4Tashkent Institute of Economics and Pedagogy Science, education, innovation: modern tasks and prospects
Ташкентский институт экономики и педагогики Наука, образование, инновации: современные задачи и перспективы
PEDAGOGLARNING IJODIY KOMMUNIKATIV QOBILIYATLARINI
RIVOJLANTIRISH USULLARI
A. A. Davronov
Toshkent iqtisodiyot va pedagogika instituti o'qituvchisi [email protected] O'zbekiston
Biz tez o'zgaruvchan texnologiyalar va axborot almashuvi davrida yashayapmiz va o'qituvchilar kuchli muloqot qobiliyatiga ega bo'lishi muhim. Ularning ijodiy va kommunikativ salohiyatini rivojlantirish uchun ularga tegishli imkoniyatlarni yaratish zarur. Buning sharofati bilan o'qituvchilar o'z ishlarini yanada muvaffaqiyatli olib borishlari va o'quv jarayonida yanada yaxshi natijalarga erishishlari mumkin bo'ladi. Pedagogik ko'nikmalarni rivojlantirishning asosiy elementlaridan biri bu muloqotga o'rgatishdir. O'z fikrini aniq va aniq ifodalash, boshqalarni tinglash va tushunish, turli vaziyatlarga moslashish va hamkasblar va talabalar bilan samarali muloqot qilish qobiliyati - bularning barchasi zamonaviy ta'limda zarurdir. Pedagogika fan sifatida doimo rivojlanib boradi va o'qituvchilardan ta'lim berishda va talabalar bilan muloqotda yangi, innovatsion yondashuvlardan foydalanishni talab qiladi. Ta'lim muassasalari nafaqat bilimlarni uzatish, balki shaxsiyatni rivojlantirish, o'quvchilarning mustaqillik, tanqidiy fikrlash va ijtimoiy moslashuv ko'nikmalarini shakllantirish maskaniga aylanadi. Ko'p jihatdan, bu jarayonlarning muvaffaqiyati o'qituvchining bolalar bilan ijodiy muloqot qilish qobiliyatiga bog'liq. Zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalari kundalik hayotimizning ajralmas qismiga aylandi. Ular faoliyatning barcha sohalariga, jumladan, ta'limga ham kirib borgan. Ilg'or axborot resurslari va vositalaridan foydalangan holda talabalar o'zlarining ijodiy salohiyatini rivojlantirish va ochish uchun yangi imkoniyatlarga ega bo'lishadi. O'qituvchining ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam beradigan asosiy elementlardan biri o'quv jarayonida zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanishdir. Ta'lim sohasidagi eng yangi usul va yondashuvlar o'qituvchining ijodiy tafakkurini shakllantirish va kengaytirish uchun noyob imkoniyatlarni beradi.
Shunga muvofiq, interfaol o'qitish metodlari asosida talabalarning kreativlik qobiliyatlarini rivojlantirish muhim ahamiyat kasb etadi [5]. Shaxsda kreativlik sifatlarini rivojlantirish jarayonining umumiy mohiyatini to'laqonli anglash uchun dastlab "kreativlik" tushunchasining ma'noni tushunib olish talab etiladi. "Kreativlik" tushunchasini quyidagicha sharhlash mumkin: Kreativlik (lot., ing. "create " - yaratish, "creative" -yaratuvchi, ijodkor) - individning yangi g' oyalarni ishlab chiqarishga tayyorlikni tavsiflovchi va mustaqil omil sifatida iqtidorlilikning tarkibiga kiruvchi ijodiy qobiliyati. A.X. Maslou kreativlikni 2 turga bo'ladi: iste'dodning kreativligi va shaxsning o'z- o'zini aktuallashtirish kreativligi. Shaxsning o'z-o'zini aktuallashtirish kreativligi shaxs bilan uzviy bog'langanligi sababli biz unga kundalik hayotda va kasbiy faoliyatning ko'p
May 3, 2024
195
Tashkent Institute of Economics and Pedagogy Science, education, innovation: modern tasks and prospects
Ташкентский институт экономики и педагогики Наука, образование, инновации: современные задачи и перспективы ^oshkentjqtisodiyot^a^edagogikajnstituti^^^^^^^
sohalarida duch kelishimiz mumkin. A.X. Maslou kreativlikda o'z-o'zini aktuallashtirishning ikki darajasini keltirib o'tgan:
birinchisi - "ixtiyorsiz kreativlik, bunda shaxs birdan aqliga kelish, ruhlanish, qiyin kechinmalarga ega bo'ladi";
ikkinchisi -"ixtiyoriy, og'ir mehnat bilan bog'liq, uzluksiz ta'lim, kamolotga intiluvchanlik".
A.X. Maslou kreativlikni inson tabiatining fundamental xarakteristikasi sifatida ko'radi, ya'ni barcha insonlardagi tug'ma qobiliyat, lekin hayoti davomida ma'lum ijtimoiy to'siqlar natijasida yo'qolib ketadi, deb hisoblaydi. T.A.Barisheva va Yu.A.Jigalovalar pedagogikada kreativlikni tizimli (ko'p bosqichli, ko'p o'lchamli) psixik (ruhiy) ta'lim sifatida talqin etib, unga faqatgina intellektual potensialni emas, balki motivatsiya, emotsiya, estetik rivojlanish darajasi mavjudligi, kommunikativ parametrlari, kompetentligi va hokazolarni ham kiritadi [3].
Muloqot ko'nikmalarini to'liq rivojlantirishga erishish uchun o'qituvchilar doimiy ravishda o'z-o'zini takomillashtirishga va yangi usul va yondashuvlarni o'rganishga tayyor bo'lishi kerak. Maxsus treninglar, seminarlar va kurslarning tashkil etilishi ularga qo'shimcha bilim va ko'nikmalarni egallash imkonini beradi, keyinchalik ularni amaliyotda muvaffaqiyatli qo'llashi mumkin.
Bundan tashqari, kommunikativ ko'nikmalarni rivojlantirishda o'qituvchilar jamoasi ham muhim rol o'ynaydi. O'qituvchilar o'rtasidagi qo'llab-quvvatlash va hamkorlik nafaqat tajriba almashishga yordam beradi, balki ijodiy fikrlash va o'zaro munosabatlarni rivojlantirish uchun qulay muhit yaratadi.
O'qitishdan tashqari, o'qituvchilarning kommunikativ salohiyatini rivojlantirishga yordam beradigan shart-sharoitlarni yaratish ham muhimdir. Masalan, zamonaviy axborot almashish texnologiyalaridan foydalanish imkoniyatini ta'minlash, o'qituvchilarning faol ishtirok etishi, o'z fikrlarini bildirishi mumkin bo'lgan uchrashuv va muhokamalarni muntazam o'tkazish.
Shunday qilib, kommunikativ ko'nikmalarni rivojlantirish o'qituvchilar uchun muhim vazifa bo'lib, ular zamonaviy sharoitlarda samarali ishlash imkonini beradi. Bu nafaqat professor-o'qituvchilar tarkibidagi o'zaro tushunish va samarali hamkorlikni ta'minlabgina qolmay, balki talabalarning muvaffaqiyatli o'qishi va ta'lim olishiga ham hissa qo'shadi.
Bunday texnologiyalarning yorqin misollaridan biri o'qitish amaliyotida interfaol doskalardan foydalanishdir. Ushbu zamonaviy qurilmalar nafaqat o'quv materialini qiziqarli va qulay shaklda taqdim etish, balki talabalar bilan faol muloqot qilish, ularning faolligini rag'batlantirish va ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish imkonini beradi. Shu bilan birga, raqamli kontent, multimedia taqdimotlari va boshqa axborot-kommunikatsiya texnologiyalari vositalaridan foydalanish o'qituvchiga o'zining ijodiy g'oyalari va individual o'qitish uslubini o'zida mujassamlashtirish imkonini beradi.
196
May 3, 2024
Tashkent Institute of Economics and Pedagogy Science, education, innovation: modern tasks and prospects
Ташкентский институт экономики и педагогики Наука, образование, инновации: современные задачи и перспективы ^oshkentjqisGdiyGt^a^edagGgikajn^
Bundan tashqari, Internet butun dunyodagi hamkasblar bilan tajriba va fikr almashish uchun ulkan imkoniyatlarni taqdim etadi. Turli platformalar va ijtimoiy tarmoqlar haqiqiy ijtimoiy mediaga aylandi, bu yerda o'qituvchilar o'z yutuqlari bilan o'rtoqlashishlari, fikr-mulohazalarini olishlari va boshqa mutaxassislardan ilhom olishlari mumkin. Kasbiy yordamning ushbu zamonaviy shakli o'qituvchilarga o'z ufqlarini kengaytirish va ularning ijodiy o'sishiga hissa qo'shadigan yangi g'oyalardan ilhom olish imkonini beradi.
Umuman olganda, zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalangan holda o'qituvchi o'quvchilarni ijodiy va faol bilim olishga undaydigan o'ziga xos interfaol darslar yaratish orqali o'z ijodiy qobiliyatlarini samarali rivojlantirishi mumkin. Zamonaviy axborot texnologiyalariga asoslangan eng yangi pedagogik usul va yondashuvlar o'qituvchilarga o'z g'oyalarini ro'yobga chiqarishga ko'maklashmoqda, o'quvchilarni o'z-o'zini namoyon etish va rivojlantirishga undamoqda.E'tiboringizga bo'lajak o'qituvchilarda ijodiy muloqot qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam beradigan ba'zi usullarni taqdim etamiz. Muloqot asosiy o'rin tutadigan bugungi dunyoda o'z fikr va g'oyalarini ta'sirchan va hissiy tarzda yetkaza olish muhim.
Birinchi usul - aqliy o'yinlar va mashqlardan foydalanish. Ular o'qituvchilarning til va notiqlik mahoratini, o'ziga ishonchini rivojlantirishga yordam beradi. Bunday o'yinlar o'qituvchilarga ifodaning turli shakllari bilan tajriba o'tkazish va ma'lumot uzatishning yangi usullarini topish imkonini beradi. Bunday o'yinlarga aqliy hujum, improvizatsiyalashgan dialog, rolli o'yinlar misol bo'la oladi.
Ikkinchi usul - munozara guruhlari va klublarni tashkil qilish. Bunday tadbirlar argumentatsiya, tanqidiy fikrlash va ishontirish qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam beradi. Munozaralarda ishtirok etish o'qituvchilarga o'z dunyoqarashini kengaytirishga, turli nuqtai nazarlarni o'rganishga va murosali echimlarni topishni o'rganishga yordam beradi. Bundan tashqari, munozara guruhlari va klublar o'qituvchilarga erkin va qo'llab-quvvatlovchi muhitda o'zlarining muloqot qobiliyatlarini rivojlantirish imkoniyatini beradi.
Uchinchi usul - o'qitishda texnologiyadan foydalanish. Zamonaviy texnologiyalar o'qituvchilarga onlayn kurslar, vebinarlar va mobil ilovalar orqali muloqot qilish ko'nikmalarini rivojlantirish imkonini beradi. Bunday vositalar o'qituvchilarning yozma va og'zaki muloqot ko'nikmalarini oshirishga, shuningdek, hissiy intellektni rivojlantirishga yordam beradigan interaktiv mashqlar va o'yinlarni taklif etadi.
Xulosa qilib aytish mumkinki, ijodiy muloqot qobiliyatini rivojlantirish kelajakdagi o'qituvchilar uchun muhim tarkibiy qismdir. O'quv jarayonida intellektual o'yinlar va mashqlar, munozara guruhlari va klublar kabi usullardan, texnologiyadan foydalanish ularning samarali va izlanuvchan mutaxassis bo'lib yetishishiga yordam beradi. Umid qilamanki, tavsiya etilgan usullar foydali bo'ladi va sizni ijodiy muloqot qobiliyatingizni rivojlantirishga undaydi. Shuningdek, ijodiy muloqot qobiliyatlarini rivojlantirish talabalarga o'z fikr va g'oyalarini ifoda etish, boshqalarning nuqtai nazarini tinglash va hurmat qilish, jamoada samarali ishlash va nizolarni hal qilish kabi muhim ijtimoiy kompetensiyalarni beradi. Globallashuv tobora kuchayib borayotgan zamonaviy dunyoda
May 3, 2024
197
Tashkent Institute of Economics and Pedagogy Science, education, innovation: modern tasks and prospects
Ташкентский институт экономики и педагогики Наука, образование, инновации: современные задачи и перспективы
turli madaniyatlar va millatlar vakillari bilan konstruktiv muloqot qilish qobiliyati muvaffaqiyatli ijtimoiy moslashish va kasbiy o'sishning ajralmas shartiga aylanmoqda.
Shunday qilib, ijodiy muloqot qobiliyatlarini rivojlantirish bo'lajak o'qituvchilar uchun muhim ustuvor vazifaga aylanadi. Ular o'quvchilar bilan chuqur va samarali o'zaro munosabatlarni shakllantirishga, bolalarda ijodiy fikrlashni va ijtimoiy moslashishni rivojlantirishga, shuningdek, ularning ota-onalari bilan barqaror munosabatlarni yaratishga yordam beradi. Ushbu ko'nikmalar nafaqat o'qituvchilarga o'z kasbiy missiyasini muvaffaqiyatli amalga oshirishga yordam beradi, balki zamonaviy axborot jamiyatida talabalarni muvaffaqiyatli ijtimoiylashtirish va rivojlantirish uchun muhim vosita bo'lib xizmat qiladi.
References / Adabiyotlar
1. B.X. Xodjayev. Umumiy pedagogika nazariyasi va amaliyoti, Toshkent-2017
2. X. Ibragimov, Sh. Abdullayeva. Pedagogika nazariyasi, Toshkent-2018
3. Davronov, A. (2023). The role of profiling methods in creating the emotional environment of the adolescent person. Science and innovation, 2(B5), 204-207.
4. Sh A., Davronov A. Shaxslararo munosabatda profaylingning verbal va noverbal muloqotda qo 'llanilishi //Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS). - 2022. - Т. 2. - №. 3. - С. 147-154.
5. O'qituvchi faoliyatida pedagogik va kommunikativ qobiliyatlar Shahzoda Rustam qizi Tog'ayeva scientific progress volume 3 I ISSUE 4 I 2022 ISSN: 2181-1601
6. Химматалиев, Д. О. (2018). Касбий фаолиятга тайёргарликни диагностика цилишда педагогик ва техник билимлар интеграцияси. Монография. Тошкент, Узбекистан, 168.
7. Исмаилова, З.К., & Мукумова, Д.И. (2014). Профессиональное образование как достояние личности. In Проблемы и перспективы развития образования (pp. 204-205).
8. Usarov, J.E., Ximmataliev, DO, Kodirov, ID, Ergasheva, GR, & Xamidova, SN (2023). Ta'lim klasteri muhiti talabalarning kasbiy kompetensiyasini rivojlantirish mezoni sifatida. E3S Web of Conferences da (420-jild, 10037-bet). EDP fanlari.
198
May 3, 2024
