CC BY
32POKISTONDA ETNIK SEPARATISM MINTAQAVIY XAVFSIZLIKKA
TAHDID SIFATIDA
Dilnavoz Abduvaxobova
ToshDShU magistranti
ANNOTATSIYA
Pokiston mustaqilligi e'lon qilingan paytdagi davlatchilikning asosi etnik emas, balki madaniy va diniy omillar bo'lib, ular allaqachon separatizm potentsialini o'z ichiga olgan edi. Hozirgi vaqtda etnik separatizm amalda barcha qit'alarning turli mintaqalarida namoyon bo'ladi va diniy ekstremizm, giyohvandlik kabi xalqaro barqarorlik hamda xavfsizlikka jiddiy xavf tug'diradi. Maqola Pokistondagi etnik separatizmning kelib chiqishi va sabablarini tahlil qiladi hamda Pokistonda etnik separatizmning zamonaviy ko'rinishini ochib beradi.
Kalit so'zlar: Janubiy Osiyo, xalqaro xavfsizlik, Pokiston, "Dyurang chizig'i", etnik separatizm, Baluj separatizmi, Pashtuniston, Sindlar separatizmi.
ETHNIC SEPARATISM IN PAKISTAN AS A THREAT TO REGIONAL
SECURITY
ABSTRACT
At the time of Pakistan's declaration of independence, the basis of statehood was not ethnic but cultural and religious factors, which already contained the potential for separatism. Today, ethnic separatism is manifesting in virtually every region of the continent and poses a serious threat to international stability and security, such as religious extremism and drug addiction. The article analyzes the origins and causes of ethnic separatism in Pakistan and reveals the current state of ethnic separatism in Pakistan.
Keywords: South Asia, international security, Pakistan, "Durang Line", ethnic separatism, Baloch separatism, Pashtunistan, Sindhi separatism.
Etnik separatizm Janubiy Osiyoda, xususan, Hindiston, Pokiston, Shri -Lankada ham namoyon bo'lib, terroristik hujumlarga va ko'p sonli odamlarning o'limiga olib keladi. Hozirgi vaqtda etnik separatizm muammolari terrorizm va diniy ekstremizm muammolari bilan bir qatorda xalqaro xavfsizlikka asosiy tahdidlardan biri hisoblanadi. Ayirmachi harakatlar dunyoning deyarli barcha mintaqalarida mavjud.
Etnik jihatdan xilma -xil bo'lgan Pokiston ayni paytda Janubiy Osiyodagi etnik separatizmning asosiy markazlaridan biridir. Ma'lumki, Pokiston davlat sifatida 1947 yilda Britaniya Hindistonining ikki dominionga - Hindiston va Pokistonga bo'linishi
natijasida paydo bo'lgan va bo'linish etnik emas, balki diniy omilga asoslangan edi. Diniy asosda vujudga kelgan Pokiston zamonaviy davlatlarning etno-milliy asosi nazariyasini ma'lum darajada rad etdi.
Pokiston turli xalqlar yashaydigan beshta viloyatdan tashkil topgan, lekin bir din -Islomni e'tirof etishgan. Vashingtondagi eng qadimgi tahlil markazlaridan birida Pokiston tashqi siyosatini o'rganish bo'yicha nufuzli xorijiy ekspertlardan biri sifatida, Brukings Instituti professori Stiven Filipp Koen Pokiston tarkibiga kiruvchi beshta viloyatning har biri ma'lum bir etnolingvistik guruh bilan bog'liqligini qayd etdi. Bu guruhlar Pokistonni yaratishda teng bo'lmagan ishtirok etdilar, bir -birlari bilan juda murakkab munosabatlarda va musulmon davlatining kelajagi haqida turlicha tasavvurga ega edilar, bu esa Pokiston tashkil etilgandan keyin millatlararo ziddiyatlarning tez o'sishini oldindan belgilab berdi
Pokistonda yashovchi xalqlarning xilma -xilligi orasida oltita asosiy guruhni ajratish mumkin: panjoblar (45%), pushtunlar (15%), sindxiylar (14%), saryaklar (8,4%), muhojirlar (7,6%) lujilar (3, 6) %) [9). Ularning ko'pchiligi, davlat tuzilishining boshidanoq, alohida huquq va imtiyozlarni bo'linishgacha talab qila boshladilar. Balujiylar, pushtunlar va sindxilar orasida separatizm kayfiyati ustunlik qiladi.
Baluj separatizmi Pokistonning davlat sifatida yaxlitligiga alohida tahdid soladi. Balujiston - bu mamlakatdagi eng katta, lekin aholi soni kam bo'lgan viloyat. Pokiston yaratilganda, uning tarkibiga Baluj xalqlari yerlarining faqat bir qismi kiritildi. Qolgan erlari Eron va Afg'oniston hududida qolib ketdi. Hozirda Balochlarning 4,5 millioni Pokistonda , Eronda 700 ming , Afg'onistonda 150 mingi yashaydi.
Balochilar an'anaviy ravishda kambag'al va Pokiston jamiyatining ijtimoiy zinapoyasining pastki pog'onalarini egallaydi. Balochllarning aksariyati kichik amaldor va mahalliy politsiyachi bo'lib xizmat qiladi.
Ma'lum bo'lishicha, Balujiston tabiiy resurslarga, xususan, tabiiy gaz zaxiralariga boy, uning zaxiralari Jazoir bilan raqobatlasha oladi. Bundan tashqari, uning hududida Janubiy Osiyodagi eng yirik oltin va mis, xromit, ko'mir, oltingugurt, neft konlari topilgan. 1960-70-yillarga kelib bu yerlarga e'tibor kuchaygan va o'sha paytdan boshlab yanada faol ravishda pushtunlarni ko'chirish jarayoni ham boshlangan. Keyinchalik o'zlarini alohida guruh sifatida anglagan balujlarning ahvoli haqida gapirar ekan, mustaqil Balujistonni yaratish harakatining zamonaviy rahbarlaridan biri shunday deydi: "Kelajakda balujlar bir kishining manfaatini his qilishdi. davlat ularnig huquqlarini e'tibordan chetda qoldirdi, til va madaniyat rivojlanmadi, eng yaxshi yerlar Panjob kolonistlari tomonidan tortib olindi va mahalliy aholi sahroga surib chiqarildi".
Federal hokimiyat balujiylarning ijtimoiy-iqtisodiy muammolariga yetarlicha e'tibor bermadi. Pokiston mustaqilligi e'lon qilinganidan beri, balujlar ikki marta - 1963 va 1973 yillarda katta qo'zg'olon ko'tarishdi va ular o'z huquqlarni talab qilishdi. 1973 yilda markaziy hukumat kuchlariga qarshi 50 ming balujlar ko'tarildi. 1973-1976
yillarda hukumat kuchlariga qarshi kurashayotgan balochilarga Baluj xalq ozodlik fronti (BNOF) tashkiloti boshchilik qildi.
1979 yilda Afg'onistonda fuqarolar urushi boshlanganidan keyin viloyatning ijtimoiy-iqtisodiy ahvoli yanada yomonlashdi, natijada millionlab afg'on qochqinlari Pokistonga keldi va Birlashgan Millatlar Tashkiloti homiyligida Balujistonda qochqinlar lagerlari qurila boshladi. . Qochoqlar orasida talonchilik va giyohvand moddalar savdosi avj oldi. Mahalliy va yangi kelganlar o'rtasidagi to'qnashuvlar doimiy ravishda sodir bo'lib turdi. Bu holat Balujistonda o'n yil davom etdi, bu nafaqat Pokiston, Afg'oniston, balki butun mintaqadagi vaziyatni jiddiy beqarorlashtirdi. 1989 yilda Sovet qo'shinlari Afg'onistondan chiqarilgandan va afg'on qochqinlarining bir qismi o'z vatanlariga qaytganidan so'ng, Balujistondagi vaziyat tinchlana boshladi.
2000 -yillarning boshida Balujistondagi separatistlar qo'zg'oloni yana kuch bilan boshlandi. Buning sababi Balujiston hududida markaziy hokimiyatning iqtisodiy faolligining kuchayishi edi. Ayni shu davrda Balujiston Ozodlik Armiyasi (AOB) deb nomlangan guruhi hokimiyatni egallay boshladi. Yaratilishining aniq sanasi, soni, moliyalashtirish manbalari noma'lumligicha qolmoqda, ammo tadqiqotchilar uni 80 -yillarda paydo bo'lgan deb hisoblaydilar.
AOB yaqin yillarda Balujistonda sodir bo'lgan terrorchilik harakatlarining aksariyati uchun javobgarlikni o'z zimmasiga oladi. Tasdiqlanmagan ma'lumotlarga ko'ra, AOB soni 5 dan 10 minggacha jangaridan iborat.
2006 yil aprel oyida markaziy hokimiyat bu tashkilotni terrorchi tashkilot deb e'lon qilib, uni yo'q qilish uchun kurashdi. Balujistondagi isyonchilar etakchilaridan biri Navab Akbar Xon o'ldirildi, lekin uning o'limi nafaqat isyonchi guruhlarni (shu jumladan Balujiston Ozodlik Armiyasi), balki Baluj siyosiy partiyalarini ham radikallashtirishga olib keldi. Shu munosabat bilan, 2006 yilda Balujistonning asosiy shahri Kvetta shahrida qurbonlarsiz ketma -ket portlashlar amalga oshirildi.
Hukumatning bir qator repressiv choralaridan so'ng, tarqoq guruhlar AOBdan ajralib chiqishdi, ular orasida Balujistonni ozod qilish uchun birlashgan front (UFOB yoki Balujiston ozodlik birlashgan fronti, Bluf), yoshlar fronti va sunniy isyonchilar guruhi Jundallah bor edi. Biroq isyonchilarning taktikasi hamon terror hujumlari, odam o'g'irlash va qotillik bo'lib qolmoqda.
XX asr oxiriga kelib, Balujistonda siyosiy partiyalar paydo bo'la boshladi va 2004 yilda ular Ittihod degan yagona partiyaga birlashdilar. Partiyalar Baluj davlati tuzilishini yoqlamadilar, ularning asosiy talablari - Balujiston viloyati muxtoriyatini kengaytirish, resurslarni teng taqsimlash, shuningdek, Pokiston Konstitutsiyasiga r kiritish edi. Shunga qaramay, separatistik kayfiyatlar saqlanib qoldi va separatizmning islomiy radikalizm bilan kombinatsiyasi kuzatila boshladi, bu esa Yaqin Sharqdagi hozirgi vaziyatda nafaqat Pokiston rahbariyatini, balki qo'shni davlatlarni ham katta tashvishga solmoqda.
Pashtun separatizmi Pokiston davlatchiligiga ham katta xavf tug'diradi. Yuqorida ta'kidlab o'tilganidek, pushtunlar Pokistonning panjabiylardan keyin ikkinchi milliy etnik guruhidir. Pashtunlar tarixan Xayber-Paxtunxva viloyati hududida istiqomat qilishadi (2010 yil 10-aprelgacha Shimoliy-G'arbiy Chegara viloyati), shuningdek, Balujistonning shimoli-g'arbiy qismi va Sind provintsiyasida yashaydilar. Pashtunlar Pokiston jamiyatida muhim o'rinni egallaydi, ular an'anaviy ravishda Pokiston armiyasining o'rta va yuqori qo'mondonlik darajasini tashkil qiladi.
Pashtunlarning tarixi shundan iboratki, 1893 yilda Britaniya Hindistoni hukumati Tashqi ishlar vaziri Mortimer Dyuran taklifiga binoan ularning yerlari Afg'oniston va Britaniya Hindistoni o'rtasida "Dyuran chizig'i" bo'ylab taqsimlangan. Hozirgacha bu Pokiston va Afg'oniston o'rtasidagi shartli va deyarli aniqlanmagan chegara sifatida ko'plab nizolarga sabab bo'lmoqda.
Ma'lumki, pushtunlar bu chegarani tan olmaydilar va ko'p yillar davomida Afg'oniston va Pokistonning pashtun hududlari ichida "Buyuk Pashtuniston" deb nomlanishini himoya qilishgan. 1940 -yillarning oxiridan boshlab, Britaniya Hindistoni qulashi va Pokiston tashkil etilgandan so'ng, pushtun millatchilari vaqti -vaqti bilan mustaqil Pashtuniston davlatini yaratish kontseptsiyasini taklif qilishdi. Pashtun millatchilari manfaatlarining ifodasi - Xalq milliy partiyasidir, uning rahbari A.Vali Xon. 1992 yil fevral oyida partiya Pokiston va Afg'oniston o'rtasidagi hozirgi davlat chegarasi " Dyuran chizig'i" ni tan olmasligini e'lon qildi.
1979 yilda Afg'onistonda boshlangan qurolli mojaro pashtun millatchiligining kuchayishiga yordam berdi. Afg'onistonning janubi -sharqiy viloyatlaridan Pokistonning shimoli -g'arbiy chegara viloyatiga qochqinlarning katta miqdorda kirishi, birinchi navbatda, pushtun aholisini ko'paytirdi, ikkinchidan, uning radikallashuviga hissa qo'shdi. Natijada, 1980 -yillarda Pokiston hududida radikal islom yoshlarining Tolibon harakati paydo bo'ldi. Tadqiqotchilar ta'kidlaganidek, 90-yillarning o'rtalaridan boshlab, Tolibon siyosati, islomiy birlik g'oyasini emas, balki pashtun millatchilik g'oyasini ilgari surmoqda edi. Pokistonni tolibonlashtirish xavfi asosan pashtun omiliga bog'liq. Chunki hamma pashtunlar, albatta, toliblar emas, lekin deyarli barcha toliblar pashtunlardir.
Ko'p o'tmay, Afg'oniston-Pokiston chegarasining ikki tomonida, kengligi 150 km bo'lgan chiziqda, pashtunlar "amirligi" o'z-o'zidan paydo bo'ldi, bu amalda na Islomobod, na Kobul nazorati ostida edi. Ma'lumki, bu harbiy-siyosiy tuzilma nafaqat Afg'oniston va Pokiston, balki Janubiy va Markaziy Osiyodagi vaziyatni beqarorlashtirdi.
Pokiston toliblarining "Tehrik-e Tolibon Pokiston" yagona tashkilotiga birlashishi 2007 yil dekabr oyida bo'lib o'tdi. Ularning soni, turli manbalarga ko'ra, 4 dan 7 minggacha, ular Pokistonning shimoli-g'arbiy qismida joylashgan. Hukumat Pokiston va Afg'oniston Tolibonlari birlashishidan qo'rqadi. Hozircha bunday bo'lmadi, lekin
ikki mamlakatning Tolibon guruhlari birinchi navbatda NATOga qarshi kurashda yaqindan hamkorlik qilmoqda.
Hozirgi vaqtda pashtunlarning milliy-davlat ta'rifi to'liq bo'lmaganligi sababli, mintaqadagi vaziyat beqaror bo'lib qolmoqda va uni hal qilishning boshqa variantlari hozircha mavjud emas. Bundan tashqari, an'anaviy ravishda badavlat provinsiyalardan biri Sindda yashaydigan sindilar orasida ayirmachilik kayfiyati mavjud. Sindxlar ma'muriy va byurokratik apparatda, ayniqsa uning yuqori pog'onalarida katta darajada namoyon bo'ladi. Ma'lumki, hokimiyatning eng yuqori pog'onalarida sindlarning millatchilik tashkilotlari faol qarshilik ko'rsatadigan panjabiylarning hukmronligi kuzatiladi. Millatchi Sindlar mustaqil Sindxu Desh davlatini tashkil etgunga qadar provinsiya uchun keng muxtoriyatni talab qilmoqda.
Shunday qilib, ko'rib chiqilayotgan masalalarni sarhisob qilar ekanmiz, shuni ta'kidlash kerakki, uzoq vaqtdan beri separatizm muammosi Pokiston hukumatini qiynab keladi. Hukumatning ayirmachilar talablariga bo'lgan pozitsiyasiga kelsak, u milliy muxtoriyat va alohida davlat tuzish haqidagi barcha talablarni har doim rad etadi, ma'lum hududlarda qabila boshliqlari hokimiyatining o'rnatilgan an'anasiga ko'z yumadi.
Qo'shni Hindiston va Eron bo'linish tendentsiyalarini qo'llab -quvvatlasa, Xitoy va AQSh hukumatning pozitsiyasini qo'llab -quvvatlaydi, asosan moddiy va texnik yordam beradi. Ayni paytda, Pokistondagi etnik separatizm mavjud bo'lishda davom etmoqda, bu jamiyatdagi ijtimoiy va siyosiy barqarorlikka doimo tahdid soladi va vaqti -vaqti bilan Pokiston jamiyatini larzaga soladigan qonli terrorchilik harakatlarida namoyon bo'ladi.
Xulosa o'rnida shuni ta'kidlash joizki, garchi Pokistonning qulashi bir necha bor bashorat qilingan bo'lsa-da, ko'plab ichki ijtimoiy-siyosiy qo'zg'olonlarga qaramay, davlat mavjud, yadroviy dasturlarni ishlab chiqdi, mintaqadagi eng kuchli armiyalardan biriga ega, iqtisodiyoti rivojlanmoqda va aholisi barqaror o'sib bormoqda.
REFERENCES
1. Белокреницкий В.Я. Пакистан-«больной человек» Азии. 06.06.2009. URL: http: //www.centrasia. ru/news2. php?st-1244344740.
2. Верхотуров Д Пакистан-как фактор нестабильности в Афганистане. 31.07.2005. URL: http: //afghanistan.ru/doc/3963 .html.
3. За взрывами в Кветта может стоять «Армия освобождения Белуджистана». URL: http://ria.ru/incidents/20060511/47954354.html.
4. За освобождение Белуджистана. Сайт «Права народов».
5. History of Pakistan. XX century /V.J. Belokrenitskij, V.N. Moskalenko. Moscow, 2008.
6. Morosova M.U. "Taliban" in Pakistani Balochistan. Sovremennij Afganistan sopredelnije strani. Edited by M.R. Arunova. Moscow, 2011.
7. The explosion in the Pakistani city of Quetta killed at least 13 people. 17.02.2007. Available at: http://ria.ru/incidents/20070217/60880323.html.
8. Sameulla Poja. "Durand's line": 60 years without peace. 05.04.2010. vailable at: http: //Afghanistan.ru/doc/17027. html.
