Научная статья на тему 'ҚОРАҚАЛПОҚ СУР НАСЛЛИ ҚЎЧҚОРЛАРНИНГ РЕПРОДУКТИВ ХУСУСИЯТЛАРИ'

ҚОРАҚАЛПОҚ СУР НАСЛЛИ ҚЎЧҚОРЛАРНИНГ РЕПРОДУКТИВ ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Энергетика и рациональное природопользование»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
кунлик режими / физиологик етуклик / қуюккан совлиқ / жинсий фаоллиги / резистентлиги.

Аннотация научной статьи по энергетике и рациональному природопользованию, автор научной работы — Парманова Дилноза Мавлановна

Мақолада қорақалпоқ сур наслли қўчқорларнинг сунъий уруғлантириш мавсумида кунлик режими, репродуктив (қўчқорларнинг жинсий фаоллиги, қўчқорларнинг сперма кўрсаткичлари) хусусиятлари келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ҚОРАҚАЛПОҚ СУР НАСЛЛИ ҚЎЧҚОРЛАРНИНГ РЕПРОДУКТИВ ХУСУСИЯТЛАРИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

УДК 636.083.33

ЦОРАЦАЛПОЦ СУР НАСЛЛИ ЦУЧЦОРЛАРНИНГ РЕПРОДУКТИВ ХУСУСИЯТЛАРИ

Парманова Дилноза Мавлановна

K.x^^^(PhD), катта илмий ходим Чорвачилик ва паррандачилик илмий-тадкикот

институти https://doi.org/10.5281/zenodo.13854499 Аннотация. Мацолада цорацалпоц сур наслли цучцорларнинг сунъий уруглантириш мавсумида кунлик режими, репродуктив (цучцорларнинг жинсий фаоллиги, цучцорларнинг сперма курсаткичлари) хусусиятлари келтирилган.

Калит сузлар: кунлик режими, физиологик етуклик, цуюккан совлиц, жинсий фаоллиги, резистентлиги.

Аннотация. В статье описан режим дня, репродуктивный (половая активность баранов, подсчет сперматозоидов баранов) в сезон искусственного осеменения каракалпакских суррам.

Abstract. The article describes the daily routine, reproductive (sexual activity of rams, sperm counts of rams) during the artificial insemination season of Karakalpak sur rams.

Кириш. ^оракулчилик тармоклари ривожида озука базаси ва тугри озиклантириш мухим ахамият касб этади. Бунда озукалардан унумли фойдаланиш хазмланишни яхшилаш, махсулдорликни оширишда мухим ахдмият касб етади. А.А.Нурматов, Б.Д.Аллашов, Ш.Жабборов, И.Рустамова, Ш.Турсуновлар таъкидлашларича корамоллларни Кореянинг ТМР технологияси билан бокиш озука самарадорлигини ошириш ва шу билан бирга махсулдорликни ошишига олиб келади. Б.Д.Аллашов, М.Х.Зулфикоров, Ф.Тореевлар томонидан сув танкислиги ва шурланишга бардошли озука экини булган кашкарбеданинг "^ибрай" навини бошокли экинлар билан турли хил меъёрларда аралаш холда етиштириш буйича илмий-тадкикот ишлари олиб борилган. Х,ар бир вариантнинг иктисодий самарадорлиги куриб чикилган ва самарали варианти аникланган. Б.Д.Аллашов, Д.О.Рахмонов, А.П.Безверховларнинг ишларида сувсиз лалми ерларда экиб етиштириш мумкин булган махсар экинининг ейилувчанлик хусусиятлари, бошка озука экинларига нисбатан афзалликлари хакида умумий маълумотлар берилган. Лалми ерларда махсар етиштириш тахлили асосида унинг бошка ем-хашак ва мойли экинларга нисбатан афзалликлари асослаб берилган. Сув танкис ва шурланган ерларда озука базасини яхшилаш максадида М.И.Аннаева, Ф.Н.Тореев, М.М.Якубов, Б.Д.Аллашов, Н.Мавлоновалар томонидан кашкарбедани етиштириш агротехнологиясини ишлаб чикиш буйича тадкикотлар олиб борилган. Тадкикотларда шурланган ерларда кашкарбеда бедага нисбатан юкори хосил бериши аникланган. И.Хафизов, БДахрамонов, С.Исамухаммедов., А.Хафизовнинг (2022) маълумотларига кура, озиклантириш омили кишлок хужалик хайвонларини махсулдорлиги оширишда мухим ахамиятга эга булиб, беда усимлиги, маккажухори ва оралик экинлардан тайёрланган пичан, силос хамда сенаж асосий озукалардан хисобланади. Соха олимлари А. Нурматов, И.Хафизовларнинг (2024) фикрича, корабайир зот отларига макбул озиклантириш шароитини яратиш, уларни насл ва ишчанлик хусусиятларини яхшилайди.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

Тадкикотлар Навоий вилояти Нурота туманида «Истиклол коракул наслчилик» маъсулияти чекланган жамиятида ишлаб чикилган схема асосида утказилган.

Тадкикот объекти килиб коракалпок сурига мансуб булган яримдоира калам гул типидаги элита ва 1-синф коракул кучкорлари олинган.

^оракул куйларини сунъий кочиришни тугри ташкил килиш учун уларни физиологик ва жинсий етуклигини х,исобга олиш, куюкишнинг бошланиш вактини, сунъий уруглантириш усуллари ва яна бир канча тадбирларни билиш жуда мух,имдир.

^уйлар 3-4 ёшга кирганда физиологик етуклик даври х,исобланиб, бу пайтда уларнингг мах,сулдорлик курсаткичлари энг юкори даражага етади. Жинсий етуклик даври эса 6-8 ойлик давридаёк намоён булади. ^уйларни жинсий етуклик даври уларни саклаш ва озиклантириш шароитига бевосита боглик. Ургочи кузиларни жуда эрта (5-6 ойлигида) кочириш уларнинг кейинги усиши ва ривожланишига, мах,сулдорлиги ва купайиш сифатига зарарли таъсир курсатади.

Шунинг учун подада 4,0-4,5 ойлик туклилар (ургочи кузиларни) кучкорчалардан алох,ида саклади.

Тадкикот максади: ^оракалпок сур наслли кузилар олиш учун наслли кучкорларни сунъий уруг олиш учун тайёрлаш, кучкорларнинг жинсий фаоллиги ва сунъий кинга урганувчанлик ёши, кучкорларнинг сперма курсаткичлари аникланилди.

Тадкикотдан олинган натижалар: Совликларни кочиришга тайёрлаш учун кари ва сурункали касал купайишга яроксиз совликлар пучак килиниб, подадан чикарилиб юборилди. Ветеренария -санитария ишлари, кутирга карши чумилтирилади, эмлаш ва кузги жун киркилиши утказилди. ^уйлар кузги х,осилдорлиги яхши яйловларда бокилади. Нимжон куйларга 250-300 г дан кушимча омухта ем ёки концентрат озукалар берилди. Совликлар суткасига 2-3 марта сугорилди, уларга туз ва бур бериб турилди.

^учкорлар ёзда олис яйловларда ёки хужалик якинидаги серут яйловларда асралди. Яйлов озукадан ташкари кучкорларга кушимча равишда концентрат ва минерал озукалар х,ам берилиб турилди. Х,ар бир бош кучкорга суткасига 600-700 г арпа, 200 г кунжара, 10 г туз ва 10 г суяк уни берилди. уруглантиришга 30-35 кун колганда наслдор кучкорлар аста-секин уруглантириш пунктига хдйдаб келтирилди. 20-25 кун колганда улар кучайтирилган меъёрга утказилди, бу меъёр улар тирик вазни ва уруглантирадиган совлик микдорига мослаб тузилди.

Сифатли беда пичани -3,0-4,0 кг Сабзи ва илдизмевалар -0,5-1,0 кг Сули ёки арпа ёрмаси -2,0-1,5 кг ^аймоги олинган сут -1,5-2,0 л Товук тухуми -1-3 дона Суяк уни ёки бур -8-16 г Ош тузи -10 г

1-жадвал

Сунъий уруFлантириш мавсумида кучкорларни кунлик режими

Соат 04:00 дан -05:00 гача Сифатли беда пичани, сабзи ва илдизмевалар, сули ёки арпа ёрмаси, каймоги олинган сут, товук тухуми, суяк уни ёки бур, ош тузи

Соат 05:00 дан -07:00 гача Утлатилади

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" SEPTEMBER 26-27, 2024

CoaT 07:00 gaH -11:00 rana YpyF onuHagu

CoaT 11:00 gaH -12:00 rana CyFopunagu, cu^axnu 6ega nuHaHH, ca63H Ba ungu3MeBanap, cynu ëKH apna ëpMacu, KaHMOFH onHHraH cyT, TOByK TyxyMH, cym yHH ëKH 6yp, om Ty3H

CoaT 12:00 gaH -15:00 rana ^aM ongupunagu

CoaT 15:00 gaH -17:00 rana CyFopunagu, yTnaTunagu

CoaT 17:00 gaH -18:00 rana TaKpopuH KOHupum ynyH ypyF onuHagu

CoaT 18:00 gaH -19:00 rana nuHaH 6epunagu

CoaT 19:00 gaH -04:00 rana YTnaTunagu, gaM ongupunagu

^yroKKaH coBnuKnapHH HCKa6 TonyBHH KyHKopnap ëpgaMHga a^parangu.

^ynrçopnapgaH ^oßganaHum MaBcyMHH 6ynraHnurH ca6a6nu cyHtuH ypyFnaHTupum 6omnaHHmugaH 1-1,5 oh ongHH ynapHH upFHmra (nonumra) ypraTungu Ba cnepMacuHHHr CH^aTH TeKmupu6 Kypungu.

TagKHKOTnap gaBOMuga KyHKopnapHHHr ähhchh ^aonnuru ypraHHnu6, onHHraH HaTH^anap KyHugaru 2-:®agBanga 6aëH KHnuHraH.

2-^agBa.

^ynrçop.apHHHr /khhchï ((ao.i.nirii

rypy^.ap n ^HHCHH ((aO.I.IIiriIHHHr HaMOëH öy.Hmn CyHtHÏ KHHra ypraHHm

5,5 oiï.ihk 6,5 oï.hk 5,5 oï.hk 6,5 oï.hk

n % n % n % n %

Ha3opaT 15 6 40,0 10 66,7 2 13,3 6 40,0

Ta^pu6a 15 11 73,3 13 86,7 5 33,3 13 86,7

^agBan MatnyMOTnapu myHH KypcaTaguKH, 5,5 oHnuK ëmgaru Ha3opaT rypyxu KyHKopnapuga ^hhchh ^aonnuK 40% hh, Ta^pu6a rypyxuga 73,3% hh TamKHn KHnu6, Ha3opaT rypy^ura HHc6aTaH 33,3% roKopu KypcaTKHHnapHH KaHg этнmгaн. 6,5 oHnuK ëmgaru x,aßBOHnapga rorçopu ^hhchh ^aonnuK Ta^pu6a rypyxuga Ky3aTunu6, Ha3opaT rypyxura HHc6aTaH 20,0% roKopu 6ynumu Ky3aTHnraH. ^aMBOHnapHH eTapnu gapa^aga O3yKa эneмeнтnapн 6unaH TatMHHnam ynapHHHr $H3HonorHK xycycuaTnapuHH Metëpga 6ynumHHH TatMHHnamu Ba ^hhchh ^aonnHK KypcaTKHHHHH roKopu 6ynumura ca6a6 6ynraH.

^yHKopnapHHHr 5,5 oHnuK ëm gaBpuga cyHtuH KHHra ypraHHm KypcaKHHH Ha3opaT rypy^uga 13,3% hh, Ta^pu6a rypyxuga 33,3% hh TamKHn этгaн. Ta^pu6a rypyx,HHHHr ycTyHnuK KypcaTKHHH 20% hh TamKHn этгaн. 6,5 oHnuK ëm gaBpuga ym6y KypcaTKHH 6yHHHa Ta^pu6a rypy^HHHHr ycTyHnuK KypcaTKHHH 46,7% hh TamKHn этнmн Ky3aTHnraH.

TagKHKOTnap gaBOMuga KyHKopnapHHHr cnepMa cu^aTH KypcaTKHHnapu ypraHunu6, HaTH^anap 3-^agBanga KenTupunraH.

3-^agBa.

^ynrçop.apHHHr cnepMa KypcaTKHH.apu n=5

KypcaTKHH.ap 6,5-7,0 OÏ.HK 7,5-8,0 OÏ.HK 17,5-18,0 oï.HK

Ha3opaT Ta^puöa Ha3opaT Ta^puöa Ha3opaT Ta^puöa

Xa^MH, Mn 0,58±0,05 0,69±0,02 0,75±0,07 1,22±0,06 0,98±0,09 1,46±0,12

3uHnurH Ba ^aonnuru C-0,7 C-0,9 C-0,8 r-0,9 r-0,8 r-0,9

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" SEPTEMBER 26-27, 2024

Концентрацияси, млрд/мл 1,69±0,06 1,78±0,10 1,84±0,19 2,19±0,14 2,17±0,22 3,08±0,18

Эякулянтдаги сперматозоидлар сони, млрд 0,98±0,07 1,22±0,08 1,36±0,11 2,67±0,14 2,13±0,14 4,49±0,09

Тирик сперма, % 68,6 83,4 66,8 87,0 72,4 87,3

Резистентлиги, минг 25,2±0,37 31,0±0,58 33,6±0,40 41,4±0,38 36,4±0,60 47,3±0,53

Жадвал маълумотлари шуни курсатадики, кучкорлардан олинган сперманинг хажми барча ёш даврларида хам тажриба гурухи кучкорларининг курсаткичи назорат гурухи кучкорлариникига нисбатан юкори булиши кузатилди. Аникланган устунлик курсаткичи тегишли равишда 0,11; 0,47 ва 0,48 мл ни ташкил этган. Сперманинг зичлиги ва фаоллиги буйича олинган маълумотлар тажриба гурухи кучкорларининг курсаткичи юкори булишини курсатмокда. Сперманинг концетрацияси буйича тажриба гурухининг устунлик курсаткичи 0,09; 0,320,91 млрд/мл ни ташкил этган. Тажриба гурухидаги кучкорлар бошка курсаткичлар буйича хам назорат гурухидаги кучкорларга нисбатан юкори натижаларни кайд этишган. Спермадаги тирик сперматазоидлар буйича олинган маълумотлар 6,5-7,0 ойлик ёш даврида 14,8%, 7,5-8,0 ойлик ёш даврида 20,2% ва 17,5-18 ойлик ёш даврида 14,9% тажриба гурухи кучкорларининг курсаткичлари юкорилигини курсатди.

ХУЛОСА

Адир шароитида коракалпок сур наслли кузиларни олишда насл учун фойдаланилаётган кучкорларнинг меъёр асосида озикланишини таъминлаш ва уруглантириш ёшини хисобга олишни, наслли коракалпок сур кучкорларни адир шароитида озиклантириш билан бир каторда кушимча озукалар билан таъминлашни тавсия киламиз.

REFERENCES

1. Абдуваитов Ш.А. Влияние различного уровня кормления и живую массу и экстерьерные показатели племенных каракульских баранчиков черной и серой окрасок. Сб. Научн. Тр. ВНИИК. Ташкент, 1979. Вып. 10. С. 67-74

2. Абдурахманов А.Н., Исмаилов М.Ш., Бобокулов Н.А. ^оракул куйлари сут махсулдорлигининг кузиларнинг усиш сурати билан богликлиги. Чул-яйлов чорвачилиги генофондидан экологик жихатдан мутаносиб фойдаланиш муаммолари. Республика илмий-амалий конференциясининг материаллари. Самарканд. 2010. 20 август. 13-14 бетлар.

3. Айбазов М.М., Мамонтова Т.В., Сеитов М.С. Повышение результативности осеменения овец криоконсервированной спермой. Сельскохозяйственный журнал, vol. 1, №10, 2017, С. 28-34.

4. Аллашов Б.Д., Рахмонов Д.О., Безверхов А.П. Использование сафлора в качестве нетрадиционной кормовой культуры. Ж.// Главный агроном. Россия № 6. 2019. 2019:6.

5. Аллашов Б.Д, Жамолов С.Е, Жураева Д.Р. Сувсизликка ва иссикка чидамли булган озукабоп экинларнинг хорижий нав ёки намуналарини танлаш. Ж. Science and innovation. Special Issue 8. 285-296 б.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" SEPTEMBER 26-27, 2024

6. Бобокулов Н.А., Попова В.В., Ибрагимов Ж.Х., Рафиев Б.Х., Парманова Д.М., Хатамов А.Х. Озука блокларини тайёрлаш технологияси ва улардан коракулчиликда фойдаланиш. Самарканд 2016., 28 б.

7. Бобокулов Н.А., Попова В.В., Исмаилов М.Ш., Рафиев Б.Х., Парманова Д.М.. Фермер хужаликлари шароитида коракул куйларини озиклантириш ва саклашнинг табиатни мухофазаловчи технологияси. Самарканд 2014 й. 30 б.

8. Зокиров М., Валиев У., Ширинбоев Ш. ^оракулчилик. Тошкент. "Укитувчи" 1983 й. 252-273 б.

9. Нурматов А.А., Хафизов И.И., Хафизов А.И., Карибаева Д..Скороспелость жеребят карабаирский породы и их помесей с фризской породой. Материалы конференции:Актуальные вопросы совершенствование технологии производства и переработки продукции сельского хозяйства. Мосоловские чтения. Материалы международной научно-практической конференции. Марийский НИИС/Х-фил. Фед. аг.науч.ц.р Сев.-Вос. им.Н.В.Руницкого. 2024г., № XXVI.,C 486-490.

10. Хафизов И.И., Кахрамонов Б., Исамухаммедов С., Хафизов А. Генетический потенциал карабаирской породы. Материалы конференции: Материалы международной конференции "Эффективные методы управления селекционно-племенным процессом в табунном коневодстве". Министерства науки и вышего образование Республик Казахстан, Торойгыров Университет "., Казахстан, Павлодар, 2022 г., С. 124-128.

11. B.D.Allashov, M.X.Zulfikarov, F.Toreev. Effective agrotechnology for cultivation of forage crops. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science 614 (1), 012159

12. M.I.Annaeva, F.N.Toreev, M.M.Yakubov, B.D.Allashov, N. Mavlonova. Agrotechnology of Melilotus albus cultivation in saline area. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science 614 (1), 012170

13. B.Amanturdiev, B.Allashov, F.Toreev, N.Khudoyberdiev, U.Beknaev. Investigating stimulated ripening indicators of longbeak rattlebox (Crotalaria) planted in the coasts of the Aral Sea. E3S Web of Conferences, 2023, 421, 01001

14. A.A.Nurmatov, B.D.Allashov, Sh.Sh.Jabborov, I.Rustamova, Sh.Tursunov. Feeding farm animals based on the new innovative total mixed ration (TMR) technology. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science. 2020/12/1. 614 (1), 012161

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.