CC BY
68
Угмасова Замирах он Набибуппоевна,
докг оранг и Донишгони давпаг ии Хулащ ба ном и акад. Б. Гафуров
ИНЪИКОСИ ВОКЕАНОИ РЕАЛ)' ДАР РОМАННОИ ТАЪРИХ) (МУНАММАДЗАМОНИ СОЛЕН«ДЕВОРИ ХУРОСОН» ВА ЮСУФЛОНИ АНМАДЗОДА «НАФТ РУЪЁ»)
Яке аз масоиле, ки дар романи гаърихии замони Исгиклол мавриди тасвир карор гирифг, гаърихи гашаккупи давпагдории сирф голик' мебошад. Ба эъгибори муним будани мавзуи мазкур анпи адаб ба мушаххасог ва наводиси ин нодисаи муним бешгар мугавапдань гарди-данд, го омилнни ин нндисаи муннми гаърихиро дарк ва бозгу карда бошанд. Ташаккупи давпаги Сомониён ва поягузори он Исмоипи СомонТ аз мавзуи муними адабиёги муосири голик, бахусус насри он будаасг. Давпаги Сомониён (875-999) Мовароуннанр ва Хуросонро дарбар мегирифг ва дар давраи нуфузи хипофаги араб гашкип ёфг. Ин давпаг мавсум ба сарнапкаи ин супопа Сомон асг, ки у дар нузури намояндаи хапифаи араб - нокими Хуросон - Асад ибни Абдуппондини мубини испомро кабуп карда, дар шахси у пушгибон пайдо кард ва намчун нишонаи энгирому садокаг нисбаг ба у писари худро Асад ном гузошг.
Чунон к и муаррихон навишгаанд, фарзандони Асад - Нун, Анмад, Янё ва Ипёс дар анди хипофаги намояндаи хонадони Аббосиён Маъмун (813-833) ба хидмаги давпагТ лапб карда шуданд. Бо фармони у Нунба Самарканд, Анмад ба Фаргона, Янё ба Чоч (Тошканд) ва Усгурашана (Исгаравшан), Ипёс ба Нирог ноким гаъин гардиданд. Онно ба намдигар мугганид, намфикру намакида буданд, бародари бузурги худ Нунро хепе энгиром мекарданд, вандаги супопаи худро мунимгарин шарги исгенкоми хонадон ва исгикпопияги Осиёи М арказТ аз гаъсири хипофаги араб медонисганд. Баъд аз вафоги Нун(842) супопаи Сомониёнро Анмад сарварТ мекард. Анмад дар сопнои барнаёгиаш писари бузурги худ Насрро нокими Самарканд гаъин намуд. Наср пас аз вафоги падар (864) сарвари хонадони Сомониён гардид ва додараш Исмоипро, ки 16 соп дошг, ба гарбияги худ гирифг. Вакге ки анопии Бухоро бар зидди зупму гааддии некими худ шуриш кард ва уро аз сари кудраг дур андохг, аз Наср хониш намуд, ки сарварии Бухороро ба шахсияги одипе супорад.
Наср Исмоипро, ки он вакг 25 соп дошг, вопии худ дар Бухоро гаъин
кард. Исмоил ибни Анмади Сомон! аз соли 874 то 892 некими Бухоро буд. У баъди вафоти Наср (892) амири кабир ва мутлаки давлати Сомониён гардид.
Исмоили Сомон! шони одил ва истиклолхонбуд, ба манфиати халк ва кишвари худ саъю талош мекард. Аз намин сабаб аз даромади моддии Бухоро кариб 700 назор дирамро, ки мебоист ба хазинаи Наср супорад, ниган дошт ва он маблагро ба ободии шанр, некуанволии мардум ва ташкили артиши ватанхон харл кард. Дар намин заминаи иктисод! байни бародарон ланг шуд. Задухурди якум, ки соли 886 ба вукуъ пайваст, боиси аз вазифаи волиг! -коиммакомии Бухоро сабукдуш шудани Исмоил гардид. Задухурди дуюм (соли 888) бо пирузии Исмоил анлом ёфта, аммо у даъвои нокимият накард, Насрро бо иззату икром ба Самарканд гусел кард ва факат баъд аз вафоти у ба тахти салтанат нишаст. Бухороро пойтахти конунии давлати Сомониён эълон намуд. Вай сиёсати окилонаи дохил! ва хорилиро пеш гирифт.
Академик Б. Гафуров ба сарчашманои боэътимоди таърих! такя карда, менависад: «Исмоили Сомон! аз муборизаи оммаи халк барои истиклолият истифода бурда, нахустин бор пас аз истилои араб сарзамини дар натилаи задухурднои дохил! парешонгардидаро ба нам муттанид намуд ва давлати бузурги мустакиле ба вулуд овард. Вай дар баробари барнам додани нукумати Саффориён нокимияти худро на танно дар Мовароуннанр ва Хуросон мустанкам кард, балки ба як катор вилоятнои шарк! ва шимолии Эрон сониб гардида, истиклолияти накикии давлати ташкилкардаи худро нисбат ба хилофати Араб таъмин намуд»(2, 453-454).
Дар бораи давлати Сомониён ва мавкеву макоми асосгузори он Исмоили Сомон! тадкикотнои арзишманде аз тарафи донишмандони толик ва хорил! интишор ёфтаанд, ки фенристи онно дар асари мазкури Б.Гафуров «Толикон» нишон дода шудааст (2, 293-366). Аммо
идеологияи шурав! имконият намедод, ки нависандагон оид ба давлати феодалии Сомониён, бахусус, накши Исмоили Сомон! дар истенком ва рушди он асарнои баде! элод намоянд. Ин кор дар давраи истиклолияти давлатии Лумнурии Толикистон имконпазир гардид.
Ба ифтихори 1100 - солагии давлати Сомониён романи Мунаммад-замони Солен «Девори Хуросон» (1999) интишор ёфт, ки ин аввалин асари бузурги хамосав! дар бораи кору пайкори асосгузори Давлати Сомониён амир Исмоил мансуб мешавад. Ва ин мавзуъ нусни таваллуни дигар адибонро ба таърихи давлати Сомониён ва поягузори он бедор кард ва паси намдигар романнои Юсуфлон Анмадзода «Нафт руъё» (2001) ва «Мунтасир»-и Аброри Зонир (2001) ба нашр расиданд. Нар
кaдoмe аз ин навиштанои тaъpиxї вижагинои ба xyд xoc дopaнд. Н^чана ки дap мapкaзи ce poмaни мaзкyp тaъpиxи Давгати Coмoниё^ ва фаъогияти гуногунпабнаи aмиp Исмоиг, муноси68ти тapaфaйни Hacpy Исмоиг, вoKeaнoи дapбopи CaмapKaндy Бyxopo, мунити сиёсии он замон, усуги дaвлaтдopї, пангу пидогно бapoи нокимият, xиcгaтнoи шaxcии ка^емонони acapн£)и нoмбypдa, масоиги ипгимої, axгoKї ва монанди иннн Kapop гиpифтaaнд, аммо он poмaннн аз ннмдигap чї аз гиннзи гyзopиши мавзую муаммо, чи аз пинати наггу фасги бaдeии масъегано, чи аз тapиKи oбpaзoфеpинї ва сабки нигopиш аз якди^ фapK мекунанд.
Нудуди фapoгиpии мавзую масоиги нfip як poмaн муайяну мyшaxxac аст. Романи «Дeвopи Xypocoн» аз тacвиpи вазъияти сиёсию ипгимоии Бyxopo дap apaфaи вогии ин шан таъин шудани Исмоиги CoмoнЇ огоз ёфта, то исгенкоми нокимияти у, aмиpи тамоми М oвapoyннaнpy Xypocoн гapдидaни Исмоиг ибни A^aa ва кишвapкyшoинoи ypo дapбap ма^ад. Дap ин мандуда чи дap Kaлaмpaви кишвap ва чи бфун аз он - дap xипoфaти apaб вокеано pyx мецинанд, ки дap poмaн ба тaвpи бадеї инъикос ёфтаанд ва мазмуну мунтаво ва монияти сиёсати дaвгaтдopии Исмоиги Coмoнї ва шакгнои мyxтaлифи oнpo peaлиcгoнa нишон мєцинйнд.
Бapoбapи ба Бyxopo кадам нинодани Исмоиг, xycycaн пас аз омадани у ба capи Kyдpaт вазъи сиёсии мамагакат тaгйиp ёфт. Aдгy зугм ба нам бapxypдaнд. Cиёcaти xaлифaнoи apaб мyтaшaннилкapдaни вазъият, заиф намудани нфунои вaтaнxoн> ба ^ат бypдaни capвaтнoи модцию маънавии кишвap ва ба бapдaгию гугомї гиpифгop намудани топикон буд. Бapoбapи ба дасги Coмoниён гузаштани Бyxopo Исмоиг эъгом дошт, ки «вазифа ва pиcoгaти мо aap Kaлaмpaви xem гycгapиш додани дод асг, адг асг» (3, 30).
Оё сиёсати нав xyнpeзиpo аз байн мeбypд? Arap aap мамгакат oшyбгapї бapнfiм xypaa ва opoмї нyкмpoн rapaaa, xyнpєзї, агбатта, аз байн мфафг. Ваге афсус, ки aap Бyxopo зиддиятно идома доштанд, xopишён аз ^apa™ Coмoниён ба тapcy ванм афгода, дaвгaгpo ба иxтиёpи онно гузоштанд, аммо ботинан ба эшон бaдxoнї доштанд, ба пoйдop шудани нукумати онно xaлaл ва зиддият нишон мацоданд, душманї мeкapдaнд.
Чунон ки aap poмaн акс aндoxтaacг, Бyxopo ду навъ душман дошт: душмани дoxипЇ ва xopиЛ. М анз душмани дoxигЇ бaдтapин душман мансуб мешуд, зфо у ба cap никоб кашида, ошубу исё^о ба амаг мєoвapд. Aз ин py душмани дoxигиpo шинoxтaн гозим меомад. Душмани бфунї чандон xaтapнoк набуд, зфо никоб надошт ва xyapo нишон медод, oшкopo амаг мєкapд. Oнpo capкyб кapдaн вазифаи давгат ва xaлK ба шyмop меомад. Haвиcaндa аз номи Исмоиги Coмoнї мєфapмoяд, ки
«намаи бадбахги но, манрумиятно ва чаповулу сухторноро мардуми мо аз душманони дохилии хеш мунаммил шудаанд. Мо бояд онноро шиносем! Ин аввалин гомест, ки мо метавонем дар рони амнияти диёри хеш бардорем» (3, 31).
Исмоили Сомон! худро талассуми номиёни халк тасаввур мекунад, ки дар таърих гузаштаанд. «Ман омадам, ки шуморо налот динам! Ман омадам, ки дарднои шуморо таскин динам. Ман омадам, ки ниёзнои шуморо бароварда созам. Он БанромиВарлвандманам!...» (3, 20).
Вокеияти таърих! дар романи Юсуфлон Анмадзода «Нафт руъё» аз давраи нукумати Бухорхудот ва намсари у Хотун тасвир ёфтааст, ки дар ин давра хатари нулуми аъроб ба Эронзамин, аз он лумла ба Бухоро тандид мекард. Нависанда тавассути сунбати Хотун ва Алхаворил! ланги байни аквоми аъробро ёдовар! карда, зунури паёмбари муслимин Мунаммад (с) ва саъю талошнои уро дар рони иттиноди аквоми араб ва густариши ислом нишон мединад. Зимнан нануз аз байн нарафтани дини зардушт! ва муковимати он бо дини мусалмон! баррас! мешавад.
Амир Исмоил аз боби дувуми роман намчун Амири гоз! падид меояд. У дар ланги Тироз туркнои бодиянишинро бишкаста, онноро ба дини ислом дароварда, бо ганиматнои зиёд ба Бухоро баргашта буд.
Мавзуи роман аз намин вокеано огоз меёбад ва минбаъд вусъат мегирад, он ч! бо хонадони Сомониён дар иртибот аст аз тасвири сарналкаи ин сулола - Сомон ибтидо гирифта, бо пирузии Исмоили Сомон! бар Амр Лайси Саффор! анлом мепазирад. Сужаи роман то вокеанои хунини ибтидои солнои 90-уми карни ХХ дар Лумнурии Толикистон, натто нулуми полковник М.Худойбердиев ба вилояти Сугд идома меёбад. Аз ин линоз, ки наёти замони Сомониён дар «Нафт руъё» бо тасвири фаъолияти Исмоили Сомон! баъди ланги Тироз ибтидо мегирад, асари мазкур бо «Девори Хуросон» -и М.Солен мазмунан робита дорад, гуё давоми мантикии он аст. Натто лоное настанд, ки пайванди маънавии ду романро таъкид мекунад.
Фазли Марваз!, ки тибки романи «Девори Хуросон» дар рикоби амир Исмоил аз Самарканд ба Бухоро омада буд, дар романи «Нафт руъё» намчун раиси дабирони дарбор амал мекунад. «Вале хушнудии Фазли Марвазиро, ки раисии дабирони дарборро бар унда дошт, надду канор набуд»(1, 38).
Монандино дар баъзе риштанои сужет ва ченранои сиёс! дар романнои «Девори Хуросон» ва «Нафт руъё» ба мушонида мерасанд, зеро нависандагон аз сарчашманои маълуми таърих! - таърихноманои муаррихони толики куруни вусто истифода кардаанд. Аммо дар усули тасвири вокеано, хутути сужет фаркнои муайян дида мешавад. Масалан, дар романи М.Соленсабаби асосии лашкар кашидани Исмоил ба Тироз
дар намин асг, ки гуркно ба Бухоро бисёр гохгугоз мекарданд. Дигар ин, ки он кофиронро ба дини испом даровардан позим буд.
Ю.Анмадзода боз як ришгаи сужег меофарад. Сопное, ки Исмоип дар Фаргона умр ба сар мебурд, хонари Косими нонвойро дуст медошг, духгар низ ба у майп дошг. Туркони Тироз бошанд ба Фаргона нулум карда, падару модари манбубаи Исмоипро кушганд ва духгарро бурданд. Ин асг, ки чун шароиг пайдо шуд, Исмоип аз он когипон ва госибон ингиком сигонд.
Ю.Анмадзода дар гасвири нагиланои кишваркушоии амир Исмоип боз як сужеги гоза ворид кардаасг. Симои Бузург дар ланги Тироз дар байни асирон Апфгекин ном писареро вохурд, ки амир Исмоип бо ипгилои модараш уро аз кагп нигондошга буд. Сипас нависанда гасвир менамояд, ки дар Бухоро модарбузурги у зиндагТ мекардаасг. Апфгекин бошад пас аз бозгашги амир ва пашкари у ба Бухоро шогирдии саисхонаи дарборро дар унда дошг. Ба ифгихори зинда мондани Апфгекин модарбузурги у як кигъа бог ва як кушки худро ба вакфи мупки назраги шонаншонТ додан хосг. Амир Исмоип онноро вакфи дарвешон кард.
Дар романи «Девори Хуросон» гаъкид шудаасг, ки дар Т ироз сугдиён бисёр насганд. «М ардуми шанр аспан кавми мо, яъне сугдТ насганд, -мегуяд Анмади Марзук ба Исмоипи СомонТ. - Бинобар ин гамоми сокинони хайманоро пашкар пиндошган хагосг... Ишон нарчанд аз кавми мо насганд, вапе дини моро надоранд. Онно насорТ мебошанд. Абумуспими ХуросонТ саду панлонсоп пеш онноро ба дини испом овард, вапе боз ба дини худ баргашганд» (3, 167).
Дар романи «Нафг руъё» гаърихан сугдТ будани мардуми шанри Тироз гавассуги се ченраи мушаххас ба гасвир омадаасг. Яке Апфгекин, дуюмаш модари у, ки ин нар ду насоро буда дар Т ироз зиндагТ кардаанд. М одар ба амир И смоип мегуяд:
«- Ё амир, боз хонам гуфг, ки даст аз кушгори асирон нигондор. М иёни онно аз мардуми Сугд низ бошад, ки малбур ба пайкор кашида шуда, чун ягона писари ман. Уро падар аз мупки Сугд асг, умре ба шанри Тироз бозаргонТ мекард. Сопе шуд, ки бимурд ва уро модаре нануз ба Бухоросг, зинда! Пас, чТ гуна гег ба сари намкешони хеш мекашТ ва охирин ёдгории маро чун лони ширин аз кафаси синаам мерабоТ?!» (1, 41-42).
Ин модаре, ки нануз ба Бухоросг, намон модарбузурги Апфгекин асг, ки замин ва кушки худро вакфи дарвешон кард. Ин манзара дар «Девори Хуросон» ба чашм намерасад.
Дар аксар мавридно сарчашманои гаърихТ, вокеано низ заминаи гаърихТ доранд, аммо чунон ки дидем, усупи гасвир дигар - дигар асг.
Романи Ю.Анмадзода «Нафг руъё» на ганно бо романи М.Сопен
«Девори Хуросон» умумият дорад, балки сифатнои хусус!, фаркнои лидд! низ дар бар кардааст. Мо ишора намудем, ки асари мазкур танно солнои аввали ба сари кудрат омадани амир Исмоилро не, балки таърихи сулолаи Сомониён, зиёда аз ин вокеанои асри ХХ - ро (мавзуи «табартаксим»-и лумнуринои Осиёи Миёна, ланги байни толикон, истиклолияти милл! ва мушкилинои гумрук ва даргиринои дигарро (1998) низ фаро гирифтааст. Намаи ин риштанои сужет дар атрофи мавзуи ланг, лонпараст! ва наракатнои миллии озодихон мепечанд ва инкишоф меёбанд.
Ниноят, яке аз канрамонони асосии романи «Нафт руъё» Малуси Девок марди зардушт! мебошад. У донишманди хеле серсона буда, аз таърих, фалсафа, тиб, дину мазнаб, фарнанг, забоннои гуногун нагз огон аст. Малуси Девок комуси зиндаи замони худ мансуб мешавад. Ю.Ан мадзода тасвир менамояд, ки у бо амир Исмоил робитаи наздик дорад. Агар таърихи сулолаи Сомониён ва умуман таърихи гузаштаи халкнои эрониро ба у, аз як тараф устодаш никоя карда бошад, аз лониби дигар, хеле мушаххасу муфассал ва амику жарф, манз Малуси Девок накл мекунад.
Он ч! дар романи Ю.Анмадзода оид ба таърихи тоислом!, давраи густариши ислом ва муборизано дар рони ташкили нахустин давлати миллии толикон - Давлати Сомониён ва мудофиаи он аз нулумнои дохилию хорилии душманон кисса карда мешавад, ба яке аз проблеманои мубрами наёти ламъият, яъне инкишофи тафаккури таърих!, баргаштан ба асл, болоравии худшиносии милл!, ташаккули ниссиёти ватанхош , халкпарвар! ва лушу хуруши ниссиёти бегонабадбин! алокаманд аст.
Дар романи «Девори Хуросон» низ рушду танаввули ниссиёти милл!, худогонии милл!, гоянои ватанхош ва мубориза алайни душманони хорил! рушан ифода ёфтааст. Дар ин хусус сунбатнои Исмоили Сомон! бо Холаи Бузург Абулфазли Балъам!, китобдори пири касри Насри Сомон!, Фазли Марваз! ва бародарони шон далели раднопазир мебошанд. Дар забони Исмоил ва ёрони у канрамонони намосавию миллии халкнои эрон! Рустам, Зардушт, Банром, Исфандиёр, Бармак, Маздак, Абумуслим, Муканнаъ бисёр садо мединанд, ки чунин канрамонон манз дар давраи сохтмони Давлати Сомониён ва истенкоми он, дар замони рушду камоли маънавии миллат заруранд, хусусан ки сухан ва кор дар бораи бунёди давлати пуркудрати мутамаркази милл! меравад.
Дар романи «Нафт руъё» канрамонони номбурда дар давранои гуногуни таърих! намчун пешвоёни миллат тавсифу тасвир ёфтаанд. Онно настии миллат ва бакои онро муайян мекунанд.
М иппаг аз синфно ва габакоги гуногуни анопТ фаронам меояд ва дар лараёни муборизанои сиёсТ, саъю гапошнои озодихонона гашаккуп меёбад. Дар романи Ю.Анмадзода нам наёги аъёну ашроф, нам габакоги поёнии халк - камбагапу бечорано, дукфурушон, кигобфурушон, нонвойно, занони бепарасгор бешгару бенгар гасвир ёфгаасг. Дар байни ин габакано низ одамони окипу доно ва бомаърифаг будаанд, ки нусни гавагпуни нависандаро бешгар ба худ кашидаанд. Маздак, Абумуспим, Муканнаъ намин гуна ронбарони мардуми озодихон будаанд, ки Ю.Анмадзода фаъолияги эшонро дар асоси маъпумоги сарчашманои гаърихТ ба гасвир овардаасг. У аз асарнои «Таърихи ТабарТ », «Таърихи ГардезТ », «Таърихи НаршахТ», «Таърихи Сисгон», «Сиёсагнома»-и Низомупмупк, «Осор-уп-бокия»-и Абурайнони БерунТ ва дигарно монирона исгифода мебарад. Вале на намеша факгу ракамнои гаърихТ кабои бадеТ дарбар мекунанд ва гоно ба мурги бебопу пар шабонаг пайдо мекунанд.
Нависанда вокеанои гаърихТ ва фарзандони лонфидои хапкро дар рони озодТ ва исгикпопияги миппТ асосан гавассуги сунбаги Мапуси Девок ва Исмоили СомонТ баён менамояд. М апуси Девок бо аспу насаби худ ва хапкнои эронинажод, ки ориёТ мебошанд, ифгихор дорад. Г ояи мансубияг ба орёТ, бахусус ориёТ будани решаю мабдаи голикон яке аз масъапанои консепгуапии роман асг. Ин масъапа факаг ба номи хапкнои ориёТ дахп надорад, балки ба гаърихи ганТ, фарнанги баланд, ипму дониш ва фапсафаи он нам робигаи зич дорад. ОриёТ будан дар гасвири нависанда, халк и кадимии сонибфарнанг ва сонибсуннаг, бонуфуз ва сонибэнгиром будан асг. ОриёТ будан сонибгин ва покиза, ашрофу аъёни бомаърифаг будан асг.
Малуси Девок гапассуми бадеии нофизаи гаърихии хапки голик асг. Падари у Нурдод бешгар аз дусад соп зиндагТ ба сар бурда буд. Худи у, агар аз дасги Зонири Тавонгар нолавонмардона кушга намешуд, умри зиёд дида мегавонисг ва гаърихи зиндаи халк мансуб мешуд. Вай пирамарди сонмбэътиKод, ваганхон ва мардумдусг мебошад. Ю. Анмадзода садокаги уро ба Зардушг, «Авесго» ва кисмаги гаронанои он «Г огно» хепе хуб ба ришгаи гасвир кашидаасг.
Ин нукга низ дар романи «Девори Хуросон» ишора шудаасг. Яке аз персонажнои он, марди савор, ки пайрави дини зардушгисг, мегуяд: «Мазнаби ман ин асг, ки ман барои худ ва гамоми инсони замин хайр гапабам ва барои нелкас аз офариданои худо бад намехонам, хонбар дини ман бошад ва хон мухопиф бошад ва муъгакидам, ки бо нар лондоре бояд менрубон буд ва бедоду номардумТ набояд кард. Нар гон касе дардманд бошад, ман нам дар худ дарди уро энсос мекунам ва
орзумандам хайру саодаг ва синагу масарраг ба намаи мардум яксара
баробар бирасад» (3, 271).
Мазнаби Малуси Девок низ намдардию намкисмат! бо мардуми налолу покиза ва меннат! мебошад. Рафтори нек, гуфтори нек, пиндори нек мазмуну мунтаво ва рисолати зиндагонии уст.
Дар романи «Нафт руъё» ченраи амир Исмоил низ аз мавкеи шинохти алдоди дилогони худ тасвир мешавад. Алдодро дар ин маврид ба ду навъ таксим метавон кард. Яке аз ин анвоъ шахсиятнои таърих!, аз кабили Зардушт, Мон!, Бобак, Банром, Абумуслим, Муканнаъ мебошанд. Ин зумра ба тамоми мардуми эронинажод тааллук доранд ва Исмоили Сомон! намчун як нафар фарди сиёсатмадори толик худро аз эшон лудо намекунад ва аз кору пайкорашон ибрат мегирад. Навъи дуюми шахсиятнои таърих! сулолаи Сомониён - алдоди пурифтихори худи Исмоил аст, у намчун вориси накикии эшон кору пайкори падарон ва бобоёни худро дар шароити нави таърих! давом мединад.
Боз як вижагии гоявию бадеии романи Ю.Анмадзода дар он аст, ки у амир Исмоилро чи дар замони осоишта ва чи дар давраи лангнои у чун сарвари одил ва раиятпарвар ба тасвир меорад ва бо манзаранои муассир нишон мединад, ки шони лавон душманро дуст гардонида метавонад. Аз ин линоз Исмоили Сомон! дар байни муздурон мегашт, рузнои сарди зимистон ба кучаю бозор мебаромад, то аз анволи мардуми од!, бахусус аз рузгори одамони бепанон огон шавад, то ба ниёзмандон гамхорие карда тавонад. Нам дар «Девори Хуросон», нам дар «Нафт руъё» чунин хислати башардустонаи Исмоили Сомон! ба тасвир омадааст, ки у натто ба сарбозони маглубшуда сару либос ва дигар кумакнои модд! мерасонд, то ки саломат ба манзилашон бирасанд. Ин нама ба хотири ёфтани дили халк аст, ки ланбаи он саховат намчун бузургтарин атои яздон! мебошад. Саховатпешагии амир Исмоил нам дар байни омма, нам дар майдони набард бо душманони худ ба зунур меояд.
Дар нар ду роман -- «Девори Хуросон» ва «Нафт руъё» агар Исмоил ва Наср ба сифати канрамонони асос! тасвир ёфта бошанд, бо ин ё он сабаб дигар бародарон нам ёд шудаанд. Аз намсари Исмоил ва духтару писари у баъзе ишорано настанд, вале тасвири батафсили оиладор! тасвир наёфтаанд. Шояд ба назари нависандагон тасвири наёти оилавии амир Исмоил кори дуюмдарала намуда бошад. Бо вулуди ин, муносибатнои оилавии амир Исмоилро нишон додан боиси пурратар тасвир ёфтани наёти у мегардид. Чунон ки дар романи таърихии нависандаи бузурги рус Алексей Толстой «Пётри Якум» нам фаъолияти сиёс!, нам наёти оилавии у ба даралаи даркор! инъикос ёфтаанд.
Дар давраи фаро расидани истиклолияти давлатии Лумнурии Толикистон ба таълифи романнои таърих! ру овардани нависандагони
толик бесабаб несг. Исгиклоли миллии Тогикисгон ба анли адаб ангезае дод, ки аз таърихи халку мамлакаги худ давраи кадимтари галошу муборизаи меннаткашон ва пешвоёни онро дар рони озодї ва истик-лолият ба маърази гадкики бадеї бикашанд ва намонангию наммонандие дар байни ду истиклолияти миллї пайдо бикунанд. Нависандагон чунин мавзую масъала, чунин сабакнои таърихро мавриди баррасї карор бидинанд, ки онно на танно ба гузаштаи халки тогик дар карни Х, балки кабл аз он алокаманд бошанд нам, барои наллу фасли бисёр масъаланои сиёс, игтимої ва ахлокї дар охирнои карни Хх ва аввалнои асри ХХI кумак расонида метавонанд. Нарчанд ки ин ду истиклолият дар давранои гуногун ва дар шароитнои мухталифи гаьрихї ба вукуъ пайвастаанд, лекин дар байни онно риштанои пайванди гоявї низ ба мушонида мерасанд. Ин, кабл аз нама, бедории шуури ломеа ва тавлиди худшино-сии миллии халки тогик мебошад.Омухтани сабакнои таърих зарурати наёп пайдо мекунад. Дар романнои таърих)' ин масъала дар мисоли тогикони давраи Сомониён дуруст мавриди баррасї карор гирифтааст.
Аз намин лосг, ки санафоти таърихи гузаштаи халки толик дар осори бадеї, чї кадаре ки реалистона ба тасвир бирасанд, онно барои имруз ва ояндаи Т огикистон анамияти зиёд доранд.
Калдвож ано: оцабиёг и муосири г олик, романнои г аърихї, М. Солен Девори Хуросон», Ю. Анмадзода «Нафг руъё», давпаги Сомониён.
Пайнавишт:
1. Анмцдзсда Ю. Нафт руъё. -Душанбе: Адиб, 2001. -231с.
2. Гафуров Б. Толикон. И борат аз 2 к иг. - Душанбе: Ирфон, 1998. - Киг.1. -704 с; к иг .2. - 416 с.
3. Солен М. Девори Хуросон. -Душанбе: Ирфон, 1999. - 339 с.
Угьмасова Замира Хабибулпоевна,
докг орант Худж андского государст венного универсиг ет а им. акад. Б. Гафурова
От раж ений реаліст ических собьт ий в ист орических романах (Мухаммадзамон Сопех «Ст ена Хорасана» и Юсуфдж он Ахмадзсда «Семь вецений»)
Ключевые слова: современная таджикская литература, исторические романы,
Мухаммадзамон Солех «Стена Хорасана», Юсуфджон Ахмадзода «Семь ведений», государство Саманидов
За последние десять лет появился ряд научных, научно-популярных трудов и художественных произведений, посвященных жизни и деятельности основоположника государства Саманидов - Исмаила Самани. Первыми произведениями
эпического жанра, где очень ярко, с полетом фантазии описана борьба Исмаила Самани по созданию и укреплению первого таджикского государства считаются романы Мухаммадзамона Солеха «СтенаХорасана» и Юсуфджона Ахмадзод «Семь видений».
Z. Kh. Ulmasova
Reflection of Realistic Events in Historical Novels (“The Wall of Khorasan ” by Mukhammadzamon Solekh and “Seven Visions” by Yusufjohn Akhmadzoda)
Key words: modern Tajik literature, historical novels, “The Wall of Khorasan” by Mukhammadzamon Solekh, “Seven Visions” by Yusufjohn Akhmadzoda, the state of Samanids
For the latest ten years there appeared a number of scientific, popular-scientific works and belles-lettres productions devoted to the life and activities of Ismoil Somoni, the founder of the state of Samanides. The novels “The Wall of Khorasan ” by Mukhammadzamon Solekh and “Seven Visions ” by Yusufjohn Akhmadzoda are considerd as the first works of epic genre where Ismoil Somoni's struggle aimed at the creation and consolidation of the first Tajik state is depicted very brightly being distinguished with a flight of fancy.
