CC BY
15
13.00.02.НАЗАРИЯ ВА УСУЛДОИ ТАЪЛИМУ ТАРБИЯ 13.00.02.ТЕОРИЯ И МЕТОДИКА ОБУЧЕНИЯ И ВОСПИТАНИЯ 13.00.02.THEORY AND METHODS OF TEACHING AND UPBRINGING УДК 510.2 ББК 22.1
АСОСХОИ ЦОРИ Файзиев Исматилло Давлатович, д.и.п., профессори НАМУДАНИ "ТАЪЛИМИ кафедраи методикаи таълими физика ва технология; ИНКИШОФЁБАНДА"ДАР Шарипова Фотима Абдуфаттоевна, муаллимаи ТАЪЛИМИ ФАННИ кафедраи методикаи таълими математика ва МАТЕМАТИКА технологияи информатсионии МДТ "ДДХба номи академик Б.Гафуров" (Тоцикистон, Хуцанд)
ОСНОВЫ Файзиев Исматилло Давлатович, д.п.н., профессор
ВВЕДЕНИЯ кафедры методики преподавания физики и технологии
РАЗВИВАЮЩЕГО ГОУ "ХГУ имени Б. Гафурова"; Шарипова Фотима
ОБУЧЕНИЯ В Абдуфаттоевна, преподаватель кафедры методики
ПРОЦЕСС ИЗУЧЕНИЯ преподавания математики и информационной
МАТЕМАТИКИ технологии ГОУ "ХГУимени Б. Гафурова" (Таджикистан, Худжанд)
BASES OF INTRODUCING Fayziev Ismatitto Davlatovich, Dr. of Pedagogy, Professor DEVELOPING EDUCATION of the department of teaching methods ofphysics and
IN THE PROCESS OF technologies; Sharipova Fotima Abdufattoevna, lecturer of STUDYING MATHEMATICS the department of teaching methods of mathematics and
information technologies under the SEI "KSU named after acad. B. Gafurov"(Tajikistan, Khujand), E-mail: m. [email protected]
Вожа^ои калидй: зеунй, рацобатпазирй, принсищо, тафаккур, дид, шунавой, забоншиносй, таълим, рушд, муцоиса, тасниф, аниматсия
Мацола ба баррасии масъалаи "таълими инкишофёбанда" дар омузиши фанни математика бахшида шудааст. Гуфта мешавад, ки таркиби асосии муносибати салоуиятнокиро таълими инкишофёбанда ташкил мекунад, ки фаъолияти фаъоли хонандаро дар бар мегирад. Барои эътимоднок намудани таълими инкишофёбанда таърихи пайдоиши он тавсиф дода шудааст. Дар натицаи таулили мутахассисони соуаи педагоги ва психологи ба чунин хулоса омадан мумкин аст, ки уамон таълим инкишофёбанда номида мешавад, ки агар дар цараёни таълим инкишофи методуои таълим, шакли машгулияти таълимй ва мацмуи маводуои таълим нигаронида шуда бошад. Бахусус, ба мисоли методи таълим: ин методи эвристики, муаммогй, тадцицотй ва ба мисоли машгулияти таълимй: лексия, семинар, конференсия, ва амалй дохил мешавад. Дар ин маврид ягонагии функсия таълимй, тарбиявй ва инкишофёбанда муоина мешавад. Барои цорй кардани таълими инкишофёбанда аз истифодаи нацшаи умумикардашудаи уодиса, бузургй, цонун ва назария мавцеи уалкунанда дорад.
Ключевые слова: интеллектуальная, конкурентоспособность, принципы, мышление, видение, слух, лингвистика, образование, развитие, сравнение, классификация, анимация
Основным компонентом учебного процесса является развивающее обучение. В данной статье для большей достоверности авторы характеризуют историю возникновения развивающего обучения. Указывается, что психологи и педагоги в результате исследования пришли к выводу, что развивающее обучение - это процесс обучения, направленный на развитие методов обучения, формы учебных занятий и методических комплексов, в частности, учебных методов, таких как эврестический, проблемный, экспериментальный и виды учебных занятий: лекции, семинары, практические. Подчеркивается, что в этом случае происходит единство развивающей, учебной, воспитательной функций учебных занятий, для введения развивающего обучения используется общая схема, которая имеет решающую роль.
Key words: intellectual, competitiveness, principles, thinking, vision, hearing, linguistics, education, development, comparison, classification, animation
The main component of the educational process is considered to be a developing tuition. The article under consideration dwells on the history of the emergence of developing tuition, for more reliable. As a result of the research psychologists and teachers came to the conclusion that the former - the
educational process aimed at the development of teaching methods, form of training sessions and methodological complexes. In particular, educational methods as a heuristic, problematic, experimental and types of training sessions like lectures, seminars and practical. In this case, there is a unity of the developing, educational, educational functions of the training sessions. For the introduction of developing tuition the authors resort a general scheme that possesses a decisive role, upon the whole.
Ч,орй намудани муносибати босалохият дар чараёни таълим талаби замона буда, ба пуркор шудани фаъолияти донишчуён мусоидат менамояд ва барои аз худ кардани маводи таълим равона шудааст. Яке аз омилхои чорй кардани муносибати босалохият таълими инкишофёбанда мебошад, ки дар рохи халли масъалахои мубрами марбут ба таълим аз назари нав мав;еи мухим дорад.
Дар ин ма;ола тасмим гирифтем, ки бо такя аз тад;и;оти методистони Руссия А.В. Усова(10,160) ва шогирдони у имкони чорй намудани таълими босалохиятро дар шароити мактабхои Точикистон баррасй намоем.
Дар таърихи ташаккули таълими инкишофёбанда гояи инкишофи таълим аз чониби коршиносон ва мутахассисони илми фалсафа баррасй шудааст. Аз байни олимон - методистони фаронсавии асри XVI аввалин шуда, Томас Мор (1478-1535), Мишел де Монтен (1533-1592), Жан Жак Руссо (1712-1778) ва Дени Дидро (1713-1784) тадки;от анчом додаанд.
Бо ма;сади таснифи афкори олимон мохияти а;идаи онхоро баррасй менамоем.
Дар осори Томас Мор гояи инкишофи хаматарафаи субъекти таълим ;айд шудааст, ки таркиби таълими инкишофёбандаро ифода мекунад.
Муттахассиси сохаи психология ва педагогика Мишел Монтен зимни арзёбии сохаи маорифи замони капитализм се а;идаро пешниход намудааст:
1) принсипи озод;
2) хассосият ва му;овимат;
3) ба даст овардани малака аз руи амал ва натича тренинг аз хаёти харруза, ки ;адамхои аввалини истифодаи а;идахо дар таълимро дар бар мегирад.
Ба а;идаи Жан Жак Руссо фаъолият бо воситаи а;л идора карда шуда, барои ноил шудан, ба ин ма;сад кушиши зиёд лозим аст. Аз ин ну;таи назар фаъолият бояд дар асоси интихоб кардани як самти инкишофи илм ба рох монда шавад.
Дени Дидро ;айд намудааст, ки вазифаи таълимй аз махорати табиии субъект муайян гардида, дар рохи инкишофи фаъолияти таълимгиранда шароити мусоид мухайё менамояд.
Намояндаи дигари илми педагогикаи фаронсавй, асосгузори дидактикаи таълими ибтидой И. Г. Песталосий (XVII - XXVIII) буда, зарурати чорй кардани таълими мехнатиро ба фарзандони хал; таъкид кардааст. Дар мавриди машгулияти таълими истифодаи аёният ва муайян кардани мохияти онро мушохидакорона таъкид кардааст.
А;идахои К.Д. Ушинский - педагоги маъруфи рус оид ба таълими инкишофёбанда, ки аз ба ангеза овардани тафаккури хонанда, ташаккул ва инкишофи фаъолияти маърифатй, махорати а;идаронй, манти;ан ва ба таври мухтасар ифода кардани мохияти мафхум мебошанд, иборат аст.
Ф.Л. Дистервег (асрхои XVIII - XIX) ди;;ати махсус додан ба хусусиятхои синнусолии субъекти таълимро ;айд намудааст. Номбурда асоси дидактикаи таълими инкишофёбандаро пешниход карда, ба хулосае расидааст, ки бо воситаи маънидод кардани ;онун ва ;оидахои илмй - педагогй ба хадаф ноил шудан мумкин аст. У ба инкишофи баёни акида дар чараёни таълим дик;ати махсус додааст: "Муаллими хащкй ба хонанда дониши тайёрро намедихад, балки тарзи гирифтани донишро ;адам ба ;адам ва аз содда ба мураккаб пешниход менамояд"
- маърифатнокй дар таълим;
- фаъолнокии субъект;
- пайдархамии баёни а;ида;
- такрори маводи таълимй;
- пешниходи пайдарпаи маводи таълимй.
Джон Дюфе (асрхои XVIII - XIX) инкишофи а;лии субъекти таълимро эътироф карда, ба созмон додани мактаби худ имкон ёфт, ки гояи асосии он дар амал чорй намудани ташаккули махорати муста;илонаи фаъолият мебошад.
Ало;аманд кардани таълим бо чанбахои равонй, солхои 30-юми асри XX огоз шуда бошад хам, асоси таълими инкишофёбандаро дар бар намегирад. Олимони табиатшиноси Осиёи Миёна дар асрхои X - XII низ андешахояшонро оид ба таълими инкишофёбанда баён дошта буданд, ки таълими инкишофёбанда дар сатхи замонавй ;арор дошта, хамчун методи
бевоситаи коркарди чараёни таълим шинохта шудаанд.дар ин самт андешахои Абунасри Форобй ва Абурайхони Беруниро баррасй намудан мумкин аст. Аз чумла, Абунасри Форобй таъкид кардааст, ки кобилияти дарк намудан, мустакиман ба воситаи органхои хис, фикрронй ва инъикоси он дар тафаккури хонанда ба рох монда мешавад.
Ибни Сино дар ин акида аст, ки махорат ва тафаккури маърифатй бевосита бо фаъолияти магзи сари инсон алока дошта, ташаккули объекти реалй дар он ифода мешавад.
Тачассуми тасаввуроти абстрактй дар тафаккур ба инкишофи кобилияти дарк намудани олам хамчун мафхуми эхсосшаванда мусоидат менамояд.
Абурайхони Берунй ба органхои хис - хисси биной, шунавой ва ломиса диккати хоса дода, хиссиёт ва эхсосро дар онхо мухим арзёбй кардааст. У бидуни фаъолияти органхои хис ташаккули донишро гайриимкон мехисобад.
Аз ин ру, ба хулосае расидан мумкин аст, ки барои дарки мохияти масъала ба афкори олимони табиатшиноси Осиёи Миёна такя кардан ва онхоро мавриди истифода карор додан манфиатбахш хохад буд.
Бо такя ба акидахои олимони психолог оид ба таълими инкишофёбанда, аз чумла Л.С. Виготский, кайд намудан лозим аст, ки дар солхои 30-юми асри XX се назарияи таносуби байни таълим ва инкишоф мавчуд аст. Яъне, новобаста аз он, ки таълим марбут ба инкишоф аст, аммо таълим дар сафи пеш карор дорад. Нукттаи назари дуввуми таълим ба инкишоф марбут мебошад. Нуктаи назарияи севуми инкишоф таълимро имконпазир мегардонад ва онро пеш мебарад. Л. С. Виготский оид ба мавкеи таълим дар инкишофи шахсият сухан ронда, таъкид намудааст, ки таълим дар натичаи аз худ кардани дониш ва махорат дар чараёни психологии шахс ташаккул меёбад. Оид ба мавкеи муаллим дар заминаи ташаккули акидахои психологию педагогй Л.С. Виготский ба хулосае омадаст ,ки дар мукоиса ба таълим ва инкишоф масъалаи асосй, халли психологияи педагогй мебошад, ки бе халли дурусти он гузориши муаммохои зерин хал нахохад шуд: -новобастагии инкишоф аз таълим; -дар мехвари таълим карор гирифтани инкишоф;
-ба таълим асос ёфтани инкишоф ва чараён гирифтани таълим, ки барои инкишоф мусоидат менамояд.
Хдмон таълим хуб хисобида мешавад, ки дар чараёни он инкишофи аклронй на факат ба таъриф додан, далел овардан, конунро тахлил кардан, балки ба исботу далел низ такя менамояд. Ин вокеан имкони сохиб шудан ба дарки маърифат мебошад. Бинобар он бо максади истифодаи методхои шифохй, муаммовй ва эврестикй аз амалхои мукоиса, силсилабандй, таснифот, чамъбасткунй, чудо кардани фикри асосй хангоми фикрронй истифода бурдан бамаврид аст.
Дар ин маврид ягонагии раванди таълиму тарбияи инкишофёбанда аз инхо иборат мебошад:
раванди таълимдихандагй дар асоси дониш, махорат ва малака;
баррасии мохияти раванди тарбиявй, ки дар чараёни таълим ба кор гирифта мешавад; раванди инкишофёбандагй инкишофи тафаккур, шавки маърифатй, талаботи маърифатй ва махорати эчодиро дар бар мегирад.
Дар чараёни тадкикот ба хулосае омадем, ки хангоми ба рох мондани амалхои таълимй дониши инсон устувор мешавад. Дар тадкикоти худ академик А.В. Усова(10) методикаи усулхои кор бо адабиёти иловагй, махорати акидаронй, халли мустакилонаи масъала, тахлил ва синтез, мукоиса ва чудо кардани мохияти мафхум, таснифоти дониш ва гайраро кор кардааст.
Зимни баёни мавод аз чониби омузгор истифодаи накшаи умумй хеле муфид аст. Вакте муаллим яке аз бандхои накшаро нафахмад онро ба воситаи савол мепурсад ва мумкин аст, ки баъзе хонандагон хохиши якбора чавоб доданро кунанд. Дар ин сурат чунин ташаббусро бояд хамачониба дастгирй ва хавасманд кардан зарур аст.
Накшаи омузиши муодилахо дар математикаро дида мебароем:
Аз руи алгоритм муодилаи хаттии якномаълумаро хал карда тавонад.
Муодилаи дуномаълумаро таъриф дода, графики онро сохта тавонад.
Дар асоси истифодаи накшаи омузишй муодилаи хаттиро тахлил мекунем:
Мисоли 1. Муодилаи 3(х — 4) = 3 — 2х-ро хал мекунем.
Кавсро кушода хосил мекунем: 3х — 12 = 3—2х. Ч,амъшавандаи 2х-ро аз кисми рости баробарй ба кисми чапи он ва адади — 12-ро аз кисми чапи баробарй ба кисми рости он
мегузаронем. Фаромуш намекунем, ки хангоми аз як кисми баробари ба кисми дигари он гузаронидани чамъшаванда аломати он ба мукобилаш иваз мешавад:
3х+2х=3 + 12
Аъзои монандро ислох намуда, муодилаи бо муодилаи додашуда баробаркувваи 5х = 15-ро хосил менамоем.
Хамин тавр, як муодиларо пай дар пай бо муодилахои баробаркувва иваз намуда, муодилаи хаттиеро хосил намудем, ки дар он коэффитсиенти а = 5 аз сифр фарк дорад. Хдр ду тарафи баробарии охиринро ба 5 таксим карда, халли ягонаи х = 3-ро хосил менамоем.
Мисоли 2. Накшаи муодилаи 5х + 2у — 10-ро месозем. (расми 1)
Тагйирёбандаи у-ро бо воситаи тагйирёбандаи х ифода месозем:
у = - 2,5х + 5. Накшаи ин вобастаги дар расм тасвир ёфтааст. Азбаски муодилахои 5х+2у = 10 ва у = -2,5х + 5, баробаркувваанд, пас махз хамин хати рост графики муодилаи 5х + 2у = 10 мебошад. Чамъшавандаи ax-ро аз тарафи чап ба тарафи рости ~ баробари гузаронида, муодилаи хосилшударо ба b ф 0 таксим мекунем.
Расми 1. Нацшаи муодилаи 5х + 2у — 10
d Q
Дар натича баробарии y = "x + ^-po хосил мекунем. Формулаи охирин вобастагии хаттиро мемонад. накшаи муодилаи додашуда хати рост мебошад. Дар хамон чо боз кайд шудааст, ки барои сохтани хати рост кифоя аст, ки нуктахои буриши онро бо тирхои координати муайян намоем.
Дар муодилаи додашуда, мувофикан, киматхои х=0, баъд у=0 гузошта мебинем, ки чуфтхои (0; 1 ) ва ( 1 ; 0) халхои он мебошанд. Аз болои ду нуктаи мазкур хати рост гузаронида, накшаи матлубро хосил мекунем.
Инкишоф
Расми 2. Нацшаи асосии таълими инкишофёбанда
Храмин тавр, хулосахои шарти асосии таълими инкишофёбанда: аз тарбияи акидаронии хонанда, тарбияи маданияти мехнатии хонанда, инкишофи сохаи мотиватсиони ва интелектуали, мушохидакори, шавки маърифатИ, чисмонИ, эхсоси, хиссиёт ва ирода, хотира иборатанд.
Дар ин маврид воситаи инкишоф аз ин нуктахо таркиб ёфтаанд:
Донишхое, ки барои чори кардани гояи таълими инкишофёбанда муаммои инкишофёбандароро хал карда наметавонанд.
Восита, метод ва сохтани шарти ифодашуда пеш аз хама барои муайян кардани мохияти тарбияи акли тарзи амали гардонидани он равона мешавад.
"Тарбияи акли барои инкишофи маданияти интеллектуалии шахс мотиви маърифати, махорати фаъолияти акида, диалектикаи тафаккури, ташкили мехнати ратсионали мебошад.
Гузариш ба таълими инкишофёбанда маънои онро дорад, ки таъсири инкишофёби, пуркувваткунии унсурхои эчодкори дар фаъолияти таълими мебошад.
Дар осори олимони сохаи педагоги ба таълими инкишофёбанда диккати махсус дода шудааст. Барои он, ки асоси онро усулхоие лар бар мегиранд, киба инкишофи тафаккури эчодии хонанда равона карда шудааст.
Аз ин лихоз, эчодкории объект дар таълимба асоси таълими инкишофёбанда алокаманд мебошад.
Расми 3. Нацшаи зина^ои инкишофи тафаккур ПАЙНАВИШТ:
1. Гордон, Драйден. Революция в обучении. Перевод с англ/Д.Гордон.-Моска Парвинэ, 2003.-630 с.
2. Габдреев, Р.В. Моделирование познавательной деятельности студентов/Р.В.Габдреев. -Казань, 1983. -109с.
3. Гильбух, Ю.З. Понятие зоны ближайшего развития и его роль в решении актуальных задач педагогической психологии /Ю.З. Гильбух // Вопросы психологии. -1987. -№ 3.
4. Немов, Р.С. Психология: Учебное пособие - Книга 3: Психодиагностика. Введение в научное психологическое исследование с элементами математической статистики. - 3-е изд/Р.С.Немов. - М.: ВЛАДОС. - 1998. -632с.
5. Никуленко, О.А. Некоторые проблемы теории деятельности /О.А.Никуленко// Вопросы психологии. - 1984. - №4.
6. Платонов, К.К. Структура и развитие личности/К.К.Платонов. - М.: Наука, 1986. -255с.
7. Сафин, Д.В. Интерективные методы преподавания и учения. Учебно-методическое пособие/Д.В.Сафин, Р.Г.Мусина. - Душанбе, 2006.-317с.
8. Сеченов, И.М. Психология поведения: Избр. Психол. Тр. / Под ред. М.Г. Ярошевского. -Москва; Воронеж, 1995. - 320с.
9. Усова, А.В. Истоки развивающего обучения/А.В.Усова//Мир науки, культуры, обраазования-2012.-№3.-С.160-162
10.Шадриков, В. Д. Психологический анализ деятельности. - Ярославль, 1979. -91с.
REFERENCES:
1. Gordon, Dryden The Revolution in Tuition. Translated from English/D. Gordon.-M.: Parvine, 2003. -630 p.
2. Gabdreev, R.V. Modeling Cognitive Activity of Students/ R.V.Gabdreev. - Kazan, 1983. - 109 p.
3. Gilbukh, Yu.Z. The Notion of the Nearest Zone Development and its Role in the Actual Problems Solution Beset with Pedagogical Psychology /Yu.Z. Gilbukh // Issues of Psychology. -1987. -№ 3.
4. Nemov, R.S. Psychology: manual - Book 3: Psychodiagnostics. Introduction to Scientific Psychological Research with Elements of Mathematical Statistics. - The third edition/ R.S. Nemov - M.: VLADOS. - 1998. - 632 p.
5. Nikulenko, O.A. Certain Problems in Regard to the Theory of Activity / O.A. Nikulenko // Issues of Psychology. - 1984. - №4: - P. 121 - 126.
6. Platonov, K.K. Structure and Development of Personality/ K.K.Platonov. - M.: Science, 1986. -255 p.
7. Safin, D.V.Interactive Teaching and Learning Methods. Educational-Methodical Manual/ D.V. Safin, R.G. Musina. - Dushanbe, 2006. - 317 p.
8. Sechenov, I.M. Psychology of Behavior: Selected Psychological Works. Under the editorship of M.G. Yaroshevsky/ I.M. Sechenov. - M.; Voronezh, 1995. - 320 p.
9. Usova, A.V. The origins of developmental education / A.V. Usova // World of Science, Culture, Education-2012.-№3. -Р.160-162
10.Shadrikov, V.D. Psychological Analysis of the Activity/ V.D. Shadrikov - Yaroslavl, 1979. - 91 p.
