CC BY
6ХУСУСИЯТ ВА УСЛУБИ БАРГАРДОНИ ОСОРИ АДИБОНИ ТУРКИЯ ДАР ТОЧИКИСТОН
Шарифова Г. А.
Донишгоуи технологии Тоцикистон
Ташаккул ва инкишофи осори адибони турк ва тарчумаи онхо ба дигар забонхо ба чараёни ба хам омадани анъанахои Еарбу Шарк, ки давраи пуравчи ба тарчумаи адабиётхо ва аз чумла, намунахои адабиёти турк пардохтани халкхои олам рост омадааст.
Афзудани хусусиятхои байналмиллалй дар адабиёт, дустиву мулокоти бевоситаи адибон ва нависандагони халкхои гуногун, хафтахои адабиёт ва санъат, шабхои эчодии нависандагони халкхои бародар, ба тарзи мукоиса омухтани асархои дар як мавзуъ ва гоя навишташуда аз ходисахои нисбатан тозатари равобити адабй мебошанд, ки айни хол вусъат ёфта истоданд.
Хдмаи ин дар дохили худ чандин масъалахои робитаи адабиро дар бар гирифта, зиёда аз шаклхои пешинаи равобити адабй барои вусъати хаматарафаи олами образу гояхо ва ганитар гардидани хазинаи адабиёт дар халк, аз чумла адабиёти точик кумак мерасонад. Ин яке аз омилхое мебошад, ки иттиход байни мардумони кавму миллатхои гуногунро кувват медихад. Чи тавре ки мухаккикон ибрози акида кардаанд; «алокахои адабй робитаи байни халкхост ва моро аз эхтиёчу ниёзмандии халкхо дар рохи фардо бохабар карда, инчунин давру замонхо, халкхо ва мамлакатхоро ба хам наздик месозад ва ягонагии башариятро кавитар мегардонад» (1.109)
Аз мутолиаи асархои адибони турк бармеояд, ки адабиёти турку точик бо хам наздикии зиёд доранд ва ба нашъунамои адабиётхои миллй таъсири пурсамаре расонидаанд ва мерасонанд. Х,оло дар маколаи мазкур доир ба хаёт ва эчодиёти адибони турк, ки осори онхо ба забони точикй тарчума шудааст, сухан меравад.
Нависанда, романнавис, драматург Гунтекин Рашод Нурй - 25 ноябри соли 1889 дар Туркия-Истамбул таваллуд шудааст. У дар соли 1912 факултаи адабиёти Донишгохи Истамбулро хатм кардааст. Рашод Нурй дар вазифаи директори мактаби миёна дар Бурс ва Исмамбул кор кардааст. Нависанда дар чанд мактаби Истамбул аз фанхои адабиёт, забони туркй, фалсафа дарс мегуяд ва дар корхои рохбарй адои вазифа мекунад. Инчунин, дар Вазорати маорифи миллй ба хайси нозир кор кардааст (1931). У аз соли 1933 то 1943 вазифаи намояндагии Чаноккалъа дар парлумони мамлакат (1947), нозири калони Вазорати маорифи миллй (1947) ва атташе оид ба фарханг дар Париж (1950) ва дар як вакт намояндагии Туркияро дар Юнеско анчом додааст (2.120).
Дар соли 1927 Рашод Нурй бо хонум Хддя хатмкардаи мактаби занонаи Эрекей хонадор мешавад. Баъди чанд вакт духтари онхо Эда ба дунё меояд. Муаллиф ба майдони адабиёт дар охири Ч,анги якуми чахон ворид мегардад. Рашод Нурй бо тахаллуси Ч,амол Неъмат ба чопи асархояш шуруъ мекунад. Аввалин асари у дар мачаллаи «Ошнои дерина» дар соли 1917 чоп мешавад. Баъди як сол шархи руйдодхои театрй ва тадкикоти у низ нашр мешавад. Дар хамин муддат вай як катор хикояхои худро менависад. Баъди ба нафака баромаданаш дар идораи адабии театрхои мунсипалии Истамбул кор мекунад. Нурй барои табобати саратони шуш ба Лондон - Британияи Кабир меравад ва дар хамон чо 13 декабри соли 1956 (67 сола) вафот мекунад.
Асархои Рашод Нури Гунтекин: «Гули пажмурда» (1918), «Чаманоро» (1922), пйесаи «Кдхрамони хакикй» (1918), «Ханчар» (1918), «Пораи санг» (1926) ва гайра мебошанд. Дар хикоя ва романхои худ Гунтекин яке аз аввалинхо шуда, дар адабиёти турк ба таври вокей ва хамачониба Анатолия, шахрхои музофотй ва дехоти фаромушгардидаи туркро дар навишта[ои худ тасвир мекунад. Романи («Чаманоро», 1922), ки дар бораи такдири муаллимаи чавони турк дар Анатолия накл мекунад, хамчун мисол далел шуда метавонад, ки ин роман ду маротиба ба забони точикй бо калами устод Рахим Х,ошим баргардон шуда, пешкаши донишомузон гардидааст (2.240). Соли 1966 аз руи ин роман филм ба навор гирифта шуда, сипас дар соли 1986 ин филм ба сериоли телевизионй табдил дода шудааст. Тарзи баёни нависанда услуби
муфассалу дакик ва чилою тобиши хакикатнигорй дорад. Романхои дигари пурахамияти у «Шаби сабз» ва «Хазонрез» мебошад (5.98).
Адиби номвари турк Гунтекин Рашод Нурй инчунин ба масъалаи бисёр мухими оилавй, муносибати дучонибаи чомеа ва шахсият кор гирифта, рухониёни дуруяро дар асархояш фош сохта, тангид мекунад. Дар романи «Шаби сабз» (1928) Гунтекин муборизаи миллии озодихохии халки туркро инъикос менамояд. Баъзе асархои Гунтекин дар рухияи сентиментализм навишта шудаанд. Боз хусни таваччухи хонанда ба эчодиёти Гунтекин ба он хотир бештар аст, ки нависанда дар асархои худ одамонро аз байни хамдигар бидуни чудой ва хаёти чамъиятии хамон давра тасвир мекунад. Шумораи умумии асархои навиштаи адиб, ба тарзи китобхо нашр гардида, ё ин ки дар сахифахои мачалла ва рузномахо ва мачмуаи пйесахои театрй чоп шуда, ба намоиш гузошта шудаанд, ки микдоран ба 100 адад мерасанд. Аз хумла, 19 роман ва 7 мачмуаи хикояхо ба табъи хонандагони гуногунзабону гуногунмиллат расидаанд. Шумораи пйесахои навиштаи е ба забонхои гуногуни дунё тарчума шуда, мутобику коркард шуда, ё ин ки баръакс ба сахна гузошта нашуда ва чоп нагардидаи муаллиф хеле зиёд мебошанд. Падари нависанда духтури харбй буда, дар артиш рутбаи майорро дошт. У забонхои форсй, арабй ва фаронсавиро медонист ва боре ба Рашод мегуяд: «Ман мехохам туро чун Эмил кахрамони романи Руссо тарбия намоям» (1.87). Вай писари худро ташвик мекард, ки одамону табиатро хар чй хубтар фахмида гирад ва дар бораи онхо бештар андеша кунад. Дамаи ин дар зухур кардани Рашод Нурй хамчун нависанда накши мухим бозид. Нурй тадриси ибтидой ва миёнаро дар мактабхои Чаноккалъа дар Измир гирифтааст.
Ба забони точикй хикоя ва новеллахои у бо унвони "Ахднома" (аз забони русй бо баргардони тарчумони точик К.Мусофиров, "Дакикати Узбекистон". (31.10.1970), "Дони парранда" (Аз русй тарчумаи У.Холиков, "Комсомоли Точикистон", (12.02.1971), "Шартнома" (Аз русй тарчумаи У.Холиков, "Занони Точикистон", (№ 12, 1971),"Арзани саъба" (Аз русй тарчумаи С.Дочимуродова, мачаллаи "Машъал", (№ 10 соли 1974), "Дони гунчишк" (тарчума аз русй "Комсомоли Кургонтеппа", (18.10.1975) баргардон ва манзури хонандагони точик шудааст. Бояд кайд кард, ки новеллаи "Ахднома"-и у маротибаи дуввум (23.08.1975) бо калами тарчумон Ф.Чориев баргардон шуда ва дар рузномаи "Комсомоли Кургонтеппа") пешкаши хонандаи точик гардонида шудааст.
Новелла, хикоя ва хачвияхои пур аз тамасхури адибони турк аз чумла, Гунтекин Рашод Нурй хоса баъди чанг аз худуди мамлакат берун рафта, дар доирахои гуногун махбубият пайдо менамоянд ва ба тарчума даст медиханд. Баъди ин ходиса дар озмунхои гуногун асархои ин нависанда ба мухокима кашида мешаванд ва сохиби чоизаву нишонхои голибият мегарданд. Ин озмунхо ва голибият ному эчодхои адибро дар саросари олам машхур мегардонад. Ба ивази ин бо эътибору эътирофи пурмахсул менависад.
Адиби намоёни дигари турк Суод Дарвеш, ки мутаассифона хикояву новеллахои у ба забони точикй хеле кам нашр шудаанд, яке аз адиби боистеъдоди Туркия ба шумор меравад. Новеллаи у бо номи "Шахре, ки ман ба дунё омадам" бо тарчумаи Д.Султонова ("Занони точик" № 6.1971) ва як романи у тахти унвони: "Махбуси Анкара" тарчумаи У.Обидов (1973, 144 сах) ба забони точикй баргардон шудааст. Вале порчае аз ин романро каме пештар рузномаи "Комсомоли Точикистон", 19.05.1971) пешкаши хонандагон гардонида буд (4.131).
Инчунин латифахои туркй ба монанди: "Модарат туро набурд, Сабр мекунам" тарчумаи К.Мусофиров ("Точикистони советй, 26.05.1974), Дикоёти туркй, тарчумон С.Амирчонов ("Маориф ва маданият", 18.05.1978), ("Комсомоли Точикистон", 22.09.1978), Дикматхои туркй - тарчумон С.Амирчонов ("Комсомоли Точикистон", 12.11.1978), Дикоёту латифахои туркй: "Дузанда", "Ёрй дех", "Кадом хоким бехтар", "Оё тамоман дум надошт?", "Хари бефахм", "Сардй", "Хочаи сахй","Ду тарзи таксимот", "Девона" ба забони точикй тарчума шуда, дастраси хонандагони точик гардидаанд.
Чуноне ки дар боло кайд гардид, аз таърихи илмиву фархангй ва адабии Точикистону Туркия маълум шуд, ки чакидахои хомаи адабии онон ба забони точикй аз миёнаи солхои 50-уми карни гузашта ва баъдтар низ тарчума ва нашр шудаанд. Бино ба маълумоти манбаъхо «Агар зан мебудам...» яке аз аввалин хикояхои адиби турк
Азиз Несин aer, ки бо кaлaми М.Анис (Мухиддин Хочaзод) бa зaбони точикй бapгapдон Ba 16-уми октябpи соли 1960 боpи aввaл дap pyзномaи «Xa^Kara Ленинобод» aз чоп бapомaдaaст.
Пypмaхсyлтapин дaвpaи бapгapдонидaни хикоя Ba новeллaхои aдибони тypк бa монaнди: А.Несин, Р.Н.Гунтекин, С.Алй, H.Хикмaт,Ф.Эpдинч, С.Дapвeш, А.Дypсyн, A.Хyсaйн, В.Сaйгeль, С.ХочaFиёс, Б.Юлдуз Ba дигapон бa зaбони точикй бa солхои 60-70-уми кapни гyзaштa pост меояд. Бино бa мaълyмоти мaнбaъхои мaтбyотй aз соли 1960 то соли 1970, зиёдa aз 100 хикояхои нaвисaндaгони тypк бо кaлaми aдибон Ba мyтapчимони гуногуни точик бapгapдон Ba нaшp гapдидaaнд. Arap дaкиктap нaзap aфкaнeм, бaъзe хикояхо бо кaлaми тapчyмонхои гуногун ду-се мapотибa мaсaлaн, «Arap зaн мeбyдaм...», «Хикояти хyдaм...», "Aхдномa", "Мaхбyси Aнкapa" pyи чопpо дидaaнд, микдоpи умумии онхо дap 20 соли охиp aз 35 aдaд бeштappо тaшкил мeдихaнд.
Тaйи солхои 1971-1979 бошaд, Kap^ 50 хикояхои ин aдибон бa точикй бapгapдон шyдaaст. Мyсaллaм бa зи^ aст, ки дap ин дaвpa ду мaчмyaи хикояхои нaвисaндaи тypк А.Несин pyи чопpо дидaaст, ки онхо «Фонус» Ba «Мaктyбхо aз он дунё» ном доpaнд. Мaчмyaи дуюм 16_хикояpо дap бap мeгиpaд Ba мyтapчими хaмaи онхо MB^a^^ хaчвнигоpи точик Уpyн Кухзод мeбошaд.
Мeмонaнд се дaхсолaи дигapи к^ни гyзaштa, ки дap онхо, мyтaaсифонa, хaмaгй 15 хикояхои aдибони тypк бa точикй бapгapдонидa Ba чоп шyдaaнд. Ba онхоpо мyшaххaсaн номбap кapдaн мумкин aст: хикояхои хaчвии А.Несин «Коpгapи apзон бapои осонии коpи полисхо» (24 сeнтябpи соли 1983 дap «Xa^Kara Узбекистон» (хозиpa «Овози точик») дap Тошкaнд, «Око, дузд хaмин aст» бapгapдони О.Ислом, (pyзномaи «Рохи Ленинй» 1985, 7 дeкaбp), «Зaбонaтpо нигах Доp» (Х^ки^ти Узбекистон 1989, 26 дeкaбp) дap бapгapдони Истaд ^осимов (Зодномa тapчyмaи Мaъpyф Бобочон «Хaкикaти Ленинобод», 1992, 4 aB^CT) Ba хикояи Х.aббосзодa (Сypaт, тapчyмaи A.Haсимов "Точикистони Совeтй" 25.05,1985), инчунин хикояи С.Алй "ДоFи ^^^a", (Точикистони Совeтй. 11.06.1980) дap тapчyмaи A.Haсимов бa чоп paсидaaст.
Аз ин номгуй Ba фeхpист як мaнзapaи дигap низ нaмyдоp мeшaвaд, ки он бо кaлaми aдибони точики ду чyмхypй тapчyмa шyдaни хикояхои Азиз Несин Ba дap ду чyмхypй чоп шyдa бapомaдaни онхо мeбошaд. Xœa дap pyзномaи бонуфузи точикии Узбекистони бapодapй чоп шyдaни («XaKHKara Узбекистон») 6 хикояи Азиз Несин гyвохи ин дaъво шyдa мeтaвонaд.
Хyлосa, дap бapгapдони кapиб 100 aсap aз беш aз 2000 хикоя, новeллaхои aдибони тypкзaбон бa зaбони точикй 35 нaвисaндaи точик Ba кaлaмкaши точикзaбони Узбекистон шиpкaт вapзидaaнд. Боз хaм дaкиктap бa мaвзyъ нигapeм, дap бapгapдони хикояхои aдибон 15 нaвисaндa Ba тapчyмони кaсбй Ba 25 кaлaмбaдaсти дигap, ки номaшон дap aдaбиёт чaндон мaълyм нест, хиссaгyзоpй кapдaaнд. Дap ин силсилa хaмaгй як нaфap aдибpо номбap кapдaн мумкин aст, ки хикояхоpо бeвоситa aз зaбони тypкй (озapбойчонй) бa точикй бapгapдон кapдaaст. Ин нaвисaндa устоди шодpaвон Рaхим Хошим aст. Дигap хaмa бapгapдонхо aз нaшpхои pyсй бapгapдон кapдaшyдaaнд.
Хaфтaвоpи «Aдaбиёт Ba сaнъaт» aз 27-уми дeкaбpи соли 1990 aкси aдиби хaчвнигоpи Тypкия Азиз Heсинpо бо хaмpохи нaвиштaи чолиб мaнзypи хaводоpонaш кapдa буд. Чунонки aз aхбоpи хaттии зepи paсм пaйдо мeшaвaд, нaвисaндaи мaъpyфи тypк Азиз Несин чaнд pyз мехмони диёpи сapсaбзи точикон бyдa, дap чaндин чaлaсaхои пypшyкyхи илмй (чунончй, дap Кохи хyнapy сaнъaти бa номи Айнй) сyхaнpонй кapд Ba бapомaдхои ypо хaмa хуш пaзиpyфтaнд. Haвисaндaи мaхбyби мо Уpyн Кухзод, pyзномaнигоp Ba дpaмaтypг Hyp Тaбap хaмон aйём_бо Азиз Несин вохypдa, aз фaйзи сyхбaтхои aдиби дилогох бaхpa бypдaнд. Аз нaкли Уpyн Кухзод чунин бapдоштa шуд, ки Азиз Несин aз aдaбиёти клaссикии мо хуб огох хaм бyдaaст. Haвисaндa бо тaaссypоти хуш aз Дyшaнбe бa вaтaни хеш бapгaшт. Дap pyзномaи «Точикистони Совeтй» (22-уми янвapи соли 1984) поpaи хотиpоти Hyp Тaбap нaшp шуд, ки бо як мeхpи дyстивy бapодapй иншо гaштaaст.
Хaмaи он aдибони Тypкия, ки дap боло кaйд гapдидaнд, бa дили хaводоpони хонaндaи точик зуд чой гиpифтaaнд. Боз иловa ин aCT, ки бeштapи тapчyмaхо дap
рузномахо ва аксари онхо дар рузномаи «Дакикати Ленинобод», «Комсомоли Точикистон», «Точикистони Советй» хамчунин дар «Маориф ва маданият», мачаллахои «Шарки сурх» («Садои Шарк»), «Хорпуштак», «Точикистон», рузномахои нохиявй «Коммуна» , «Коммунисти Ёвон», «Рохи Ленинй» ва г. чоп шудаанд.
Добили кайд аст, ки тарчумаи хикояхои адибони туркзабон бо завку саликаи хоси тарчумонй ба забони точикй гардонида шуд. Тахлили мукоисавии хикояхо ва новеллахо ин аст, ки бисёр пахлухои чолиби санъати тарчумаро нишон медихад. Ин тарчумахо асосан бо ду рох сурат гирифтаанд: бевосита ва бавосита. Аксари тарчумахое, ки Рахим Дошим анчом додааст, бевосита аз забони туркй (озарбойчонй) сурат гирифтааст. Дамаи хикояхои дигари адибон, ки аз соли 1950 то ин давра дар нашрияхои гуногуни Точикистон ба табъ расиданд, аз забони русй ба точикй тарчума шудаанд.
Дикояхое, ки бевосита ба точикй баргардонида шуд: «Дикояти худам» («Садои Шарк»- № 9, соли 1968, сах. 69-93), «Дамдии фил дастгир карда шуд» ва «Ба хушбахтиам аз ту миннатдорам» («Садои Шарк» - № 9, соли 1973, сах. 54-59), бевосита аз тарафи Рахим Дошим ба точикй баргардон карда шудаанд.
Як хусусияти мухимми ин тарчумахоро, ки бевосита аз забони туркй ба лафзу каломи точикй баргардонида шудааст, адабиётшиносии точик кайд карда буд: «Он нозукихои бадеиро, ки забони асл медихад, аз тарчума ёфтан душвор аст. Тарчумахои бадеии шоиронаи Рахим Дошим дар кувват додани забони андешаи асли асархо ёрй мерасонад» (4)
Хулоса, баргардони осори адибони турк бо завку саликаи хоси тарчумонй ба забони точикй гардонида шуд. Тахлили мукоисавии хикояхо ва новеллахо ин аст, ки бисёр пахлухои чолиби санъати тарчумаро нишон медихад.
Адабиёт:
1. Алькаева Л. О., Из истории турецкого романа. 20-50-е годы XX в. М., 1975
2. Гунтекин Рашод Нурй "Чаманоро". Роман.-Д.Ирфон,1984.400с.
3. Жирмунский В.М. Сравнительное литературоведение. Восток и запад. М.Наука.,1979.493с.
4. Табаров Н. Дар сухбати Азиз Несин Аз дафтари нависанда.- //Точ.советй, 1984, 22 январ.
5. Суод Дарвеш. "Махбуси Аанкара", роман.Д.-Ирфон// 1973.143с.
6. Фиш Р.Г. С.Али. Критико-биог. Очерк. М. Гослит. Издат. 1959. 340с.
ОСОБЕННОСТЬ И СТИЛЬ ПЕРЕВОДОВ ПРОИЗВЕДЕНИЙ ТУРЕЦКИХ
ПИСАТЕЛЕЙ В ТАДЖИКИСТАНЕ
Шарифова Г.А.
В статье говорится о жизнь и деятельности писателя Турции. Также анализированы переводы произведений турецких писателей на таджикском языке.
Ключевые слова: перевод, исследование, анализ, стиль, рассказ, писатель, оригинал.
FEATURE AND STYLE OF TRANSLATIONS OF WORKS OF TUKISH
WRITERS IN TAJIKISTAN
Sharifova G. A.
The article deals with life and work of writers in Turkey. Translations of Turkish writers' works into Tajik language are analysed in this article too.
Key words: translation, research, analysis, style, story, writer, original.
Сведения об авторе: Шарифова Гулистон Амриддиновна - кандидат филологических наук, доцент Таджикского Технологического Университета, Республика Таджикистан, г. Душанбе, ул.Бехзод 2. кв 17, тел.: (+992) 907 702975, e-mail [email protected]
Information about the author: Sharifova Guliston Amriddinovna, Ph. D. in Philology, docent, Tajik Technological University, Republic of Tajikistan, Dushanbe City, 2 Behzod Street, apt 17, tel.: (+992) 907 702975, e-mail [email protected]
