Научная статья на тему 'ПОМИДОРНИНГ ЎРГАНИЛГАН F1 ДУРАГАЙ АВЛОДЛАРИ ҲОСИЛДОРЛИГИ ВА УНИ СИФАТИ'

ПОМИДОРНИНГ ЎРГАНИЛГАН F1 ДУРАГАЙ АВЛОДЛАРИ ҲОСИЛДОРЛИГИ ВА УНИ СИФАТИ Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
помидор / ҳосилдорлик / ўсиш ва ривожланиш / ёруғлик / мева / тупроқ / ўсимлик. / tomato / yield / growth and development / light / fruit / soil / plant.

Аннотация научной статьи по Гуманитарные науки, автор научной работы — Фозилжонов А.

Мақолада помидорнинг ўрганилган F1 дурагай авлодларида олиб борилган фнологик кузатувлар, ҳосилдорлик ва уни сифати бўйича маълумотлар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PRODUCTIVITY AND QUALITY OF STUDIED F1 HYBRID GENERATIONS OF TOMATO

The article presents data on phenological observations, productivity and flour quality of the studied F1 hybrid generations of tomato.

Текст научной работы на тему «ПОМИДОРНИНГ ЎРГАНИЛГАН F1 ДУРАГАЙ АВЛОДЛАРИ ҲОСИЛДОРЛИГИ ВА УНИ СИФАТИ»

Фозилжонов А.

Андижон цишлоц хужалиги ва агротехнологиялар институти магистранти

ПОМИДОРНИНГ УРГАНИЛГАН Fi ДУРАГАЙ АВЛОДЛАРИ ХОСИЛДОРЛИГИ ВА УНИ СИФАТИ

Аннотация. Мацолада помидорнинг урганилган F1 дурагай авлодларида олиб борилган фнологик кузатувлар, уосилдорлик ва уни сифати буйича маълумотлар келтирилган.

Калит сузи: помидор, уосилдорлик, усиш ва ривожланиш, ёруглик, мева, тупроц, усимлик.

Foziljanov A. is a graduate student of Andijan Institute of Agriculture and Agro-Technology

PRODUCTIVITY AND QUALITY OF STUDIED F1 HYBRID GENERATIONS OF TOMATO

Abstract. The article presents data on phenological observations, productivity and flour quality of the studied F1 hybrid generations of tomato.

Key words: tomato, yield, growth and development, light, fruit, soil, plant.

Помидор сайёрамизда таркалган сабзавот экинлари каторида асосий экинлардан бири хисобланади. Бу экин, нисбатан, кечрок хаётга тадбик этилганига карамасдан хозирги даврда купчилик мамлакатларда катта майдонларда етиштирилмокда. Помидор иссиксевар усимлик. Хдрорат помидорни усиши ва ривожланиши учун энг мухим омиллардан бири хдсобланади. Помидор учун ёруглик мухим омил булиб унда содир буладиган барча фотосинтез жараёни сермахсул булади. Кучли ёруглик таъсирида органик моддаларни синтез булиши, вегетатив органларини усиши ва репродуктив аъзоларини вазни жадал суръатда ошади.

Ёругликни етишмаслиги карбонат ангидридни барглари узлаштир -ишини сусайтириб, усимликлари ривожланишини сезиларли даражада сусайтиради.

Демак, ёруглик помидорни усиши ва ривожланишида хал килувчи омиллардан бири экан.

Помидор куп барг юзасига эга булиши ва илдиз тизимини асосий кисми тупрок катламининг 30-40 см га жойлашганлиги, колаберса тропик мамлакатлардан келиб чикганлиги сабабли у намталаб усимлик хисобланади. Маълум даражада кургокчиликка хам чидамли хисобланади.

Тажрибалар Андижон кишлок хужалиги ва агротехнологиялар институтининг тажриба хужалигида 2023 йил июн-ноябр ойларида

утказилди.

Институт тупроги кимёвий таркибида азот микдори куп булмай, у 0,04-0,05 ва фосфор 0,15-0,20% ни ташкил этади, аммо калий билан етарлича таъминланган булиб, гумус микдори 0.5-1.5% атрофида. Ернинг хайдалма катламида харакатчан нитратлар ва фосфор кислотаси кам, шунинг учун тажриба станцияси тупроги унумдорлиги пастлиги ва угит солишга мухтожлиги билан характерланади.

Институт тупроги барча сугориладиган буз тупрокдар каби узиниг биологик активлиги билан тегишли технологик жараёнларни уз вактида утказиш ва сунъий сугориш хисобига унда полиз, сабзавот усимликлари ва картошкадан юкори хосил олиш мумкин.

Тажриба участкасининг тупроги озика элементлари билан таъминланиши куйидагича тавсифланади:_

Тупрок катлами, см 1 кг сабзавот курук тупрок таркибидаги озик элементлар, м2 да

^аракатчан Гумус умумий, %

N03 Р2О5

0-25 20.0 14.0 1.2

25-40 16.3 9.6 1.0

Тадкикот услуби. Тажрибада помидорнинг Рунер Fl, Варганза Fl, Алабина F1 дурагай авлодлари 40 кунлик кучати экиб синалди.

Тажриба 4 каторли 4 такрорланишли, эгатлар узунлиги 5 м, хисобга олинадиган майдон юзаси 10,5 м2, эгатларга экиш схемасига кура 25 тупдан 10 тупгача нихоллар экилди.

Тажриба майдончасида куйидаги фенологик, биометрик ва бошка кузатиш ишлари утказилди:

1. Фенологик кузатишлар - кучат етиштиришда помидорни 10 ва 75% нихолларини хосил булиши, биринчи ва кейинги чин баргланиши хамда гунчаларини хосил булиши кун оралатиб кузатиш усули билан аникланди.

2. Экиш олдидан кучатларни сифати курсаткичлари аникланди. Бунда хар бир помидор навидан 10 тупдан ажратилиб (уртача ривожланганида) олиб уни, баландлиги, барг сони, гунчалар хамда гуллари сони саналиб урганилди.

3. Нихолларни усиши ва ривожланиши даражаси помидорни хар бир навидан 10 тупи ажратилиб хар турт такрорланишда, асосий пояси баланд -лиги, барг сони, бирламчи ва иккиламчи ён поялари сони хамда узунлиги аникланди.

4. Помидор усимлигини турли хилдаги вирус касалликлари билан зарарланиши, оддий куриш ва кузатиш усули билан бажарилди.

5. Хрсилдорлиги ва унинг сифати аникланди. Бу кузатиш хар 3-4 кун ораланиб, терилган помидор мевалари таварбоб ва нотоворга ажратилиб тарозида тортиш усули билан бажарилди. Гектардан олинган ялпи умумий

хосил сунги терим даврида (5 октябрда) тулик пишиб етилган, нимранг ва кук мевалари ёппасига терилиб, улар хилланиб огирлиги тарозида тортилиб аникланди. Мева хилларининг фоиз хисобидаги микдори, бир -бирига таккос-лаб хисоблаш билан аникланди. Бунда хосилни таркибий кисми (майда, нотавар, чириган, ёрилган хамда хашоратлар билан зарарланган) хам аникланди.

6. Урганилган масалаларни иктисодий самарадорлигини тахлил килинди.

Тадкикот натижалари. Помидор такрорий экин сифатида етиштирилганда ундан олинадиган ялпи хосил ва уни таркибида биологик пишиб етилган мевалари микдори асосий курсатгич хисобланади. Чунки помидорни эртаги сабзавот ва бошоклилардан бушаган ерларга экишдан асосий максад,ахолини узок муддат узлуксиз, очик майдонда етиштирилган, таннархи арзон помидорни янги хосил билан таъминлаш ва юза бирлигидан олинадиган хосил микдорини купайтиришдан иборат.

Биз помидор хосили терими даврида кузатишларни давом эттириб куйидаги натижаларни олдик (1-жадвал). 1-жадвал

Помидорнинг Б1 дурагай авлодлари хосилдорлиги ва уни сифати

Нав намуналар Терим сони, марта Х,осилдорлик (жами) т/га Пишган товарбоп мевалари микдори Пишиб етилмаган товарбоп мевалари микдори Нотовар мевалари микдори

т/га % т/га % т/га %

Рунер Fl 9 24,2 17,4 72 5,2 21,5 1,6 6,5

Варганза Fl 7 29,1 18,9 65 7,4 25,4 2,8 9,6

Алабина Fl 6 22,4 13,4 60 5,7 25,4 3,3 14,6

Октябрь 6 21,7 12,3 57 5,6 26,7 3,8 16,3

1-жадвалда келтирилган ракамлардан хосилни энг куп териш Рунер Fl дурагай авлоди экилган майдончада (9 марта), энг куп хосилни эса Варганза Fl дурагай авлоди экилган майдондан олинди (29,1 т/га).

Помидор кучати бир хил шароитда етиштирилиб бир хил озикланиш майдонига экилиб, агротехник тадбирларни бир меъёрда утказилишга карамасдан, уларнинг хосилдорлиги, биологик пишиб етилган хамда етилмаган мевалари хар хил булди. Жумладан, такрорий экин сифатида етишитириб юкори хосил олиш учун синалган помидорлардан, тезпишар Рунер Б1 дурагай авлоди гектаридан 24,2 тонна хосил берди. Шундан 17,4 тоннасини ёки 72% ни пишиб етилган мевалари ташкил этди. Пишиб етилмаган аммо товарбоп мевалари эса умумий хосилнинг 5,2 т/га, 21,5% сини ташкил килди. Нотовар мевани микдори эса 0,9 т/га ёки 6,5 %дан ошмади.

Саналган помидор навларидан Варганза Fi нави барча дурагай авлодларига нисбатан биринчи навдан 4,9 т/га, Алабина Fi дурагай авлодидан дан эса 6,7 т/га га куп хосил берди. Шу билан бирга уни пишиб етилган мевалари микдори хам биринчи ва учинчи дурагай авлодларига нисбатан тегишлича 1,5; 5,5 т/га га куп булди. Аммо товарбоп пишиб етилмаган меваларини салмоги Рунер F1 дурагай авлодидан 3,9 % га куп булди.

1-жадвалдаги ракамларни тахлили асосида, помидор дурагай авлодлари такрорий экин сифатида етиштирилганда, уларнинг умумий хосили таркибида пишиб етилмаган, аммо товарбоп хамда нотовар мева хосилини турли микдорда булишига куйидагилар сабаб булиши мумкин. Яъни, помидор кучатлари бир вактда экилган даврда уларда, гунча ва гулларни булиши, гуллаш, бирламчи ва иккиламчи ён шохларини эрта хосил килиши хамда меваларини эртарок кизара бошлашлари каби ривожланиш боскичларини барвакт утишини асосий сабаб деб курсатиш мумкин.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Мирахмедов Ф.Ш., Абдумаликов У.З., Набиев Б.Н. «Агротехника новых сортов и гибридов помидора». Innovаtion in the modern educаtion system. Pаrt 7. Wаshington. June 2021.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.