CC BY
22Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-206-212
O'ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA YUQORI TEZLIK HARAKATINI RIVOJLANTIRISH MASALASI TO'G'RISIDA
Nematjon Raxmatovich Muxammadiev
texnika fanlari nomzodi (PhD), dotsent Toshkent davlat transport universiteti
Murod Rustam o'g'li Qo'shshaev
yo'l br. Buxoro temir yo'l masofasi n^-12 Toshkent davlat transport universiteti
ANNOTATSIYA
O'zbekiston Respublikasining o'ziga xos tabiiy-iqlim va ekspluatatsiya sharoitida yuqori tezlikda harakatlanishni tashkil etishga ta'sir etuvchi omillar tahlil qilingan. Yo'l ustki tuzilishini loyihalash variantlari ishlab chiqilgan va qiyosiy tahlil qilingan.
Kalit so'zlar: Yo'l ustki tuzilishi, yuqori tezlikda harakatlanadigan magistral, ballast bo'lmagan yo'l ustki tuzilishi.
ON THE ISSUE OF DEVELOPING HIGH-SPEED TRAFFIC IN THE
REPUBLIC OF UZBEKISTAN
ABSTRACT
The factors affecting the organization of high-speed traffic in the unique natural-climatic and operational conditions of the Republic of Uzbekistan are analyzed. Road superstructure design options were developed and compared.
Keywords: Road surface structure, high-speed highway, non-ballast road surface structure.
KIRISH
O'zbekiston Respublikasi temir yo'llarining jahon transport bozoriga muvaffaqiyatli integratsiyalashuvi uchun bir qator muhim vazifalarni hal etish zarur. Ular orasida yuqori tezlikda va yuqori tezlikda yo'lovchi tashishni rivojlantirishni alohida ta'kidlash lozim. Bu ko'rsatilayotgan transport xizmatlari sifatini yanada yuqori darajaga ko'tarish imkonini beradi.
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-206-212
Hozirgi vaqtda O'zbekiston Respublikasida yuqori tezlikda va yuqori tezlikda harakatlanishni rivojlantirish masalalari juda dolzarbdir. Shu munosabat bilan yo'lovchi poyezdlari tezligini oshirishga qaratilgan qator dasturlar ishlab chiqildi. Xususan, "O'zbekiston Respublikasi temir yo'l transportini 2035-yilgacha rivojlantirish strategiyasi"da yuqori tezlikda harakatlanishni rivojlantirishga katta e'tibor qaratilgan. Ushbu dasturlarni amalga oshirishda ularda tezyurar va tezyurar poyezdlar harakatini tashkil etish uchun temir yo'l liniyalarini tanlash zarur bo'ladi.
Tezyurar va tezyurar poyezdlar harakatini tashkil etishda hal etilayotgan dolzarb masalalardan biri O'zbekiston Respublikasining o'ziga xos ekspluatatsiya va iqlim sharoitlarini hisobga olgan holda yo'l ustki inshootlarini optimal loyihalashning texnik-iqtisodiy asoslanishini ilmiy asoslashdir.
O'zbekiston Respublikasida yuqori tezlikda harakatlanishning rivojlanish bosqichlari
Hozirgi vaqtda O'zbekiston Respublikasida yuqori tezlikda harakatlanuvchi avtomobil yo'llari tarmog'i jadal rivojlanmoqda. O'zbekiston temir yo'l transporti kompaniyasi "O'zbekiston temir yo'llari" Vazirlar Mahkamasining 2009 yil 17 noyabrdagi 615-son qaroriga asosan 2010-2035 yillarga mo'ljallangan. yuqori tezlikda harakatlanishni tashkil etish bo'yicha qator chora-tadbirlar belgilandi [1].
O'zbekiston temir yo'llarida yuqori tezlikda va yuqori tezlikda harakatlanishni tashkil etish bo'yicha asosiy chora-tadbirlarni amalga oshirish to'rt bosqichda ko'zda tutilgan (1-rasm):
Birinchi bosqichda (2011-2015) Talgo-250 tezyurar elektr poyezdini tayyorlash va joriy etish bilan bog'liq dastlabki ishlar amalga oshirildi. Afrosiyob Toshkent - Samarqand yo'nalishi oralig'ida.
Ikkinchi bosqich (2016-2020-yillar) Toshkent-Buxoro uchastkasida Samarqand, Kattaqo'rg'on va Navoiy stansiyalarida to'xtashlar bilan yuqori tezlikda harakatlanishni, shuningdek, Toshkent-Hojikent shahar atrofi yo'nalishi bo'yicha yuqori tezlikda harakatlanishni tashkil etishni o'z ichiga oladi.
Uchinchi bosqichda (2021-2025-yillar) Toshkent-Qarshi yo'nalishi bo'yicha yuqori tezlikda harakatlanish kengaytirilib, "Jizzax" va "Samarqand" vokzallarida to'xtashlar amalga oshiriladi.
To'rtinchi bosqich (2035-yilgacha) Toshkent-Navoiy-Urganch yo'nalishlari bo'yicha Misken, Zarafshon, Navoiy, Kattaqo'rg'on, Samarqand va Jizzax bekatlarida va Toshkent-Andijon yo'nalishi bo'yicha Angren shahrida to'xtashlar bilan yuqori tezlikda harakatlanishni rivojlantirishni nazarda tutadi. Qo'qon,
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-206-212
Farg'ona, Andijon va Namangan.
Нукус
1-rasm. O'zbekiston Respublikasida yuqori tezlikda harakatlanishning
rivojlanish bosqichlari
Hozirda dasturlarga muvofiq Toshkent-Samarqand liniyasida 250 km/soatgacha tezlikda harakatlanishni amalga oshirishning birinchi bosqichi amalga oshirildi.
"Toshkent - Samarqand" tezyurar avtomobil yo'li (YSR) uzunligi 644 km bo'lib, O'zbekiston Respublikasining ikki yirik shaharlarini bog'laydi. U to'rt viloyatni kesib o'tadi: Toshkent, Sirdaryo, Jizzax va Samarqand viloyatlari. Bu liniyaga haftada yetti kun qatnaydigan "Afrosiyob" poyezdi qatnaydi [2-4].
"Toshkent-Samarqand" yo'nalishida tezyurar poyezdlar harakatini tashkil etishga ta'sir etuvchi asosiy omillar
Mavjud avtomagistralda Toshkent-Samarqand liniyasida yuqori tezlikdagi harakat tashkil etilgan. Bu mavjud temir yo'lni qayta qurishni talab qildi. Bu borada O'zbekiston Respublikasi tajribasi noyob emas. Masalan, Italiya va Germaniyada yuqori tezlikda harakatlanishni tashkil etishning asosiy konseptual yondashuvi ham temir yo'l liniyalarini kompleks rekonstruksiya qilish bo'lib, ularda yuqori tezlikdagi uchastkalar quriladi, mavjud liniyalar modernizatsiya qilinadi, magistral yo'llar to'g'rilanadi. Rossiya Federatsiyasi ham Moskva-Sankt-Peterburg yo'nalishida yuqori tezlikda harakatlanishni tashkil etishda boy tajribaga ega.
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-206-212
Taqdim etilgan kontseptual yondashuv o'ziga xos xususiyatlarga ega. Yuqori tezlikda harakatlanish uchun mavjud marshrutni qayta qurish muqarrar ravishda poyezdlar tezligini cheklash zaruratini keltirib chiqaradi. Poezdlar harakatini cheklashga ta'sir qiluvchi omillarga quyidagilar kiradi:
- qiyin topografik sharoitlar va marshrut bo'ylab katta balandlik o'zgarishlari, masalan, Jizzax viloyatida. marshrutning balandligi 699 m, Sirdaryoda esa 155 m;
- infratuzilmaning holati (shu jumladan temir yo'l va aloqa tarmog'i bo'ylab) bo'yicha tezlik chegaralarining uchastkalari;
- turli radiusli yo'lning ko'p sonli egri qismlari. Shaklda. 2 turli radiusli yo'l uchastkalarining uzunligini ko'rsatadi. Bundan kelib chiqadiki, marshrut uzunligining taxminan 3/4 qismi kichik radiusli egri chiziqlar bo'ylab o'tadi, bu esa tezyurar poezdlarning tezligiga qo'shimcha cheklovlarni talab qiladi.
■ прямых ■ <3000 m ■ >3000 м ■ Наименьший радиус кривой
2-rasm. "Toshkent-Samarqand" uchastkasidagi egriliklarni o'z ichiga olgan asosiy yo'llarning kengaytirilgan uzunligi. Marshrutning turli uchastkalari bo'ylab tezyurar poezdlar harakatining belgilangan tezligi quyidagi qiymatlarga ega (3-rasm):
- Toshkent ichida - 170 km/soatgacha;
- Toshkent shahar atrof va Toshkent viloyatida - soatiga 190 km gacha;
- Sirdaryo viloyatida - 180 km/soatgacha;
- Yangiyer va Jizzax stansiyalari o'rtasidagi uchastkada - 225 km/soatgacha;
- "Jizzax" va "Samarqand" stansiyalari oralig'ida - soatiga 120-160 km.
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-206-212
3-rasm. "Toshkent-Samarqand" tezyurar liniyasi
Toshkent-Samarqand liniyasida yuqori tezlikda harakatlanishni tashkil etishga ta'sir etuvchi omillarning ikkinchi guruhiga tabiiy-iqlim sharoitlari kiradi (4-rasm).
"Toshkent-Samarqand" HSR O'zbekiston Respublikasining janubi va janubi-sharqida joylashgan rivojlangan qishloq xo'jaligi rayonlari orqali o'tadi. M-39 "Toshkent - Samarqand - Termiz" avtomobil yo'li deyarli butun uchastka bo'ylab, Sirdaryo-Xovost va Xovos-Jizzax uchastkalarida mos ravishda M-34 va M-376 avtomobil yo'llari bo'ylab o'tadi.
Hududda daryolar, suv omborlari, ko'llar va sug'orish tizimidan iborat yaxshi rivojlangan gidrografik tarmoq mavjud.
Temir yo'l hududi Toshkent-st. Sirdaryo daryoning o'ng qirg'og'ida joylashgan. Chirchiq, st. Yangi Chinoz - s.t. Mexnat - daryoni kesib o'tadi. Sirdaryo.
Uchastka st. Sirdaryo - Art. Jizzax Och dashtning asosiy sug'oriladigan yerlaridan o'tadi, bu erda ko'plab sug'orish kanallari, kollektorlari va oqizmalari mavjud.
Yirik suv omborlari va ko'llar Toshkent-Samarqand XSR yaqinida joylashgan. st.dan sharqda. Sirdaryo, unga yaqin joyda Uchtepa ko'li bor; daryoning og'zida Zomin — Zomin suv ombori;
st.dan 2 km janubda. Jizzax — Jizzax suv ombori, shaharning janubi-g'arbiy qismida esa daryo oqib o'tadi. Stansiyaga temir yo'l bo'ylab ketadigan Sangzar. Gallyaaral. Sahnaning g'arbiy tomonida. Bogarnoye - Art. Bulung'ur Qorovultepa suv omborida joylashgan.
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-206-212
4-rasm.Talgo-250 poyezdi Afrosiyob stansiyalar orasidagi chiziqdaBulung'ur -
Bogarnoe.
Uchastka st. Jizzax - Art. Samarqand Tyan-Shan tog' tizmasining Turkiston tizmasining etaklari bo'ylab oqib o'tadi, uni ko'plab daryolar va soylar kesib o'tadi. Bulung'ur, Qoradaryo, Zarafshon daryolari shular jumlasidandir.
XULOSA
O'zbekistonda 2030 yilgacha tezyurar temir yo'llarni rivojlantirish strategiyasida tezyurar poyezdlar tezligini 300 km/soatdan oshirish ko'zda tutilgan. Bu borada raqobatlashayotgan Yevropa va Osiyo davlatlarining tajribasi O'zbekiston temir yo'llarida tezyurar liniyalarning rivojlanishiga ta'sir ko'rsatmoqda.
O'zbekiston Respublikasining o'ziga xos tabiiy, iqlimiy va ekspluatatsion sharoitlarini hisobga olgan holda yuqori tezlikdagi liniyalarni loyihalash, qurish va ulardan foydalanish bo'yicha jahon tajribasini tahlil qilish asosida me'yoriy-texnik hujjatlarni ishlab chiqish bugungi kunning dolzarb vazifasidir.
REFERENCES
1. Ovchinnikov A. N., Rasulov A. F., Fozilov Z. T. O'zbekiston temir yo'llarida yuqori tezlikda va yuqori tezlikda harakatlanish / A. N. Ovchinnikov, A. F. Rasulov., Fozilov Z. T // Yo'l. - 2012 yil, 5-son. - Bilan. -
2. Abdullaev A. A. "O'zbekistontemiryullari" DAK yutuqlari / A. A. Abdullaev //
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-206-212
Taqdimot. Toshkent, 2009. - S. 32-35.
3.O'zbekistonda tezyurar yo'lovchi poyezdlarini tashkil etish konsepsiyasi. Kontseptsiyaning tarkibi va mazmuni. - Toshkent; Bosh dizayni va so'rovi. "Boshtransloyxa" AJ Transport instituti, 2009. - 86 b.
4. Beton asoslarda balastsiz yo'l // Dunyo temir yo'llari. -2011 yil. № 2. P.68-74.
5. Savin A. V. Balastsiz yo'l dizaynini tanlash, / A. V. Savin. - M.: VNIIZhT, 2013. -C. 2-8.
6.Zamuxovskiy A. V. Balastsiz yo'l ko'pburchagining istiqboli / A. V. Zamuxovskiy, //Transport olami.-2013. T. 11.-№ 3. (47). 168-172-betlar.
