CC BY
8УДК 81'243, 004.8, 37.02
ОРТА МЕКТЕПТЕГ1 АГЫЛШЫН Т1Л1 САБАЦТАРЫНДА ЖЕКЕЛЕНД1Р1ЛГЕН ОЦУ МАТЕРИАЛДАРЫН ЖАСАУ Ц¥РАЛЫ РЕТ1НДЕ ЖАСАНДЫ ИНТЕЛЛЕКТ1 ПАЙДАЛАНУ
КАЗБЕКОВА АЙГЕРИМ БИГАЛИЕВНА
«Академик Е.А. Бекетов атындагы Караганды университет» шетел тiлдер
факультетшщ студентi
Еылыми жетекш - ЖОРАБЕКОВА Д.М.
Караганды каласы, ^азакстан Республикасы
Ацдатпа: Бул мацалада орта мектепте агылшын тшн Yйрену процестде оцушылардыц жеке цажеттшктерте бешмделген оцу материалдарын жасау Yшiн жасанды интеллект (ЖИ) технологияларын цолдану элеует1 царастырылады. Орта мектеп оцушыларыныц психикалыц жэне жас ерекшелжтерг, сондай-ац ЖИ усынатын бглгм беру артыцшылыцтары талцыланады. ЖИ-т1 б1л1м беру процес1не енг1зудщ теориялыц нег1здер1не жэне оныц оцушылардыц оцу жет1стттер1 мен мотивациясына эсерг туралы гипотезага баса назар аударылады.
Клт свздер: жасанды интеллект, жекеленд1р1лген оцыту, агылшын тш, орта мектеп, б1л1м беру материалдары.
Жекелендiрiлген окыту - бул эр окушыньщ оку тэжiрибесш бешмдеумен айналысатын бшм берудеп тэсш. Барлыгына бiрдей окыту эдiстерi мен материалдарын колданудыц орнына, ол эр окушыныц жеке кажеттшктерш, кызыгушылыктарын жэне оку каркынын ескередi.[1]
^аз1рп элемде бiлiм беру практикасы каркынды дамып келе жаткан технологиялар мен окушылардыц кажеттшктершщ езгеруiнен айтарлыктай кысымга ушырайды. Жасанды интеллект (ЖИ) бешмделген оку материалдарын жасауга жаца мYмкiндiктер ашатын бiлiм беру саласындагы мацызды куралга айналуда. Бул эсiресе шет тiлдерiн окыту контекстiнде байкалады, мунда окытудыц сэттiлiгi кебiнесе окушылардыц жеке ерекшелштерше, олардыц дайындык децгешне жэне мотивациясына байланысты. Агылшын тшнщ жаhандык контексте мацыздылыгын ескере отырып, оны окытудыц инновациялык тэсiлдерiн енгiзу барган сайын кажет болып келедi.
^аз1рп уакытта бес-он жыл бурынгыга караганда агылшын тiлiн окытуда жасанды интеллекта колдану бойынша кебiрек зерттеулер жYргiзiлуде, бул кол жетiмдi жасанды интеллект куралдарыныц жакында есуiн жэне халыктыц жасанды интеллектке деген кызыгушылыгын керсетедЦ2]
Жасанды интеллект: машиналык окыту, табиги тiлдi ецдеу жэне нускаулык жYЙелер сиякты бiркатар технологияларды камтиды. Бул куралдар окушылардыц бiрегей кажеттiлiктерi мен калауларына сэйкес келетiн жекелендiрiлген бшм беру материалдарын жасауга м^мкшдш беретш деректердiц Yлкен келемiн талдауга кабшета. Мысалы, машиналык окыту жYЙелерi окушылардыц оку материалдарымен калай эрекеттесетiнi, кандай тапсырмалар оларга киындык тудыратыны жэне кандай такырыптар Yлкен кызыгушылык тудыратыны туралы акпаратты ецдей алады. Бул муFалiмдерге сабактар мен тапсырмаларды дэлiрек бейiмдеуге мYмкiндiк бередi.
ЖИ колдайтын жекелендiрiлген окытудыц бiрнеше мацызды артыкшылыктары бар:
Бiрiншiден, бул эр окушыныц дайындык децгей мен ассимиляция каркынын ескеруге мYмкiндiк бередi. ДэстYрлi окытуда бiр окушы материалды баскаларFа караFанда тезiрек игеретiн жаFдай жш кездеседi, бул окуFа деген кызыгушылык пен мотивацияныц темендеуiне экеледi. ЖИ бул мэселеш окушыныц казiргi бiлiмi мен даFдыларына сэйкес келетiн
бешмделген тапсырмаларды усыну аркылы шешуге кeмектеседi. Мысалы, Khan Academy студенттердщ оку процестерiн жекелендiру Yшiн жасанды интеллекттi багдарламаларына бiрiктiредi, алгоритмдердi жеке оку Yлгерiмiне байланысты тапсырмалар мен сабактарды бейiмдеу Yшiн колданады.[3]
Екiншiден, бiлiм беру процесшде ЖИ колдану окушылардыц мотивациясын арттыруга ы;пал етедi. Бейiмделген материалдар ойын элементтерiн, интерактивтi тапсырмаларды жэне керi байланыс жYЙелерiн камтуы мYмкiн, бул оку процесiн кызыкты эрi интерактивт етедi. Зерттеулер керсеткендей, заманауи технологиялар аркылы оку процесiне катысатын студенттер пэндi Yйренуге кeбiрек кызыгушылык танытады жэне жаксы нэтиже кeрсетедi. Осылайша, ЖИ оку сапасын жаксартып кана коймайды, сонымен катар студенттердщ оку процесше канагаттануын арттырады.
Орта мектеп окушыларыньщ психикалык жэне жас ерекшелштерш ескеру де мацызды. Бул жаста студенттер e3rn-e3i тани бастайды жэне ездершщ бiлiм беру кажеттiлiктерiн тусше бастайды. Олар тэуелсiздiкке умтылады жэне оку YДерiсiнен Yлкен eзектiлiк пен шынайы eмiрмен байланысты кYтедi. Психологиялык зерттеулер кeрсеткендей, окытуга жеке ^зкарас нэтижелердi айтарлыктай жаксартады жэне пэнге деген кызыгушылыкты арттырады. Окушылар бшм беру процесiне сыни кeзкараспен карайды жэне оныц практикалык кундылыгын ^риа келедi. Бул кезецде окушылар кYPделi материалдарды кабылдауга дайын, бiрак олардыц назары кыска мерзiмдi болуы мYмкiн. ЖИ бейiмделген ойын элементтерiн косу аркылы бул назарды устай алады. Жасанды интеллект жYЙелерi окушылар, олардыц кабiлеттерi мен жумыс стилi туралы тиiстi деректердi жинауга мYмкiндiк береди Содан кейiн оны болашак оку Yлгерiмiн болжау Yшiн гана емес, сонымен катар тиiмдi дараланган (окушыга багытталган) бiлiм берудi шынымен мYмкiн ету Yшiн де пайдалануга болады.[4]
ЖИ кeмегiмен орта мектеп окушыларына агылшын тiлiн YЙренуге кeмектесетiн жекелендiрiлген оку материалдарыныц кeптеген тYрлерiн жасауга болады. Мунда бiрнеше мысалдар келтсршген:
1. Бейiмделу жаттыгулары мен тапсырмалары
ЖИ негiзiндегi платформалар студенттердщ жеке оку кажеттшктерше сай бейiмделу мYмкiндiгiн камтамасыз етедi. Эр окушыныц бшм децгей мен Yлгерiмiне сэйкес тапсырмалар автоматты тYPде тYзетiледi. Мысалы, егер студент грамматикалык жаттыгуларды жаксы орындаса, жYЙе кYPделiрек такырыптарга кeшуге мYмкiндiк бередi, ал киындыктар туындаган жагдайда жаттыгулар жещлдетшедь Бул эдiс студенттерге eз децгешне сэйкес тиiмдi жумыс ютеуге кeмектеседi, сонымен катар, олардыц сешмдшгш арттырады. IXL(ixl.com) жэне Smart Sparrow (smartsparrow.com) сиякты платформалар адаптивт алгоритмдердi пайдаланып, студенттердiц тiлдiк дагдыларын жетiлдiруге багытталган. Бул платформалар тек кана тапсырмаларды усынумен шектелмей, олардыц орындалу барысын да бакылап, кайталанатын кателердi аныктап, студенттердi бiлiмiндегi олкылыктарды жоюга багыттайды.
2. Жеке мэтшдер мен аудио
ЖИ жYЙелерi окушылардыц кызыгушылыктары негiзiнде материалдар усынуга мYмкiндiк бередi. ЖYЙе окушыныц спорт, технология, eнер сиякты такырыптарга кызыгушылыгын ескере отырып, соган сэйкес макалалар мен аудио материалдар дайындайды. Бул эдю окушылардыц мотивациясын арттырып, материалды кабылдауды жецiлдетедi. Newsela (newsela.com) жэне Lingua.ly (lingua.ly) платформалары окушыларга мэтiндердi оку децгешне бейiмделген тYPде усынады, бул оларга жаца сeздердi контекстте YЙренуге мYмкiндiк бередi. Сонымен катар, осындай платформаларда усынылган аудио материалдар тыцдау дагдыларын дамытуга кeмектеседi, ал такырыптык эртYрлiлiк студенттердiц кызыгушылыгын сактауга ыкпал етедi.
3. Чат-боттармен интерактивтi диалогтар
Duolingo (duolingo.com) жэне Replika (replika.ai) сиякты чат-боттар тiлдi YЙренудiц жаца тэсiлдерiн усынады. Мундай куралдар окушыларга агылшын тшнде еркiн карым-катынас жасауды, сурак коюды, жауап берудi жэне кыска диалогтарды жYргiзудi YЙретедi. Сонымен
катар, бул чат-боттар окушылардыц сейлесу дагдыларын жетiлдiруге арналган Kepi байланыс жYЙeсiмeн жабдыкталган. Мысалы, Replika студенттщ эмоциялык интeллeктiсiн дамыта отырып, кYPдeлi такырыптарда пiкip алмасуга кемeктeсeдi. Duolingo, ез кeзeгiндe, накты емipдe кeздeсeтiн жагдайларды модельдеп, окушыларды кYндeлiктi карым-катынаска дайындайды. Мундай интерактивт эдiстep окушылардыц сeнiмдiлiгiн арттырып, олардыц тiлдiк дагдыларын бeлсeндi тYPдe дамытуга ыкпал eтeдi.
4. Интерактивт грамматикалык жэне лексикалык платформалар
Грамматикалык жэне лексикалык жаттыгуларды жeтiлдipу Yшiн ЖИ нeгiзiндeгi платформалар окушылардыц катeлepiн талдайды жэне сол катeлiктepдi жоюга багытталган жеке тапсырмалар усынады. Мысалы, егер окушы eтiстiктiц шактарын шатастырса, жYЙe осы такырып бойынша косымша жаттыгулар дайындайды. Grammarly (grammarly.com) жэне Quizlet (quizlet.com) жYЙeлepi окушылардыц мэтiндepдi жазу жэне оларды есте сактау кабшеттерш жаксартуга багытталган куралдар усынады. Grammarly накты кателштерге назар аударып, стилистикалык усыныстар бepeдi, ал Quizlet интерактивт флэш-карталар аркылы сездiк корын байытуга кемeктeсeдi.
5. Накты уакыттагы кepi байланыс жэне тYзeту
ЖИ жYЙeлepi студенттерге накты уакыт режимшде кepi байланыс беру мYмкiндiгiн усынады. Бул айтылымды, грамматиканы немесе мэтш курылымын жeтiлдipугe багытталган Yздiксiз кемек болып табылады. Мысалы, Elsa Speak (elsaspeak.com) студенттщ айтылымын талдап, накты дыбыстарды жаксарту бойынша усыныстар беред^ ал Google Docs автоматты тYPдe грамматикалык катeлepдi тYзeтугe мYмкiндiк береди Мундай жYЙeлep тек жазбаша дагдыларды гана емес, сонымен катар ауызша тэжipибeнi жeтiлдipугe де кемeктeсeдi. Бул эдю студенттерге ез катeлiктepiн жылдам тYзeтугe жэне тiлдiк дагдыларын Yздiксiз дамытуга жагдай жасайды.
6. Дepбeстeндipiлгeн тапсырмалар мен практикалык тесттер
Жасанды интеллект нeгiзiндe жумыс iстeйтiн платформалар окушылардыц оку барысын Yнeмi кадагалап, олардыц тапсырмаларды орындау дeцгeйiнe карай бешмделген тесттер мен жаттыгулар усына алады. Мысалы, студeнттiц бeлгiлi 6íp такырыпта жаксы нэтижелерге кол жетюзгенш аныктаган кезде, жуйе кYPдeлi тапсырмаларды усына отырып, окушыныц бiлiмiн терецдете тYсeдi. Ал егер студент киындыктарга тап болса, ЖИ автоматты тYpдe жeцiлдeтiлгeн тапсырмаларды усынып, оныц элаз тустарын жаксартуга мYмкiндiк бepeдi. Мундай адаптивт жуйeлep студeнттiц бiлiмiн жан-жакты багалап, ец мацызды мэселелер бойынша накты усыныстар бере алады. Khan Academy (khanacademy.org) жэне Quizizz (quizizz.com) сиякты платформалар окушылардыц бшм децгешн дэл аныктап, дepбeстeндipiлгeн тесттер усыну аркылы оку сапасын арттырады. Сонымен катар, бул жYЙeлep окушыларга практикалык тапсырмаларды шешуге жэне ез бшмдерш накты емipлiк жагдайларда колдануга мYмкiндiк бepeдi.
Осы технологиялар жиынтыгы тш YЙpeнушiлepгe тек бiлiмдi мецгеруге емес, оны тиiмдi колдануга да мYмкiндiк бepeдi. ЖИ кемeгiмeн оку процесш дepбeстeндipу - бiлiм беру жуйeсiн жаксартудыц мацызды кадамы.
Жасанды интеллекта бшм беру жуйeсiнe eнгiзу кептеген артыкшылыктар усынса да, оныц алдында турган бipкатаp киындыктар бар. Алдымен, технологияныц колжeтiмдiлiгi мэсeлeсi мацызды болып табылады. Эаресе, ауылдык жэне шалгай аймактардагы мектептерде заманауи жабдыктар мен жылдам интернеттщ жоктыгы ЖИ-тi тиiмдi пайдалануга кeдepгi кeлтipeдi. Сонымен катар, муFалiмдepдiц ЖИ куралдарын колданудагы дайындыгы эpтYpлi децгейде болгандыктан, оларды арнайы тренингтер аркылы окыту кажет. Мундай окыту курстары муFалiмдepгe жаца технологияларды тYсiнiктi эpi тиiмдi тYpдe колдануды YЙpeтiп, олардыц сабакты уйымдастырудагы мYмкiндiктepiн кeцeйтeдi. Будан баска, инфракурылымныц жеткшказдш - eскipгeн компьютерлер, IT-мамандардыц тапшылыгы -ЖИ жYЙeлepiн тиiмдi енпзу Yшiн нeгiзгi кeдepгiлepдiц 6ípí болып табылады. Бул проблемаларды шешу Yшiн бipнeшe мацызды шараларды колга алу усынылады. Бipiншiдeн,
интуитивт жэне колдануга оцай интерфейстерi бар ЖИ жYЙелерiн эзiрлеу кажет, бул мyFалiмдер мен окушылардыц жаца технологияларды жылдам мецгеруш камтамасыз етедi. Екiншiден, мектептердi кажетп жабдыктармен камтамасыз ету жэне ауылдык аймактарда инфракурылымды дамыту мемлекеттiк колдауды жэне жеке сектордыц инвестицияларын талап етедь Yшiншiден, ЖИ технологияларын енгiзудi бiрден барлык мектептерде бастау орнына, сынак жобалар аркылы жYзеге асыру тиiмдiрек болар едi. Бул тэсш жаца жYЙелердi колдану барысындаFы непзп мэселелердi аныктауFа жэне оларды шешуге мYмкiндiк бередi. Осы шаралардыц барль^ы бiлiм беру сапасын жаксартуFа, окушылардыц жепспктерш арттыруFа жэне окыту процесш тиiмдiрек етуге ыкпал етедi, бул ЖИ-тщ элеуетiн толыкканды ашуFа мYмкiндiк бередi.
Осы такырыптыц тeцiрегiнде Е. А. Бекетов атындаFы ^араFанды зерттеу университетiнiц, шетел тiлдер факультетiнiц 4-курс студенттерiнен сауалнама жYргiзiлдi. Сауалнама атауы: "АFылшын тiлi сабактарында жекелендiрiлген оку материалдарын жасау Yшiн ЖИ пайдалану". Жалпы сауалнама 10 суракты камтыды. ОкытудаFы ЖИ мацыздылыFы туралы сурак ец танымал болды: 85% респонденттер ЖИ бiлiм беру процесiнiц сапасын жаксартуFа кабiлеттi, мацызды курал екенш атап eттi. эсiресе жекелендiрiлген оку материалдарын жасау контексшде. Кептеген студенттер бейiмделген оку материалдары, мысалы, грамматикалык жэне лексикалык жаттыFулардыц тиiмдiлiгiн арттыратынын бiлдiрдi, eйткенi олар эрбiр окушыныц жеке децгешне сэйкес келедь Дегенмен, студенттер техникалык мэселелер мен мyFалiмдердiц жеткiлiксiз дайындык децгейiне алацдаушылык бiлдiрдi. 50% респондент инфракурылым мен ЖИ енпзу мэселелерi басты кедергiлер екенш атап етп. Жалпы, нэтижелер студенттердщ ЖИ-тi оку процесiн жаксарту Yшiн колдануFа дайын екенiн кeрсеттi, бiрак олар технологияларды тиiмдi енгiзу Yшiн оку орындарыныц колдау кeрсеткенiн калайды.
Студенттер непзп киындыктарды техникалык жэне интеграциялык мэселелерден кeредi, бул мyFалiмдер мен окушылар Yшiн кол жетiмдi жэне карапайым ЖИ-тiц кажеттiлiгiн кeрсетедi. Тутастай алFанда, нэтижелер студенттердiц оку процесш жекелендiрiлген жэне ынталандыратын етiп кабылдайтынын жэне кYтетiнiн кeрсетедi, бул эаресе жоFары сынып окушыларына аFылшын тшн окытуда мацызды.
Жасанды интеллект жекелендiрiлген оку материалдарын жасауFа арналFан куатты куралдарды усынады, бул орта мектепте аFылшын тiлiн окытудыц жаца перспективаларын ашады. ЖИ-тi бiлiм беру процесше енгiзу окушылардыц жеке кажеттiлiктерiн канаFаттандыру жэне бiлiмдi терецiрек игеруге ыкпал ету аркылы бшм сапасын едэуiр арттыра алады. Жасанды интеллект технологияларын колдану студенттердщ тiлдi Yйренуге жэне олардыц даFдыларын дамытуFа ынталандыратын динамикалык жэне катысатын бiлiм беру ортасын кyруFа экелуi мYмкiн.
^орытындылай келе, жасанды интеллект (ЖИ) бшм беру саласында аFылшын тiлiн Yйретудiц тшмдшгш арттыруда зор элеуетке ие. ЖИ непзшдеп жYЙелер жеке окушылардыц кажеттшктерше сэйкес бейiмделген оку материалдарын усыну аркылы оку YДерiсiн дербестендiруге мYмкiндiк бередi. Бул тэсiл окушылардыц эртYрлi децгейдегi бiлiмiн ескере отырып, олардыц тш Yйренуге деген ынтасын арттырады жэне оку жетiстiктерiн жаксартады. АFылшын тiлiн окытуда ЖИ-дiц пайдаланылуы окушылардыц мотивациясын кeтерiп, оку процесiн кызыкты эрi интерактивтi етедi. Сонымен катар, ЖИ жYЙелерi мyFалiмдерге оку процесш бакылап, эр окушыныц дамуын кадаFалауFа мYмкiндiк бередi, бул бiлiм сапасын арттырады.
Дегенмен, ЖИ енпзуде бiркатар киындыктар да бар. Техникалык инфракурылымныц жетiспеушiлiгi, мyFалiмдердiц жаца технологияларды мецгеру децгей мен окушыларFа кажеттi колдау ^рсету мэселелерi осы технологиялардыц толыкканды жYзеге асуына кедергi келтiредi. Осыпан байланысты, оку орындарында мyFалiмдерге арналFан тренингтер eткiзу, ЖИ-дi пайдалануды жецшдететш куралдарды енгiзу жэне мектептердiц инфракурылымын жацарту мацызды кадамдар болып табылады.
Бул макаланыц нэтижелерi ЖИ-дщ агылшын тiлiн окытудагы потенциалын ашып кeрсеткенiмен, оны тиiмдi колдану Yшiн косымша зерттеулер мен тэжiрибелер кажет. Алдагы уакытта ЖИ-дщ бшм беру жYЙесiнде кещнен колданылуы оку сапасын арттыруга жэне окушылардыц тш Yйренуге деген кызыгушылыгын терецдетуге мYмкiндiк бередi. Жеке кажеттiлiктерге бейiмделген оку материалы мен технологиялардыц бiрлесе жумыс iстеуi агылшын тiлiн Yйренуде жаца кезкарастар мен мYмкiндiктер ашатыны сезаз.
1. Techopedia. Transforming Education: AI-Powered Personalized Learning Revolution [Электрондьщ ресурс]. URL: https://www.techopedia.com/transforming-education-ai-powered-personalized-learning-revolution (колданылган KYHi: 07.11.2024).
2. British Council. Artificial intelligence and English language teaching: Report updated July 2024 / British Council. - Лондон, 2024ж. - 16 б. (колданылган KYHi: 07.11.2024).
3. IEEE Spectrum. How AI Can Personalize Education [Электрондьщ ресурс]. URL: https://spectrum.ieee.org/how-ai-can-personalize-education (колданылган KYHi: 07.11.2024).
4. Danesi, M. AI in Foreign Language Learning and Teaching: Theory and Practice / M. Danesi. -Hauppauge: Nova Science Publishers, 2024ж. - 38 б. (колданылган KYHi: 07.11.2024).
ПАИДАЛАНГАН ЭДЕБИЕТТЕР:
