CC BY
40solib, suvdan go'zalligini saqlash uchun ichib, yuvinib yurgan-lar. Qadimgi Misrliklar esa yara-chaqalarni tez bitishi uchun yupqa kumushli plastinka bilan qoplaganlar. Kumushning organizmda yetarli miqdorda bo'lmasligi turli xil kasalliklarni keltirib chiqaradi va organizmning immun tizimini pasayishiga olib keladi. Bugungi kunda, kumushli suvni antibakterial ta'siri penitsillindan 90 barobar kuchli, bakterialarni o'ldirish qo-bilyati karbol kislotadan 1750 marotaba, surmadan 3,5 baro-bar kuchliroq ekanligi isbotlangan. XX asrgacha kumushli suv xalq va ananaviy tabobatda keng qo'llanilgan bo'lib, penitsillin kashf etilgach, keng qo'llanilayotgan sintetik antibiotiklar, kumushli suvni, ya'ni tabiiy antibiotikni qo'llashni unitilishiga olib keldi. Kumush tabiat tomonidan insonga in'om qilingan tabiiy antibiotik hisoblanib, hech qanday turdagi sun'iy anti-biotik u bilan bellasha olmasligi aniqlangan.
Organizmning himoya vositasi bo'lmish leykotsitlar ku-mushni aynan xastalangan a'zoga tashib keltirib, shu azoda to'playdi. Natijada, kumush kasallik qo'zg'atuvchi mikrob, bakteriya, zamburug' va viruslarni asosiy o'chog'idan tozalay boshlaydi. Organizmda 100 gr quruq moddaga 20 mkg kumush miqdori to'g'ri kelishi aniqlangan. Kumush organizmda
bosh miya, ichki sekretsiya bezlarida, jigar, buyrak va skelet suyaklari tarkibida saqlanadi. Kumush ionlari barcha kasallik qo'zg'atuvchi bakteriya, virus, zamburug'larni o'ldiradi, lekin organizmdagi foydali bakteriyalar uchun zararsizdir.
Kumush immunitetni oshiradi, modda almashinuvini va yaralarni bitish jarayonini tezlashtiradi. Kumushning mayda tarkibiy qismlari patogen mikroorganizmlarni nafas ferment-larini blokatori sifatida harakat qiladi. Shu yo'l bilan patogen mikroorganizmlarning hayot faoliyati va qayta rivojlanishi susaytiriladi. Kolloid shunday muhit yaratadikki, bu muhit-da bakteriyalar ko'paya olishmaydi, kumushning potinsiali bu jarayonda kamaymaydi va o'z faoliyatini ko'p marotaba namoyish etadi.
Xulosa. Biz bu o'rinda kumushning kolloid eritmasini inson organizmining normal o'sishi va sog'lom hayot kechirishdagi ahamiyati haqida hamda kolloidli kumushni hujayraga so'rilish darajasini yuqoriligi haqida qisqacha to'xtaldik Kumushning organizmda yetarli miqdorda bo'lmasligi turli xil kasalliklarni keltirib chiqishiga sabab bo'ladi. Aynan kolloidli kumush or-ganizmga nojo'ya ta'sirsiz, infeksiya bilan kurashishga yordam beradi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Muxammadiyev N.Q Kolloid kimyo fanidan. O'quv qo'llanma. Toshkent. Cho'lpon nashriyoti 2016 y.
2. "Fizikaning qishloq xo'jaligidagi ahamiyati" SamDU Ilmiy axborotnomasi - 2019 yil N.N.Nurmurodova., L.T.Jo'rayeva., A.U.Beknayev.
3. www.chemistry.ru
OZON QATLAMI HAQIDA
Chori TOSHPOLATOV,
fizika-matematika fanlari nomzodi, dotsent, Shuxrat SHODMONQULOV, o'quv-uslubiy bo'lim inspektori, Nafisa NURMURODOVA, katta o'qituvchi, Shahnoza TURAQOLOVA, talaba,
Samarqand veterinariya meditsinasi instituti Toshkent filiali.
Аннотация: В данной статье идёт речь о роли озона в растительном и животном мире, а также о его значении для медицины, и о полезных свойствах для человека.
Abstract: This article discusses the role of ozone in the plant and animal world, as well as its significance fof medicine and itsbeneficial properties for humans.
Stratosferada quyosh nurlarining energiyasi ta'sirida, elektrokimyoviy jarayonlar natijasida, kisloroddan ozon hosil bo'ladi va ozon ekranini hosil qiladi. Ozon qatlami dengiz sathidan 15-25 km balandlikda joylashgan bo'lib, qutublarda esa 8 km balandlikdan boshlanishi aniqlangan.
20-25 km oralig'idagi 5 km da ozon eng zich joylashgan bo'lib, juda katta qatlamni tashkil etadi. U agar yer yuzidagi havoga qadar zichlashtirilsa 3,5 mm li yupqa plyonka hosil bo'ladi. Ozonning o'zi juda zaharli modda bo'lib, shu bilan bir qatorda, yer sharining o'ziga xos himoya qatlamidir.
MAXSUS SON [1] 2021 AGRO INFORM
Ozon ekrani tirik organizmga ko'p miqdorda zararli ta'sir ko'rsatuvchi kosmik va ultrabinafsha nurlarining halokatli ta'siridan tirik organizmlarni himoya qilishi ilmiy isbot-langan. Ozon ekrani tirik organizmning suvdan quruqlikka tarqalishiga imkoniyat yaratgan bo'lib, atmosfera tarkibida ozonning umumiy miqdori 10-5 foizdan ham kamroqdir. Shu miqdorning 1 foizgagina kamayishi ham tirik organizmlar uchun xavfli bo'lgan ultrabinafsha nurlarining yer yuziga yetib kelishini 2 foizga oshiradi. Natijada, nihoyatda katta miqdorda quyosh radiatsiyasi yer yuziga yetib keladi. In-soniyatda teri saratoni bilan kasallanish keskin ortib ketadi hamda insonning immun sistemasida susayish paydo bo'ladi, ko'zlar zararlanadi. O'simliklarda esa barglar kichrayadi, natijada, o'simlik bargida kechadigan fotosintez jarayoni-ga salbiy ta'sir ko'rsatadi. Daraxtlar parvarish qilinishiga qaramay, qurib qoladi hamda hosildorlik kamayib ketadi. Kuchli ultrabinafsha nurlari dunyo okeanidagi plankton hayvonlarga va suv o'tlariga ham zarar yetkazishi mumkin. Ozon molekulalari to'lqin uzunligi =200-300 nm bo'lgan fotonlarni yutadi. Bu ozonning juda ahamiyatli xossasi sanaladi. Stratosferada ozon qatlami bo'lmaganda, yuqori energiyaga ega bo'lgan qisqa to'lqinli fotonlar yer sathiga yetib kelib, undagi o'simlik va hayvonot dunyosini kuydurib yuborgan bo'lar edi."Ozon qalqoni" yerda tirik hayotni saqlab qolishda muhim rol o'ynaydi. Ammo, tovushdan tez uchad-igan samalyotning ichki yonuv dvigatellaridan chiqadigan harorat atmosferadagi kislorod bilan azotning reaksiyaga kirishib, azot (I) oksidining hosil bo'lishiga va u ha^d^gi kislorod bilan reaksiyaga kirishib, kislotali cvs.d hos:l bo'lishiga olib keladi. Ozon qatlamida tuynuklarning hosil bo'lishida tabiiy jarayonlarning ham ta'siri bordir. Jumladan, vulqonlar uyg'onishi, yer qa'ridagi gazlarning ajralib chiqishi, bu esa ozon qalqonida "ozon teshigi" ning hosil bo'lishiga olib keladi. Sovutgichlar, purkovchi gaz balonchalardan chiqadigan xlor, ftor, metanlar ham "ozon teshigi"ni hosil bo'lishida o'zining ma'lum hissasini qo'shadi.
Ozon qatlamida tuynuklarning kengayishi va ko'payib ketishi insoniyatning eng global muammolaridan biri sanaladi. 1994-yil BMT Bosh Assambleyasi qarori bilan 16-sentabr ozon qatlamini xalqaro muhofaza qilish kuni deb e'lon qilingan. Ushbu kun ozon qatlamiga zarar keltiruvchi moddalar bo'yicha Monreal bayonnomasini imzolash kuniga bag'ishlab belgilangan va 1995-yildan buyon bayram sifatida nishonlab kelinmoqda. 1987-yil 16-sentabrda 36 ta mam-lakat vakillari tomonidan ozon qatlamini buzuvchi mod-dalarni ishlab chiqarishni cheklash yoki butunlay to'xtatib quyish to'g'risida hujjat imzolandi Ozon qatlamining ona sayyoramiz hayotida naqadar muhimligi olimlar tomonidan takror isbotlangan. Ozonning eng muhim xususiyati, doimo hosil bo'lib va parchalanib turishidir. Yomg'ir paytida, mo-maqaldiroq tufayli ozon hosil bo'la boshlaydi va havodagi zaharli moddalarga ta'sir qiladi, ularni ajratadi va kislorodni bu aralashmalardan tozalaydi. Shu sababli yomg'irdan keyin havo juda toza va yoqimli bo'ladi. Ozonning havoni tozalash xossasidan tibbiyotda nafas olish tizimining turli kasalliklariga chalingan odamlarni davolashda va shu bilan
birgalikda turli kosmetik muolajalarda qo'llanilmoqda. Ozon oksidlovchi, dezinfeksiyalovchi va bakteriyalarni o'ldiruvchi xossalarga ega bo'lganligi uchun ichimlik suvini tozalashda, oziq-ovqat sanoatida, oksidlovchi sifatida, yog' va qog'ozni oqartirishda ham ishlatiladi. Ozonning havodagi miqdori 5-10% dan oshmasligi kerak, chunki ozon is gazi (CO)ga nisbatan ham zaharli. Kislorod atomining ozondagi kislorod molekulasi bilan aloqasi juda zaif bo'lganligi sababli, ko'rinadigan yorug'lik nuri ta'sirida ozon molekulasi bosh-lang'ich tarkibiy qisimlarga fotodessotsiyalanadi. Natijada, stratosferadagi ozon doimo hosil bo'ladi va parchalanadi. Ozon qatlami muvozanat miqdoridan iborat bo'lib, bu mu-vozanat harakatchan bo'lganligi sababli o'zgarishi mumkin. Jarayonning tezligi, barcha balandlikdagi reaksiya tezligidan uch karradan ortiq darajada yuqoridir.
Ozonli tomchi yuqumli va yallig'lanish kasalliklarini juda yaxshi davolaydi hamda tananing mudofaasini tiklaydi, qon aylanishini va miya faoliyatini yaxshilaydi, tanadan toksin (zahar) moddalar va og'ir metallarni olib tashlaydi. Ozon-langan tuzni tomir ichiga yuborish tanadan bakteriyalar, viruslar hamda zamburug'larni zararsizlantirish hamda yo'q qilish kab ti'sir ko'rsatadi. Ozonni tomir ichiga yuborish patcge.L: ning tashqi qobig'ini yo'q qilishga yordam beradi. Odam tanasida bunday zararni tiklaydigan fermentlarning mavjudligi sababli, bunday reaksiya sodir bo'lmaydi.Ozon tomchilari qon hujayralarida metabolizm va to'qimalarga kislorod yetkazib berishni ta'minlaydi. Mikroserkulyatsiyani yaxshilaydi, yurak qon-tomir kasalliklarida, to'qimalarda myda kapilyar qon tomirlar torayib, hujayralarning kislo-rod bilan ta'minlanishini yaxshilaydi. Ozon qon tomirlarni kengaytiradi va qizil qon tanachalarining elastikligini oshi-radi. Ozon bilan davolash qon tomirlar devoridagi xolestrin miqdorini kamaytirishga va immunitetni faollashtirishga yordam beradi. Ozonni tomir ichiga yuborish immunologik reaksiyalarni keltirib chiqaradigan interferonlar va interley-kinlar ishlab chiqarishini ko'payishiga olib keladi.
Infuzion ozon terapiya yallig'lanishga qarshi ta'sirga ega, tananing mast bo'lishini yengillashtiradi. Ozon bilan dorini tomir ichiga yuborish har qanday dorining foydali ta'sirini kuchaytiradi. Dori terapiyasining yon ta'sirini kamaytirish-ga yordam beradi. Ozon tomchilarining foydasi shundaki, surunkali yuqumli va yallig'lanish kasalliklarini davolashda yordam berishidir. Qon aylanishini yaxshilaydi qon va limfani tozalaydi, immunitet tizimini rag'batlantiradi, fermentlar va gormonlar ishlab chiqarishni normallashtiradi, asab tizimini tinchlantiradi, yurak, miya va xotiraning ishlashini yaxshilaydi. Toksinlar va og'ir metallarni olib tashlaydi, hamda surunkali charchoq uchun foyda beradi. Ozonlash va uni tomir ichiga yuborish yurak qon-tomir, asab, endokrin tizim kasalliklari, yallig'lanish kasalliklari, infeksiyalar va zaiflashgan immunitet kabilarni davolashda qo'llaniladi. Homiladorlik paytida, ozonlangan tuzni tomir ichiga yuborish homilador ayolning immunitetini mustahkamlaydi hamda virusli kasalliklarni davolashga yordam beradi.
Xulosa. Ozonning o'simlik va hayvonot dunyosiga ham-da insoniyat uchun foydali xususiyatlari haqida qisqacha
7G
AGRO INFORM MAXSUS SON [1] 2021
to'xtaldik. Hozirgi paytda ozonning ko'plab foydali xususi-yatlari o'rganilmoqda. Oliy ta'lim muassasalarida ilmga chanqoq, maqsadga intiluvchan yoshlar tahsil olmoqda, yoshlarimizga ozon qalqonining tirik organizmlarga aham-iyati,ozon tuyniklari hosil bo'lishining oldini olish haqida,
zavodlardan chiqadigan chiqindi gazlarni freonlarsiz ishlab chiqarish kerakligi haqida, tibbiyotda erishilayotgan ozonli terapiyaning yutuqlari haqida tushinchalar berishimiz hamda yoshlarimiz olgan bilimlarini kundalik turmushda qo'llash-lariga umid qilamiz.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. "Biologiya " A.G'afurov, A.Abdikarimov, J.Talipova, O.Ishankulov, M.Umaraliyeva, I.Abduraxmonova Toshkent-2017 yil.
2. "Biologiya " AG'afurov, A.Abdikarimov, K.nishonboyev, Hamidov.J, Toshmuhammedov.B, Eshonqo'lov.O Toshkent-2013 yil.
3. "Fizikaning qishloq xo'jaligidagi ahamiyati" SamDU Ilmiy axborotnomasi-2019 yil N.N.Nurmurodova., L.T.Djo'rayeva., A.U.Beknayev.
4. Ziyonet
UO'T: 634.9+630 RESEARCH
THE ROLE OF FOREST FOOD IN HUMAN LIFE DERIVED
FROM FORESTS
Maxliyo SHADIBEKOVA,
master's student, Tashkent State Agrarian University.
Annotatsiya. Tadqiqot natijalari shuni ko'rsatdiki, ;sh4i.ok e'magan yoki o'rmon ovqatiga nisbatan salbiy munosabatda bo'Iganyoshlar, bilimlari etishmasligi, cheklovlar o'rmon ovqatlaridan foydalanish imkoniyatlarini cheklaydigan ba'zi bir qoidalar bo'lgan. Ushbu tadqiqot ishlari o'rmon oziq-ovqatining ahamiyatini anglash va qishloq joylarida oziq-ovqatxavfsizligi va qashshoq.ikni kaniytirishga hissa qo'shish uchun o'rmon oziq-ovqatlari vayoshlarni jalb qilish bo'yicha keyingi ko'p funksiyali tadqiqotlar uchun asos bo'lishi mumkin.
Tayanch so'zlar: o'rmon oziq-ovqatlari; tushuncha;yoshlar;yog'och bo'lmagan o'rmon mahsulotlari; FAO;Xitoy.
Аннотация. Эта исследовательская работа может стать основой для дальнейших многофункциональных исследований, касающихся лесной пищи и вовлечения молодежи, чтобы понять важность лесной пищи и внести свой вклад в безопасность пищевых продуктов и снизить уровень бедности в сельской местности.
Ключевые слова:лесная пища; восприятие; молодежь; недревесные лесные ресурсы (NTFPs); FAO; Китай.
Introduction: A forest is an ecosystem dominated by trees and other woody vegetation. FAO defines a forest as a minimum of 1 ha in size, with at least 10 percent crown cover and with mature trees at least 2 m tall. The definition explicitly includes open woodlands, such as those found in the African Sahel [2].
Forests play an irreplaceable role in human life. Forest resources provide a source of nutrient-rich food for one billion people by providing about 20% of proteins in the diet across the world. Consuming forest foods has already been popular in the cities and often represents well-adapted interactions between human perceptions and beliefs. However, the perception and attitude towards the forest food were not deeply understood by young people who are always curious or fond of trying new things and represent the fashion. In this study, we tested the young people's perceptions of forest food consumption in two different
cultures as well as the important contributions of the forest food to dietary quality.
There is no exact definition of forest food, but the Food and Nations [2] defines forest food as food obtained from the forest or plantation that provides important nutrient-rich supplements for rural households and maintaining biological diversity or sustainable economic growth. Although forest food does not usually provide complete diet, they do make a critical contribution to the food supply. Forest products are defined as wild plants and animal products collected in forests, such as wild fruits, vegetables, nuts, edible roots and mushrooms, honey, palm leaves, medicinal plants, poison, etc. [1]. They add variety to the diet and improving the taste and palatability of staple foods. Forest food often forms a small but critical portion of generally bland and nutritionally poor diets. Therefore, forests as well as trees on farms are a direct source of food and cash
MAXSUS SON [1] 2021 AGRO INFORM
71
