Научная статья на тему 'ОСОБЕННОСТИ ОТНОШЕНИЕ МЕТРИКИ В СОДЕРЖАНИЕ ПОЭЗИИ'

ОСОБЕННОСТИ ОТНОШЕНИЕ МЕТРИКИ В СОДЕРЖАНИЕ ПОЭЗИИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
37
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
МЕТРИКА / ПОЭЗИЯ / КАНОН / ВИДЫ ПОЭЗИИ / МУЗА ПОЭЗИИ И ДР

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Наджибулла Каюм

В статье указывается сведение о метрики в определение содержание и муза поэзии. Автором дается скрупулезное определение метрики и ее значение в таджикской персидской литературе.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SPECIALTIES OF RELATION METRICS IN THE CONTAINS OF POEM

This article contains information of metrics and its influence, determination of poem contain muse. Author points out a huge metric determination in the sphere of tajik Persian literature.

Текст научной работы на тему «ОСОБЕННОСТИ ОТНОШЕНИЕ МЕТРИКИ В СОДЕРЖАНИЕ ПОЭЗИИ»

Kalandarzoda Shukrona Nazarali - third year Phd doctoral student of the Department of Theory and History of Tajik Literature of the Tajik State Pedagogical University named after S. Ayni, Tel.: (+992) 907757273

РОБИТАИ ВАЗН ВА МУ^ТАВО ДАР ШЕЪР

Нацибуллох Ц.

Донишгоуи милии Тоцикистон

Х,ар як аз авзони шеър дорои мусикй ва холати хосе аст, ки Донишмандони гузаштаи мо дар ин маврид ишорахое доранд, аз чумла, Ибни Сино мегуяд: «Вазнхое хаст сабук ва вазнхое сангин ва муаккар».[1, c.78]

Аз тарафи дигар хар шеъре вобаста ба мухтаво ва полати отифияш бо вазни хосе мутобикат дорад. Ба ибораи дигар, шоир аз миёни авзони шеър вазнеро, ки бо мухтаво ва холати инфиъолии шеър хамоханг бошад, бармегузинад. Ин интихоб бештар огохона нест, ба ин сурат, ки ибтидо шоир мухтавои шеърашро дар назар бигирад ва сипас вазнеро, ки бо он муносиб аст, итихоб кунад, балки мухтавои шеър бо вазнаш ба шоир илхом мешавад ва дар ин маврид Арасту чунин гуфтааст: «Дар вокеъ хамон табиати мавзуъ аст, ки моро ба интихоби вазни муносиб хидоят мекунад» [2, с.23]. Ва ба гуфтаи Сируси Шамисо: «Вазн дар хуни шоир аст...» [3, с.100]. Албатта, дар мавриди достонсаройй ва мавзуъпардозй шоир вазнро мутаносиб бо мавзуъ интихоб мекунад. Ба х,ар хол, мухтаво ва мавзуъи хар шеъре бо вазни хос созгор аст. Хоча Насир дар мавриди ин ки дар шеъри юнонй хар вазн ихтисос ба гарази хосе дорад, чунин мегуяд: «Юнониёнро агроз махдуд будааст, дар шеър ва хар якеро вазне хоси муносиб, масалан, навъе будааст муштамил бар зикри хайру ихёр ва тахаллус ба мадхи яке аз он тоифа, ки онро тарофудё (трожедй) хондаанд ва он бехтарин навъ будааст ва онро вазни багоят лазиз буда ва навъе дигар муштамил бар зикри шурур ва разойил ва хачви касе ва навъе муштамил бар умури харбу чидол ва тахайючу газабу зучират ва навъе дигар муштамил бар умури маъод ва тахвили нуфуси шарира ва навъе дигар муктазои тарабу фарах, ва навъе дигар муштамил бар сиёсат ва навомис ва ихёри мулук ва хамчунин анвоъи дигар ва хар навъеро ачзое хоси мураттаб ва муваддй ба максуд [4, с.103]. Ва чун авзону тахайюлоти муносиби хар навъе мукорини он истеъмол мекардаанд, онро таъсири бештар будааст ва бар чумла чун дар ин рузгор он сиёкат махчур аст, аз шархи он анвоъ фойида зиёдат сурат набандад». Нимо Юшич мегуяд, ки баъзе аз шоирон дар ашъоре сиёкати кудаморо дар хамохангии агрози шеър ва авзон накардаанд ва дар натича дар шеърашон таззоде миёни мухтаво ва вазн ба вучуд омадааст, монанди: «Вазни рангй ва раксовари «Махзануласрор»-и Низомии Ганчавй (муфтаъилун муфтаъилун фоъилун), ки хеч муносибате бо макоми панду андарз надорад».

Гохе дида мешавад, ки баъзе аз шоирони дигар низ риояи ин хамохангиро накардаанд, аз чумла, Носири Хусрав, ки на ахли висол асту на хичрон ва саргарми афкору муътакидоти мазхабй ва хикамй аст, дар баёни ин маъонй, ки бо вазнхое сангин мутобикат дорад, аз хамин вазни раксовар истифода кардааст [6, с. 120]: Хира накардаст диламро чунин, Не гами щцрону на шавци висол[5, с.170].

Шигифттар ин ки гохе баъзе аз шоирон вазнхои зарбй ва шодро барои сурудани марсия ба кор гирифтаанд ва пайдост, ки он марсияхо зодаи авотифи шоир набуда, чанбаи фармоишй доштааст, монанди марсияи Хоконй, ки дар расои амире дар вазни мафъулу мафоъилун фаъулун сурудааст, ки вазне шод аст:

Эй циблаи цон куцот цуям, Цониву ба цон цавот цуям[10, с.50].

Ва ба хар хол шеъри ростин чун аз дили шоир мечушад, бе дахолат ва огохии у вазне муносиб ва табиии худро меёбад, аммо он чо, ки шоир мазмун месозад ва вазн интихоб мекунад, мумкин аст дар интихоби вазни муносиб дучори хато низ бишавад масалан Хоконй он чо, ки марги чонгудози фарзанд оташ ба чонаш мезанад, марсияе сузнок бо вазни табиии ва мутаносиб бо мазмун аз дарунаш бармехезад ва фарёд бармеоварад:

Суб^го^е сари хуноби цигар бикшоед,

Жолаи субцдам аз наргиси тар бикшоед [9, с.51 ].

Мебинем, ки ин марсия аз дили дардманди шоир бархостааст, ба дурустй вазни муносиби худро ёфтааст: (фоъилотун фаъилотун фаъилотун фаъилун бахри рамали мусаммани махбун).

Шеъри дигаре, ки вазни он бо мухтавояш абадан мутобикат надорад, касидаест аз Викори Шерозй, дар бораи масоиби ношй аз зилзила, ки хама чоро хароб карда, шахреро ба хоку хун кашидааст. Вазни ин шеър шоду тарабангез аст ва пайдост, ки натанхо дили шоир аз ин мусибат ба дард наёмада, балки шоир хатто иттилое аз мусикй ва холати хоси хар як аз авзон надоштааст. Матлаъи касидаи вай чунин аст: Дил дарцаму хотир ба гаму сина ба тоб аст, Шацре ба хуруш асту цацоне ба азоб аст[9, с.52].

Дар поёни хамин касида ба мадхи шох низ пардохтааст. Мукоисаи вазни ин касида бо вазни касидаи ^атрони Табрезй, ки дар бораи масоиби зилзилаи Табрез сурудааст, устодии ^атронро дар интихоби вазн ба хубй нишон медихад:

Бувад мацол туро доштан умеди мацол, Ба оламе, ки набошад цагарз бар як цол. Яке набуд, ки гуяд ба дигаре, ки мамуй, Яке набуд, ки гуяд ба дигаре, ки манол [9, с.55].

Дар бораи холоти вазнхо ва робитаи вазну мазмун, мутаассифона то кунун баррасии зиёде сурат нагирифтааст. Баъзе аз кудамо ишороте мухтасар дар ин бора кардаанд ва баъзе аз муосирон низ ишороте кутох ва аглаб ду-се сатрй дар ин бора доранд, ки чун сирфан завкй аст, гох дар онхо танокуз низ дида мешавад. Авомиле, ки дар чигунагии х,олати вазн таъсир дорад

Гуфтем, ки дар бораи холати вазн ва робитаи вазну мазмун ба таври пароканда изхори назархое кутох ва завкй шудааст, вале кори усулй сурат нагирифтааст. Барои пай бурдан ба холати хоси як вазн бояд дид, чи авомиле дар он накш дорад. Дар бораи авомле, ки мучиб мешаванд, вазне тунд ё сангин ва шодиовар ва гамангез, хамосй, бурхонй, гузоришй ва гайра шавад, ба чуз ду ишораи кутох иттилоъе дар даст нест. Инак авомилеро, ки мучиби тафовути мусикй ва холати авзон мешавад, баррасй мекунем:

А): Нисбати хичохои кутох бо хичохои баланд: Хоча Насири Тусй муътакид аст, ки: «Авзон дар разонат (сангинй) ва хиффат (сабукй) мухталиф бошанд, чи ба хасби ихтилоф ва иттифоки ачзои даврхо ва чи ба хасби касрат ва киллати харакот дар хар давре». Аммо доктор Хонларй разонат ва хиффати авзонро чунин матрах мекунад: «Х,амеша таълифе аз алфоз, ки дар он шумораи нисбии хичохои кутох ё шадид бештар бошад, холати отифй шадидтар ва мухаййичтареро илко мекунад ва баръакс барои холоти мулоимтар, ки мусталзами тааннй ва оромиш хастанд, вазнхое ба кор меравад, ки хичохои баланд ё заъиф дар онхо бештар бошад». Ва назари Хонларй дуруст аст, чаро ки охангхои тунд ва хичохои кутох шоданд.

Бояд донист, ки чун сохтмони вожахои забони дарй-точикй таврест, ки хичохои кутохи он камтар аз хичохои баланд аст. Лизо, маъмулан зиёдтарин хадди хичохои кутох нисбат ба хичохои баланд дар авзон нисф ба нисф аст. Барои мисол, ду вазни мухталифро мукоиса мекунем: вазни аввал, ки хар мисраъаш аз чахорто муфтаъилун ташкил шудааст, яъне нисбат ба хичохои кутох ба баланди он 8 бар 8 аст, вазни дуввум 4-то фоъилотун дорад, ки ин нисбат дар он 4 бар 12 аст, яъне хичохои баланди он се баробари хичохои кутох аст. Пас вазни аввал бояд тундтар ва мухаййичтар бошад ва чунин аст:

Вазни аввал:

Мурда будам зинда шудам, гиря будам ханда шудам,

Давлати ишц омаду ман, давлати поянда шудам. (Мавлави)[9, с.57].

Вазни дуввум:

Рузгор аст, ин ки гац иззат дицад, гац хор дорад,

Чархи бозигар аз ин бозичацо бисёр дорад. (Фароцони)[9, с.58]

Х,амчунин, вазни муфтаъилун фоъилан муфтаъилун фоъилан бо нисбати хичохои кутох ва баланд 6 бар 8 тундтар ва шодтар аст, аз вазни фоъилотун фоъилун фоъилотун фоъилан бо нисбати 4-10 аст:

Оц, ки дарёи ишц бори дигар мавц зад,

В-аз дили ман цар тараф чашмаи хун баркушод. (Мавлави)[10, с. 58]. Гар ба бустон бе туем, хор шуд гулзори мо,

В-ар ба зиндон бо туем, гул бируяд хори мо. (Маелаей)[10, c.58.] Мукоисаи ду вазни мутафовути байти зубахрайни зер ин масъаларо бехтар рушан мекунад, зеро бе он ки калимот ва маънй иваз шавад, дар ду вазн хонда мешавад:

Ёр шав, эй муниси гамхорагон, Чора кун, эй чораи бечорагон [8, c. 120

Бар вазни муфтаъилун муфтаъилун фоъилун бо нисбати 5-6, ки вазне тунд ва зарбй ва шод аст.

Ёр шав, эй муниси гамхорагон,

Чора кун, эй чораи бечорагон [8, c. 121 ].

Бар вазни фоъилотун фоъилотун фоъилун бо нисбати 3-8, ки вазни сангин аст. Б): Тартиби карор гирифтани хичохои кутох ва баланд: дидем, ки хичохои кутох монанди охангхои тунд, шод ва хаячонангез аст, вале оё танхо хамин омил дар холати вазн дахолат дорад? Оё зиёд будани шумораи нисбии хичохои кутох хамеша ва ба таври яксон вазни тунд ва шодиро ба вучуд меоварад?

То кунун касе посухи ин саволро надодааст. Аммо, агар ду вазнро (зеро, ки нисбати хичохои кутох ба баландии хар ду 6-7 аст) мавриди таваччух карор дихем, масъала равшан мешавад:

Ди сафари бар гузаре гуфт маро ёр,

Шефтаву бехабари чанд аз ин кор. (Мавлави)[7, c.260]

Муфтаъилун муфтаъилун муфтаъилун фаъ Эй ситора^о, ки бар фарози осмон,

Бар цауони мо назорагар нишастаед. (Фуруги Фаррухзод)[9, c.59] Фоъилоту фоъилоту фоъилоту фаъ

Мебинем, ки алорагми яксон будани нисбати хичохои кутох ба баланд дар хар ду вазни аввалй шод ва зарбй ва раксангез аст, дар сурате, ки вазни дуввум сангин ва гамнок аст.

Пас, омили дигаре низ дар холат ва мусикии вазн дахолат дорад. Ин омил тартиби карор гирифтани хичохои кутох ва баланд аст, зеро дар аввалй тартиби -УУ- аст ва дар дигарй -У-У ва ихтилофи ду вазн танхо дар хамин омил аст.

АДАБИЁТ

1. Абуалй Сино. «Ашшифо» «Ашшеър». Ба кушиши Абдурахмони Бадавй, Кохира, 1966 - 39c.

2. Абдулхусайни Зарринкуб. Фанни шеъри Арасту. // Абдулхусайн З. Бунгохи тарчума ва нашри китоб, 1353 - 104c.

3. Доктор Сируси Шамисо. Вазн дар хуни шоир аст. Мачаллаи «Кайхони фархангй», шумораи 100, мурдодмохи 1372 - С.70-77.

4. Хоча Насириддини Тусй. Асосуликтибос, Донишгохи Техрон, 1355 - 590c.

5. Махдй Ахавони Солис. Навъе вазн дар шеъри имрузи форсй, мачаллаи «Паёми нав», шуморахои 5-10, соли 1342 - 34c.

6. Махдй Ахавони Солис. Навъе вазн дар шеъри имрузи форсй. Мачаллаи «Паёми нав», шуморахои 5-10, - соли 1342. - 51c.

7. Хоча Насириддини Тусй. Меъёрулашъор. Бо тасхех ва эхтимоми чалили тачлил, чопи аввал, Нашри Ч,омй ва интишороти Ноиб, Техрон, 1369- 8c.

8. Парвиз Нотили Хонларй. Забони шеър, мачаллаи сухан (давраи 18, обонмохи 1347).

9. Вахидиёни Комёр Такй. Вазн ва кофияи шеъри форсй. Маркази нашри донишгохй, 1374, С.62-63.

10. Вахидиёни Комёр Такй. Вазн ва кофияи шеъри форсй. Маркази нашри донишгохй, 1374 - С.64-66.

ОСОБЕННОСТИ ОТНОШЕНИЕ МЕТРИКИ В СОДЕРЖАНИЕ ПОЭЗИИ

В статье указывается сведение о метрики в определение содержание и муза поэзии. Автором дается скрупулезное определение метрики и ее значение в таджикской персидской литературе.

Ключевые слова: метрика, поэзия, канон, виды поэзии, муза поэзии и др.

SPECIALTIES OF RELATION METRICS IN THE CONTAINS OF POEM

This article contains information of metrics and its influence, determination of poem contain muse.

Author points out a huge metric determination in the sphere of tajik Persian literature.

Key words: metrics, Doem, poem's varieties, poem muse and etc.

Сведение об авторе:

Наджибулла Каюм - докторант третьего курса факультета истории и литературы Таджикского национального университета. E-mail: najibullah. qayum@gmail.com

About the autor:

Najibullah Kayum is a third-year doctoral student at the Department of History and Literature of the Tajik National University. E-mail: Najibullah.Qayum@gmail.com

УДК 070=91.71(575.3) Р27

ОСОБЕННОСТИ ФУНКЦИОНИРОВАНИЯ РУССКОЯЗЫЧНЫХ ПЕЧАТНЫХ СМИ ТАДЖИКИСТАНА В ПЕРИОД НЕЗАВИСИМОСТИ

Рахимов А.А.

Российско-Таджикский (Славянский) университет

C провозглашением суверенитета и преодолением внутриполитических противоречий и разногласий периода 90-х годов прошлого века стало очевидным, что формирование и совершенствование общественного сознания и воспитание в каждом гражданине и в обществе в целом взглядов и убеждений, отвечающих требованиям времени, является важней функцией современных средств массовой информации. Следует отметить, что, как перестроечный, так и постперестроечный периоды связаны с движением к национальному суверенитету, от тоталитарной системы к демократии и рыночным отношениям в экономике, охарактеризованы кардинальными изменениями в политической и социальной жизни народа, исчезновением прежних и возникновением новых общественных ценностей.

Важно отметить, что утверждение суверенитета в Таджикистане являлось «результатом долгой, целенаправленной борьбы, а не случайности, связанной с распадом советской сверхдержавы» [7, с.21].

В период 90-х годов таджикское общество пережило тяжелейшие испытания. Война, противостояние фронтов, различных движений явились побудительной причиной массового оттока русскоязычных граждан - процесса, повлекшего за собой не самые благоприятные последствия для экономики и культуры Таджикистана. Нельзя не признать, что обретение суверенитета и ориентированность на построение правового, светского общества является важнейшим достижением таджикского народа. Наступление эпохи гласности и демократии позволили средствам массовой информации достичь статуса независимой общественно - политической силы, призванной правдиво и объективно отображать явления жизни.

Прежние идеологические и политические установки, характерные для советской эпохи исчезли, уступив место рыночным отношениям, которые полностью подчинил себе деятельность газет и журналов. Иными словами, пути выхода из кризиса печатных СМИ должны были искать сами, и наиболее оправданной стала альтернатива перехода на коммерческую основу. Одной из характерных тенденций исследуемого периода стало качество технологических оснащений и их активное использование, которое определяет характер и образ жизни людей, делая возможным оперативное получение той или иной информации. С учетом этих обстоятельств, на наш взгляд, вопрос о значении СМИ, в целом, приобретают особую актуальность, если также принять во внимание наличие многоязычия, характерного для суверенного Таджикистана.

На фоне общего состояния республиканской прессы русскоязычная печать является лишь отголоском того величия и масштабности, которыми отличалась деятельность советской периодической печати. Она же олицетворяет собой наследие предшествующей эпохи, когда русский язык доминировал и в качестве государственного, и в качестве межнационального общения на территории всех республик бывшего Союза.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.