza reagowaly nieco odmiennie. Zdolnosc kielkowania ziarniakow pszenicy ozimej zmni-ejszyla si? po kazdym z zastosowanych st?zen wodnych roztworow, natomiast zdolnosc kielkowania ziarniakow zyta zmniejszyla si? tylko po zastosowaniu wodnego roztworu o najwyzszym st?zeniu.
70-
A B C D N P Ryc.2. Wyplyw wodnych wyciqgow z rozlogowperzu wlasciwego (Elymus repens L. Gould) na zdolnosc kielkowania ziarniakow zyta ozimego (%)
Niezaleznie od st?zenia roztworow, sposob ich aplikacji istotnie roznicowal ilosc skielkowanych ziarniakow pszenicy; namaczanie w porownaniu do podlewania zwi?kszylo zdolnosc kielkowania o 8 %. Zdolnosc kielkowania ziarniakow zyta ozimego utrzymywala si? na zblizonym poziomie (odpowiednio 64 i 63 %). Rowniez Duer (1998) oraz Dzienia i Wrzesinska (2003) nie stwierdzili zmian zdolnosci kielkowania ziarniakow testowanych gatunkow zboz w zaleznosci od wysokosci zastoso-wanego st?zenia wodnych wyciqgow z chwastow. Natomiast Jaskulski (1999) stwi-erdzil, ze wodne wyci^gi z badanych chwastow, niezaleznie od przyj?tego st?zenia, istotnie pogarszaly energi? kielkowania form jarych j?czmienia i pszenicy. Wyniki badan uzyskane przez innych autorow (Polcyn 1999, Kraska i Kwiecinska -Poppe 2007, Kwiecinska-Poppe i in. 2011, Komorowska i in. 2012) wskazuj^, ze najwyzsze st?zenia wodnych wyciqgow z chwastow istotne zmniejszaj^ energii kielkowania ziarniakow zboz.
Dlugosc siewek pszenicy byla istotnie zroznicowana przez obydwa porownywane czynniki doswiadczenia (ryc.3).
6-
NIR0,05 N P NIR0, Ryc. 3. Wyplyw wodnych wyciqgow z rozlogow perzu wla sciwego (Elymus repens L. Gould) na dlugosc siewki pszenicy ozimej (cm)
38
36ipHHK HayKOBO-TexHiHHHx nnaub
Науковий вкник НЛТУ Украши. - 2G13. - Вип. 23.16
Niezaleznie od sposobu aplikacji, wszystkie z zastosowanych stçzen wodnych roztworów z perzu wlasciwego w odniesieniu do wody destylowanej zwiçkszyly war-tosc omawianego parametru, przy czym istotnie dluzsze siewki (o 1,115 cm) uzyska-no tylko na najnizszym stçzeniu (1,0 %). Po namaczniu ziarniaków wodnymi roztwo-rami z perzu w porównaniu do polewania, siewki rosliny byly o 0,728 cm dluzsze.
Zarówno stçzenie jak i sposobu aplikacji wodnych roztworów z perzu wlasci-wego nie róznicowaly wyraznie dlugosci siewek zyta ozimego (ryc.4). Niezaleznie od sposobu aplikacji, w porównaniu do wody destylowanej, roztwory 1,0 % i 2,0 % nieznacznie stymulowaly pocz^tkowy wzrost siewek, natomiast roztwór 3,0 % dzialal inhibicyjnie.
А В С D N P Ryc. 4. Wyplyw wodnych wyciqgów z rozlogów perzu wlasciwego (Elymus repens L. Gould) na dlugosc siewki zyta ozimego (cm)
Zastosowane wodne roztwory w porównaniu do wody destylowanej istotnie obnizyly masç siewek pszenicy ozimej (ryc.5), natomiast nie róznicowaly wyraznie masy siewek zyta ozimego (ryc.6). W porównaniu do masy siewek pszenicy ozimej odnotowanej po zastosowaniu wody destylowanej 0,112 g, masa siewek uzyskana po zastosowaniu wodnych roztworów byla istotnie mniejsza; od 0,072 g przy najnizszym stçzeniu (1,0 %) do 0,075 g przy najwyzszym stçzeniu (3,0 %). Podlewanie ziarniaków w porównaniu z namaczaniem istotnie zmniejszylo masç siewek pszenicy ozimej.
NIR0,05 N P NIR0, Ryc. S. Wyplyw wodnych wyciqgów z rozlogów perzu wtasciwego (Elymus repens L. Gould) na masç siewki pszenicy ozimej (g)
Masa siewek zyta ozimego tylko po zastosowaniu wodnych roztworów z perzu wlasciwego o najwyzszym stçzeniu (3,0 %) byla nieco mniejsza (róznica nie pot-wierdzona statystycznie) od uzyskanej na wodzie destylowanej i wodnych roztwo-rach o nizszym stçzeniu. Wielkosc omawianego parametru nie zalezala od sposobu aplikacji wodnych roztworów z perzu wlasciwego.
Ha^OHantHHH aicoTexHÍHHHH yHÍBepcHTeT YKpa'ÍHH
Ryc. 6. Wypfyw wodnych wyciqgów z rozlogów perzu wtasciwego (Elymus repens L. Gould) na masq. siewki zyta ozimego (g)
Podobnie jak w przypadku energii kielkowania ziarniaków zbóz wyniki innych autorów nie wykazaly jednoznacznego wplywu na wielko se omawianego parametru równiez podobnie ksztaltuj^ si? wyniki przedstawiaj^ce wartosci dotycz^ce dlugosci oraz masy wytworzonego przez roslin? pierwszego liscia. Rozbieznosci te wynikaj^ przede wszystkim ze zróznicowania gatunkowego chwastów z którego zostaly sporz^dzone wodne wyci^gi oraz z rozbieznosci wysokosci zastosowanych st?zen.
Wnioski
1. Potencjal allelopatyczny wyciqgów z perzu wlasciwego (Elymus repens L.) zalezal od testowanego gatunku zboza. Pszenica w porównaniu do zyta, wykazala wi?ksz^ wrazliwose na allelopatyczne oddzialywanie wyciqgów z perzu wlasciwego.
2. Wodne roztwory z perzu wlasciwego, w porównaniu do wody destylowa-nej utrzymywaly zdolnose kielkowania ziarniaków pszenicy ozimej na zblizonym po-ziomie, istotnie zwi?kszyly dlugose siewek (pierwszego liscia) ale istotnie obnizyly ich mas?.
3. Wielkose oznaczonych parametrów pszenicy ozimej nie byla róznicowana wysokosci^ st?zenia wodnych roztworów z perzu wlasciwego. W przypadku tych samych parametrów zyta ozimego, zaznaczyla si? wyrazna tendencja zmniejszenia ich wielkosci po zastosowaniu roztworów o najwyzszym st?zeniu (3 %).
4. Sposób aplikacji wodnych roztworów z perzu wlasciwego istotnie wplyn^l na pocz^tkowy wzrost pszenicy ozimej. Podlewanie ziarniaków w porównaniu do na-maczania spowodowalo istotne zmniejszenie zdolnosci kielkowania, dlugosci siewek oraz ich masy.
Literatura
1. Bastek A. 1962. Badania nad allelopatiq roslin uprawnych i znaczenie tego zjawiska w uprawie roslin / A. Bastek, J. Kosik, O. Rut, A. Lebodziñska // Zesz. Nauk. WSR Wroclaw XV. - Vol. 46. -Pp. 109-115.
2. Bertin C. 2003. The role of root exudates and allelochemicals in the rhizosphere / C. Bertin, X. Yang, L A. Weston // Plant Soil. - Vol. 256. - Pp. 67-83.
3. Bhowmik P.C., Inderjit, 2003. Challenges and opportunities in implementing allelopathy for natural weed management / P.C. Bhowmik // Crop Protection. - Vol. 22. - Pp. 661-671.
4. Duer I. 1998. Allelopatyczny wplyw niektórych gatunków chwastów na wzrost roslin zbozowych / I. Duer // Pami?t. Pulaw. - Vol. 93. - Pp. 85-98.
5. Dzienia S. 2003. Wplyw wodnych wyciqgów z wybranych gatunków chwastów na energi? kielkowania i wzrost siewek zbóz / S. Dzienia, E. Wrzesiñska // Pami?t. Pulaw. - Vol. 134. - Pp. 79-87. 7.
6. Gabor W.E. 1981 Isolation of phytotoxin from quackgrass (Agropyron repens) rhizomes / W.E. Gabor, C. Heath // Weed Sci. - Vol. 29. - Pp. 155-159.
40
36ipHHK HayKOBO-TexHÍHHHx nnaub
Науковий вкник НЛТУ Украши. - 2013. - Вип. 23.16
7. Jaskulski D., 1999. Allelopatyczne oddzialywanie wodnych ekstraktow z nadziemnej masy chwastow na kielkowanie j^czmienia jarego i pszenicy jarej / D. Jaskulski // Zesz. Nauk Roln. - Vol. 93. - Pp. 7-15.
8. Jezierska-Domaradzka A. 2007. Allelopatyczny potencjal roslin jako mozliwosc ograniczania zachwaszczenia upraw rolniczych / A. Jezierska-Domaradzka // Studia i Raporty IUNG-BIP. - Vol. 8. -Pp. 23-28.
9. Komorowska A. 2012. Potencjal allelopatyczny wyci^gow wodnych z chwastow w stosunku do siewek pszenicy ozimej i zyta / A. Komorowska, E. Wrzesinska, P. Bochynski. Folia Univ. Agric. Stetin., Ser. Agric., Aliment., Pisc. Zootech. - Vol. 296 (23). - Pp. 43-51.
10. Kraska T. 2007. Wplyw wodnych wyci^gow z Apera spica-venti na energi^ i zdolnosc kielko-wania Secale cereale i Triticosecale / T. Kraska, E. Kwiecinska-Poppe. Ann. UMCS, Sect. E Agricultura. - Vol. XII (2). - Pp. 127-136.
11. Kwiecinska-Poppe E. 2011. The influence of water extracts from Galium aparine L. and Matricaria maritime sub sp. inodora (L.) dostal on germination of winter rye and triticale / E. Kwiecinska-Poppe, P. Kraska, E. Palys. Agricultura. - Vol. 10(2). - Pp. 75-85.
12. Polcyn J., 1999. Potencjal allelopatyczny wyci^gu wodnego z cz^sci nadziemnej komosy bialej w stosunku do siewek pszenicy jarej / J. Polcyn // Zesz. Nauk., 217, Rolnictwo. - Vol. (43). - Pp. 25-29.
13. Stoklosa A. 2006. Bioherbicydy i alleloherbicydy w walce z chwastami / A. Stoklosa. Post. Nauk Rol. - Vol. 6. - Pp. 41-50.
14. Stupnicka-Rodzynkiewicz E. 1970. Zjawiska allelopatii miedzy niektorymi roslinami up-rawnymi i chwastami / E., Stupnicka-Rodzynkiewicz. Acta Agraria et Silvestria. - Vol. 10(2). - Pp. 75-105.
15. Swi^tochowski B. 1960. Studia nad wzajemnym oddzialywaniem roslin segetalnych i roslin uprawnych. Cz. I. Wplyw wyci^gow i wydzielin korzeniowych perzu na kielkowanie nasion zboz chle-bowych / B. Swi^tochowski, I. Gonetowa // Zesz. Nauk. WSR Wroclaw. - Vol. 11(32). - Pp. 97-111.
16. Weston L.A. 2003. Weed and crop allelopathy / L.A. Weston, S.O. Duke. Crit. Rev // Plant Sci. - Vol. 22. - Pp. 367-389.
Вжестьска Е., Бартоха К., Коморовска А., Башуцька У. Алелопатич-ний потенщал водних витяжок i3 пирда стосовно проростгав озимих пше-I nuii та жита
Метою виконаних дослщжень було встановлення впливу водних витяжок i3 иирвд на початковий picT озимо! пшениц й озимого жита. Двофакторне лабораторне досль дження здшснено на кафедpi агрономи. Фактор I становили спостереження впливу водних витяжок i3 cтолонiв Elymus repens (0; 1; 2; 3 % мас.). Фактором II були способи ап-л1кацГ1 застосовуваних розчингв шляхом намочування наciнин i поливу рослин. Пicля восьми днгв встановлено штенсившсть проростання [%], довжину пpоpоcткiв (першого листя) [cм] та !х cвiжоl маси [г].
Ключовi слова: довжина пpоpоcткiв, вага пpоpоcткiв, алелопатичний потенцiал, озима пшениця, воднi екстракти, iнтенcивнicть проростання, жито.
Wrzesinska E., Bartocha K., Komorowska A., Bashutska U. Allelopathic potential of water extracts from stolons of quack grass against plovers of the winter wheat and winter rye
The aim of the study was to determine the effect of water extracts from stolons of quack grass on the initial growth of winter wheat and winter rye. A two-factor laboratory experiment was conducted in the Department of Agronomy. Factor-I was the concetration of water extracts from stolons of Elymus repens (0, 1, 2, 3 wt%). Factor-II were ways of application of the obtained solutions by soaking seeds and by watering the plants. After eight days the germination capacity [%], the length of plovers (first leaf) [cm] and their fresh weight [g] were measured.
Keywords: length of plovers, fresh weight, аllelopathic potential, winter wheat, water extracts, germination capacity, rye
