CC BY
0PEDAGOGIK YONDASHUVLAR ASOSIDA TA'LIM MUASSASASI RAHBARI BOSHQARUV FAOLIYATINI
TAKOMILLASHTIRISH
Muxammajonova Gulibonu Rustamjon qizi
QDPI Ta'lim muassasalarining boshqaruvi mutahassisligi magistri https://doi.org/10.5281/zenodo.1118202 7
Annotatsiya. Maqolada zamonaviy sharoitda ta'limni takomillashtirish muammosining dolzarbligi va uni modernizasiya qilishda rahbarning roli asoslangan. Shuningdek, ta'lim muassasasini boshqarish samaradorligini oshirishga xizmat qiluvchi yondashuv va tamoyillar tavsiflangan.
Kalit so'zlar: ta'lim tizimi, boshqaruv, yondashuv, samaradorlik, fan, mahorat, ta'lim va tarbiya, tizimli, prognostik, ijtimoiy, ekologik yondashuvlar.
Abstract. The article focuses on the relevance of the problem of improving education in modern conditions and the role of the leader in its modernization. Also, the approach and principles that serve to increase the efficiency of the management of the educational institution are described.
Key words: educational system, management, approach, effectiveness, science, skill, education and training, systematic, prognostic, social, ecological approaches.
O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 29-dekabrdagi Oliy Majlisga Murojaatnomasida "Biz o'z oldimizga mamlakatimizda Uchinchi Renessans poydevorini barpo etishdek ulug' maqsadni qo'ygan ekanmiz, buning uchun yangi Xorazmiylar, Beruniylar, Ibn Sinolar, Ulug'beklar, Navoiy va Boburlarni tarbiyalab beradigan muhit va sharoitlarni yaratishimiz kerak. Bunda, avvalo, ta'lim va tarbiyani rivojlantirish, sog'lom turmush tarzini qaror toptirish, ilm-fan va innovatsiyalarni taraqqiy ettirish milliy g'oyamizning asosiy ustunlari bo'lib xizmat qilishi lozim", - deb ta'kidladi [1].
Mazkur maqsadlarni amalga oshirish ko'p jihatdan ta'lim muassasasini samarali boshqarishda asosiy rol o'ynaydigan rahbarga bog'liqdir.
V.A.Suxomlinskiyning ta'kidlashicha o'quv tarbiya jarayoni uchta manbaga ega - ilm-fan, mahorat va san'at. O'quv tarbiya jarayonini yaxshi boshqarish - bu fan, mahorat va ta'lim tarbiya berish san'atini mukammal egallashni anglatadi. Maktab rahbari har kuni o'z malakasini -o'qituvchi, tarbiyachi mahoratini oshirish orqali yaxshi, bilimdon bo'lib boradi. Bolaning ko'ngliga yo'l topa olish san'ati, ma'naviy yetuk avlodni tarbiyalash bugungi kunda dolzarb masalalardan biridir.
Jamiyatdagi yosh avlodni tarbiyalash kabi muhim funksiyani ta'lim tizimi amalga oshiradi. Ta'lim ikki jihatda - ijtimoiy hodisa va pedagogik jarayon sifatida namoyon bo'ladi. Ijtimoiy funksiyalar nuqtai nazaridan ta'lim - ijtimoiy meros, ijtimoiy tajribani keyingi avlodlarga yetkazish, shaxsning ijtimoiylashuvi, bolani hayotga tayyorlash vositasidir. Pedagogik jarayon bu ta'lim faoliyatining o'zgarishi bo'lib, unda tarbiyaning maqsadlari amalga oshiriladi, uning uchta asosiy vazifasi: ijodiy-madaniy, ijtimoiylashuv va moslashish, shaxsni shakllantiruvchi. P.I.Pidkasistbiy tomonidan tahrirlangan pedagogika yuqoridagilarga aniqlik kiritadi, bugungi kunda ular quyidagicha: hamdardlik qobiliyatiga ega, erkin gumanistik yo'naltirilgan tanlovga, individual intellektual say-harakatlarga va siyosiy, iqtisodiy, kasbiy va madaniy hayotda o'zini o'zi va boshqalarni hurmat qiladigan, boshqa madaniyat va millat vakillariga nisbatan bag'rikeng,
mustaqil, kompetentli va mas'uliyatli harakatlarga tayyor bo'lgan, mustaqil qaror qabul qila oladigan va turli xil fikrlar uchun ochiq shaxs sifatida shakllanishi [4]. Ushbu maqsadni amalga oshirish passiv shaxs tushunchasi nima uchun hali ham ustun ekanligini va shu sababdan maktabning avtoritarligini tushunishni talab qiladi.
Shundan kelib chiqib, ta'lim sifatini oshirish maqsadiga erishishda ta'lim muassasasini boshqarishning muhim jihati - o'z-o'zini baholash, o'z-o'zini boshqarish, tartibga solish, o'z-o'zini rivojlantirishga qodir bo'lgan shaxs - ta'lim sub'yektini tarbiyalashdagi yondashuvlarni tanlay bilishdan iborat. Bugungi kunda u rasmiy bo'lmasligi, o'qituvchilar tarkibining boshlang'ich o'rnini belgilashi juda muhimdir. Birinchidan, uni boshqaradigan ta'lim jarayonining barcha ishtirokchilari har qanday vaziyatda birdamlikda harakat qilishga yempatizatsiyaga tayyor bo'lishlari kerak ya'ni, bu maqsadlarga mos bo'lishlari zarur, ikkinchidan, ushbu yondashuvlar orqali o'quv faoliyatini boshqarishi kerak bo'ladi. Nima uchun ular sub'yekt-sub'yekt jarayonlarining ishtirokchilari bo'lishi talab etiladi (ma'muriyat-o'qituvchi): har bir o'qituvchi tomonidan pedagogik mahoratning o'sishi va o'z-o'zini rivojlantirish, o'z-o'zini takomillashtirish bo'yicha maqsadli ishlari.
Ayrim tadqiqotchilar, muhimligini hisobga olib, ma'lum bir vaqtda, muayyan vaziyatda, o'qituvchilar tomonidan qo'yilgan maqsadga asoslanib, tizimli, prognostik, ijtimoiy, ekologik yondashuvlarni alohida qo'llashga moyildirlar va bu holatni ob'yektiv deb qabul qilish mumkin. Tizimli yondashuv har qanday muammoni hal etishda zarur, u ta'lim jamiyatga ta'sir ko'rsata oladigan va unda sodir bo'layotgan jarayonlarni o'zgartira oladigan muxim tizim ekanligini nazarda tutadi. Prognostik yondashuv o'tmishga emas, balki kelajakka e'tibor qaratish zarurligini anglatadi: dunyoning muammoli ko'rinishi, yangisiga yo'nalish ta'limning asosidir. Ushbu yondashuvning muhimligini anglash maktab rahbarining innovasion bo'lishini ta'minlaydi. Pedagogikada madaniy yondashuv F.A.Distervyeg tomonidan shakllantirilgan bo'lib, u ta'lim jarayonida insonning tug'ilgan va yashayotgan joy va vaqt sharoitlarini, ya'ni bola Vatanining butun zamonaviy madaniyatini, undan so'ng jahon madaniyatini hisobga olish kerak ekanligini ta'kidlagan.
Tarbiyaga shaxsiy-faoliyat va individual-ijodiy yondashuv shuni anglatadiki, u shaxs faoliyatini, shaxsni shakllantirishni ta'minlashi kerak, bu esa har doim insonning qadriyatlarni egallashi bilan bog'liq, axloqiy qadriyatlar tizimi, ma'naviy tamoyil yetakchi bo'lishi kerak. Faoliyat insonga o'z-o'zini bilishga, o'z-o'zini faollashtirishga va qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam beradi, shuning uchun ta'lim maqsadlarini amalga oshirish uchun shaxsiy-faoliyat yondashuvi zarudir.
Shaxsiy - ijodiy yondashuv muhim ahamiyatga ega, chunki ta'lim jarayonida har bir shaxs o'ziga xosligi, individual yondashuv, shaxsni qo'llab-quvvatlash va rivojlantirish zarurligi hisobga olinishi kerak [4].
Mintaqaviy yondashuv ta'lim muassasalari, madaniyat va boshqa jamoat birlashmalari o'rtasida gorizontal aloqalarni yaratishga, o'quv klasterlarini shakllantirishga va maktabni milliy madaniyat sharoitiga qaytarishga imkon beradi.
Yuqoridagi yondashuvlarning dolzarbligiga qaramay, bugungi tez o'zgaruvchan sharoitda fanning aniq vaziyat va sharoitlarga bevosita tatbiq etish imkoniyatlaridan foydalanib, boshqaruv nazariyasiga katta hissa qo'shadigan vaziyatli yondashuv zarur. A.F.Rodichevaning fikriga ko'ra, faoliyatni qo'llash markazi vaziyat, ya'ni, ma'lum bir vaqtda ta'lim muassasasiga kuchli ta'sir ko'rsatadigan muayyan holatlar majmui. Tizimli yondashuv singari, vaziyatli yondashuv ham oddiy belgilangan ko'rsatmalar to'plami emas, aksincha tashkiliy muammolar va ularning
yechimlari haqida o'ylash uslubidir. Maqsadga samarali erishish uchun u aniq texnika va tushunchalarni aniq vaziyatlarga bog'lashga harakat qiladi. Shu bilan birga, moslashuvchanlik va tashqi muhitdagi doimiy o'zgarishlarga moslashish muammolari birinchi o'ringa chiqadi [5]. Hozirgi vaqtda, ushbu vaziyatda dolzarb bo'lgan muammoni hal qilishda o'quv jarayonini muvaffaqiyatli boshqarishni ta'minlaydigan yuqoridagi yondashuvlardan birini tanlash muhimdir.
ADABIYOTLAR
1. 2020 yil 29-dekabrdagi O'zbekiston Respublikasi Prezidentining Oliy Majlisga Murojaatnomasi.
2. Suxomlinskiy, V.A. Izbrannbiye pedagogicheskiye sochineniya / V.A.Suxomlinskiy, tom 3. - M.: Pedagogika, 1981.
3. Kukushin, V.S. Obщiye osnovbi pedagogik: uchebnoye posobiye dlya studentov pedagogicheskix vuzov. / V.S.Kukushin. M.: - Rostov na Donu: Izdatelskiy syentr «Mart», 2006.
4. X.A.Ustadjalilova, M.S.Zakirova./ Sovershenstvovaniye sovremennogo neprerbrvnogo obrazovaniya v Respublike Uzbekistan./ Sankt Peterurg, 2018,s. 42
5. Ustadjalilova, X. (2023). Kredit-modul tizimida talabalarning mustaqil ishini rejalashtirish va tashkil qilish.
6. Устаджалилова, Х. А. (2020). Методическое обеспечение учебного процесса в кредитно-модульной системе. In Образование как фактор развития интеллектуально-нравственного потенциала личности и современного общества (pp. 43-46).
7. Устаджалилова, Х. А. (2020). Формирование компетенций и развитие личности в условиях непрерывного профессионального образования. Образование как фактор развития интеллектуально-нравствен-ного потенциала личности и современного общества: материалы, 43.
8. Ustadjalilova, K. (2022). Improving The Mechanisms Of The System Of Advanced Training Of University Teachers Using Alternative Methods. International Journal of Early Childhood Special Education, 14(8).
9. Ustadjalilova, X. (2023). Pedagogik Tadqiqotlar Metodlari Va Statistik Gipotezalarning Nazariy Jihatlari. Scientific journal of the Fergana State University, (6), 21-21.
10. Umarovna, Radjabova Gavhar. "Features Of The Market Of Educational Services And The Problem Of Interaction Of Higher Educational Institutions With Employers." E Conference Zone. 2022.
11. Umarovna, Rajabova Gavkhar. "Conceptual Foundations For Improving The Organizational And Economic Mechanism Of The University Management System." International Journal of Early Childhood Special Education 14.8 (2022).
12. Umarovna, Radjabova Gavkhar. "Increasing The Competitiveness Of Universities In The Market Of Educational Services." Open Access Repository 9.11 (2022): 269-273.
13. Umarovna, Rajabova Gavkhar. "Improving The Performance Management Of The Higher Education System In The Republic Of Uzbekistan." Open Access Repository 8.11 (2022): 81-86.
14. Radjabova, Gavkhar Umarovna. "The oretical, practical and demographic aspects of labor market development in Uzbekistan." Academicia: An International Multidisciplinary Research Journal 11.3 (2021): 1070-1075.
