CC BY
13
114
AZ9RBAYCAN KIMYA JURNALI № 1 2013
UOT 542.61.546.791
PALLADlUMUN £/s-(2-OKSl-5-ALKiLBENZlL)AMlNL3 EKSTRAKSlYASININ T3DQlQl S.R.Mammadova, S.M.Soltanova, T.N.3sgarova, M.A.Haciyev, Z.A.Cabbarova
Azarbaycan Milli EA M.F.Nagiyev adina Kimya Problemlari Institutu
itpcht@itpcht. ab.az
Palladiumun bis-(2-oksi-5-alkilbenzil)aminla ekstraksiyasinin §araiti göstarir ki, reagent üzvi halledi-cilarda yax§i hall olur. Reagentin üzvi halledicilarda mahlullari, masalan, i§da istifada edilan kerosindaki mahlullari i§iga davamli olur, su ila qalavilarda, tur§ularda uzun müddatli tamas naticasinda hidroliza olmur. Bu da palladiumun ekstraksiyasi ügün onun reagent §aklinda istifada olunmasina asas verir.
Agar sözlzr: ekstraksiya, palladium, alkilbenzilamin, halledici.
Yeni ekstragentlarin axtarib tapilmasi, sintezi va onlarm elementlara qargi ekstraksiya qa-biliyyatinin ardicil va hartarafli tadqiq edilmasi bu igin asas istiqamatidir. Aydindir ki, bu sahada aparilan har bir ig ekstraksiya kimyasinin inkigafina sabab olur va praktiki masalalarin hallini süratlandirir.
Би baximdan bir sira üzvi birlagmalar müayyan garaitda metal ionlari ila daxili kompleks tipli birlagma amala gatirmak qabiliyyatina malikdir. Бunlar asasan molekulunda SH, NH qruplari olan üzvi birlagmalardir [1, 2]. Бu reaktivlar bir tarafdan ekstraksiyanin turg mühitda getmasina garait yaradir va bununla da hidrolizin qargisini alir, digar tarafdan isa segicilik, selektivlik qabiliyyatini artirir. Бelэ birlagmalar suda yox, halledicida hall olaraq rangli mahlullar verirlar ki, bu da onlarin ekstraksiya kimyasinda tatbiq edila bilacayina asas verir. Бizim maqsadimiz asasan ¿¿y-2-oksi-5-alkilbenzilaminin palladiuma qargi ekstraksiya qabiliyyatini öyranmakdir.
ilk növbada lazim olan i§gi mahlullar hazirlanmigdir. Palladiumun 0.1 mkq/ml qatiliqda PdCl22H2O duzundan müxtalif pH-a malik mahlul almaq ügün asetat-ammonium buferindan istifada edilmigdir.
Ekstragent kimi laboratoriyada sanayeda alinan alkilfenollar asasinda sintez edilan (Mannix reaksiyasi asasinda) 6z'.y-2-oksi-5-alkilbenzilaminin 0.1 M kerosinda mahlulu sinaqdan kegirilmigdir.
ilk növbada üzvi birlagmani ekstraksiyada tatbiq etmak ügün onun üzvi halledicilarda hall olmasini müayyan etmak va onu özünda hall edan, lakin birlagma amala gatirmayan inert üzvi halledicinin segilmasi asas gartlardan biridir. Бu maqsadla müxtalif sinifdan olan halledicilarin tasiri yoxlanilmigdir. Tacrübalarda alinan naticalar cadval 1 -da göstarilmigdir.
Cadval 1. Palladium fe-2-oksi-5-alkilbenzilaminla amala gatirdiyi birlagma ügün üzvi halledicilarin segilmasi
Uzvi halledicilar Reaksiyanin naticasi Ekstraktin rangi Optiki sixliq, Ä Qeydlar
benzol ekstraksiya olunur zaif sari 0.10-0.41 su fazasi bulaniqdir
CCl4 _n_ zaif sari 0.42-0.47 fazalar bulaniqdir
kerosin _n_ sari 0.83-0.84 har iki faza gaffafdir
oktan _n_ rangsiz _fl_ _n_
heksan _n_ rangsiz _fl_ _n_
izobutil spirti _n_ zaif sari 0.50-0.52 fazalar tamizdir
и-butil spirti _n_ zaif sari 0.55-0.56 fazalar bulaniqdir
Бütün ölgü zamani 3-cü igiq filtrindan istifada edilmigdir. Cadvaldan göründüyü kimi, an böyük optiki sixliq palladiumun ¿'^-2-oksi-5-alkilbenzilaminla amala gatirdiyi birlagmani kerosinda ekstraksiya etmakla alinmigdir. Бuna göra da sonraki tacrübalarda yararli üzvi halledici olaraq kerosin götürülmügdür.
Ekstraksiyanin tadqiqinda galxalanma vaxtindan asililiq da asas gartlardan biridir. Asililigi öyranmak ügün 5 ml 1N H2SO4, 0.5 ml reaktiv (0.1 mol), 5 ml kerosin alava edarak müxtalif vaxt arzinda galxalanmigdir. Sonra isa üzvi faza ayrilaraq optiki sixligi ölgülmügdür [3, 4]. Alinan naticalar gakil 1 -da verilmigdir.
§akildan göründüyü kimi, palladiumun ¿'^-2-oksi-5-alkilbenzilaminla göstarilan garaitda bir-lagma amala gatirmasi va onun üzvi fazaya tam kegmasi ügün sistemdaki qarigigi üg daqiqa intensiv
РАЬЬАБШМШ б«-(2-ОКШ-5-АЬК1ЬВЕК21Ь)АМЙЧЬЭ EKSTRAKSiYASININ TЭDQiQi 115
ча1ха1атаг кйауэ!д1г. Бипа Э8а81апагаг 8опгак1 ЬиШп 1эсгиЬэ1эгдэ гапшщ ич ёэгигэ тиддэ1тёэ 5а1ха1ашг.
Я, % 100
60
20
§экП 1. Ра11ад1итип ¿ы-2-ок8ь5-а1-ЫЬепгУаттЬ ек81гак81уа81пт ча1-ха1апта уахйпдап а^Ыф.
1 2 3 4 5 6 7 dэq
Бипёап Ьазда, 6'.у-2-ок81-5-а1кйЬепгйатт1э раНаёиитип этэ1э ээ^^у! Ыг1э§тэпт ор!1к1 ахк^тт дауатШ1ьт1 бугэптэк ичип 0.5 т1 (0.1 М) раПаёшт, 0.5 т1 (0.1 М) геакйвт кего81пёэ тэЫи1и йэ ич дэг1гэ тиддэ1тдэ ча1ха1ап1г, 8опга игу1 Гага аутс1 йэ аугйагаг ор!1к1 81x11^1 о1чй1иг. ТэсгиЬэ1эгдэп а1тап пэ!юэ1эг §экй 2-ёэ уегйт^Шг.
А 1.0
0.6
0.2
-• 2
-.-• 1
§экП 2. Ра11ад1итип ¿«-2-ок8ь5-а1-кйЬепгйаттЪ этэ1э ээ11гд!у1 Ыг1э§-тэпип ор1Цк1 81х11ь1п1п 8ах1ата тид-дэ^эп ааЫф: 1 - [Ра2+]=2.010-4 М, 2 - [Ра2+]=4.0 10-4 М.
1 3 9 12 Т. ваа!
§экй 2-ёэп эб^^и^ кш1, райадштип гайк^тдап а8Й1 о1тауагаг этэ1э ээ1эп Ыг1э§тэ 24 8аа! тиддэ1тдэ 6г ор!1к1 81х11ь1ш дэу1§т1г. Би 1сэ опи эб81эпг к1, 1эсгиЬэ §эгаШпдэ ра11адшт геаэепЙэ чох даватк Ыг Ыг1э§тэ этэ1э ээ1тг.
БиМап э1ауэ, ра11адштип ¿¿у-2-ок81-5-а1кйЬепгйатт1э этэ1э ээ11гд1у1 Ыг1э§тэшп ор!1та1 §эгаШш !артаг ичип этэ1э ээ1эп Ыг1э§тэшп ек81гак81уа81пт тихТяН!" рН-дап ааккь 6угэш1т1§д1г. МиЬШп рН-п1 уага!таг ичип а8е1а1-аттошит Ьи1еппдэп 181йадэ о1ипти§диг (§экй 3).
Л, %
100 90 80 70 60
§экП 3. Ра11адштип ¿ы-2-ок8ь 5-а1к11Ьепг:Патт1э этэ1э ээНг-д!у1 Ыг1э§тэшп ек81гак81уа81-пт шиЬШп рН^ап а811111§1.
1 2 3 4 5 6 7
рН
116 S.RMOMMODOVA уэ b.
§akil 3-dan göründüyü kimi, pH=1-dan pH=5.0-dak artdiqda palladium praktiki olaraq 100-95%-э qadar üzvi fazaya ke^ir. Sonradan mahlulda [OH] ionlarinin qatiliqlarinin artmasi palladiumun ekstraksiya faizinin a§agi dü^masina sabab olur.
Bundan э1ауэ, vэsfi analiz zamani тйэууэп edilmi§dir ki, palladium 67s-(2-oksi-5-alkilbenzil)-aminlo tur§ mühitdэ intensiv rэngэ malik birlo§mo эшэ1э gэtirir. Buna istinad edэrэk, этэ1э gэlэn birlo§-mэnin optiki sixliginin xlorid, sulfat уэ fosfat tur§ularinin müxtэlif qatiliqlarindan asililigi öyronilmi§dir. Alinan nэticэlэr cэdyэl 2 уэ §okil 4-6-da verilmi§dir.
Cadval 2. Palladiumun Ä/'s-(2-oksi-5-alkilbenzil)aminb эшэ1э gatirdiyi birla^manin optiki sixliginin mineral tur§u-
larin qatiligindan asililigi; [Pd2+]=9.4-10-4M, [HR]=0.1M, t=3 doq
Tur§unun qatiligi, N Optik sixliq, A Pd2+ Cüzvi, mq/ml Pd2+, Qu, mq/ml Ekstraksiya, R, %
HCl 0.01 0.85 0.008 tapilmayib 100.0
0.1 0.84 0.008 100.0
1.0 0.84 0.008 100.0
20. 0.72 0.0076 0.0004 95.0
3.0 0.72 0.0076 0.0004 95.0
5.0 0.32 0.0030 0.00150 37.7
H2SO4 0.01 0.0080 tapilmayib 100.0
6.0 0.87 0.0080 100.0
7.0 0.74 0.0076 0.0004 95.0
80. 0.67 0.0070 0.001 88.0
9.0 0.60 0.0062 0.0018 70.0
10.0 0.60 0.0062 0.0018 69.6
H3PO4 0.01 0.85 0.0080 tapilmayib 100.0
1.0 0.86 0.0080 100.0
7.0 0.71 0.0076 0.0004 95.0
8.0 0.71 0.0076 0.0004 95.0
9.0 0.70 0.0076 0.0004 95.0
10.0 0.70 0.0076 0.0004 95.0
Alinan noticoloro osaslanaraq demok olar ki, palladium xlorid tur§usu mühitindo qisa bir intervalda 0.01 N-dan 1 N-a qodor tam üzvi fazaya ke?ir. 2 N-dan ba§layaraq ekstraksiya faizi azalir vo 5 N xlorid tur§usunda ekstraksiya faizi comi 37.7% ts§kil edir (codvol 2, §okil 4).
R, % 100
80
60 -40 -20
§экЛ 4. Palladiumun ekstraksiya-sinin xlorid tur§usunun qatiligindan asililigi.
6 N HCl
1
2
4
PALLADiUMUN fe-(2-OKSi-5-ALKiLBENZiL)AMiNL9 EKSTRAKSiYASININ TÖDQiQi 117
Cadval 2 va §skil 5-dan göründüyü kimi, sulfat tur§usu mühitinda palladim geni§ intervalda (0.01 N-dan 6 N-a qadar) tam üzvi fazaya kegir. 7 N sulfat tur§usunun qatiligindan ba§layaraq ekstraksiya faizi
tadrican azalir, agar 7 N qatiliqda bu raqam 95% idi isa, artiq 10 N-da cami 69.6% ta§kil edir.
R,%
100 80 60 40 20
10 N H2SO4
§akil 5. Palladiumun ekstraksiya-sinin sulfat tur§usunun qatiligindan asililigi.
Fosfat tur§usunun qatiligindan asili olaraq palladiumun ekstraksiya ayrisi (cadval 2, §akil 6) 0.1 N-dan tamamila 6 N-a qadar düz xatt ta§kil edir, bu onu göstarir ki, bu intervalda palladium tam üzvi fazaya kegir. Tur§unun 7 N-da ekstraksiyasi 95% olur va bu raqam fosfat tur§usunun 10 N-a qadar sabit qalir.
R,% 100
70
45
25
\l-1-1-!
_i_i_i_i_i_i_i_i_i_i_
2 4 6 8 10 N H3PO4
§akil 6. Palladiumun ekstraksiya-sinin fosfat tur§usunun qatiligin-dan asililigi.
Belalikla 6z'.y-2-oksi-5-alkilbenzilaminla ekstraksiya öyranilmi§ va bu reaktiv palladium ügün yeni bir reagent kimi taklif edilmi§dir.
BDBBtYYAT StYAHISI
1. Волкова Е.В., Буслаева Т.М., Шутагев А.Д., Журавлева С.С. // Вестн. Моск. ин-та тонкой хим. технол. 2006. Т. 1. № 6. С. 32.
2. Хисамутдинов Р.А., Муринов Ю.И., Шитилова О.В. //Журн. неорган. химии. 2007. Т. 52. № 6. С.1041.
3. Сендел Е. Колориметрические методы определения следов металлов. М.: Мир, 1964. 889 с.
4. Лурье Ю.Ю. Справочник по аналитической химии. М.: Химия, 1989. 449 с.
2
4
6
8
118 S.R.M9MM9DOVA уэ b.
ИССЛЕДОВАНИЕ УСЛОВИЙ ЭКСТРАКЦИИ ПАЛЛАДИЯ бис-(2-ОКСИ-5-
АЛКИЛБЕНЗИЛ)АМИНОМ
С.Р.Мамедова, С.М.Солтанова, Т.Н.Аскерова, М.А.Гаджиев, З.А.Джаббарова
Исследование условия экстракции палладия бис-(2-окси-5-алкилбензил)амином показало, что реагент хорошо растворяется в органических разбавителях. Показано, что реагент в органических разбавителях, в частности керосине, устойчив на свету, не гидролизуется при продолжительном контакте с водой, щелочами и кислотами, что дает основание для использования его для экстракции палладия.
Ключевые слова: экстракция, палладий, алкилбензиламин, разбавитель.
INVESTIGATION OF EXTRACTION CONDITIONS OF PALLADIUM bis-(2-OXY-5-
ALKILBENZIL)AMINE
S.R.Mammadova, S.M.Soltanova, T.N.Askerova, M.A Hajiyev, Z.A.Jabbarova
Investigation of conditions for extraction of palladium bis-(2-oxy-5-alkilbenzil) amine showed that the reagent is highly soluble in organic diluents. The reagent in organic diluents, particularly kerosene are resistant to light, are not hydrolyzed under prolonged contact with water, alkalis and acids, what provides a basis for its use for the extraction of palladium.
Keywords: extraction, palladium, alkilbenzilamines, diluent.
