CC BY
2PEDAGOGIK HAMKORLIK ASOSIDA KURSANTLARNI BO'LAJAK KASBIY FAOLIYATGA TAYYORLASHDA O'YINLI MODELLASHTIRISH Xushvaktov Babur Muxitdinovich
O'zbekiston Respublikasi mudofaa vazirligi kadrlar Bosh boshqarmasi boshlig'ining o'rinbosari,
polkovnik
https://doi.org/10.5281/zenodo.10115934
Аннотация. В данной статье рассмотрено игровое моделирование в подготовке курсантов к будущей профессиональной деятельности путём педагогики сотрудничества.
Ключевые слова: сотрудничество, педагогика, игровое моделирование, курсант, профессиональная деятельность, высшее военное учебное заведение.
Dunyoda va respublikamizda so'nggi yillarda oliy harbiy ilm-fanni rivojlantirish, uni zamonaviy talablar va jahon standartlariga moslashtirish, oliy harbiy ta'lim muassasalari kursantlarini kasbiy faoliyatga tayyorlashda o'yinni modellashtirishga e'tibor qaratish hamda bu jarayonni tashkil etishda pedagogik imkoniyatlarni takomillashtirish, kursantlarning harbiy mahoratini oshirishning meyoriy asoslari yaratilmoqda. Bu jarayonda yosh avlodning mustahkam hayotiy pozitsiyasini, Vatan taqdiri uchun mas'uliyat hissini shakllantirishning alohida ahamiyatini inobatga olgan holda, mamlakatda maktabdan tortib universitetgacha uzluksiz harbiy ta'lim va vatanparvarlik tarbiyasining noyob yaxlit tizimi yaratildi.
Davlatimizda kursantlar sifatida Vatanga xizmat qilish yo'lini tanlagan yoshlarni har tomonlama rivojlantirish, kasbiy fanlarni o'qitish texnologiyalarini takomillashtirish, jahon harbiy ta'lim tizimini zamon talablariga mos holda modernizatsiyalash, kursantlarni xalqaro standartlar asosida rivojlantirish borasida loyihalarni amaliyotga tatbiq etish bo'yicha tizimli ishlar amalga oshirilmoqda.
Harbiy pedagogik ta'lim masalalari zamonaviy sharoitda alohida ahamiyat kasb etishidan kelib chiqib, kursantlar bo'lajak ofitser malakasini olgan oliy harbiy ta'lim muassasalari professor-o'qituvchilarining malakasini oshirishga alohida e'tibor qaratilmoqda.
Kadrlar tayyorlashning yuqori darajasiga erishish kursantlarning kasbiy ta'limining strategik maqsadi hisoblanadi. Shunday qilib, zamonaviy pedagogikaning asosiy yo'nalishlaridan biri kursantlarni bo'lajak kasbiy faoliyatiga samarali tayyorlashga qaratilgan yo'llar va vositalarni izlash bilan an'anaviy o'qitish usullarini uyg'unlashtirish bilan bog'liq.
Tadqiqotning pedagogik darajadagi dolzarbligi jamiyatning ijtimoiy tartibi va ta'lim sohasidagi mehnat bozorining ehtiyojlari, shuningdek, zamonaviy pedagogik ta'limning o'quv-uslubiy ta'limni tayyorlashning predmetli-mazmunli natijasiga yo'naltirilishi kursantlarning bo'lajak kasbiy faoliyati bilan bog'liq.
Ilmiy-nazariy darajada tadqiqotning dolzarbligi keyingi muvaffaqiyatli kasbiy faoliyatga tayyor kursantlarni tayyorlashga ilmiy va uslubiy yondashuvlarni izlash zarurati bilan belgilanadi, shuningdek, zamonaviy pedagogika fanida mavjud bo'lgan nisbiy o'yin modellashtirish qarashlari, yondashuvlari va pozitsiyalaridagi farqlar kiradi. Bir qator tadqiqotchilar o'yinni modellashtirishni bilimlarni o'zlashtirishni ta'minlaydigan ta'lim ma'lumotlarini olish jarayoni sifatida, boshqalari borliqning ma'nosini olish jarayoni sifatida o'yin orqali kasbiy madaniyat bilan tanishish jarayoni sifatida izohlaydilar.
Ilmiy va uslubiy darajada tadqiqotning dolzarbligi kursantlarni tayyorlashning uslubiy masalalarini kor'ib chiqish zarurati bilan kursantlarni keyingi kasbiy faoliyatga samarali
tayyorlashga yordam beradigan pedagogik shart-sharoitlarni aniqlashdan iborat. Shu munosabat bilan o'yinni modellashtirishni o'rganish alohida ilmiy-nazariy ahamiyatga ega.
Yuqorida aytilganlardan kelib chiqib, ushbu tadqiqotning dolzarbligi oliy harbiy ta'lim tashkilotlari oldida turgan sifatli ta'limni ta'minlash bo'yicha vazifalar bilan belgilanadi; kursantlarni kasbiy faoliyatga tayyorlash zarurati; o'yin modellashtirish orqali kursantlarni tayyorlash yo'nalishi bo'yicha mavzuning etarli darajada rivojlanmaganligi oliy ta'lim tajribasini o'rganish asosida falsafiy va psixologik-pedagogik adabiyotlarni tahlil qilib, ko'rib chiqilayotgan muammoning dolzarbligini, shuningdek, uning nazariy jihatdan yetarli emasligini hisobga olib va amaliy rivojlanish tadqiqot muammosini shakllantirishga olib keldi.
O'yinni o 'rganishning afzalligi shundaki, noto 'g'ri qabul qilingan qarorlar tadbir ishtirokchilari uchun oldindan aytib bo 'lmaydigan oqibatlarga olib kelmaydi, shu bilan birga tegishli tajribalar tajribasini beradi va bunday xatti-harakatlar natijasida yuzaga kelgan inqirozli vaziyatlardan chiqish ko 'nikmalarini rivojlantiradi.
O'yin simulyatsiyasi "bu yerda va hozir" tamoyiliga asoslangan o'yin o'zaro ta'sirining sheriklik uslubi va o 'yin mashg'ulotlari ishtirokchilari o 'rtasidagi aloqa sohasining fazoviy-vaqt cheklovlari kabi muhim uslubiy qoidalarga asoslanadi.
Kursantlarni tayyorlashning o'ziga xos xususiyatlarini yanada ko'rib chiqish, shuningdek, ularning o'ziga xos xususiyatlarini rivojlantirish uchun biz kursant universal sintetik bilim va universal-funktsional faoliyatga ega bo 'lish uchun obyektiv ravishda chaqirilgan kelajakdagi mutaxassis ekanligini va shuning uchun o 'z faoliyatida turli xil faoliyat sohalari ma 'lumotlarini birlashtirish qobiliyati va qobiliyatiga ega ekanligini bilib olamiz.
Kursantni tayyorlash - bu o'quv yurtida muvaffaqiyatli kasbiy faoliyat uchun zarur va etarli bo 'lgan bilim, ko 'nikma va malakalarni o 'zlashtirishni ta'minlaydigan maqsadli pedagogik jarayon.
Kursantlarni tayyorlashda o'yin muhitini modellashtirish - bu maqsad va mazmun bo'yicha o'quv, ammo o'yin shaklidagi faoliyat bo'lib, ularni asta-sekin taqlid qiluvchi pedagogik faoliyatga kiritish va kasbiy qiziqishlarini qondirish orqali ularni aks ettirishga yordam beradi.
O'yin muhiti o'z tarkibiga quyidagilarni o'z ichiga oladi: ma'lum bir o'yin maydonida joylashgan, pedagogik tajribani uzatish vositasi bo'lib xizmat qiladigan va o'quvchilarni aks ettiruvchi yutuqlarga undaydigan o'yin materiallari; kursantlar, o'qituvchi va kursantlar o'rtasidagi o'yin materiallari bilan o'zaro aloqada faoliyat davomida yuzaga keladigan rivojlanish munosabatlari tizimi; kursantning o'zi faoliyati, bu unga "o'z ishining yaratuvchisi faoliyati".
O'yinlarni aktuallashtirish va o'tkazish kursant tomonidan yangi ta'lim texnologiyalarini mustaqil ravishda tushunishga va pedagogik faoliyatning mazmunli, didaktik, tarbiyaviy, texnologik jarayonda ularni hal qilish usullarini ishlab chiqishga yordam beradi.
O'yin davomida kursantlarda refleksiv-analitik faoliyatda ishtirok etish uchun ichki motivatsiya paydo bo'lishi uchun muammoli vaziyatlarni yaratish kerak.
Kursantning o'yin muhitidagi pozitsiyasi statik emas, nafaqat o'yinni taklif qilish, umumlashtirish, balki dinamik bo'lib, ularning kasbiy fazilatlarini namoyon etishga imkon beradi. O'yin muhiti o'qituvchi va kursantlarning samarali o'zaro ta'sirisiz, ularning muloqotisiz ishlamaydi. Samarali bo'lish uchun, birinchi navbatda, bu o'zaro ta'sir atrof-muhitning tabiatini hisobga olishi kerak.
O'yin muhiti hamkorlikka asoslangan shaxsga yo'naltirilgan o'zaro ta'sirni, kursant faoliyatini rag'batlantirishni, uning psixologik himoya tuyg'usini ta'minlashni va muvaffaqiyat holatini yaratishni o'z ichiga oladi. Undan foydalanish har bir kursantning individualligiga qarab o'yin materialining turini tanlash imkoniyati bilan bog'liq: uning qiziqishlari, moyilligi, ehtiyojlari, bilimlari, ko'nikmalari va o'yinda o'zi uchun qulay pozitsiyani egallash qobiliyati.
Bizning fikrimizcha, o'yin ma'lum ma'noda model bo'lib, uning asosiy funktsiyalari obyektning xususiyatlari to'g'risida ma'lumot olishni soddalashtirishdir; ma'lumot va bilimlarni uzatish; obyektlar va jarayonlarni boshqarish va optimallashtirish; bashorat qilish; diagnostika.
Biz modelni ishlab chiqishda operatsiyalar ketma-ketligini aniqladik: modellashtirishning maqsadi va vazifalarini aniqlash; tuzilgan vazifalar bilan bog'liq ma'lumotlarni to'plash, tizimlashtirish va qayta ishlash; o'rganilayotgan obyekt yoki hodisaga sezilarli ta'sir ko'rsatadigan asosiy omillarni ajratish; modelni yaratish; tanlangan muhim omillarni hisobga olgan holda aniq, qat'iy pedagogik sharoitlarga nisbatan modelni o'zgartirish, olingan natijalarning maqbul variantlarini tanlash; modellashtirishning yakuniy bosqichida pedagogik obyektni o'zgartirish bo'yicha tavsiyalar to'plamini ishlab chiqish (natijani obyektga o'tkazish bosqichi).
Fan va texnologiyada "model" tushunchasining noaniqligi tufayli modellashtirish turlarining yagona tasnifi mavjud emas: tasniflash modellarning tabiati, modellashtirilgan obyektlarning tabiati, modellashtirish dasturlari sohalari bo'yicha amalga oshirilishi mumkin. Masalan, modellashtirishning quyidagi turlarini ajratish mumkin: axborot modellashtirish, kompyuter modellashtirish, matematik modellashtirish, matematik-kartografik modellashtirish, molekulyar modellashtirish, raqamli modellashtirish, mantiqiy modellashtirish, pedagogik modellashtirish, psixologik modellashtirish, statistik modellashtirish, tarkibiy modellashtirish, fizik modellashtirish, iqtisodiy va matematik modellashtirish, simulyatsiya modellashtirish, evolyutsion modellashtirish, tarixiy modellashtirish, loyihaviy modellashtirish va boshqalar.
Modellashtirish jarayoni uchta elementni o 'z ichiga oladi: subyekt (tadqiqotchi), tadqiqot obyekti, bilish subyekti va bilish obyekti o 'rtasidagi munosabatlarni belgilaydigan (aks ettiruvchi) model.
Modellashtirish har qanday o 'yin hayot modeli ekanligi bilan bog 'liq. Shunga ko'ra, o 'yinlarda haqiqiy hayotiy voqealar, xatti-harakatlar va o 'zaro ta'sirning ijobiy va salbiy shakllari namoyish etilishi mumkin bo 'lgan vaziyatlar modellashtiriladi.
REFERENCES
1. Акрамбаев Х.М. Х,арбий таълим тизимида тингловчи, курсантларни миллий ифтихор гоялар рухида тарбиялаш назарияси ва амалиёти (ички ишлар таълим муассасаларида харбий фанларни укитиш мисолида): Пед. фанл. буйича фалс. д-ри (PhD) ... Дис. -Тошкент, 2022.
2. Асадов Ш.Е. Узбекистон Республикаси давлат суверенитетини таъминлашнинг ташкилий-хукукий асосларини такомиллаштириш: Юридик фанл. д-ри (DSc) ... дис. Автореф. - Тошкент, 2020.
3. Бейсембаева А.К. Игровое моделирование как инновационная технология в образовании // Молодой учёный. - Чита, 2018. - № 48(234).
