Љойгоњи Темурмалик дар ватани Шекспир

Бойматов Л.Д.

УДК 8Т1 Л. Д. БОЙМАТОВ

ББК 83,3(т)

ЧОЙГО^И ТЕМУРМАЛИК ДАР ВАТАНИ ШЕКСПИР

(Такриз бар сонетхои Фелина Мемо Хазораи Хонуддин «Timur Malik: Hero of Khojend»)

Вожауои калидй: Темурмалик, таърихи Хуцанд, таърихи давраи мугулии Хуцанд таърихи Хоразмшоуиён, сонетхо, сонетхои англист асри XVI

Иттилооти куллй дар бораи сонетх,ои «Темурмалик - кахрамони Хучанд». Ин хдкдкдт, ки Темурмалик кахрамони таърих аст, пушида нест. Дар тули таърих перомуни у ва шучоатхояш достонхои зиёде таълиф шуда ва бархе аз гуфторхои таърихй низ забонзади мардум шудаанд. Ба риштаи тахрир омадани осори адабй ва хунарй дар бораи шахсиятхои машхури таърихи миллй падидаи маъмулист, аммо эчоди осори арзишманди адабй аз тарафи удабо ва шуарои гайримиллй рочеъ ба ашхоси машхури таърих падидаест, ки бояд чиддан аз зовияхои мухталиф мавриди тахкик ва баррасй карор бигирад.

Бо камоли итминон метавон гуфт, Темурмалик аз зумраи ашхоси воломакоми таърихиест, ки дар борааш, на танхо адибони миллй, балки нависандагон ва шуарои аквом ва миллатхои мухталиф, осори кобили таваччухеро ироа кардаанд, ки теъдоде аз онхо дар навъи худ беназиранд.

Яке аз осори мухими адабие, ки дар робита бо Темурмалик ва вокеаи истилои Хучанд ба забони инглисй ба эхтимоли кавй дар авохири асри XVI бар пояи гузоришхои сафарномаи сайёх Энтони Ч,енкенсон (1529-1610) ба риштаи тахрир омадааст, сонетхои арзишманди суханвари Инглистон Фелина Мемо Х,азораи Хонуддин мебошад.(Муфассалтар р. к ба сарчашмаи № 12). Иттилоот дар бораи сарояндаи сонетхои мавриди назар бисёр андакест. Гуфта мешавад, муаллифи он насаб аз хонадонхои ашрофи Инглистони замони малика Елизавета (1588 - 1603) гирифта ва дур нест бо хунари театр аз наздик ошной доштааст(12).

Силсилаи машхури сонетхои Фелина Мемо «Темурмалик: кахрамони Хучанд» ном дорад ва то ба хол дар кишвархои Урупо чандин бор ба чоп расида ва дар миёни ахли адаби кишвархои Урупо ва миёни мураттибини таърихи адабиёти Инглистон ба таври кофй маъруф аст(12).

Сонетхои Темурмалик яке аз намунахои боризи сонетхои сабки классикии англисй махсуб мешаванд. Аз назари сохтор, вазн ва кофиябандй сонетхои Темурмалик шабохати том бар сонетхои маъруфи Шекспир дошта, аглаб дар колаби кофияи ababcdcdefefgg навишта шудаанд. Х,ар як аз сонетхо шомили се катран (quatrains) ва хар як аз катран иборат аз се банди 7 байтй (14 мисраъ ) иборатанд. Хдмагй сонетхои мавриди назар 21 байтро ташкил медиханд (42 мисра).

Аз диди жанри адабй, сонетхои «Темурмалик: кахрамони Хучанд» бехтарин намунаи бепентаметри хорй («trocheic pentameter») махсуб мешаванд. Мазмуни аслии ин сонетхо тасвири фочеаи таърихй ва мадхи сифоти кахрамонони даврони кадим аст. Муаллифи сонетхо тавониста додахои таърихиро мохирона истифода намояд. Дар сурудахо усули таърихият (chronological order) низ ба хубй риоят шудааст. Абёти охири хар яке аз сонет, ки дар амал як навъ чамъбандие мебошанд, бисёр мавзун эчод шудаанд. Тасовир навъе аз эъчози сухананд, ки пайваста бар эхсосоти хонандагонаш таъсир мекунанд. Ин амр бар он дорад, ки сарояндаи сонетхо аз махорати волои каломи бадеъ бархурдор ва яке аз шуарои донову муваффаки Инглистон будааст.

Ч,ихати ошной ва дарки бештари мавзуъ бехтар аст асли матн ва тарчумаи озоди он ба забони точикй ироа гардад. Ин икдом мусалламан, дар илми таърихнигорй ва адабиётшиносии миллй барои нахустин бор анчом мепазирад.

Асли матни сонетхо Timur Malik: Hero of Khojend

(Felinah Memo Hazara Khan-ad-Din)

I

Timur Malik, bold Khwarazm, ruled Khyjend, gem of fair Fergana vale. Peaceful days of spring that breezes cooled, Mongols shattered, howling forth a gale. Overwhelmed by endless Eastern hordes, Timur's thousand held an island fort. Khyjend fell beneath dread Mongol swords, Captives died or lived for Mongol sport. Hailed with stones and arrows through the day, Malik's men in well-roofed rafts by night, Rowed across to find their foes and slay. Eastern numbers won and forced their flight.I Three score boats and ten, with men and horse, Fled toward Jend along Syr Darya's course.

II

Timur Malik with his men sailed free, Down Syr Darya's flood, from Mongol might. Malik swore he'd reach the Aral Sea, Find Jalal-ad-Din, rejoin his fight. Past the river's bend at Banakath, Mongols stretched a chain 'cross Darya's flood. Bold Khwar6zm cleared it from their path, Dark'ning Darya's gleam with Mongol blood. Mongol warriors trotting on the banks, Lacking means to reach their foes in force, Saw Khwar6zm sail between their ranks, Saved from hostile shafts by river's course. Many days did each descend to night Over Timur's endless, floating flight.

III

Juchi, Chingez' son, when he heard tell, Built a dam at Jend composed of rafts. Blocking shore to shore, it would impel Timur Malik's force to face their shafts. Timur saw this, chose the western bank, Landing boats, he charged with desp'rate might. Only Malik broke the Mongol flank; All but he died bravely in the fight. Timur Malik raced from Mongols three, Shouting back, "One arrow each, I hold". Killed the first: "Two left to shoot, you see!" Mongols stopped in awe of warrior bold. Forty days, four hundred miles, they tell, He alone survived when Khyjend fell (12).

Тарчумаи сонет^о ва накади он^о

Сонети нахуст (I)

Темурмалики диловар аз маликони Хоразм буд, Хучанд (низ) гавхари беназири Фаргона буд Рузхои босафои бахор, мевазид насими сард, Мугулон калъаро дархам шикастанд. Бо сипохи анбух аз аспсаворони Машрик, Хазор марди Темур хисори чазираеро аз даст намедод, Хучанд (саранчом) аз вахшати шамшери мугул уфтод Асирон халок ё номзади хидмати мугулон шуданд Сангхову тирхои душман сарозер буд (бар сари мардон), Мардони Малик мечангиданд дар тули шаб, Шабехун хамезаданд бар сари душмани хеш Чднговарони ховарй магрур чира буданд дар кори хеш. Бо се киштии чангиву дах заврак хамрохи мардону аспхо Фарор кард (малик) ба самти Ч,анд аз тарики оби Сир

Нацди сонети аввал. Мухтавои сонети аввал тасвири вокеаи Хучанд аз шуруи набарди Темурмалик то замони фирораш аст. Ин сонетро шартан метавон «Таслими калъа ва муковимат аз чазира» номид, чун мавзуи аслии он таслими калъа ва шиддати муковимати хучандиён алайхи душман аст. Сурудахояш зиёда чолибу хонданист.

Шоир, бидуни шакк, аз таърихи вокеа огох, тасвираш муъчаз ва озод аз хама муховоту суханпардозихост. Муаллиф усули таърихиятро ба хубй риоят намуда, мисли он, ки як ровии муваффаке бошад. У якин медонад, ки Темурмалик аз сипахсолорони давлати Хоразм (Хоразмшохиён) буда, малики шахри машхури вилояти Фаргона, яъне амири Хучанд аст. Баёни вокеа аз тасвири фасли бахори соли 1220 огоз мегирад, яъне замоне, ки неруи аслии мугул пас аз фатхи Бухорову Самарканд касди барандохтани калъаи муковим шуданд. Он гох, ки шоир дар бораи шикасти калъа сухан мегуяд, манзураш таслими арки кадими Хучанд аст.

Сипас шоир ба тасвири хисори Темурмалик дар чазираи руди Сайхун мепардозад. Аз назари муаллифи манзума ёрони Темурмалик хамагон мардони набарданд ва часурона шабу руз алайхи анбухи мугулони истилогар мечанганд. Шоир аз шучоатхои малики шахри Хучанд ва чонфидоихои мудофеин меболад.

Добили зикр аст, ки тасвири вокеаи дифои Хучанд, хеч тафовуте аз навиштахои муаррих Атомалики Ч,увайнй ва муаррихи форсизабони асрхои миёна надорад. Тафовут факат дар зикри теъдоди киштихои чангии Темурмалик аст. Бар хилофи навиштаи Ч,увайнй, шоири инглисзабон теъдоди киштихои чангии хучандиёнро, на 12, балки 3 ва илова дах завраки маъмулй донистааст. Иллати анчоми хамунин «ислохот» тавассути шоир маълум нест. Дур хам нест, шоири инглисзабон ба хотири оханг ва вазни абёти сонеташ теъдоди киштихои чангии кахрамони худро аз 12 то ба 13 расонида бошад.

Сонети дувум (II)

Темурмалик равон шуд озод хамрохи мардони худ Бар пойни оби Сир хамерафт чангкунон бо мугул Малики савгандхурда даррасид бар Дарёи Арал, Пайдо намуд Ч,алолуддинро ва пайваст бар-у Пушти сар нихода сохили шахри Банокатро Мугулон кашиданд занчир дар оби Сир То бигиранд пеши рохи абармарди Хоразмро Оби дарё тира гашт аз хуни мугул, Мугул хамчу мушон дар сохилхои об Натвонист душман расонад хешро (бар боди об)

Марди Хоразм бодбони хеш медид миёни сафхои душман, Дифоъ мекард зи душман хешро ба хангоми шино, Рузхои зиёде дар разм буд, саранчом шабонгахе, Поён расид кори Темур ва разми завракхояш.

Нацди сонети дувум.Сонети дувуми шоири инглисзабон, идомаи мустакими вокеаи Хучанд ва корномаи Темурмалик ва сипохиёнаш дар баробари мугулони истилогар аст. Ин сонетро метавон «Пайкор дар оби Сир» номид, чун таваччухи шоир дар ин сонет бар тасвири размхои Темурмалик ва ёронаш дар оби Сайхун, ба хангоми фирораш аст.

Дар огози сурудааш, шоир бо такя бар нируи тахаюллоти шоиронааш таъкиди вижа бар ахамияти савганди кахрамони хеш намудааст. Темурмалик, ки амири савгандхурда аст, харгиз сар аз максади худ бознамепечад. Аз назари шоир фирори амири Хучанд ба маънии шикасти иродаи марди чанговар нест, балки икдоми тактики сипахсолори варзидаи асри мугул мебошад.

Аз назари сарояндаи сонет, Темурмалик абармарди размгох аст. кахрамони у ба як зарбаи пахлавонона тавониста занчири душманро, ки дар оби Сайхун чихати чилавгирии киштихои хучандиён кашида буданд, пора месозад. Шоир аз часоратхои малики худ зиёда ифтихорманд аст ва хамаи тавсифоташ саросар бачост.

Шабехунхо ва хамлахои ногахонии сипахсолори савгандхурда дар оби Сир аз мадди назари ин шоири таърихпардози инглисзабон берун наафтода ва тавони каламаш дар тавсифи кахрамонаш боз хам нируманду суханонаш бамаротиб бурротар мешавад. Ирода ва касди кахрамони шоир ношикастанист. Х,амин устувории сипахсолори Хучанд аст, ки у дар Хоразм бо султон Ч,алолуддин хамдаст мешавад. Иттиходи ин ду сипахсолори Хоразмшохиён, ба маънии пойдории масъулият аст.

Сонети севум (III)

Ч,учй он фарзанди Чингиз, чун шунид (азми Темур) Бисохт садд ва чисри мутахаррик дар оби Сир Сохилу пеши обро масдуд кард,

Темурмалик бо мардони хеш ру бар садди махкам ниход, Чун бидид Темур азми душман, касди сохили гарбй намуд, Киштихои хешро ба сохил ронду разми чандон намуд Факат Малик буд, ки хама чинохи душман шикаст, Валекин худ далерона чон дод дар размгох Уро се мугул дар таъкиб расид.

Фарёд бар эшон кашид: «Тире дорам барои хар яки шумо». Якеро бикушт. Дуи дигар фирор карданд зи тири у. Мугулон даст кашиданд аз набард бо чанговарони часур, Чихил рузу чахорсад мил, онон хамегуфтанд (байни хеш). Худ чони солим бадар овард, замоне, ки Хучанд уфтод.

Нацди сонети севум. Тасвири вокеаи Хучанд ва тавсифи сифоти кахрамони ин марзу буми таърихй дар вокеъ, арчу авчи сонети севуми шоири Инглисон аст. Мухтавои ин сонет аз тасвири икдомоти тактикй ва низомии бисёр муассири Ч,учихон писари Чингизхон огоз гирифта ва бо таърифи пирузии Темурмалик бар се сарбози мугул, ки уро дар биёбони ^изилкум думболгирй мекарданд, ба охир мерасад. Ин сонетро метавон «Саранчоми диловари таърих» номид, чаро ки мавзуи марказии он таъкиди махсус бар диловарихои кахрамони таърих ва марги он абармард, яъне тасвири лахзаи фочеа аст.

Риояти усули таърихият дар сонети охир боз хам пеши назар меояд. Шоир зимни тасвири вокеаи руди Сайхун таъкиди вижае бар сохта шудани садди мухками мугул дорад. Ошкор аст, икдоми Ч,учй дар чихати шикасти Темурмалик ва ё ба банд гирифтани у аз тадобири бисёр чиддй ва тактикаи мухим дар санъати низомии чанговарони сахронавард махсуб меёбад, ки бо камоли кордонй сурат пазируфта ва мусалламан, дар таърихи истилои Чингизхон бикр

мебошад. Ч,олиб ин чост, ки сарояндаи сонетхо ба ин амр таваччухи хеле чиддй дорад ва дур нест, ин вокеяти таърихй, яке аз мухимтарин василахои чазби таваччухи муштариёни шоир ба сурудахояш бошад, зеро шунавндагонаш, хамвора бинандагони театранд буданд.

Шоири инглисй хуб мефахмад, ки Темурмалик шахиди рохи озодй ва муковимату пойдориаш алайхи душман намунаи диловарист. Марги Темурмалик аз диди ин шоири урупой катли кахрамони таърих мебошад, ки то вопасин нафаси худ алайхи душманони госиб истодагарй намудааст. Он гох, ки шоир сахнаи руёруй ва гуфтугуи Темурмаликро бо се сарбози мугулй дар биёбони Хоразм тасвир менамояд, ба манзури эчоди хаячон ва тахрики эхсос дар вучуди хонанда ва ё шунавандагони сонет аст. Ба ин хотир аст, ки ин лахзаро шоир дар охири сурудаи худ чо дода ва ин амр аз махорати волои хунари бадеи сарояндаи сонетхои инглисй далолат медихад.

Баъзе аз вежаги^ои сонетхо. Хамон гуна, ки гуфта шуд, сонетхои мавриди назар аз намунахои боризи сонетхои таърихию адабй мебошанд, ки назирашон факат дар адабиёти итолиёвй ва фаронсавй бештар ба чашм мехуранд.

Нахустин вижагиии сонетхои мавриди назар, сатхи дониши сарояндаи онхо ва дар тарзи истифодаи истилохоти марбут ба чугрофиёи таърихй аст. Дар дониши таърихй ва кишваршиносии шоир харф нест. Маълум аст, у дар бораи мавзуяш мутолиаи амике дорад ва кушиши балег ба харч додааст, то гуфтахояш вокей ва хадсхояш бар пояи аснод бошанд. Аз ин назари таърихшиносй, дар сурудахои ин шоири инглисй наметавон эроде гирифт.

Тамомии истилохоти чугрофиёй, ки дар сонетхо ба чашм мехуранд, бар пояи иттилоот ва дониши амик корбаст шудаанд. Чунончй, истилохоте чун, Хучанд, Фаргона, Банокат Ч,анд, Хоразм, Дарёи Сир ва Дарёи Арал ва г., бидуни шакк, аз истилохоти корбудии илми чугрофиёии урупоиён мебошанд, ки дар чихати ошноии хонандагон бо таърихи сарзаминхои Осиёи Марказй ва Эрони асри мугул истифода мешуданд.

Вижагии дигари ин сонетхо дар меъёри интихоби матолиби таърихист. Чунун ба назар мерасад, ки сарояндаи сонетхо мавзуи таърихиеро интихоб кардааст, ки аз чолибтарин ва дар айни замон фочеабори лахазоти таърихи асри мугули Хучанданд. Асли хадафи шоир тасвири яке аз хассостарин лахазоти таърихи мардумони Шарк мебошад, ки мусалламан, вокеаи Хучанд ва шахсияти таърихии Темурмалик аз диди шоир дар маркази хамаи вокеоти асри мугули Осиёи Марказиву Эрон карор доштааст.

Аз назари ин суханвари инглисй мардонагй ва шучоати Темурмалик, на танхо барои миллаташ дорои ахамият аст, балки достони у яке аз боризтарин ойинаи ибрат барои хамаи аквоми милал мебошад. Аз ин руст, ки шоир сурат ва сирати кахрамони сонетхояшро ба унвони яке аз далертарин афроди таърихсози башарият муаррифй менамояд. Сохиби манзумахо бо ифтихор Темурмаликро «кахрамони Хучанд» ном нихода ва шояд бо ин унвон таъкиди гайримустаким бар ворисони ин шахру бум менамояд, ки ин номро ба боди фаромушй насупоранд.

Интихоби шоир дар вокеъ, бисёр огохона ва бо такя бар донишхои сайёхон ва шаркшиносии урупоиёни авохири асрхои миёна сурат гирифта ва тасвироти у на танхо аз назари меъёрхои адабиётшиносй, балки аз диди илми таърих низ кобили ахамиятанд.

А^амият ва цойго^и сонетхои инглисй роцеъ ба Темурмалик. ^иёси чахонбинии шуарои гарбиёну шаркиён, дар мисоли тасвири вакоеъ ва тавсифи ашхоси таърихй, бидуни шакк, дар оянда яке аз самтхои пажухишхои улуми адабиётшиносиву таърихнигорй метавонад шавад. Анчоми ин навъ пажухишхо чихати шинохти шахсиятхои таърихй ва бедории фикрии миллат бисёр мухим ба назар мерасад.

Тахкики хамачонибаи хамчунин мавзуъот, чй аз диди таърихи адабиёти инглисй ва чй аз диди чомеъашиносиии таърихй бисёр арзанда аст. Чунончй, тахлили таърихчаи иншои сонетхои «Темурмалик: кахрамони Хучанд» ва ошной бо мухтавои ин падидаи адабии як зумра аз кишвархои Урупо ишораи мустаким бар умк ва сатхи биниши шуаро ва удабои Инглистон дар чихати ироааи мавзуоти таърихй, бахусус дар бахши кишваршиносии сарзаминхои Шарки исломй дорад.

Ч,ойгохи сонетхои «Темурмалик: кахрамони Хучанд», ки ба забони равони инглисй суруда шудааст, дар навъи худ беназир дар таърихи адабиёти чахонист. Гуфтем, хар як аз сонетхо шомили тасвир ва баёни вокеоти чудогонаест ва шоир саъй кардааст, бо каломи

хаячонангезаш эхсосоти хонанда ва ё шунавандаро фарогир намояд. Аз он чо, ки сонетхои «Темурмалик: кахрамони Хучанд» бо дархости маликаи Инглистон Елизавета (1588-1603) суруда шудааст, ба осонй метавон тасаввур намуд, ки ахли шеър ва хозирини махфил бо чй мароке гуш бар кироаи сонетхои мазбур мекарданд. Худ хамин ишораи мустаким бар чойгох ва ахамияти таърихии Темурмалик дорад, ки мусалламан, бахсаш ба дарозо хохад кашид.

Дониши таърихшиносии ин шоири англис, дар мавзуи сурудахояш, бидуни шакк, шоистаи тавсифот аст. Зимнан, он чй, ки ин суханвари инглисй сурудааст, факат падидаи адабй нест, балки он навъе аз таърихнигории мавзуест, ки хамеша мавриди тахкик ва баррасии бисёре аз мусташрикини Инглистон ва кишвархои Урупо будааст. Шоир тасвири фачоеи бузурги гузаштаро бо махорати бисёр шоиставу гуворо ба анчом расонидааст. Бидуни шакк, арзиши адабии сонетхои «Темурмалик: кахрамони Хучанд» бисёр болост ва шакк нест, чихати ошноии бештар адабиётшиносони моро тахкикоти доманадоре дар пеш аст.

Аммо сонетхои «Темурмалик: кахрамони Хучанд» аз зумраи сонетхои таърихию адабист, ки ба гунаи мустаким марбут ба вокеаи азими таърихй (истилои мугул) аст ва барои нахустин бор дар таърихи адабиёти Инглистон суруда шудаанд. То чое, ки иттиллоъ дорем, тавассути шуарои урупоии куруни вусто рочеъ ба кахрамонхои таърихи асри мугул сурудахое, ки дар сатхи сонетхои мавриди назар бошанд, эчод нашуда. Ба ин далел, сонетхои Фелина Мемо дар навъи худ тозаву бикранд.

Бояд таваччух намуд, ки сонетхои «Темурмалик: кахрамони Хучанд» ба хеч вачх тавзех ё ташрехи илмии таърихи дифои Хучанд ва ахволи Темурмалик нест. Мусалламан, ахамияти иттилооти мавчуди таърихй дар сонетхои мазбур аз назари илми таърихшиносй махдуд ва мухтавои мавзуъ низ фаротар аз он чй, ки маълум буд, нарафтааст. Албатта, максади шоири англисзабон хам ин набуда, ки тасвири комили чангхои Темурмаликро дар ихтиёри хаводоронаш гузорад. Максади аслии сарояндаи сонетхо дар колаби шеър сухан гуфтан аз мардонагии Темурмалик ва тасвири диловарихои кахрамонони шахри Хучанд ва фочиаи мардум будааст.

Шоир дар сурудахои хеш таъкиде бар волоияти арзишхои инсонй намуда, ки мусалламан, муваффак хам шудааст. Бо як назари ичмолй метавон мушохида кард, ки мухимтарин лахазоти таърихи дифои Хучанд ва матонатхои Темурмалик бо камоли хунари бадеъ, он хам ба сабки шевои инглисй хеле чолибу муваффакомез тасвир шудааст ва бояд хам тавони адабии шоирро тахсин намуд.

Аз назари чомеашиносии таърихй низ сонетхои «Темурмалик: кахрамони Хучанд» бисёр мухим ба назар мерасанд. Ин гуфтахо, ба ин маънианд, ки ахдофи хунари шеър ва меъёрхои интихоби мавзуоти онхо дар адабиёти Инглистони авохири асрхои миёна бидуни игрок кобили тавсифанд.

Шоири мавриди назар, кореро анчом додааст, ки он хангом дар хобу хаёли шуарои миллати точик набудааст. Вокеият ин аст, ки хеч аз як адибони Мовароуннахри авохири асрхои миёнаву чадидро сурог надорем, ки дар хакки Темурмалик ва мардонагиаш достонеро, ки аз назари хадаф, маънй, калом ва хунари бадеъ дар сатхи махорати ин шоири инглисзабон суруда бошад, насурудааст.

Метавон гуфт, ки чун хунари шоирони мо бандаи мадху ситоиш будааст, мавзуи таърихи миллат бар табъи онон бегона шудааст. Аглаби адибон аз рохи хавас чунон бар эхсосот ва суханпардозихои бемаънй дода шуда буданд, ки хикмати таърихро хамрох бо бузургонаш ба кулл фаромуш карданд, ки бахсаш худ мавзуи чудогонаест.

Он чй, бар мисоли сурудахои шоири аврупой ва чойгохи Темурмалик дар адабиёти инглисй оварда шуд, вокеъан бозгукунандаи масоили таърихи ичтимой низ аст. Яъне мухтавои сонетхо, аз як су, ишораи мустаким бар азамат ва вусъати дониши удабо ва шуарои Инглистони авохири асрхои миёна кунад, аз суи дигар кинояи гайри мустаким бар бетаваччухй ва форигболии шуъарову суханварони механи он рузгор нисбат бар ному нишони фарзандони барумандаш мекунад. Бехуда нагуфтаанд, ки таърихи башар ойинаи ибрат аст. Дар хакикат, киёс кутохтарин рохи расидан бар водии вокеиятхост.

nAHHÄBHmT:

1. Allison, A.W. Norton Anthology of Poetry. Revised Shorter Edition/ A. W. Allison, H. Barrows, CR. Blake, AJ. Carr, A. M. Eastman, H.M. English. .-New York: W. W. Norton and Co. Inc.

2. Appleby, J. H.. Oxford Dictionary of National Biography. Ed. H. C. G. Mathew and B. Harrison/ J. H. Appleby, J. Anthony. - Oxford, 2004.

3. Bermann, S.L. The Sonnet Over Time. Chapel Hill/ S. L. Bermann. -University of North Carolina Press, 1988.

4. Brewer, W. Sonnets and Sestinas/ W. Brewer.- Boston: Cornhill Publishing Company, 1937.

5. Davies, D. W. Elizabethans Errant: The Strange Fortunes of Sir Thomas Sherley and his Three Sons, as well in the Dutch Wars as in Muscovy, Morocco, Persia, Spain, and the Indies, Ithaca/ D. W. Davies.- New York, 1967.

6. Early voyages and travels to Russia and Persia. By Anthony Jenkinson and other Englishmen. -New York, 1967.

7. Richard, Hakluyt. Journey of Anthony Jenkinson into Persia. Chap. XXII. In: Principal Navigations. Voyages and Discoveries of the English Nation/ Hakluyt Richard. - London, Reprinted, 1985.

8. Lockhart, L. European Contacts with Persia, 1350-1736. / L. Lockhart // Camb. Hist. Iran. -. Cambridge, 1986. -P. 373-411. -Vol VI.

9. Morton, M. B. G. The Jenkinson Story/M. B. G. Morton. - Glasgow, 1962.

10. Penrose, B. Travel and Discovery in the Renaissance. 1420-1620/ B. Penrose. - Cambridge Mass, 1955.

11. Stephan, Schmuck / S. Stephan, J. Anthony // Encycl. Iranica. -New York, 2008 (2012). P. 627629. -Vol. XIV, Fasc. 6.

12. Timur Malik: Hero of Khojend/ Timur Malik .-SirGuillaume.com sirguillaume.com/wp.../ Timur_Malik_Poem.pdf.

13. http://www.uoregon.edu/~rbear/stella.html.

14. http://eir.library.utoronto.ca/rpo/display/poem1924.html.

15.http://depts.washington.edu/uwch/silkroad/texts/jenkinson/bukhara.html. Edited by Lance Jennott, 2001.

16. http://www.oxforddnb.com/view/article/14736

REFERENCES:

1. Allison, AW. Norton Anthology of Poetry. Revised Shorter Edition/ A. W. Allison, H. Barrows, CR. Blake, AJ. Carr, A. M. Eastman, English H.M.-New York: W. W. Norton and Co. Inc.