Научная статья на тему 'ҚОРАҚАЛПОҒИСТОНШАРОИТИДА SAMBUCUSNIGRAL.ДОРИВОР ЎСИМЛИГИНИНГ ИНТРОДУКЦИЯСИ ВА АҲАМИЯТИ'

ҚОРАҚАЛПОҒИСТОНШАРОИТИДА SAMBUCUSNIGRAL.ДОРИВОР ЎСИМЛИГИНИНГ ИНТРОДУКЦИЯСИ ВА АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Биологические науки»

CC BY
4
1
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Қорақалпоғистон шароитида / Sambucus nigra L. / доривор ўсимлик / интродукция / аҳамияти

Аннотация научной статьи по биологическим наукам, автор научной работы —

Мазкур иш Sambucus nigra L. (Бузина черная) ўсимлигининг Нукус шаҳри шароитига иқлимлаштирилишига боғлиқ ўтказилган тадқиқотлар натижасига бағишланган. Ўзбекистоннинг, жумладан, Қорақалпоғистоннинг турли иқлим ва тупроқ шароитларига мос ўсимликларни танлаш ҳамда уларнинг биоэкологик хусусиятларини ва аҳамиятини ўрганиш катта амалий ва илмий аҳамият касб этади. Сабаби, Қорақалпоғистонда доривор ўсимликшуносликни ривожлантириш асосида маҳаллий фармацевтика ишлаб чиқариш тармоғини доривор ўсимликлар хом-ашёси билан таъминлаш муҳим вазифалардандир.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ҚОРАҚАЛПОҒИСТОНШАРОИТИДА SAMBUCUSNIGRAL.ДОРИВОР ЎСИМЛИГИНИНГ ИНТРОДУКЦИЯСИ ВА АҲАМИЯТИ»

CENTRAL ASIAN JOURNAL OF EDUCATION AND INNOVATION SJIF = 5.281

Central Asian Journal of

Education and Innovation

ЦОРА^АЛПОГИСТОН ШАРОИТИДА SAMBUCUSNIGRAL-ДОРИВОР усимлигининг ИНТРОДУКЦИЯСИ ВА АХДМИЯТИ

Сапарниязова Гулчехра

Корацалпогистон цишлоц хужалиги ва агротехнологиялар институти талабаси Матжанова Холида Узбекистон Республикаси фанлар академияси Корацалпогистон булими табиий фанлар илмий тадцицот институти лаборатория

мудири, доцент https://doi.org/10.5281/zenodo.11656978

ARTICLE INFO

ABSTRACT

Qabul qilindi: 05-June 2024 yil Ma'qullandi: 10- June 2024 yil Nashr qilindi: 14- June 2024 yil

KEY WORDS

Цорацалпогистон шароитида, Sambucus nigra L., доривор усимлик, интродукция,

ауамияти

Мазкур иш Sambucus nigra L. (Бузина черная) усимлигининг Нукус шаури шароитига ицлимлаштирилишига боглиц утказилган тадцицотлар натижасига багишланган. Узбекистоннинг, жумладан, Цорацалпогистоннинг турли ицлим ва тупроц шароитларига мос усимликларни танлаш уамда уларнинг биоэкологик хусусиятларини ва ащмиятини урганиш катта амалий ва илмий ауамият касб этади. Сабаби, Цорацалпогистонда доривор усимликшуносликни ривожлантириш асосида мауаллий фармацевтика ишлаб чицариш тармогини доривор усимликлар хом-ашёси билан таъминлаш мууим вазифалардандир..

Узбекистоннинг, жумладан, Корацалпогистоннинг турли ицлим ва тупроц шароитларига мос усимликларни танлаш х,амда уларнинг биоэкологик хусусиятларини урганиш катта амалий ва илмий ах,амиятга эгадир. Сабаби, Корацалпогистонда доривор усимликшуносликни ривожлантириш, мах,аллий фармацевтика ишлаб чицариш тармогини янги ва истицболли доривор усимликлар хом-ашёси билан таъминлаш борасида Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 10 апрелда цабул цилинган "Ёввойи х,олда усувчи доривор усимликларни мух,офаза цилиш, маданий х,олда етиштириш, цайта ишлаш ва мавжуд ресурслардан оцилона фойдаланиш чора-тадбирлари тугрисида"ги Карори цабул цилиндики, бу царорлар ижросини таъминлаш жуда долзарб муамоларни х,ал цилишга багишланган. Республикада барцарор ривожланиш, доривор усимликларнинг ицлимлаштирилиши ва интродукция муаммолари тугрисида куплаб илмий тадцицотлар амалга оширилган дастурий чора тадбирлар асосида Корацалпогистон шароитида истицболли доривор усимликларнинг биоэкологик хусусиятларини урганиш, доривор усимликшуносликни ривожлантириш ва мах,аллий фармацевтика ишлаб чицариш тармогини янги истицболли турлар билан таъминлаш борасида мух,им натижаларга эришилмоцда. Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегиясида

"цишлок; хужалиги мах,сулотлари, доривор гиёх,лар ва усимликлар, мах,аллий табиий минерал-хом ашё ресурсларини ;айта ишлаш асосида саноат мах,сулотлари ишлаб чи;ариш, шунингдек, истеъмол товарларини ишлаб чи;ариш" буйича ани; вазифалар белгиланган. Ю;оридаги вазифалардан келиб чи;иб, исти;болли доривор усимликларни интродукция ;илиш ва уларнинг биоэкологик хусусиятларини урганиш, интродукцион бах,олаш усулларини ишлаб чи;иш катта долзарб вазифадир.

Тад;и;от объектисифатида 2018 йил бах,орда Тошкент Ботаника богидан келтирилган ва Нукус шах,рида маданий экин майдонига ут;азилган Sambucus nigra L. (Бузина черная) - маржондарахт усимлиги хизмат ;илди.

Sambucus nigra L. - маржондарахт буйи 2-3 м (5-6 м) булган, кичик дарахт куринишига эга бута. То; патсимон, 5-7 тадан ланцетсимон, уткир учли ва аррасимон четли барглари пояда ;арама-;арши жойлашади. Гуллари майда, ;аймо;ранг-о;, хушбуй, ;ал;онсимон тупгулга йигилган. Июнь ойининг охири - июль ойининг бошларида - бир ой давомида очилади. Мевалари - сиёх,ранг-;орамтир, ялтиро; уругли резавор мева булиб, улар сентябрь ойларида пишади ва барглари тукилгандан кейин х,ам тушмасдан ;олади (Даниленко и др., 1981).

Sambucus nigra L. - маржондарахтнинг ватани - Россиянинг Марказий Коратупро;ли европа булими булиб, Крим ва Кавказда х,ам кенг баргли, баъзан аралаш ва арчали урмонларда усади. Жуда тез усади, сояга чидамли, намлик ва тупро; унумдорлигини севади.

Маржондарахтнинг барча ;исмида биологик фаол моддалар мавжуд. Масалан, илдизларида сапонинлар, дубил моддалари, аччи; моддалар; пустлогида эфир мойи, холин, фитостеарин, ;анд, органик кислоталар, пектин ва дубил моддалари куп ми;дорда булади. Гулларида гликозидлар, самбунигрин, рутин, эфир мойи ва терпенлар са;ланади. Шунингдек, меваларида ;анд, каротин, аскорбин кислотаси, самбуцин, рутин, хризантемин, тирозин, буёвчи моддалар ва эфир мойлари куп ми;дода тупланади (Лекарственные растения ..., 1976; Турова и др., 1982).

Тиббиётда маржондарахтнинг гуллари терлатувчи, пешоб х,айдовчи, шамоллашга ;арши ва дезинфекцияловчи восита сифатида ишлатилади.

Маржондарахтниг бир неча туп кучатлари 2018 йил бах,орда Тошкент Ботаника богидан келтирилди ва Нукус шах,рида маданий экин майдонига ут;азилди. Них,оллар ва;тида сугорилиб турилди, биро; кушимча ози;лантирилмади. Нукус шах,рининг ;ах,ратон сову;ларида усимликнинг ю;ориги ;исмлари сову; уриб, бах,орда унинг пастки ;исмидан янги куртаклардан усимликликнинг усиши кузатилди. Усимлик уч йил усиши давомида гулламади. Олиб келинган 5 туп них,олдан х,озир 3 таси усмо;да.

Дунёнинг купгина мамлакатларида утказилаётган илмий тад;и;отларда антропоген омиллар таьсирида усимлик турлари ареалларининг ;ис;ариб бориши доривор усимликларнинг бутунлай йу;олишига ёки камайишига сабаб булиши кузатилмо;да. Узга флорага мансуб булган доривор усимликларни мах,аллий шароитга интродукция ;илиш, уларнинг биоэкологик хусусиятларини урганиш, купайтириш ва етиштириш усулларини ишлаб чи;иш х,озирги ва;тда, айни;са, Кора;алпогистон учун жуда ах,амиятлидир. Шу сабабли, усимликлар дунёсини мух,офаза ;илиш ва улардан о;илона фойдаланиш ва чет улка турлари х,исобига бойитиш - давр талабидир.

Исти;болли доривор усимликларни интродукция ;илиш, уларнинг биоэкологик

CENTRAL ASIAN JOURNAL OF EDUCATION AND INNOVATION SJIF = 5.281

хусусиятларини урганиш ор;али ;имматбах,о доривор усимликларнинг биологик хилма-хиллигини таъминлаш масалалари айни;са К^орацалпогистон Республикасининг кескин континентал и;лим ва х,ар хил даражада шурланган тупро;лари учун жуда долзарб масалалардан биридир.

Шунингдек, мах,аллий фармацевтика ишлаб чи;ариш тармогини доривор усимликлар билан таъминлашда мух,им натижаларга эришиш учун омил булиб хизмат ;илади.

Адабиётлар:

1. Даниленко В.С. Родионов П.В. Острые отравления растениями.—Киев: Здоровья. 1981. - 104 с.

2. Лекарственные растения и их применение. Изд. 7-е. Мн.: Наука и техника.- 1976.- 592 с.

3. Турова А.Д., Сапожникова Э.Н. Лекарственные растения СССР и их применение. -Москва «Медицина». 1982. 288 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.