CC BY
0Ilmiy-nazariyvametodikjurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY Original paper
PEDAGOGIK KOMPETENSIYANI NAZARIY ASOSLARI
© M.N. No'monxonova1H 1Is'hoqxon Ibrat nomidagi Namangan davlat chet tillar instituti, Namangan,O'zbekiston
Annotatsiya
KIRISH: maqolada sun'iy intellektning pedagogik kompetensiyani rivojlantirishdagi nazariy asoslari va ularning ta'lim jarayonidagi o'rni tahlil qilinadi.
MAQSAD: tadqiqotning asosiy maqsadi - sun'iy intellekt texnologiyalarini ta'lim jarayoniga integratsiyalash orqali pedagogik kompetensiyani rivojlantirish va bu jarayonda konstruktsionizm, bixeviorizm va konnektivizm nazariyalarining ahamiyatini aniqlashdir.
MATERIALLAR VA METODLAR: tadqiqotda sun'iy intellektning ta'lim nazariyalari va pedagogik kompetensiyani rivojlantirishdagi roli bo'yicha ilmiy adabiyotlar tahlil qilindi.
MUHOKAMA VA NATIJALAR: natijalar ko'rsatdiki, sun'iy intellekt vositalari, jumladan, moslashuvchan ta'lim tizimlari va interaktiv simulyatsiyalar, o'qituvchilarning pedagogik kompetensiyasini rivojlantirishda samarali vosita bo'lib xizmat qiladi. Shuningdek, shaxsiylashtirilgan o'quv yondashuvlari va real vaqtli baholash metodlari pedagogik malakalarni oshirishga ko'maklashgan.
XULOSA: tadqiqot natijalari shuni tasdiqladiki, sun'iy intellekt texnologiyalari pedagogik kompetensiyani rivojlantirishni qo'llab-quvvatlab, zamonaviy ta'lim jarayonining ehtiyojlariga moslashgan samarali ta'lim modellari yaratishga yordam beradi.
Kalit so'zlar: sun'iy intellekt, pedagogik kompetensiya, ta'lim nazariyasi, kompetensiyani rivojlantirish, konstruktsionizm nazariyasi, moslashuvchan ta'lim.
Iqtibos uchun: No'monxonova M.N. Pedagogik kompetensiyani rivojlantirishda sun'iy intellektning nazariy asoslari. // Inter education & global study. 2024. №9(1). B.309-314.
ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ ИСКУССТВЕННОГО ИНТЕЛЛЕКТА В ФОРМИРОВАНИИ ПЕДАГОГИЧЕСКОЙ КОМПЕТЕНТНОСТИ_
© М.Н. Номонхонова1И
1 Наманганский государственный институт иностранных языков имени И.Ибрата, Наманган, Узбекистан_
Аннотация
ВВЕДЕНИЕ: в статье анализируются теоретические основы искусственного интеллекта в формировании педагогической компетентности и его роль в образовательном процессе.
©intereduglobalstudy.com 2024, ISSUE 9(1)
RIVOJLANTIRISHDA SUN'IY INTELLEKTNING
Ilmiy-nazariyvametodikjumal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
ЦЕЛЬ: основная цель исследования — изучить использование технологий искусственного интеллекта для развития педагогической компетентности, акцентируя внимание на их соответствии конструктивистским, бихевиористским и коннективистским теориям образования, а также выявить преимущества таких технологий в подготовке преподавателей.
МАТЕРИАЛЫ И МЕТОДЫ: в исследовании был проведён анализ научной литературы по применению искусственного интеллекта в образовательных процессах и его влиянию на развитие педагогической компетентности.
ОБСУЖДЕНИЕ И РЕЗУЛЬТАТЫ: результаты показали, что использование искусственного интеллекта, включая адаптивные учебные системы и интерактивные симуляции, значительно способствует улучшению навыков преподавателей. Персонализированные подходы и методики оценки в реальном времени повышают эффективность педагогического обучения.
ЗАКЛЮЧЕНИЕ: результаты исследования подтвердили, что технологии искусственного интеллекта поддерживают и дополняют традиционные подходы к педагогическому образованию, создавая условия для более адаптивных и эффективных образовательных моделей.
Ключевые слова: искусственный интеллект, педагогическая компетентность, теория образования, развитие компетентности, теория конструктивизма, адаптивное образование.
Для цитирования: Номонхонова М.Н. Теоретические основы искусственного интеллекта в формировании педагогической компетентности. // Inter education & global study. 2024. №9(1). С. 309-314.
THEORETICAL BASIS OF ARTIFICIAL INTELLIGENCE IN DEVELOPING PEDAGOGICAL COMPETENCE_
© Миайагк11ап N. Nоmоnkhоnоvа1И
1Nаmаngаn Stаtе МШе оf Fоrеign Lаnguаgеs nаmеd аНер I.Ibrat, Namangan, Uzbekistan
Annotation
INTRODUCTION: the article analyzes the theoretical foundations of artificial intelligence in developing pedagogical competence and its role in the educational process.
AIM: the main objective of the study is to explore the application of artificial intelligence technologies for enhancing pedagogical competence, focusing on their alignment with constructivist, behaviorist, and connectivist educational theories, and to identify the advantages of these technologies in teacher training.
©intereduglobalstudy.com 2024, ISSUE 9(1)
Ilmiy-nazariyvametodikjurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
MATERIALS AND METHODS: the study involved analyzing scientific literature on the integration of artificial intelligence into educational processes and its impact on the development of pedagogical competence.
DISCUSSION AND RESULTS: the results showed that artificial intelligence, including adaptive learning systems and interactive simulations, significantly supports the improvement of teaching skills. Personalized approaches and real-time assessment methods enhance the effectiveness of pedagogical training.
CONCLUSION: the study results confirmed that artificial intelligence technologies complement and enhance traditional approaches to teacher education, creating more adaptive and effective educational models.
Key words: artificial intelligence, pedagogical competence, educational theory, competence development, theory of constructivism, adaptive education.
For citation: Muattarxon N. Nomonkhanova. (2024) 'Theoretical basis of artificial intelligence in developing pedagogical competence', Inter education & global study, (9(1)), pp. 309-314. (In Uzbek).
Sun'iy МеНе^^ (AI) jаdаl r^tonis! t^lim атаНуо^т, xususаn, о^^Ы^г та^каэ^ обЫпб! uchun misli kо'rilmаgаn ^котуа^т уа^к Bugungi kundа о^^Ы^Г оldidа о^^Нат^ f^igi vа t^lim nаtijаlаrini Б!^!^^^ rivоjlаnаyоtgаn реdаgоgik uslub vа tеxnоlоgiyаlаrgа mоslаshish muаmmоsi turibdi. Tа'limdа sun'iy intеllеktdаn fоydаlаnishni аsоslоvchi nаzаriy аsоsni tushunish sun'iy МеНе^а аsоslаngаn рlаtfоrmаlаr оrqаli реdаgоgik kоmреtеntsiyаni rivоjlаntirish аsоslаrini yаrаtish uchun zаrur.[1] Ushbu mаqоlа AIning реdаgоgik kоmреtеnsiyаlаrni rivоjlаntirish uchun роtеntsiаligа itos kеlаdigаn аsоsiy tа'lim nаzаriyаlаrini te'rib chiqаdi, AI tоmоnidаn bоshqаrilаdigаn vоsitаlаr ushbu аsоslаrni аmаliy ilоvаlаrdа qаndаy qо'llаb -quvvаtlаshi mumkinligini tаhlil qilаdi. Kоnstruktivizm, bixеviоrizm vа kоnnеktivizm kаbi tа'lim nаzаriyаlаri AIning tа'limdаgi rоlini tushunish uchun muhim аБоБ^т tаqdim еtаdi. Hаr bir nаzаriyа о'qitish vа о'qitishning turli jihаtlаrigа urg'u bеrаdi, аmmо bаrchаsi AIning реdаgоgik rivоjlаnishgа intеgrаtsiyаlаshuvining еlеmеntlаrini qо'llаb-quvvаtlаydi.
Рiаgеt vа Vygоtskiy аsаrlаridаn kеlib chiqqаn kоnstruktivistik nаzаriyа о'^атБ!^ fаоl, shаxsiylаshtirilgаn jаrаyоn sifаtidа[2] tа'kidlаydi, bundа о'quvchilаr о'z tаjribаlаri аsоsidа bilimlаrni yаrаtаdilаr. AI ilоvаlаri, xususаn, mоslаshuvchаn tа'lim tizimlаri о'qituvchilаrgа о^^Нат^ еhtiyоjlаri vа оldingi bilimlаrigа ITOS kеlаdigаn mоslаshtirilgаn tа'lim yо'llаrini yаrаtishgа imkоn bеrish оrqаli kоnstruktivistik tаmоyillаrni о'zidа mujаssаm еtаdi.[3] AI, shuningdеk, о'qituvchilаr uchun tаjribаviy о'rgаnishni qо'llаb-quvvаtlоvchi, rеаl hаyоtdаgi о'qitish muhitini аks еttiruvchi intеrаktiv simulyаtsiyаlаrni аmаlgа ОБЫПБ!Л imkоnini bеrаdi. Skinnеr vа Uоtsоn nаzаriyаlаrigа аsоslаnib, bixеviоrizm mustаhkаmlаsh vа tаkrоrlаsh оrqаli shаkllаnаdigаn kuzаtilishi mumkin Ьо'^п tа'lim nаtijаlаrigа qаrаtilgаn. AIning kоmреtеntsiyаgа аsоslаngаn
©intereduglobalstudy.com
2024, ISSUE 9(1)
Ilmiy-nazariyvametodikjurnal HayHHO-reopeTMHecKMM u MeraflMHecKMM wypHan Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY _
baholash va mustahkamlash algoritmlaridagi roli bixevioristik tamoyillarni aks ettiradi va o'qituvchilarga takroriy amaliyot va tuzatishlar orqali muayyan o'qitish kompetensiyalarini egallashga yordam beradigan fikr-mulohazalarni taqdim etadi. Misol uchun, sun'iy intellektga asoslangan o'qitish platformalari o'qitish simulyatsiyalarini tahlil qilishi va xatti -harakatlar namunalari asosida tuzilgan fikr-mulohazalarni taqdim etishi mumkin, bu esa o'qituvchilarga o'z usullarini takomillashtirishga yordam beradi. Ushbu zamonaviy nazariya ma'lumotlarga kirish va almashishda texnologiyaning muhimligini ta'kidlab, bilim tarmoqlar bo'ylab taqsimlanadi, deb ta'kidlaydi. AI texnologiyalari, xususan, mashinani o'rganish va ma'lumotlar tahlili, o'rganish tajribasini shaxsiylashtirish va optimallashtirish uchun katta ma'lumotlar to'plamini tahlil qilish orqali ulanish tamoyillarini qo'llab-quvvatlaydi. Alga asoslangan ushbu tushunchalar hamkorlikda o'qitish va raqamli savodxonlik kabi muayyan pedagogik kompetensiyalarni baholash va rivojlantirishda bebahodir.
Pedagogik kompetentsiyani rivojlantirish uchun sun'iy intellektga asoslangan ilovalar. AI ilovalari pedagogik ta'limda malaka oshirishning turli usullarini taklif etadi, bu esa ta'lim usullarini takomillashtirish, real vaqtda baholash va moslashuvchan o'rganish imkonini beradi.[4] AI o'qituvchilar uchun ularning kompetentsiyalarini tahlil qilish va ta'lim mazmunini moslashtirish orqali moslashtirilgan o'rganish tajribasini yaratishi mumkin. Ushbu shaxsiylashtirish konstruktivistik nazariyaga mos keladi, bu o'qituvchilarga o'zlarining noyob ehtiyojlari va qobiliyatlaridagi kamchiliklarni bartaraf etadigan tegishli ta'lim faoliyati bilan shug'ullanish imkonini beradi.[5] Bixevioristik tamoyillardan foydalangan holda, sun'iy intellektga asoslangan platformalar o'qituvchilarning malakasini doimiy ravishda baholashi mumkin va ularga aniq ko'nikmalarni rivojlantirishga yordam berish uchun darhol fikr-mulohazalarni taklif qiladi. Masalan, sun'iy intellekt asosidagi baholashlar umumiy o'quv xatolarini aniqlashi mumkin, bu esa o'qituvchilarga to'g'ridan -to'g'ri, ma'lumotlarga asoslangan fikr-mulohazalar asosida o'z strategiyalarini o'zgartirishga imkon beradi. AI sinf muhitini taqlid qiluvchi immersiv simulyatsiyalarni yaratishi mumkin, bu esa o'qituvchilarga sinfni boshqarish, darsni rejalashtirish va interaktiv usullarni xavf-xatarsiz sharoitda mashq qilish imkonini beradi. Bunday simulyatsiyalar tajribaviy o'rganish tamoyillariga mos keladi va o'qituvchilarga amaliy o'qitish stsenariylariga ishonch hosil qilish imkonini beradi. NLP-ga asoslangan chatbotlar virtual o'qituvchi yordamchisi bo'lib xizmat qiladi, bu esa o'qituvchilarga real vaqtda savol-javob sessiyalarida qatnashish va talab bo'yicha resurslardan foydalanish imkonini beradi. Chatbotlar uzluksiz ta'lim jarayonini rag'batlantirish orqali o'qitish usullari bo'yicha tezkor yordam va yo'l-yo'riq ko'rsatish orqali muayyan pedagogik vakolatlarni rivojlantirishga yordam berishi mumkin.
Pedagogik kompetentsiyani rivojlantirishda sun'iy intellektdan foydalanish o'qituvchilar malakasini oshirishning an'anaviy yondashuvlarini qo'llab-quvvatlashi va e'tiroz bildirishi mumkin bo'lgan bir qancha nazariy ta'sirlarni keltirib chiqaradi. AI konstruktivistik va bixevioristik tamoyillarga mos kelishi bilan birga, uning ma'lumotlarni tahlil qilish va qayta ishlash qobiliyati an'anaviy ta'lim paradigmalarini o'zgartirishi
Ilmiy-nazariyvametodikjurnal ISSN 2992-9024 (online)
Научно-теоретический и методический журнал 2024, №9(1)
Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
mumkin bo'lgan yangi metodologiyalarni ham joriy qiladi. Masalan, AIning shaxsiy fikr-mulohazalarni taqdim etish qobiliyati o'qituvchilarni tayyorlashning an'anaviy chiziqli yondashuvlarini qiyinlashtiradi va kompetentsiyani egallash uchun yanada dinamik, moslashuvchan modelni taklif qiladi.[6] Bundan tashqari, AIning ma'lumotlarga asoslangan qarorlarni qabul qilishdagi roli o'rganish statik o'quv dasturlari bilan chegaralanib qolmagan, balki o'zaro bog'langan raqamli resurslar orqali shakllantirilgan konnektivizm tamoyillarini mustahkamlaydi.[7] Ushbu yondashuv o'qituvchilarni ta'limda kompetentsiya asoslarini qayta belgilashi mumkin bo'lgan o'rganish bo'yicha ko'proq tarmoqli, hamkorlikdagi istiqbolni qabul qilishga undaydi.
Qiyinchiliklar va kelajak yo'nalishlari
Potensial imtiyozlarga qaramay, AIni pedagogik rivojlanishga integratsiyalash axloqiy muammolar, ma'lumotlarning maxfiyligi va texnologiyaga haddan tashqari ishonish xavfi kabi muammolarni keltirib chiqaradi. AI ilovalarining ta 'lim maqsadlariga mos kelishini ta'minlash ushbu omillarni sinchiklab ko'rib chiqishni, shuningdek, real dunyo o'qitish kontekstida sun'iy intellektning samaradorligini o'rganishni davom ettirishni talab qiladi. Kelajakdagi tadqiqotlar axloqiy me'yorlarni hurmat qiladigan va o'qituvchilarning avtonomiyasini saqlaydigan AI modellarini ishlab chiqishga qaratilishi kerak. Bundan tashqari, sun'iy intellektning pedagogika va talabalarning ta'lim natijalariga uzoq muddatli ta'sirini o'rganish sun'iy intellektga asoslangan o'qituvchilarni tayyorlash metodologiyasini takomillashtirish uchun hal qiluvchi ahamiyatga ega bo'ladi.
Xulosa. Pedagogik kompetentsiyani rivojlantirishda AIning nazariy asoslari AI qanday qilib an'anaviy ta'lim asoslarini qo'llab-quvvatlashi, shubha ostiga qo'yishi va kengaytirishi haqida qimmatli tushunchalarni beradi.[8] AI texnologiyalarini konstruktivistik, bixevioristik va konnektivistik nazariyalar bilan moslashtirish orqali ta'lim muassasalari o'qituvchilar uchun shaxsiylashtirilgan, ma'lumotlarga asoslangan va moslashtirilgan o'quv muhitlarini yaratish uchun AIdan foydalanishlari mumkin. Ushbu moslashuv nafaqat o'qituvchilarni tayyorlash sifatini oshiradi, balki zamonaviy ta'lim landshaftlari ehtiyojlariga javob beradigan kompetentsiyalarni rivojlantiruvchi yanada sezgir va moslashuvchan pedagogik modellarga o'tishga yordam beradi.
ADABIYOTLAR RO'YXATI | СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ | REFERENCES
1. Axmedova, M. T. "Pedagogik kompetentlik." Nizomiy nomidagi TDPU 84 (2016).
2. Kenjaboyev A., Kenjaboyeva D. Pedagogik deontologiya va kompetentlik //Termiz, "Surxon-nashr" nashr-matbaa markazi nashriyoti. - 2022.
3. No'monxonova M. N. Bo'lajak tilshunoslarda kommunikativ kompetensiyalarni rivojlantirishda axborot texnologiyalaridan foydalanish metodikasi // O'zMU Xabarlari 2024, [1/1/1], Toshkent 2024., B. 170-172.
4. Baxridin o'gli I. A. TALABALARDA ETNOMADANIY KOMPETENSIYANI SHAKLLANTIRISHNING IJTIMOIY-PEDAGOGIK ZARURAT EKANLIGI
©intereduglobalstudy.com 2024, ISSUE 9(1)
Ilmiy-nazariyvametodikjurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY _
//O'ZBEKISTONDA FANLARARO INNOVATSIYALAR VA ILMIY TADQIQOTLAR JURNALI. - 2022. - Т. 1. - №. 12. - С. 73-82.
5. Umarova N. PEDAGOGIK KOMPETENTLIK-O'QITUVCHI KASBIY STANDARTINING MUHIM TARKIBIY QISMI //FAN, TA'LIM VA AMALIYOTNING INTEGRASIYASI. - 2021. - С. 375-379.
6. Куранбоевна X,. Н. PEDAGOGIKA FANIDA PEDAGOG KADRLAR KASBIY KOMPETENTLIGI TUSHUNCHASINING MAZMUNI TAHLILI //TA'LIM VA RIVOJLANISH TAHLILI ONLAYN ILMIY JURNALI. - 2024. - Т. 4. - №. 1. - С. 9195.
7. Kamolovich B. E. ZAMONAVIY DAVRDA SUN'IY INTELEKT /^аепШю Impu^. -2023. - Т. 2. - №. 14. - С. 193-197.
8. O'g'li, Muxiddinov Muxriddin Nuriddin. "Sun'iy МеШ е!етеп^апт yaratish." Intеrnational Confеrеncе оп Adaрtivе Lеarning Tеchnologiеs. Уо1. 3. 2024.
9. Odiljonovna T. N. SUN'IY INTELEKT TEXNOLOGIYALARI VA ULARNING QO 'LLANILISHI //Aрхив научных исследований. - 2022. - Т. 5. - №. 5.
MUALLIF HAQIDA MA'LUMOT [ИНФОРМАЦИЯ ОБ АВТОРЕ] [AUTHORS INFO]
No'monxonova Muattarxon Nosirxon qizi, o'qituvchi [Номонхонова Муаттархан Насирхан кизи, преподаватель], [Muattarkhan N. Nomonkhonova tеachеr]: manzil: Namangan viloyati, To'raqo'rg'on tumani, "Yangiobod" MFY, Saodat ko'chasi, 28-uy, [адрес: Узбекистан, Наманганская область, Туракурганский район, МФЙ «Янгиобод», улица Саодат, дом 28], [address: Uzbekistan, Namangan region, Turakurgan district, "Yangiobod" MCG, Saodat street, house 28]
