Научная статья на тему 'ҚОРАҚАЛПОҒИСТОН ШАРОИТИДА ЕРЛАРНИНГ ШЎРИНИ ЮВИШ ХУСУСИЯТЛАРИ'

ҚОРАҚАЛПОҒИСТОН ШАРОИТИДА ЕРЛАРНИНГ ШЎРИНИ ЮВИШ ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Сельскохозяйственные науки»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Сублимация / ҚҚДИТИ / САНИИРИ / ПР / сунъий / капиляр / КЗУ / капитал шўр ювиш.

Аннотация научной статьи по Сельскохозяйственные науки, автор научной работы — Сайпназаров Г. У., Мамбетназаров Е. Б.

Олиб борилган кўп йиллик тадқиқотларга асосан тупроқ механик таркиби, шўрланиш даражасига боғлиқ ҳарбир 0,01 % хлорни ювиш учун гектарига 800 м3дан 1700 м3гача сув сарфланиши аниқланган. Бу меъёрни ҳозирги доимий сув танқислиги шароитида беришнинг хеч ҳам иложи йўқ. Шунинг учун шўр ювишнинг самарадорлигини оширишда кузда шўр ювишдан олдин (навбатлаб бўлса ҳам) гектарига 20-30 т ҳисобидан маҳаллий уғит берилиб, хайдалиши зарур.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по Сельскохозяйственные науки , автор научной работы — Сайпназаров Г. У., Мамбетназаров Е. Б.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ҚОРАҚАЛПОҒИСТОН ШАРОИТИДА ЕРЛАРНИНГ ШЎРИНИ ЮВИШ ХУСУСИЯТЛАРИ»

é

ш

UIF = 8.1 | SJIF = 7.899

www.in-academy.uz

ARTICLE INFO

ЦОРА^АЛПОГИСТОН ШАРОИТИДА ЕРЛАРНИНГ ШУРИНИ ЮВИШ ХУСУСИЯТЛАРИ Сайпназаров Г.У. К.ф.н. Мамбетназаров Е.Б. К.ф.ф.Д (PhD)

Корацалпогистон дехцончилик илмий тадцицот институти https://doi.org/10.5281/zenodo.10780727

ABSTRACT

Received: 24th February 2024 Accepted: 28th February 2024 Online: 29th February 2024

KEYWORDS Сублимация, ЦКДИТИ,

САНИИРИ, ПР, сунъий, капиляр, КЗУ, капитал шур ювиш.

Олиб борилган куп йиллик тадцицотларга асосан тупроц механик таркиби, шурланиш даражасига боглицуарбир 0,01 % хлорни ювишучун гектарига 800 м3 дан 1700 м3 гача сув сарфланиши аницланган. Бу меъёрни уозирги доимий сув танцислиги шароитида беришнинг хеч %ам иложи йуц. Шунинг учун шур ювишнинг самарадорлигини оширишда кузда шур ювишдан олдин (навбатлаб булса %ам) гектарига 2030 т щсобидан мауаллий угит берилиб, хайдалиши зарур.

Кейинги йилларда Амударё сув мицдори камайиши кутилмоцда. Шундан хулоса чицариб мавжуд сув ресурсларидан тежаб фойдаланиш усулларини ишлаб чициш хамда уларни цишлоц хужалигида ишлаб чицаришга жорий этиш асосий муаммолардан хисобланади. Бунда тадбирларни ишлаб чицишда албатта хар йилда кутиладиган сув мицдорини хисобга олиш (башорат цилиш) лозим, сабаби сув куп йиллар билан кам йиллар цатори икки-уч йил давомида алмашиб турган. Шунида таъкидлаш керак, сув куп булган йиллар сони 3-4 йилгача давом этмаган.

ККДИТИ ва САНИИРИ да утказилган да тадцицотларида ерларнинг шурини ювиш куз ва цишда тупроц цатлами яхламасдан олдин утказиш мацбуллиги аницланган. Чунки, бу даврда сизот сувлари сатхи энг пастга тушади, тупроц бетидан бугланиш кам булади ва тупроц хисобий цатлами сифатли ювилади. Унда бахорги ювишга нисбатан куп хосил олинган. Унинг вацтини кечиктириш Корацалпогистон шароитида шур ювиш самарадорлигининг пасайишига олиб келади. Тупроц цатлами тула яхлагандан кейин берилган сувнинг 60-70 % и далада хосил булган муз юзасидан хавога бугланиб кетади (буни илм-фанда сублимация дейилади, яъни муз бетидан бугланиш) ва цолган 30-40 % и тупроцдаги тузлар тула ювилишига камлик цилади. Берилган сув тупроц яхлаш цатламига чимилмайди (тупроц бетида муз хосил булади). Хисобий цатламдаги (0-100 см) тупроц туз ва намлик режими узгармайди (бу САНИИРИ нинг куп йиллик дала тадцицотларида курсатиб утилган).

Кузда ер хайдалгандан кейин тупроц яхлаганда, берилган сувнинг цисман самарадорлигига айницса, енгил таркибдаги тупроцларда эришиш мумкин.

EURASIAN JOURNAL OF ACADEMIC RESEARCH

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.1 | SJIF = 7.899 www.in-academy.uz

fflyp roBumHHHr hkkhhhh ;hcmh (yMyMHfi Me^ëpHHHr 30 %) 6ax,opga Tynpo; ax^arnH TyraraHgaH cyHr 6epu.ca, энг axmu HaTH^a 6epagu. fflyp WBHmHH öhphhhh HaBÖaTga cyFopum TapMo;.apura a^hh, ro;opu yHyMgop.H ep.apga yTKa3Hm Ma;cagra MyBo^u; 6y.agu. By aH^aHaBHfi ycy.ga Tynpo;garu Ty3.ap HaM.HK afi.aHHmugaH (afi.aHMa 3aH^up) hh;h6 KeTMafigu, $a;aT ycHM.HK H.gu3 ;aT.aMHgaH nacTra Tymagu, 6ax,opga эca 6yF.aHum HaTH^acuga Kanu.Ap HafiHa.ap ëpgaMHga KyTapu.HÖ Tynpo; ro3acura HH;agH. fflyHHHr yHyH 6a^3H xp.aT.apga myp.aHraH ep.apHH ;afiTa THK.am yHyH KymHMHa BocHTa cH^aTuga mypra HugaM.H ycHM.HK.apHH экнm TaBCHA ;H.HHagu.

YMyMaH o.raHga myp.aHraH Tynpo;.apHH yHTa ycy. 6u.aH ;afiTa THK.am MyMKHH:

Bhphhmh ycy.fl-Ty3.apHH ycuM.HK.ap H.gH3ura HucöaTaH nacTga ^ofi.amraH Tynpo; ;aT.aM.apura roBHÖ roöopum 6y.u6, 6yHra myp roBHm HaTH^acuga эpнmнm MyMKHH.

Hkkhhhh ycy^-opTH;Ha Ty3.ap roBH.agu Ba afiHH nafiTga y.ap cyH^ufi Ko..eKTop-30Byp TapMo;.apu ëpgaMHga ga.a HerapacugaH Tam;apura HH;apu6 Tam.aHagu.

Yhhhhh ycy^-ycuM.HK.ap Tynpo; xpcu.gop ;aT.aMHgaru Ty3.apHH roBHÖ roöopum эмac, 6a.KH 6yHgafi Ty3.apHH nacTru ;aT.aM.apra, aihh y.apHH ycuM.HK.apra 3apap eTKa3MafiguraH Hy;yp.HKra fiHFHm Ba ca;.amHH Ha3apga TyTagu.

By Ta^KHg.aHraH ycy..apga Ky3 Ba ;um ofi.apuga myp roBHm yTKa3H.raHga Ty3.ap Tynpo; nacTKH ;aT.aMHra Tymagu Ba x,apopaT nacT.uru Ty^afi.H 6yF.aHHm KaMafiagu, Ty3.ap ep ro3acura ;afiTa HH;Mafigu. Baxppru myp roBHmga 6y Ty3.ap эpн6 6yF.aHHmu caöaöugaH ro;opura ;afiTa KyTapu.uö HH;agu Ba eM-xamaK экнн.apннн eTHmTupum HaTH^acuga y.ap afi.aHHmgaH HH;agu.

X,o3Hpru gaBpga Tynpo; mypuHH roBHm myp.aHHmra ;apmu acocufi BocHTa x,Hco6.aHHmu Ma^.yM. fflyp roBum ^apaëHH Tynpo;garu opTH;Ha Ty3.apHH KaMafiTHpumHHHr AroHa ycy.ugup Ba y Tynpo; myp.aHHm gapa^acura ;apa6 6up HeHa MapTa TaKpop.aHagu. fflyp roBumHH yTKa3HmgaH o.gHH ga.a cu^aT.H xafiga.u6, TeKHc.aHagu, Ko..eKTop Ba 3oByp.ap To3a.aHagu. MaB^yg TeKHc.aHraH MafigoH.apga Tynpo; ypTa Ba KyH.H myp.aHHmga HeK o^u6, eHru.fi myp^aHraH ga^a^apga эca эгaт o^h6 mypu roBH.agu.

YpTa Ba KyH.H myp.aHHmga Tynpo; ^H3HK ^ycycuAT.apu Ba ga.aHHHr HHmaö.urura öof.h; HeK.apHHHr MafigoHH öe.ru.aHagu. Arap ga.a TeKHc HHmaö.H, ëKH 0,001 öy.ca, HeK.apHHHr MafigoHH 0,1-0,15 ra ra TeHr, arap HHmaö.HK opTH; öy.ca 0,05-0,1 ra ^uco6uga o.um MyMKHH.

AfipHM KyH.H myp.aHraH ga.a.apga MafigoH TeKHc öy.ca, HeK.ap MafigoHH 0,2-0,3 ra hh TamKH. этagн Ba 6y epga gaMÖa o.um ycy.H öu.aH Tynpo; mypu roBH.agu, HeK o.umga Map3a.ap 6a.aHg.urH 0,5 m gaH KaM 6y.Mac.HrH 3apyp. HeK.apHH K3Y-0,3, nP-0,5 no. o.rHH Map3a TeKHc.aruH 6u.aH o.um 3apyp. ^ygygHHHr ^ofi.amraH ypHHra 6of.h; Tynpo; mypHHH HoA6p-geKa6p, AHBap-^eBpa. ofi.apuga roBHm Axmu HaTH^a 6epagu.

Tynpo;HHHr myp.aHHm gapa^acuHH x,uco6ra o.raHga myp roBum hkkh xh. ycy.ga: 6up fiy.a Ba ^opufi ycy.ga yTKa3H.agu. Tynpo; KyH.H myp.aHraH MafigoH.apga mypHHHr 6up fiy.a roBH.umu Axmu HaTH^a 6epMafigu (KanHTa. myp roBHm AHrugaH y3.amTHpu.raH ep.apga yTKa3H.agu).

^opufi myp roBHmga KyH.H Ba ypTaHa myp.aHraH Tynpo;.apga myp roBHm HopMacu yHHHr MexaHHK TapKHÖH, cyB yTKa3Hm ;o6h.ath Ba ep octh cyB.apuHHHr caT^ura 6of.h;

é

Ws,

References:

1. Морозов А. Н. Параметры, принятые в моделях для расчета ВСР. http://water-salt. narod.ru/par_r_wsr.html

2. Морозов А. Н. Примеры использования моделей ВСР. http://water-salt.narod.ru/ prim_r_wsr.html

3. Van Dam J. C, Huygen J., Wesseling J. G., at al. Theory of SWAP version 2.0. DLO Winand Staring Centre, Wageningen, 1997, с. 55-65.

4. А. И. Голованов. Прогноз водно-солевого режима и расчет дренажа на орошаемых массивах. Автореф.дисс. на соискание уч. степени д.т.н., М., МГМИ, 1975, 32 с.

5. Рекс Л. М., Кирейчева Л. В. Расчёт водно-солевого режима почвогрунтов. «Хлопководство», 1976, № 1

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.