CC BY
10СОХТОРИ ТАШКИЛЙ, МАРОМ ВА МА^САДИ ФАЪОЛИЯТИ ХИЗБИ ХАЛКИИ ДЕМОКРА ТИИ ТОЦИКИСТОН
ОРГАНИЗАЦИОННАЯ СТРУКТУРА И ПРАКТИЧЕСКАЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ НАРОДНО-ДЕМОКРАТИЧЕСКОЙ ПАРТИИ ТАДЖИКИСТАНА
ORGANIZA TIONAL STRUCTURE, PURPOSE OF PEOPLE S DEMOCRA TIC PARTY OF TAJIKISTAN^ ACTIVITY
КУУРБОНОВА Ширин Исмоиловна,
н.и.т., докторанти Институти таърих, бостоншиноси ва мардумшиносии ба номи А.Дониши АИ Цумхурии Тоцикистон, (Тоцикистон, Душанбе)
КУРБАНОВА Ширин Исмаиловна,
к.и.н., докторант Института истории, археологии и этнографии им. А. Дониша АН РТ (Таджикистан, Душанбе)
KURBANOVA Shirin Ismailovna
c.h.s, doctoral student of the Ahmad Donish Institute of history, archaeology and ethnography, Academy of Sciences of the Republic of Tajikistan, (Tajikistan, Dushanbe)
Калидвожа^о: %изб, низомнома, оиннома, аъзои %изб, мацсади %изб, демократия, Х,ХДТ.
Дар мацола асосан сухан дар бораи низомнома, оиннома, фаъолияти амалй ва ташкилии Хизби халции демократии Тоцикистон меравад. Инъикос намудани сохтори ташкилй, мааром ва мацсади фаъолияти Хизби халции демократии Тоцикистон меувари асосии мацолаи мазкур ба уисоб меравад. Пойгоуи сарчашмашиносии мавзуи мацоларо пеш аз %ама Конститутсияи Чумуурии Тоцикистон, суханрониуои Раиси %ХДТ, анцумащои %ХДТ, низомнома ва оинномаи %ХДТ ташкил медщад.
Ключевые слова: партия, устав, член партии, цель партии, демократия,, НДПТ.
В статье уделяется внимание уставу, структурной организации и практической деятельности Народно-демократической партии Таджикистана. Источниковедческая база статьи состоит из Конститутции Республики Таджикистан, выступлении председателей НДПТ, съездов НДПТ и устава НДПТ.
Key words: party, regulation, charter, party member, purpose of party, democracy, PDPT.
The article mainly tells about regulation, charter, practical and organizational activity of Peopled Democratic Party of Tajikistan. Reflecting organizational structure, purpose of Peopled Democratic Party of Tajikistan s activity are the main axis of the present article.
The source of the subject of this article primarily consist of Constitution of the Republic of Tajikistan, speeches of the Head of PDPT, congresses of PDPT, regulation and charter of PDPT.
Х,изби халкии демократии Тоцикистон хдзби навтаъсис буда, тацрибаи мусбии ахзоби сиёсии дигарро ба кор бурда, аз амалияи сиёсии цахонй истифода бурдааст. Х,изби халкии демократии Тоцикистон аз рузхои аввали ташаккулёбй тарафдори роху равиши пешрафт буд. Ин аст, ки дар байни халки шарифи кишвар обруи баланди сиёсй пайдо карда, тарафдораш зиёд гардидааст [30, 10].
Дар ин раванд барои ташаккул ва инкишофи хизбхои сиёси цабули Конститутияи Ч,умх,урии Тоцикистон, Конуни Чумхурии Тоцикистон «Дар бораи хизбхои сиёсИ», Конуни конститутсионии Чумхурии Тоцикистон «Дар бораи интихоботи Мацлиси Олии Чумхурии Тоцикистон», Конуни конститутсионии Чумхурии Тоцикистон «Дар бораи интихобот» ва Конуни Чумхурии Тоцикистон «Дар бораи иттиходияхои цамъиятИ» заминаи воцеИ гузоштанд.
Бояд цайд кард, ки дар хаёти сиёсии Тоцикистон иттиходияхои гуногуни сиёсиву цамъиятИ дар доираи Конститутсия ва цонунхо таъсис меёбанд ва давлат барои фаъолияти онхо имкониятхои баробар фарохам меорад.
Аз ин хотир цамъият ба созмон додани чунин ташкилоти усулан нави сиёсй ниёз пайдо кард. Ин созмонро лозим буд, ки на танхо цои холии фазову арсаи сиёсатро пурра кунад, балки мухимтар аз хама тавонад цамъияти аз хам цудошудаи моро муттахид намуда, ба хотири бунёдкорй ва азнавсозии цомеа ба он руху илхом бахшад.
Кумитаи тадорукотии Х,изби халкии демократии Тоцикистон (дар мархилаи аввали ташаккулёбй бо номи Х,изби халкии Тоцикистон ном бурда мешуд) 6 декабри соли 1993 ба кори худ
шуруъ кард ва 10 декабри соли 1994 Анчумани нахустини х,изби мазкур баргузор гардид. Дар ин анчуман вакилон заминахои сиёсию ичтимоии ташаккули хизбро мавриди баррасй царор доданд. Хамчунин дар анчуман оиннома, барнома ва мацсадхои тактикй ва стратегии хизбро муайян намуданд. Хизби халции демократии Точикистон аз чониби Вазорати адлияи Ч,умхурии Точикистон 15 декабри соли 1994 ба цайд гирифта шуд [31, 2].
Чи тавре ки раиси Х,изби халкй демократии Точикистон Эмомалй Рах,мон дар китоби «Бист кадами созанда»-и худ иброз доштааст, максади стратегии х,изби мазкур сарфи назар аз мансубияти миллй, баромади ичтимой, дину мазхдб, тамоюлхр ва одоти фархднгй чонибдори муттахдд намудани хдмаи шахрвандони Ч,умх,урии Точикистонро дар атрофи хдлли масъалахри мушаххас ва таърихан хдлшавандаи умумимиллй, пойдор намудани таракиёти аз чихдти сиёсй сохдбихтиёри иктисодй, якпорчагии мамлакат ва давлати хукукбунёди аз чихдти ахлоки устувор мебошад, ки он чузъи таркибии сохтори х,озиразамони хочагидории умумичах,онй ва муносибатх,ои байналхалкй буда, тавонад бо хдмаи мамлакатхри хоричии х,ам Шарку х,ам Гарб дар фазои мусолимат вучуд дошта бошад [31, 11].
"Хизби мо табиатан халцй ва демократй мебошад ва он махсули тафаккуру эчоди халци фархангофар ва созандаи мост. Мо пойбанди хеч як гуна идеологияи бегона набудем ва нестем", афзудааст Раиси ХХДТ, Пешвои миллат Эмомалй Рахмон [13, 14]. Воцеан хам идеологияи ин хизбро аъзоёни ХХДТ бо ташаббуси бевоситаи Раиси он ба вучуд овардаанд. ХХДТ ба хотири мардуми азияткашидаи халцамон ташкил карда шудааст. Агар ба таърихи фаъолияти ХХДТ назар афканем, дар сафхои он аз рузхои аввали таъсисёбиаш мардуми одй чамъ омада буданд.
"Мо ба хотири вахдати миллй дар сафхои ин хизб хам коммунистон, хам демократхо, хам аъзои Растохезу хам диндорон, хам фронти халциву хам намояндагони азхоби мухталифро пазируфтем. Зеро гояи аслии хизби мо, ки дар давраи чангу чидол хамчун як цувваи сиёсии муътадил ба вучуд омада буд, ин пеш аз хама вахдати миллй буд. Мо барои гояхои гурухии худ аз хадафхои миллй даст кашида наметавонистем. Мо бо мардум будем, мардум бо мо. Халц бо мо буд, бинобар ин хизби мо аз аввал халцй буд ва номаш хам халцй шуд. Мафхуми демократиро ман баъдтар пешниход кардам. Аъзои хизб ин гояро соли 1997 дар Анчумани III хизб пазируфта, цонунй гардониданд" [29, 19].
Дар солхои мудхиштарин барои миллати точик, аз чумла таъмини сулху суботи дохилй, хотима бахшидан ба чанги бародаркуш, мустахакам гардидани хокимияти конститутсионй ва амсоли он ХХДТ аз худ фаъолияти басо назаррас нишон додааст. Дар ин росто нацши асосиро Президенти кишвар Эмомалй Рахмон бозидааст, зеро хамаи ин муваффациятхо ва дастовардхо дар чумхурй махз бо кушишу талошхо ва тахти сарварии у ба даст омадааст. Доир ба фаъолияти у дар ХХДТ хаминро гуфтанием, ки 10 марти соли 1998 ба аъзогии хизби халции демократии Точикистон дохил мешавад. 18 апрели соли 1998 дар Анчумани хизб Эмомалй Рахмон ба вазифаи Раиси Хизби халции демократии Точикистон интихоб мешавад.
"Ч,ихати мукаммал ва мушаххас ба рох мондани фаъолияти худ, ХХДТ низ чун дигар ахзоби сиёсй оиннома ва низомномаи худро дорад. Бояд цайд намуд, ки фаъолияти ХХДТ пеш аз хама бо Конститутсияи Чумхурии Точикистон тавъам мебошад. Махз яке аз сабабхои дар атрофи ин хизб чамъ омадани цисми зиёди ахолй низ дар хамин мебошад. Мо тамоми цувваро махз барои амалй гардидани муцаррароту гояхои асосии Конститутсия равона кардаем ва ба хусус цисми зиёди бучети давлатй ба сохаи ичтимой сарф карда мешавад", цайд намудааст Раиси ХХДТ, Пешвои миллат, Президенти Ч,Т Эмомалй Рахмон [23, 20].
Хизби халции Демократии Точикистон дар доираи Конститутсия, цонунхои конститутсионй, цонунхои Чумхурии Точикистон ва санадхои хуцуции байналмиллалие, ки Точикистон онхоро эътироф кардааст, инчунин Оиннома ва Барномаи худ амал мекунад.
Оинномаи ХХДТ дар Анчумани VIII Хизби халции демократии Точикистон дар тахрири нав цабул гардидааст.
Чуноне ки оварда шудааст: "Хизби халции демократии Точикистон ташкилоти чамъиятй-сиёсй буда, барои бунёди давлати сохибихтиёр, демократй, хуцуцбунёд, дунявй, ичтимой ва ягона, инчунин иктисодиёти устувор, ки бахри бехбудии чомеа нигаронида шудааст, фаъолият менамояд" [30, 11]. Добили зикр аст, ки Хизби халции демократии Точикистон аз руи оинномаи худ, дар фаъолияти хеш бо мацсади таъмини хуцуц ва озодихои инсон ва шахрванд ба фазилатхои баланди сиёсй, сифатхои начиби ахлокй ва маърифати пурсамари маънавии аъзояш такя намуда, гайрату идроки онхоро барои мустахкам намудани истицлолияти сиёсию-ицтисодй, ичтимой ва фархангии Чумхурии Точикистон сафарбар менамояд [1, 41].
Хизби халции демократии Точикистон дастовардхои афкори пешцадами чамъиятро эчодкорона татбиц намуда, манфиатхои мардумро сарфи назар аз вазъи ичтимой, мансубияти миллй, мавцеи чамъиятй ва муносибат ба дину мазхаб химоя намуда, суннатхои бехтарини миллй, таърихй ва фархангиро дастгирй ва инкишоф дода, хар гуна зухуроти махалгарой, миллатчигй, таасуби динй, экстремизми сиёсй, терроризм ва ифротгарони сиёсиро цатъиян махкум намуда, худшиносй ва ватанпарастиро асоси фаъолияташ мешуморад.
Хизби халции Демократии Точикистон чун дигар ахзоби сиёсй мацсад, вазифахо ва усули асосии фаъолияти хешро дорад. Ин максадхои гузошташуда танхо барои расидан ба хадафхои стратегии Хукумати мамлакат, чомаи амал пушонидан ба орзухои чандинасраи точикон ва пеш аз хама ба кишвари абаркудрат, мутараккй ва сохибнуфуз дар асрсаи байналмилалй табдил додани Точикистони азиз ба шумор меравад. Аз чумла, Хизби халции демократии Точикистон барои иттиходи хамаи нерухои солими чомеа, бо мацсади баланд бардоштани некуахволии халц, рушди ицтисод, дар асоси инкишофи хама гуна шаклхои моликият, таъмини хуцуц ва озодихои инсон ва шахрванд кушиш ба харч медихад, ки ин матлаб аз максадхо ва вазифахои асосии ХХДТ ба шумор меравад. Максади дигаре, ки КИМ ХХДТ дар пеши худ гузоштааст, ин бо хамаи хизбхои сиёсй ва дигар иттиходияхои чамъиятй, ки дар асоси Конститутсия ва цонунхои Чумхурии Точикистон фаъолият доранд, бахри тарацциёт ва инкишофи минбаъдаи давлатй сохибистицлоли Точикистон хамкорй намудан мебошад [1, 42; 3, 6]. Бо ин мацсад, Хизби халции Демократии Точикистон мутобици Конститутсия ва цонунхои Чумхурии Точикистон, хуцуц дорад номзад ба мансаби Президенти Чумхурии Точикистон ва номзадхоро ба Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон ва мачлисхои махаллии вакилони халц пешбарй намояд ва фраксияи худро дар Мачлиси Олй ва мачлисхои намояндагии махллй таъсис дихад.
Хизби халции ДемократииТочикистон дар асоси усулхои зерин фаъолияти худро ба рох мондааст, ки мухимтаринашон ин аст:
- умумияти гоявй ва рафоцати хизбй, ягонагии манфиатхои хизб ва хар як узви он, интизоми бошуурона, баробарии хуцуц, ухдадорихои аъзои хизб;
- эхтиром ба ацидаи хар як узви хизб, худидоракунии ташкилотхои ибтидой, озодбаёнй дар фаъолият;
- интихобй будани хамаи мацомоти рохбарии хизб аз поён то боло;
- интизоми цатъии хизбй ва хатмй будани царорхои мацомоти болой барои мацомоти поёнй;
- идоракунй ва рохбарии дастачамъии хамаи мацомоти хизбй, масъулияти шахсии хар як аъзои хизб барои ичрои вазифахои худ ва супоришхои хизбй [3, 6; 18, 3].
Хар як шахрванди Чумхурии Точикистон, ки синнаш ба 18 солагй расидааст, метавонад узви Хизби халции демократии Точикистон бошад. ^абул ба аъзогии Хизби халции Демократии Точикистон мувофици аризаи шахсй, бо дастгирии аксарияти аъзоён дар мачлиси ташкилоти ибтидоии хизбй сурат гирифта, баъди тасдици царори ташкилоти ибтидой аз тарафи кумитахои ичроияи хизбии шахрй, нохиявй расмй мешавад.
Аъзои ХХДТ наметавонад дар як вакт узви хизбхои дигар бошад. Шахсе, ки ба хизб дохил шудааст, бо рохи супоридани хацци аъзогй ва дигар шаклхое, ки цонун ичозат додааст, ба хизб ёрии молиявй мерасонад. Узвият дар хизб сабт мешавад. Узви хизб бо хохиши худ ва розигии ташкилоти ибтидой дар чои кор ё макони истицомат ба цайди хизбй гирифта мешавад. Тартиби бахисобгирй ва бацайдгирии аъзои хизб мувофици Низомномаи тасдицнамудаи Кумитаи Ичроияи Марказии Хизби халции демократии Точикистон муайян карда мешавад. Барои вайрон кардани интизоми хизбй ва меъёрхои ахлоки чамъиятй, нисбат ба аъзои хизб чорахои тарбиявии хизбй андешида шуда, бау огохй ё танбех эълон карда мешавад ва амсоли инхо, ки аз усулхои фаъолияти ХХДТ ба хисоб меравад [6, 5].
Шахси аз сафи хизб хорич кардашуда дорои якзумра хукукхо мебошад, ки хамаи он дар оиннома ва низомномаи ХХДТ ба таври муфассал оварда шудааст. Танхо барои мисол мехохем якчандтои онро матрах намоем. Аз чумла, узви хизб метавонад ба хамаи мацомоти Хизби халции демократии Точикистон интихоб шавад ва интихоб кунад, дар бораи фаъолияти Хизби халции демократииТочикистон маълумоти пурра ба даст оварад, дар чорабинихое, ки Хизби халции демократии Точикистон мегузаронад, ширкат варзад, мавцеи худашро муайян кунад, масъалахои сиёсати дохилй ва хоричии хизб, инчунин хаёти дохилихизбиро мухокима намояд, дар тахия ва амалй кардани царорхои хизб ширкат варзад, дар сурати поймол шудани хуцуц ва тахцири шаъну эътибораш аз пуштибонии сиёсии мацомоти хизбй истифода намояд, аз як ташкилоти ибтидоии
Х,изби халции демократии Точикистон ба дигараш гузарад, узвияти худро дар хизб боз дорад ё ташкилоти хизбиро хаттй огох намуда, аз он хорич шавад, аз тарафи Х,изби халции Демократии Точикистон барои интихоб дар мацомоти намояндагии хокимият номзад пешниход намояд ва пешниход шавад ва гайрахо [9, 12].
Тавре ки дар низомномаи ХХДТ оварда шудааст, ташкилотхои ибтидоии хизбй асоси Х,изби халции демократии Точикистон буда, тибци цонунхои Чумхурии Точикистон дар чойи кор ва макони истицоматй аъзоён созмон ёфта, аз тарафи комичроияхои шахрй, нохиявй ба расмият дароварда мешаванд.
Ба сохтори хизбй инчунин комичроияхои хизбии ибтидой, шахрй, нохиявй ва вилоятй дохил мешаванд. Мацоми олии ташкилоти ибтидоиро мачлиси умумй ташкил медихад. Ва он чихати пеш бурдани корхои чории ташкилотхои ибтидоии хизбй комитети ичроияи ибтидой ва рохбарияти он, дар ташкилотхои хизбии аз 30 аъзо камтар дошта, раиси ташкилоти ибтидоии хизб ва чонишини уро интихоб мекунанд ва хар сол хисоботи онхо дар мачлиси умумй шунида мешавад. Инчунин Раиси ХХДТ дорои ваколатхои махсус мебошад, ки он доираи фаъолияташро муаян менамояд.
Умуман ХХДТ аз рузхои нахустини фаъолияти хеш рохи бунёдкорию созандагиро пеш гирифта, бахри дар амал тадбик намудани орзухои чандинасраи миллати точик, ташкил намудани давлати мутамаддини миллй ва хадафхои стратегии Хукумати кишвар кадамхои устувор гузошт ва бо сарварии Рохбари окилу хирадманди худ- Пешвои миллат, Эмомалй Рахмон ба куллахои баланд расид.
Эмомалй Рахмон, Раиси Хизби халкии демократии Точикистон вокеан таррох ва поягузори мактаби нав дар сиёсати хоричии Точикистон аст, зеро замоне, ки у масъулияти рохбариро ба ухда гирифт, кишвар хеч поя ва заминае барои пешбурди сиёсати хоричй надошт. Агарчанде дар даврони Иттиходи Шуравй дар идоракунии бахши иктисодию ичтимой замина ва тачрибае дошт, вале дар бахши равобити байналмилалй чунин тачриба хеле махдуд буд. Вокеан таърих сиёсатмадорони зиёдеро дар ёд дорад, ки давлати худро дар чахон муаррифй кардаанду сиёсати хоричии худро ба чахониён нишон додаанд, вале онхо бо зури силох ва амалхои гайри конунии дигар дар сахнаи чахон накшофаринй кардаанд. Раиси Хизби халкии демократии Точикистон, Пешвои миллат, мухтарам Эмомалй Рахмон дар шароите карор дошт, ки бояд чойгохи кишварро дар арсаи чахонй бе ракетаву бомба, бе эхдои кумакхои фаровони башарй, бе сарфи милионхо долар дар самти таблиготи расонай баланд бардорад. Вале Раиси хизб, мухтарам Эмомалй Рахмон бо сулховарию вахдатофарй, ташаббусхои созандаи глобалй, ин корро анчом дод. Чумхурии Точикистон бо рохбарии Эмомалй Рахмон тайи 25 соли истиклолият дар рохи бунёди чомеаи мустакили демократй кадамхои устувор гузошт.
Дар ин давраи рушду инкишоф хадафи якум ва мухимтарини Хизби халкии демократии Точикистон хифз кардан ва тахким бахшидани давлатдории миллй ба хисоб мерафт. Масъалаи хифзи ин дастоварди бузург, яъне химояи давлату давлатдории миллй ва тахкими аркону пояхои он хусусан дар шароити пуртазоду печидаи солхои охир, яъне руз аз руз мураккаб шудани вазъи геополитикии минтаца ва чахон, шиддат гирифтани рацобат ва бархурди манфиатхои кишвархои абарцудрат ва тахти таъсири равандхои чахонишавй осебпазир гардидани истицлолияти давлатхои миллй ахамияти торафт чиддии хаётй пайдо кардааст.
Аз ин лихоз, вазифаи чонй ва царзи вичдонии хар аъзои хизб он аст, ки хатто як лахза хам масъалаи хифзи давлату давлатдорй, таъмини амнияти кишвар ва нигох доштани суботу оромии чомеаро фаромуш насозад.
Хамачониба густариш бахшидани худшиносиву худогохии миллй, хисси ватандустиву ватандории мардум ва баланд бардоштани маърифати сиёсиву хукуции ахолии кишвар, бахусус наврасону чавонон хадафи дуюми Хизби халкии демократии Точикистон махсуб меёфт.
Мардум бояд мохияти равандхои сиёсии дохиливу хоричй, мацсади нерухои гаразноки берунй ва хадафи нацшаву барномахои давлати худро мустакилона дарк карда тавонанд. Чомеаи мо бояд донад, ки хадафи стратегии давлату Хукумати Точикистон дар заминаи тахкими истицлолияти давлатй баланд бардоштани сатхи зиндагии мардум мебошад.
Дар атрофи гояи «Точикистони озоду сохибистицлол - Ватани махбуби хамаи мо» муттахид намудани тамоми гуруххо ва цишрхои чомеаи кишвар хадафи дигари хизби мазкур мебошад. Зеро махз хамин гоя нуцтаи пайванд ва халцаи бахамоварандаи тамоми мардуми кишвар, сарфи назар аз миллату забон, дину мазхаб ва ацидаву мавцеи сиёсй буда, дар айни замон воситаи муассиртарини хифзи Точикистони озоду сохибистицлол хамчун вазифаи мехварй ва асосии мо ба шумор меравад [30, 42].
Х,ар яки мо вазифадорем, ки ба хотири тарбияи насли наврас ва ч,авонони имруза дар рухияи
ватандустиву сулхчуй ва ободкориву созан- дагй, инчунин барои наслхои ояндаи халцамон ба
мерос гузоштани ин дастоварди муцаддасу нодир, фарханги сулхро хамчун ч,узъи доимии фарханги
зиндагии мардум густариш бахшем.
ПАЙНАВИШТ:
1. Достиев А. Хизб зодаи масъулият. - Душанбе, 2000. - 180 с.
2. Низомномаи Хизби Халции Демократии Точикистон. Зери назари Муовини якуми Раиси ХХДТ С. Сафаров. - Душанбе, 2010. - 20 с.
3. Низомномаи Шурои чамъиятии Цум^урии Точикистон // Бюлетени Шурои чамъиятии Цум^урии Точикистон. - Душанбе, 2002. - №2. С. 7-11.
4. Оинномаи Хизби Халции Демократии Точикистон. - Душанбе, 2016. -19 с.
5. Оинномаи Хизби демократии Точикистон // Хизби Демократии Точикистон (Санад^о: дируз, имруз ва фардо). - Душанбе, 2000. - 29 с.
6. Оиннома ва барномаи Хизби коммунистии Точикистон. - Душанбе, 1997. - 30 с.
7. Оинномаи Хизби сотсиалистии Точикистон //Иттщод. Душанбе, 1998. - № 8. 23 с.
8. Цонунгузории Цум^урии Точикистон дар бораи щзбх;ои сиёсй. (Мураттиб Ра^матилло Зойиров). - Душанбе, 2004. - 80 с.
9. Паёми Пешвои миллат, Президенти Цум^урии Точикистон Эмомалй Рацмон ба Мачлиси Олии Цум^урии Точикистон. - Душанбе: Шарки озод, 20 январи соли 2016. - 39 с.
10. Суханронии Президенти Цум^урии Точикистон Эмомалй Ра^мон дар мулокот бо намояндагони щзбцои сиёсй, иттщодиях,ои чамъиятй ва марказцои фарх,ангии халк^ои сокини Точикистон, 1 марти соли 1996 // Ризоияти чомеа мароми мост. - Душанбе: Шарки озод, 2002. - С. 3-10;
11. Суханронии Президенти Цум^урии Точикистон Эмомалй Ра^мон дар чаласаи якуми Шурои чамъиятии Цум^урии Точикистон, 9 апрели соли 1996 // Ризоияти чомеа мароми мост. - Душанбе: Шарки озод, 2002. - С.13-18;
12. Суханронии Президенти Цум^урии Точикистон Эмомалй Ра^мон дар Шурои чамъиятии Цум^урии Точикистон, 12 ноябри соли 1997 // Ризоияти чомеа мароми мост. - Душанбе: Шарки озод, 2002. - С.13-18.
13. Суханронии Президенти Цум^урии Точикистон Эмомалй Ра^мон дар Мачлиси Муассисони Харакати ва^дати миллй ва э%ёи Точикистон// Харакати ва^дати миллй ва э%ёи Точикистон. -Душанбе, 1997. - С. 8-16.
14. Суханронии Президенти Цум^урии Точикистон Эмомалй Ра^мон дар Мачлиси Шурои чамъиятй, 13 октябри соли 1998 //Харакати ва^дати миллй ва э%ёи Точикистон. - Душанбе, 1998. - С. 18- 35.
15. Суханронии Президенти Цум^урии Точикистон Эмомалй Ра^мон дар чаласаи Шурои чамъиятй бахшида ба солгарди сеюми имзои «Ах,дномаи ризоияти чомеаи Точикистон», 11 марти соли 1999 //Харакати ва^дати миллй ва эх,ёи Точикистон. - Душанбе, 1999. - С. 23- 29.
16. Суханронии Президенти Цум^урии Точикистон Эмомалй Ра^мон, Раиси Шурои чамъиятии Цум^урии Точикистон Эмомалй Ра^мон дар чаласаи Шурои чамъиятии Цум^урии Точикистон, 11 марти соли 2002 // Харакати ва^дати миллй ва э%ёи Точикистон. - Душанбе, 2002. - С. 29- 37.
17. Суханронии Президенти Цум^урии Точикистон Эмомалй Ра^мон дар чаласаи гайри навбатии Шурои чамъиятй, 4 декабри соли 2009 // Цум^урият. - 5 декабр.
18. Суханронии Президенти Цум^урии Точикистон Эмомалй Ра^мон х,ангоми вохурй бо чавонони лаёкатманд, 16 майи соли 1998 // Эмомалй Ра^мон. Цавонон- созандагони фардои чомеа. -Душанбе, 2008. - С. 75-136.
19. Суханронии Президенти Цум^урии Точикистон Эмомалй Ра^мон дар цузури намояндагони созмощои гайрщукуматй // Бюлетени Шурои чамъиятии Цум^урии Точикистон. - 2002.- № 2. -С. 39- 74.
20. Суханронии Президенти Цум^урии Точикистон Эмомалй Ра^мон дар мулокот бо намояндагони чавони мамлакат, 21 майи соли 2005 // Эмомалй Рацмон. Цавонон- созандагони фардои чомеа. -Душанбе, 2008. - С. 137- 200.
21. Суханронии Президенти Цум^урии Точикистон Эмомалй Ра^мон дар чашни 70-солагии ДДТТ ба номи Абуалй ибни Сино дар ш. Душанбе 20 ноябри соли 2009 // Цум^урият. - Душанбе, 24 ноябри соли 2009, №13.
22. Суханронии Президенти Цум^урии Тоцикистон Эмомалй Ра^мон дар вохурй бо а^ли илму маориф доир ба соли маориф ва фарщнги техники, 23 декабри соли 2009// Цум^урият. - Душанбе, 26 декабри соли 2009, № 9.
23. Суханронии Президенти Цумхурии Тоцикистон Эмомали Ра^мон дар маросими огози сохтмони майдони варзишии ша^ри Хуцанд, 15 июни соли 2007 // Эмомали Ра^мон. Цавонон - созандагони фардои цомеа. - Душанбе, 2008. - С.201- 212.
24. Суханронии Президенти Цумхурии Тоцикистон Эмомали Ра^мон дар мулоцот бо намояндагони занони мамлакат, 7 марти соли 2008 // Цум^урият. - Душанбе, 10 марти соли 2008.
25. Суханронии Президенти Цум^урии Тоцикистон Эмомали Ра^мон дар Анцумани якуми цавонони Тоцикистон, 17 марти соли 1994 // Эмомали Ра^мон. Цавонон- созандагони фардои цомеа. -Душанбе, 2008. - С.23- 38.
26. Суханронии Президенти Цум^урии Тоцикистон Эмомали Ра^мон дар мацлиси ботантана ба ифтихори цашни 100- солагии зодрузи Бобоцон Гафуров дар Душанбе 24 декабри соли 2008 // Цум^урият. - Душанбе, 25 декабри соли 2008, № 42.
27. Суханронии Президенти Цум^урии Тоцикистон Эмомали Ра^мон дар вохури бо омузгорон ва донишцуёни муассисацои та^силоти олии касби дар Донишгоци давлатии тицорати Тоцикистон 1 сентябри соли 2009 // Цум^урият. - Душанбе, 3 сентябри соли 2009, № 11.
28. Суханронии Президенти Цум^урии Тоцикистон Эмомали Ра^мон дар Конфронси сеюми умумица^онй бахшида ба проблемами ицлим. Женева, 3 сентябри соли 2009 // Цум^урият. -Душанбе, 5 сентябри соли 2009, № 19.
29. Суханронии Президенти Цум^урии Тоцикистон Эмомали Ра^мон ба муносибати 15-умин солгарди цабули Конститутсия (Сарцонун)-и Цум^урии Тоцикистон, 5 ноябри соли 2009 // Цум^урият. - Душанбе, 10 ноябри соли 2009, № 18.
30. Эмомали Ра^мон. Тоцикистон: дах, соли истицлолият, ва^дати милли ва бунёдкори. Ц. 1-3. -Душанбе: Ирфон, 2001. - 702 с.
31. Эмомали Рацмон. Бист цадами созанда. Аз таърихи таъсиси Хцзби Халции Демократии Тоцикистон (Ба истицболи 20- солагии таъсиси Хцзби Халции Демократии Тоцикистон). -Душанбе: Эр-граф, 2014. - 312 с.
