CC BY
0OQITUVCHILARNING TADQIQOT KONIKMALARINI
RIVOJLANTIRISH UCHUN SUN'IY INTELLEKT VOSITALARIDAN FOYDALANISHGA ORGATISHDAGI
BOSHLIQ
Abdullayev Elmurod Zaylobidinovich
Tayanch doktarant, Andijon davlat universiteti https://doi.org/10.5281/zenodo.13897877
Annotatsiya. Sun'iy intellekt (SI) ta'lim tizmini tez o'zgartirib, o'rganish va o'qitish jarayonlarini yaxshilash uchun yangi imkoniyatlarni taklif qilmoqda. Biroq, bo'lajak o'qituvchilar sun'iy intellektni o'z pedagogikasiga samarali integratsiyalash, xususan, o'quvchilarning tadqiqot ko'nikmalarini rivojlantirish uchun tayyorlash hali ham yetarli emas. Ushbu maqola talabalarda tadqiqot qobiliyatini rivojlantirish uchun sun'iy intellekt vositalaridan foydalanish bo'yicha o 'qituvchilar ta 'limidagi bo'shliqni o'rganadi, asosiy muammolarni aniqlaydi va ushbu bo'shliqni bartaraf etish bo'yicha tavsiyalar beradi. Maqola joriy amaliyotlar va potentsial yaxshilanishlarni tahlil qilib, talabalar o'rtasida tanqidiy tadqiqot vakolatlarini rivojlantirishda sun'iy intellektdanfoydalanish uchun o'qituvchilarni zarur ko'nikma va bilimlar bilan jihozlash muhimligiga urg'u beradi.
Kalit so'zlar: sun'iy intellekt, o'qituvchilar ta'limi, tadqiqot qobiliyatlari, pedagogika, o'qituvchilarni tayyorlash, ta'lim texnologiyasi, sun'iy intellekt vositalari.
Аннотация. Искусственный интеллект (ИИ) быстро меняет систему образования, предлагая новые возможности для улучшения процессов обучения и преподавания. Однако подготовка будущих учителей к эффективной интеграции ИИ в педагогическую практику, в частности для развития исследовательских навыков учащихся, по-прежнему остается недостаточной. В данной статье исследуется пробел в подготовке учителей к использованию инструментов ИИ для развития исследовательских способностей учащихся, выявляются основные проблемы и предлагаются рекомендации по преодолению этого пробела. Статья анализирует текущие практики и потенциальные улучшения, подчеркивая важность оснащения педагогов необходимыми навыками и знаниями для использования ИИ в развитии критических исследовательских компетенций среди учащихся.
Ключевые слова: искусственный интеллект, подготовка учителей, исследовательские способности, педагогика, обучение учителей, образовательные технологии, инструменты ИИ.
Abstract. Artificial Intelligence (AI) is rapidly transforming the education system, offering new opportunities to enhance teaching and learning processes. However, the preparation of future teachers to effectively integrate AI into their pedagogy, particularly for developing students' research skills, remains insufficient. This article explores the gap in teacher education regarding the use of AI tools for developing students' research capabilities, identifies the main challenges, and offers recommendations to address this gap. By analyzing current practices and potential improvements, the article emphasizes the importance of equipping teachers with the necessary skills and knowledge to leverage AI in fostering critical research competencies among students.
Keywords: artificial intelligence, teacher education, research skills, pedagogy, teacher training, educational technology, AI tools.
Kirish: Texnologiyaning, xususan, sun'iy intellektning jadal rivojlanishi turli sohalarni, jumladan, ta'limni ham inqilob qildi. Sun'iy intellekt vositalari shaxsiylashtirilgan o'rganish yo'llarini taklif qilish, ma'lumotlar tahlilini avtomatlashtirish va talabalarning tanqidiy fikrlash va tadqiqot qobiliyatlarini rivojlantirishni qo'llab-quvvatlash orqali o'qitish va o'rganish tajribasini yaxshilash potentsialiga ega. Ta'lim muassasalarida sun'iy intellekt texnologiyalari tobora ko'proq o'zlashtirilar ekan, ushbu vositalarni o'z pedagogik amaliyotiga integratsiyalash uchun yaxshi jihozlangan o'qituvchilarga talab ortib bormoqda[1].
Biroq, o'qituvchilarni talabalarda tadqiqot ko'nikmalarini rivojlantirish uchun sun'iy intellekt vositalaridan samarali foydalanishga tayyorlashda sezilarli bo'shliq mavjud. Ta'limda sun'iy intellektning ahamiyati keng e'tirof etilgan bo'lsa-da, ko'plab o'qituvchilar malakasini oshirish dasturlari o'qituvchilarni tadqiqot qobiliyatlarini rivojlantirishda sun'iy intellektdan foydalanishga tayyorlashga yetarlicha e'tibor bermaydi. Ushbu maqola talabalarning tadqiqot ko'nikmalarini rivojlantirishda sun'iy intellekt vositalaridan foydalanish bo'yicha o'qituvchilar ta'limidagi bo'shliqni ko'rib chiqadi va bu bo'shliqni bartaraf etish yo'llarini taklif qiladi. Ta'limda tadqiqot ko'nikmalarini rivojlantirishning ahamiyati
Tadqiqot ko'nikmalari tanqidiy fikrlash, muammolarni hal qilish va mustaqil ta'limni rivojlantirish uchun asosdir. Hozirgi axborotga boy dunyoda ma'lumotlarni tahlil qilish, izohlash va sintez qilish qobiliyati har qachongidan ham muhimroqdir. Tadqiqot ko'nikmalari talabalarga farazlarni shubha ostiga qo'yish, dalillarni izlash va bilimlarni haqiqiy muammolarga qo'llash imkonini beradi, bu ham akademik muvaffaqiyat, ham kelajakdagi ishga joylashish uchun muhim vakolatlardir.
O'qituvchilar uchun bu ko'nikmalarni talabalarda tarbiyalash bilim berishdan ko'ra ko'proq narsani talab qiladi; u o'quvchilarni so'rov jarayoniga yo'naltirish, ularga gipoteza ishlab chiqish, ma'lumotlarni to'plash va tahlil qilish, dalillarga asoslangan xulosalar chiqarishga yordam berishni o'z ichiga oladi. An'anaga ko'ra, ushbu tadqiqot faoliyati qo'lda bajariladigan jarayonlarga tayangan, ammo AI tadqiqot metodologiyalarini yaxshilash va soddalashtirish, ularni talabalar uchun yanada qulayroq va qiziqarli qilish imkoniyatini taqdim etadi.[2] Tadqiqot ko'nikmalarini rivojlantirishni qo'llab-quvvatlashda AIning roli Sun'iy intellekt tadqiqot jarayonida o'qituvchilar va talabalarga yordam beradigan turli xil vositalar va platformalarni taklif qiladi. Ba'zi misollar quyidagilarni o'z ichiga oladi:
Ma'lumotlarni tahlil qilish va vizualizatsiya: sun'iy intellektga asoslangan dasturiy ta'minot, katta ma'lumotlar to'plamlarini tezda tahlil qilishi va natijalarni mavjud formatda taqdim etishi mumkin. Bu talabalarga ma'lumotlarni qayta ishlashga ortiqcha vaqt sarflashdan ko'ra, ularni sharhlashga e'tibor berishga yordam beradi.[5]
Avtomatlashtirilgan fikr-mulohaza tizimlari: sun'iy intellekt talabalarning tadqiqot loyihalari bo'yicha tezkor, shaxsiy fikr-mulohazalarni taqdim etishi mumkin, bu ularga gipotezalarini aniqlashtirish, tadqiqot dizaynini tuzish va real vaqtda xatolarni tuzatishga yordam beradi.[2]
Adabiyotlarni o'rganish bo'yicha yordam: sun'iy intellekt vositalari katta hajmdagi akademik adabiyotlarni samarali saralab, talabalarga tegishli tadqiqotlarni aniqlashga, turli tadqiqot natijalari o'rtasida aloqa o'rnatishga va ortiqcha ishlardan qochishga yordam beradi.[17] Tabiiy tilni qayta ishlash (NLP): sun'iy intellekt tomonidan boshqariladigan NLP vositalari talabalarga tadqiqot ishlarini yozish va tahrirlashda yordam beradi, ularning dalillari mantiqiy tuzilgan va grammatik jihatdan to'g'ri bo'lishini ta'minlaydi.[3]
Ushbu vositalarning mavjudligiga qaramay, ularning sinf amaliyotiga integratsiyalashuvi cheklanganligicha qolmoqda. O'qituvchilar ko'pincha sun'iy intellektni tadqiqot o'qitish metodologiyasiga kiritish uchun zarur bo'lgan tayyorgarlik va ishonchga ega emaslar. Sun'iy intellekt integratsiyasi uchun o'qituvchilarni tayyorlashdagi bo'shliq. Ko'pgina o'qituvchilar uchun ta'lim dasturlari sun'iy intellekt texnologiyalarining jadal rivojlanishi bilan tenglasha olmadi. Natijada, bo'lajak o'qituvchilar ko'pincha sun'iy intellektni o'qitish amaliyotiga samarali integratsiya qilish uchun zarur ko'nikmalarga ega bo'lmasdan ishchi kuchiga kiradilar. Ushbu bo'shliqqa bir nechta omillar yordam beradi:
Cheklangan o'quv rejasida sun'iy intellektga e'tibor qaratiladi: Ko'pgina o'qituvchilarni tayyorlash dasturlari raqamli va sun'iy intellekt vositalaridan foydalanishga cheklangan e'tibor bilan an'anaviy o'qitish usullariga qaratilgan. O'qituvchilarga tadqiqot ko'nikmalarini rivojlantirishda sun'iy intellekt vositalaridan qanday foydalanishni o'rgatish uchun mo'ljallangan sun'iy intellektga oid o'quv modullarining sezilarli darajada yetishmasligi mavjud.[4]
Sun'iy intellekt savodxonligining yo'qligi: Ko'pgina o'qituvchilar, ayniqsa texnik bo'lmagan o'qituvchilar, sun'iy intellektning murakkabligidan o'zlarini hayratda qoldirishi va uni o'qitishda qanday qo'llashni bilmasligi mumkin. Natijada, ular sun'iy intellekt vositalaridan foydalanishdan butunlay qochishlari mumkin.[7]
Kasbiy rivojlanishning yetarli emasligi: malaka oshirish o'qituvchilari uchun uzluksiz malaka oshirish dasturlari kamdan-kam hollarda sun'iy intellekt integratsiyasini yetarli darajada chuqurroq qamrab oladi. O'qituvchilar ko'pincha yangi texnologiyalar bilan shug'ullanish va ularni o'zlarining pedagogik amaliyotiga qanday kiritish bo'yicha treninglar olish uchun cheklangan imkoniyatlarga ega.[8]
Resurs cheklovlari: Ko'pgina maktab va muassasalarda sun'iy intellekt vositalarini samarali tatbiq etish uchun moliyaviy va texnik resurslar yetishmaydi. Bu o'qituvchilarning sun'iy intellekt texnologiyalariga ta'sirini cheklaydi va ulardan avditoriyalarda foydalanish ehtimolini kamaytiradi.[9]
Axloqiy munosabatlar: O'qituvchilar, shuningdek, ma'lumotlarning maxfiyligi, sun'iy intellekt algoritmlarida noto'g'riligi va tadqiqot jarayonida texnologiyaga haddan tashqari ishonish ehtimoli tufayli sun'iy intellekt vositalaridan foydalanishda ikkilanishlari mumkin.[6] Bo'shliqni bartaraf etish: o'qituvchilar ta'limi bo'yicha tavsiyalar.
O'qituvchilarni o'quvchilarning tadqiqot ko'nikmalarini rivojlantirish uchun sun'iy intellekt vositalaridan foydalanishga tayyorlashdagi bo'shliqni bartaraf etish uchun bir nechta asosiy harakatlar bajarilishi kerak:
Sun'iy intellektni o'qituvchilar ta'limi o'quv dasturlariga integratsiyalash - O'qituvchilar malakasini oshirish dasturlari sun'iy intellekt savodxonligi bo'yicha maxsus modullarni o'z ichiga olishi kerak, bunda sun'iy intellektdan pedagogik amaliyotni, xususan, tadqiqot ko'nikmalarini oshirishda qanday foydalanish mumkinligiga e'tibor qaratish lozim. Kelajakdagi o'qituvchilar ma'lumotlarni tahlil qilish dasturlari, avtomatlashtirilgan qayta aloqa tizimlari va adabiyotlarni ko'rib chiqish platformalari kabi sun'iy intellekt vositalaridan foydalanishga o'rgatishlari kerak.[10]
Sun'iy intellekt vositalari bilan amaliy tajribani ta'minlash - O'qituvchilarni tayyorlash dasturlari nazariy ta'limdan tashqari, bo'lajak o'qituvchilarga sun'iy intellekt vositalari bilan amaliy tarzda shug'ullanish imkoniyatini berishi kerak. Bu simulyatsiya qilingan o'qitish muhitida sun'iy intellekt platformalaridan foydalanishni yoki o'z mahsulotlari bo'yicha treningni taklif qiluvchi ta'lim texnologiyalari ta'lim muassasalari bilan hamkorlikni o'z ichiga olishi mumkin.[11]
Doimiy kasbiy rivojlanish - O'qituvchilarga so'nggi sun'iy intellekt texnologiyalari va ularning ta'limda qo'llanilishi bo'yicha yangilanib turish imkonini beruvchi doimiy malaka oshirish dasturlarini taklif qilish kerak. Ushbu dasturlar sun'iy intellektni tadqiqotga yo'naltirilgan o'qitishga integratsiya qilishning amaliy strategiyalariga qaratilgan seminarlar, onlayn kurslar va vebinarlarni o'z ichiga olishi mumkin.[12]
Sun'iy intellekt bo'yicha ekspertlar bilan hamkorlik qilish - Ta'lim muassasalari o'qituvchilar va sun'iy intellekt bo'yicha mutaxassislar o'rtasidagi hamkorlikni rivojlantirishi, bo'lajak o'qituvchilarning eng yangi sun'iy intellekt vositalari bo'yicha yuqori sifatli treningdan o'tishini ta'minlashi kerak. Sun'iy intellekt mutaxassislari bilan hamkorlik axloqiy muammolarni hal qilishga yordam beradi va ta'limda sun'iy intellekt integratsiyasi mas'uliyatli tarzda amalga oshirilishini ta'minlaydi.[13]
Fanlar bo'yicha sun'iy intellekt savodxonligini targ'ib qilish - Sun'iy intellektga faqat texnik fanlar uchun ajratilgan vosita sifatida qaramaslik kerak. O'qituvchilar uchun ta'lim dasturlari sun'iy intellektning fanlararo salohiyatini ta'kidlab, tadqiqotga asoslangan ta'limni qo'llab-quvvatlash uchun turli fanlar, jumladan, gumanitar va ijtimoiy tadqiqotlar bo'yicha qanday foydalanish mumkinligini ko'rsatishi kerak.[16] Xulosa
Sun'iy intellektning ta'limga integratsiyalashuvi tadqiqot ko'nikmalarini o'qitish va o'rganishni yaxshilash uchun katta imkoniyatlar yaratadi. Biroq, sun'iy intellekt vositalaridan samarali foydalanish uchun o'qituvchilarni tayyorlashdagi bo'shliq hal qiluvchi muammo bo'lib qolmoqda. O'qituvchilar ta'limi bo'yicha o'quv dasturlarini yangilash, amaliy tajriba bilan ta'minlash, doimiy kasbiy rivojlanishni taklif qilish va fanlararo sun'iy intellekt savodxonligini oshirish orqali biz bo'lajak o'qituvchilarni o'quvchilarning tadqiqot qobiliyatlarini rivojlantirishda sun'iy intellektdan foydalanishga yaxshiroq tayyorlashimiz mumkin. Ushbu bo'shliqni bartaraf etish nafaqat ta'lim sifatini oshirish, balki talabalarni tez rivojlanayotgan raqamli dunyoda rivojlanish uchun zarur bo'lgan muhim ko'nikmalar bilan jihozlash imkonini beradi.
Ushbu maqolada tadqiqot ko'nikmalarini rivojlantirishda sun'iy intellekt vositalaridan foydalanish bo'yicha o'qituvchilarni o'qitish dasturlaridagi muhim bo'shliqni belgilaydi va ushbu muammoni hal qilish uchun amaliy choralarni taklif qiladi.
REFERENCES
1. Darling-Hammond, L. (2006). Constructing 21st-century Teacher Education. Journal of Teacher Education, 57(3), 300-314.
2. Шарикова, И. Н. (2020). Интеграция технологий искусственного интеллекта в образовательные программы педагогов. Педагогический журнал, 7(1), 30-37.
3. Давыдов, В. В. (2020). Искусственный интеллект и цифровизация образования: вызовы и возможности для педагогов. Образование и наука в России и за рубежом, 6, 95-102.
4. Gikandi, J. W., Morrow, D., & Davis, N. E. (2011). Online Formative Assessment in Higher Education: A Review of the Literature. Computers & Education, 57(4), 2333-2351.
5. Давыдов, В. В. (2020). Искусственный интеллект и цифровизация образования: вызовы и возможности для педагогов. Образование и наука в России и за рубежом, 6, 95-102.
6. Zawacki-Richter, O., Marin, V. I., Bond, M., & Gouverneur, F. (2019). Systematic Review of Research on Artificial Intelligence Applications in Higher Education - Where Are the Educators? International Journal of Educational Technology in Higher Education, 16(1), 39.
7. Cox, M. J. (2012). Formal to Informal Learning with IT: Research Challenges and Issues for e-Learning. Journal of Computer Assisted Learning, 28(1), 85-105.
8. Chassignol, M., Khoroshavin, A., Klimova, A., & Bilyatdinova, A. (2018). Artificial Intelligence Trends in Education: A Narrative Overview. Procedia Computer Science, 136, 16-24.
9. Ковалев, И. М. (2019). Цифровая педагогика: технологии искусственного интеллекта в образовательной практике. Педагогическое образование в России, 10, 65-72.
10. Бухаркина, М. Ю. (2020). Цифровая трансформация образования и подготовка педагогов к использованию ИИ. Инновации в образовании, 3, 15-22.
11. Калашникова, Л. А. (2021). Искусственный интеллект в образовательной практике: обучение педагогов работе с новыми технологиями. Современные проблемы науки и образования, 2, 45-50.
12. Смирнов, С. Н. (2018). Педагогические технологии искусственного интеллекта: перспективы применения в школе. Проблемы современного образования, 4, 12-18.
13. Шарикова, И. Н. (2020). Интеграция технологий искусственного интеллекта в образовательные программы педагогов. Педагогический журнал, 7(1), 30-37.
14. Поляков, В. С. (2019). Цифровые инструменты и искусственный интеллект в учебной деятельности: подготовка педагогов к использованию технологий. Педагогические науки, 11, 84-90.
15. Zawacki-Richter, O., Marin, V. I., Bond, M., & Gouverneur, F. (2019). Systematic Review of Research on Artificial Intelligence Applications in Higher Education - Where Are the Educators? International Journal of Educational Technology in Higher Education, 16(1), 39.
16. Федоров, А. В., & Селезнева, А. И. (2021). Подготовка учителей к работе с искусственным интеллектом: вызовы и перспективы. Инновационная педагогика, 2, 110-117.
17. Рябов, П. М. (2018). Искусственный интеллект в современном образовании: новые компетенции для педагогов. Высшее образование в России, 9, 45-52.
