Научная статья на тему 'OPPORTUNITIES FOR MODERN DEVELOPMENT OF BLACK METALLURGY INDUSTRY IN KAZAKHSTAN WORLDWIDE TRANSFERS'

OPPORTUNITIES FOR MODERN DEVELOPMENT OF BLACK METALLURGY INDUSTRY IN KAZAKHSTAN WORLDWIDE TRANSFERS Текст научной статьи по специальности «Социальная и экономическая география»

CC BY
37
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ПРОМЫШЛЕННОСТЬ / РУДА / МЕТАЛЛУРГИЯ / ГЕОЛОГИЧЕСКИЕ ЗАПАСЫ / МЕЖДУНАРОДНОЕ РАЗДЕЛЕНИЕ ТРУДА / INDUSTRY / ORE / METALLURGY / GEOLOGICAL RESERVE / INTERNATIONAL DIVISION OF LABOR

Аннотация научной статьи по социальной и экономической географии, автор научной работы — Dosmakhov S.M., Talzhanov S.A., Zhangozhina G.M., Malaeva L.T.

В статье рассматриваются развитие черной металлургии в Казахстане и ее вхождение в международное разделения труда. Черная металлургия в настоящее время является приоритетной отраслью и способствует устойчивому развитию экономики. В данной работе исследуются методы по развитию черной металлургий. В заключении были предложены мероприятия для улучшения и развитий черной металлургий в Казахстане.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «OPPORTUNITIES FOR MODERN DEVELOPMENT OF BLACK METALLURGY INDUSTRY IN KAZAKHSTAN WORLDWIDE TRANSFERS»

Уже есть примеры самовольной застройки коттеджами территории заповедника «Столбы», что недопустимо

4) Опыт туристско-рекреационного освоения территорий с большим числом разнообразных объектов показал, что наиболее целесообразным в этом случае становится применение кластерного подхода. Следует всячески поддержать инициативу администрации и населения Майского района, планирующих создать туристско-рекреационный кластер.

Литература.

1.Астанин Д.М. Пространственная структура и познавательный туризм в Красноярском крае. Новосибирск, СГУ, 2013.- 731 с.

2.Баранов А.А. Особо охраняемые природные территории Красноярского края: метод. Пособие. Красноярск, 2004.- 240с.

3. Веденин Ю.А . Динамика территориальных рекреационных систем. - М., 1982

4.. Горячева Т.К. Рекреационные ресурсы: рекреационная сеть Красноярского края и республики Хакасия (санаторно-курортные учреждения и профилактории центральных и южных районов Красноярского края и республики Хакасия). Выпуск 1. Учебно-методическое пособие / Т.К.Горячева, В.И.Пузакова, И.В.Тропынин. - Красноярск: ВСИТ - филиал РМАТ, 2001. - 236 с.

5.Костренко О. В. Геоморфологическое строение юга Красноярского края и рекреационный потенциал территории. Научные тенденции: Архитектура, География, Геология. Сборник научных трудов, по материалам международной научно -практической конференции 26 октября 2016г. Изд. ЦНК МНИФ «общественная наука» 2016 г. стр. 13.

6.Котляров Е.А. География отдыха и туризма. Формирование и развитие территориальных рекреационных комплексов. М.: Мысль, 1978.

7.Лалетин А.А., Соколов В.А. Эколого-эконо-мическая оценка древесных ресурсов Красноярского края // Лесная таксация и лесоустройство. Международный научно-практический журнал. -2012. № 1(47). С. 111-116.

8..Мажар Л.Ю. Территориальные туристские системы. Монография. Смоленск, 2008

9.Перспективы развития туризма на территории южной агломерации Красноярского края: Доклад - СПб: Центр стратегических разработок "Северо-Запад", 2008. - 44 с.

10..Преображенский В.С. Территориальная рекреационная система как объект изучения гео-графйических наук // Известия АН СССР. Серия геогр. - М., 1977, № 2, с.5-15.

П..Романчук О.Н. Теория и практика развития экологического туризма и рекреации на ООПТ Красноярского края. Ж. «Биосферное хозяйство: теория и практика. Иркутск, 2017, № 1 (2), с. 25-29.

12..Рыжкова О.В. Методика стратегического анализа рекреационного потенциала территории (на примере Партизанского района Красноярского края) // Туризм и рекреация: фундаментальные и прикладные исследования. СПб, 2011.-с.27-29.

13. Семенова О.В., Карасев И.Е. Приоритетные виды туризма в Красноярском крае// Сб. ст. Международной научно-практической конференции. Самара, 2016, вып.1.

14.Схема территориального планирования Красноярской агломерации, выполненная ОАО «Гипрогор», СПб, 2009.

15.Схема территориального планирования Манского муниципального района Красноярского края. Красноярск, ООО «Кариатида», 2009.. ^.Туристический портал Красноярского края. - [Электронный ресурс] - режим доступа. - URL: http://kras-noyarsk-turizm. ru/

17.Цыкин Р.А., Цыкина Ж.Л., Добровольский М.И. Пещеры Красноярского края. Красноярск, 1974.

Досмахов С.М., Талжанов С.А., Жангожина Г.М., Малаева Л. Т.

атындагы Караганды мемлекетткуниверситетi, ага оцътушы Бекетов Е.А.

, к.г.н, доцент, ага оцытушы. оцытушы, Караганды, К,азацстан

ДYНИЕ ЖYЗШIК ШАРУАШЫЛЬЩТАГЫ ЦАЗАЦСТАН ЦАРА МЕТАЛЛУРГИЯ 6НЕРКЭС1БШЩ ЦАЗ1РГ1 ДАМУ MYMK^IKTEPI

SMDosmakhov, Talzhanov SA, Zhangozhina GM, L.T. Malaeva

Senior lecturer, docent, senior lecturer, teacher, Karaganda State University named after EA Buketov. Karaganda, Kazakhstan

OPPORTUNITIES FOR MODERN DEVELOPMENT OF BLACK METALLURGY INDUSTRY IN KAZAKHSTAN WORLDWIDE TRANSFERS

В статье рассматриваются развитие черной металлургии в Казахстане и ее вхождение в международное разделения труда. Черная металлургия в настоящее время является приоритетной отраслью и способствует устойчивому развитию экономики. В данной работе исследуются методы по развитию черной металлургий. В заключении были предложены мероприятия для улучшения и развитий черной металлургий в Казахстане.

Wschodnioeuropejskie Czasopismo Naukowe (East European Scientific Journal) #2(30), 2018 ЗВаШ 25

The articles are considered in the development of ferrous metallurgy in Kazakhstan and entering into the international division of labor. Black metallurgy in the present time is a priority for economic development and sustainable development. From the workshop, a method is developed by ferrous metallurgy. At the same time, it was proposed to increase the efficiency and development of ferrous metallurgy in Kazakhstan.

Ключевые слова: промышленность, руда, металлургия, геологические запасы, международное разделение труда.

Keywords: Industry, ore, metallurgy, geological reserve, international division of labor.

Экономикальщ-географияльщ зерттеулердеп аумактык,eндiрiстщ даму ^гымы б^л биологияльщ зерттеулердеп клеткальщ зерттеу децгешмен тецеспршедЮныц калыптасуыныц басты себептерi eндiрiстiц географиялык орыны,табиги жагдайлары мен табиги корлар,аткарылган кызмет салаларыныц орналасуы жэне халыктыц орналасуы мен элеуметтiк-геогpафияльщ жагдай мэселелерi коса карастырылады. Осыган сэйкес,Казакстан элеуметтiк жэне экономикалык географиясында eнеркэсiп географиясы салалары оныц жекелеген тYрлерiне жан-жакты сипаттама беру Yшiн ец алдымен eндiрiс салаларыныц к¥рылымы, к¥рамы, даму ерекшелiктерiне токталу кажет. Кдарп нарыктык экономика жагдайында

республикамыздыц даму стратегиясы негiзiнен eндiрушi енеркэсш салалары, оныц iшiнде тау-кен металлургиялык eнеркэсiбiнiц дамуымен сипатталынады.Оныц корлары мен рудалы пайдалы казбалар кен орындары б^л eндiрiс саласыныц дамуы Yшiн кешендi тYPде орналаскан. 9ндiру, eндеу, тутыну орталыктары да бiркелкi орналаскан [1, с. 46].

Кара металлургия машина жасау eнеркэсiбiнiц шишзаттык iргесiн калайтын сала болып есептеледi. Оныц к¥рамына темiр, хромит, марганец рудаларын eндiру, байыту мен агломерация, шойын корыту, болат балкыту, прокат дайындау, кара металдарды екiншi рет кайта корыту; кeмiрдi кокстеу; отка тeзiмдi косымша материалдар (флюстiк iзбес, отка тeзiмдi балшык т.б), темiрге хром, марганец косу аркылы, эртYрлi касиеп бар ферробалкытпа жэне металлургиялык б^йымдар шыгару кiредi. Б^л кYPделi технологиялык YPДiстiц негiзгi тiрегi «шойын-болат-прокат» металлургиялык eндiру циклi. Бастапкы шишзатты, отын мен энергияны, сонымен бiрге косымша материалдарды пайдаланудыц кeлемi, металлургиялык технологияныц басынан аягына дейiн eзара тыгыз байланыстылыгы жэне одан калган калдыктарды пайдага асыру сиякты ерекшелштер^ кара металлургия кэсiпорындарыныц дамуы мен орналасуына Yлкен эсер етедi. Ол Yшiн ец тиiмдi жагдайлар - шишзат, технологиялык отын, машина жэне химия, к¥рылыс eнеркэсiптерiмен байланыс жасау мумшншшп, дамыган коммуникация жYЙесi т.б. Дегенмен, б^лардыц iшiнде ец басты роль аткаратын шик1зат немесе отын. Мысалы, 1 т шойын eндiру Yшiн 1,8 - 2 т темiр рудасы, 1,5 т кокс, 0,5 т косымша материалдар керек. Сондыктан не шишзат, не отын адздерше таяу орналасады. Толык циклдi кара металлургия eнеркэсiбi eнеркэсiп аудандарыныц к¥рылуы мен дамуыныц ядросы болатын фактор болып есептеледi, м^ндай аумакта Yлкен eнеркэсiп орталыгы пайда болады,

iрi электр станция салынады, коксхимия, машина жасау кэсшорындары, вндiрiстiк жэне элеуметпк инфрак^рылым пайда болады. Казакстанныц кара металлургиясы вз шик1заты мен отын ресурстарына негiзделдi. Кара металлургия Казакстанныц экспорттык маманданган басты внеркэсш салаларыныц бiрi.

Халыкаралык географиялык ецбек бвлiнiсi жYЙесiне ену Yшiн Казакстан экономикасындагы приоритеттiк багыттар мен бэсекелеспкке кабiлеттi салаларды аныктап алу керек. Сонда гана, Yюмет тарапынан каржыландыру, отандык жэне шетелдiк инвестициялар тарту, вндiрiстiц салалык жэне территориялык к¥рылымын взгерту, вндiрiс кYштерiн орналастыру мен аумактык ^йымдастыру ^лттык жэне элемдж децгейде тиiмдi болады. Казакстан Республикасы экономикасыныц дамуы дYние жYзiлiк географиялык ецбек бвлiнiсi жYЙесiмен тыгыз байланысты. Оныц негiзгi формаларыныц бiрi - халыкаралык ецбек бвлiнiсi жэне басты максаты - элемдiк нарыкта вз вшмш экспортка шыгару, багасы шш багадан артык болатын вндiрiс салаларына мамандану аркылы экономикалык пайда табу. Ел экономикасындагы салалардыц элемдiк кабшетш зерттеу Yшiн бiрiншiден, олардыц экономикалык базасыныц децгейi мен орналасуын (компаниялар, гылыми жэне технологиялык инфрак¥рылым, ецбек ресурстары), екiншiден, IЖ9-дегi Yлесi, шишзаттык жэне шик1заттык емес экспорттагы Yлесi, всу каркыны т.б. параметрлерiне гылыми бага беру керек. Мысалы, Казакстандык маркетингпк - талдамалык зерттеу орталыгы жэне Американдык зерттеу орталыгы (SJE Austin Associates Ins (JAA)) т^жырымдары бойынша Казахстан экономикасыныц 150 саласыныц iшiнде таяу арада экономикалык потенциалы жогары 20 сала бэсекелестiкке твтеп бере алады деп корытынды шыгарады, олардыц iшiнде ежелден дамып келе жаткан кара металлургия внеркэсiбi бар [2, с 32].

ДYние жузвде темiр рудасын вндiру 1,1 млрд.т. жетп (2015 ж). Оныц квпшшк бвлiгi Азия елдерiнiц (33,4 %) Америка (28,2 %), Австралия жэне Океания (16,1 %) Yлесiне тиедг Мемлекеттер бойынша: К^тай - 28,3 %, Бразилия - 18,4 %, Австралия - 15,1%, Ресей - 7,6 %, Yндiстан - 6,9 %, АКШ - 5,5 %, Украина - 2,9 %, Канада - 3,3 %, ОАР - 3,0 %, Швеция - 1,8 %, Венесуэла - 1,5 %, Казахстан - 2,4 % (ТМД елдерi - 13,9) темiр рудасын вндiредi. Казакстан жылына 95-100 млн тоннага дейiн темiр рудасын вндiре алады; 2015 жылы Казакстан 25,4 млн.т темiр рудасын вндiрiп, дуние жYзi елдерiнiц iшiнде он бiрiншi орынга шыкты.

Казакстанда темiр рудасыныц непзп коры Костанай (Костанай темiр руда бассейш),

Караганды (Атасу - Каражал), Кызылорда (СолтYCтiк Арал бассайш), Мангыстау облыстарында шогырланган. Территорияльщ принцип бойынша темiр руда кен орындары 11 аймакка бвлiнедi: Костанай, Каркаралы, Атансор-Козган, Атасу-Каражал, Балкаш мацы, Карсакпай, Рудалык Алтай, Оцтустш Казакстан, Ертiс мацы, СолтYCтiк Арал мацы, Мацгыстау тYбегi. Темiр рудасыныц негiзгi коры Костанай аймагында орналаскан. Мунда: Соколов-Сарыбай, Аят, Лисаковск, Крржынквл, Кашар кен орындары бар. Рудадагы темiрдiц курамы 35-53%-га жетедi жэне ашык эдiспен вндiруге болады. Костанай бассейшнщ рудасы квп компоненттен тирады. Онда фосфордыц к¥рамы (Кашарда - 0,22%, Соколов-Сарыбайда - 13, Коржынквлде - 0,05, кYкiрт (2,5 %-га дейiн), ваннадий, мыс, коргасын, никель, кадмий, титан жэне т.б. кездеседг Ягни руданы кешендi жолмен вцдеп, темiрден баска, тYCтi металдар вндiруге болады. Казiргi уакытта одан ^юрт кышкылы, фосфор тыцайткышы, тYCтi жэне сирек металдар, глинозем, курылыс материалдары шыгарыла бастады. Темiр-фосфорит рудасы кен орнына Аят жатады. Онда темiрдiц курамы 37%-га жетедi. Будан баска ^юрт, титан, ваннадий, мышьяк, марганец, никель, хром, мырыш, мыс, кобальт кездеседг Ал, Лисаковск кен орыны внiмiнiц курамында темiр 44%, кремний -17-37, фосфор - 0,62, ^юрт - 0,04, кальций мен магний тотыгы - 1 % болады. 9ндiрiлген рудалар байытуды кажет етед^

Костанай облысында Тобыл темiр жол станциясыныц оцтYCтiгiнде Сор, оцтустш-шыгысында Шатырквл кен орындары ашылган. внеркэсштж коры бiрiншiсiнде 60 млн.т, ешншганде 78 млн.т-га багаланган, рудадагы темiрдiц курамы 50 %-га дейiн жетед^ Будан баска Алешинск, Бенкалы, Ломоносов кен орындары бар. Муныц бэрi - Торгай темiр рудасы бассейнш курайды, ол элi жете зерттелмеген жэне внеркэсiптiк пайдалануга берiлген жок.

Казiргi уакытта елiмiздiц 90 % темiр рудасын Костанай темiр руда бассейш вндiредi. Оныц iшiнде «Соколов - Сарыбай тау-кен вндiрiстiк бiрлестiri» жэне Лисаковск кен байыту комбинаты дуние жYзiнде темiр рудасын вндiретiн iрi 15 компанияныц (элемдiк 54 % темiр рудасын вндiредi) катарына кiредi. Казакстанда вндiрiлетiн

темiр рудасыныц непзп пайдаланушылары : ААК «Арселор Миттал (73 %) жэне Ресей (Оц^спк Орал) металлургия комбинаттары (27%). Соцгы жылдары Кытайдыц Yлесi улгайып келе жатыр. "Соколов - Сарыбай кен байыту вндiрiстiк бiрлестiгi" темiр рудасы тYЙiршiктерiн вндiру жвнiнен элемде алдыцгы орынды, темiр рудасын вндiру бойынша 14-шi орынды иеленiп отыр.

Элемдж рынокта темiр рудасыныц багасыныц квтерiлуiне байланысты жэне Кытайда кара металлургия вшмдерше суранысы улгаюына байланысты (2002 жылы темiр рудасын пайдалану 210 млн.т болса, 2015 жылы 450 млн-га дейiн , осыган сэйкес болат ломдарын 50 млн тоннадан 85 млн т-га, кокс 100 млн тоннага дейiн всуi мYмкiн). Казакстанда кара металлургия вшмдерш вндiрудiц жэне экспорттаудыц Yлесiнiц всуi мYмкiн.

Караганды металлургия комбинатын (2005 жылга дейiн «Испат -Кармет» ААК, 2006 жылдан бастап «Миттал Стил Темiртау») пайдалануга беруге байланысты Орталык Казакстанда Атасу-Каражал бассейiнi игервд^ Басты кенiш орындары Батыс Каражал, Шыгыс Каражал, Yлкен Ктай. Мунда руданыц курамында темiр - 50-55 %, марганец - 25 %-га дешн кездесед^ Темiр рудасыныц коры - 530, марганец рудасыныц коры 350 млн.т багаланган.

Ощуспк Казахстан облысында Шымкент каласына таяу жерде 1рюу кен орыны, Караганды облысында Кентвбе-Тогай, Квкшетау аймагында Атансор, Кызылорда облысында Арал мацы кен орындарын атап кету керек. Республикадагы барлык темiр рудасыныц геологиялык коры 80 млрд.т, ал баланстык коры 16 млрд.т багаланды. Оныц 93% коры Костанай облысында орналаскан. Казахстан казiр жэне болашакта да металлургия внеркэабш шик1затпен толык камтамасыз етедi жэне дуние жрт рыногына оныц концентраты мен дайын внiмдерiн шыгара алады. Темiр рудасыныц коры бойынша Казакстан д^ние жYзiнде жетiншi орын (Кытай, Бразилия, Австралия, Ресей, АКШ, Yндiстан жэне Украина мемлекеттерiнен кейiн), ТМД елдершщ iшiнде Yшiншi (Ресей жэне Украина елдершен кейiн) орын алады. АКШ геологиялык кызметтершщ мэлiметтерi бойынша, дртие жYзiнде 800 млрд. т темiр рудасыныц коры бар, оныц 4 %-ы Казакстанныц Yлесiне тиедi (кесте 1). Кесте 1

Дуние жузМк темiр рудасыныц коры (2016 ж. млрд.т.)

Мемлекеттер

Коры

Базалык коры

I

II

Барлыгы

150

70

330

160

Украина

30

68

20

Ресей

25

14

56

31

Австралия

18

11

40

25

КХР

21

46

15

АКШ

6,9

2,1

15

4,6

Бразилия

7,6

4,8

19

12

Казахстан

8,3

3,3

19

7,4

Индия

6,6

4,2

9,8

6,2

Швеция

3,5

2,2

7,8

ОАР

1

0,65

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

2,3

1,5

Мавритания

0,7

0,4

1,5

1

*- Р.А.Алшанов Казахстан на мировом минерально -сырьевом рынке:проблемы и их решения.-Алматы. Ескерту: I** - брутто салмагы бойынша, II*** - темiрдiц курамы бойынша.

9

7

5

ДYние жYзiнде марганец рудасын eндiру 28,3 млн.т (2015 ж.) болды. Оныц iшiнде алдыцгы катарда Украина - 5,5 млн.т., Кытай - 5,0, ОАР -2,8, Австарлия - 2,3, Казахстан - 1,8 млн.т. ( 2005 ж

- 2,2 млн.т) елдерi т^р. Казакстанда Жездi, Батыс Каражал (коры 286,2 млн.т. немесе 67%), Yшкатын

- 3 (республикалык коры 88,9 млн.т немесе 21%) кен орындарын игерумен «Атасуруда» АК, «Казаксмарганец» АК, «Жайрем кен байыту комбинаты» кэсiпорындары айналысады. Б^ларда eндiрiлген руда «Миталл Стил Темiртау» ААК, Батыс Сiбiр (Ресей) жэне Ощустш-Шыгыс Азия елдерiне жiберiледi. Жездi марганец кен орындары негiзiнде ж^мыс жасайтын байыту фабрикасы, к¥рамында 32,5%-га дешн металл болатын марганец концентратын шыгарады («Казакмарганец» АК). Казакстан марганец рудасы корынан ОАР мен Украинадан кешн Yшiншi орынды алады. ДYние жYзi марганец жалпы рудасыныц коры 23 млрд. т. багаланса, оныц 700 млн. т (оныц iшiнде eнеркэсiптiк коры 40-млн. т.) бiздiц елiмiздiц Yлесiне тиедi.

ДYние жYзiнде хромит рудасы корынан 47 мемлекет адзге тYседi, жалпы коры 15 млрд.т. деп есептеледi (2016 ж.). Оныц 76% Ощуспк Африка Республикасында, 9% Казакстанда, 6% Зимбабведе шогырланган, сонымен бiрге, АКШ, Финляндия, Индия, Филиппин жэне Турция адзге тYседi Олардыц элемдiк кордагы Yлесi - 6%-га тец. ДYние жYзiнде 16 млн хром рудасы мен концентраты eндiрiледi. Басты eндiрушi елдер: ОАР - 46%, Казахстан - 17,4%, Yндiстан - 13, Зимбабве - 4,5 % (ТМД елдерi 18%).

Казакстанныц халыкаралык ецбек бeлiнiсi жYЙесiне тYCтi металл рудалары корынан жетекшi орын алуына байланысты, феррокорытпа eнеркэсiбiнде диверсификациялык кецею YPДiсi жYрiп жатыр. Казакстанда хром eндiрудiц басты шишзат базасы - Дон кен тобы: КазССР-iне 20 жыл атындагы, КазССР-ше 40 жыл атындагы, География V, Алмаз Жемчужина, Жацгыл - Агаш, Геофизика - 1,2, Александровск т.б. кен орындары. Хромит кен орындары базасында Т¥К "Казакхром" жэне «Дон кен байыту комбинаты» АК (Хромтау каласы) ж^мыс жасайды (элемдiк рынокта хром рудасын eндiру бойынша 2-шi орынды, феррохром шыгарудан 2-шi орынды, ферробалкыма шыгарудан 3-шi орынды алады). Феррокорытпа eндiретiн зауыт Аксу каласында жэне АК «Феррохром» Акгебе каласында орналаскан жэне «Миталл Стил Темiртау» к¥рамында ферромарганец eнiмiн шыгаратын Темiртау химия-металлургия зауыты iске косылды. Б^л зауыт куаты толык игерiлген кезде 40 мыц т дейiн ферромарганец корытпасын шыгарады. Оныц басты т^тынушылары: «Казактрактор» ААК, Ресей, Кытай жэне Украина. Республикада «Казакхром» транс^лттык корпорация к¥рылып, шик1зат пен дайын eнiм eндiретiн кешен к¥рылды. Казiр куаты жылына 10 мыц т ферросиликоалюминий шыгаратын Ешбастуз феррокорытпа зауыты салынып жатыр, ол шишзат ретшде жергiлiктi кeмiр разрезiнде шыккан тау жыныстарын, кварцит кен орындарын колданады. Зауыттыц шыгарган eнiмi «Арселор Миталл» жэне сырткы рынокта пайдаланылады. Феррокорытпа eндiрiсiнiц

шыгаратын eнiмдерi: ферросилиций, феррохром, ферромарганец, ферросиликохром,

ферросиликоалюминий. Болашакта Казакстан ферробалкыманыц жаца тYрлерiн ферротитан, ферромолибден, ферроволфрам, ферованнадий, феррониобий eндiрудi ^лгайтуга мYмкiндiгi бар.

Кара металлургияныц дамуына, сапалы прокаттык eнiмдердi шыгаруга жэне машина жасау eнеркэсiбiн шик1затпен камтамасыз ету Yшiн керектi минералдык-шишзаттар: марганец, хромит рудалары Казакстанда ^теп кездеседi. Барлау ж^мыстары жYргiзiлген Атасу-Каражал темiр-марганец бассейш (Батыс Каражал, Шыгыс Каражал, Yлкен Ктай, Жомарт, Камыс, вспен т.б.), Жездi-¥лытау кен орындары (Жезд^ Жэйрем, Yшкатын, Бестeбе т.б.). Мацгыстау облысында Шагырхан жэне Каратау жоталарында кен орындары кездеседi. Елiмiзде ашылган полиметалдык жэне темiр рудаларыныц к¥рамында марганец кездеседi. Жездi марганец кен орыны 1942 жылдан бастап ж^мыс жасайды. Оныц к^рамында кремний жэне сирек кездесетiн металдар бар, к¥рамында фосфор аз. Сапасы жагынан Украинадагы Никополь марганец рудасынан артыкшылыгымен белгш. Атасу аймагындагы марганец рудасында фосфор аз. Ферромарганец eнiмiн шыгаруга Соколов -Сарыбай мен Лисаковск кен байыту комбинаттарыныц «калдыктарын» пайдалануга болады.

Казакстанда тау-кен металлургия кешеншщ елiмiздiц шш жалпы eнiмiндегi Yлесi 6,56% -га тец болып, мемлекеттiц бюджетiн к¥руда басты рольдердiц бiрiн аткарады. Тау-кен металлургия кешеншщ 95% eнiмi баска елдерге шыгарылады, оныц Казакстандык экспорттагы Yлесi 3 5 %-га тец. Тау-кен металлургия кешеш eнiмдерiнiц экспортында кара металл прокаттары, феррокорытпа, мыс корытпасы жэне шакпак мыстыц Yлесi басым. Тау-кен металлургия кешеш eнiмдерiнiц экспортындагы темiр рудасыныц Yлесi - 2,2 %, кара металл прокаты (ак кацылтырды косканда) - 52,1%, феррокорытпа - 4,1%, ягни, барлыгы - 58,4 %-ды к¥райды.

Марганец рудасыныц 90 % металлургия eнеркэсiбiнде пайдаланылады. ДYние жYзiнде жэне Казакстанда феррокорытпа eнеркэсiбiнiц даму каркыныныц ^лгаюына байланысты шик1затка с^раныс адбейе бастады. Казакстан 2015 жылы элемдш рынокка 386,7 мыц т., ягни, 25,3 млн АКШ долларыныц eнiмiн шыгарды.

Казакстан кара металлургиясыныц даму бастамасы - ХХ г 30-шы жжылдардыц аягы мен 40-шы жылдардыц басы. 1938 ж. Дeц хромит кен орындары тобындагы Кемпiрсай кен орнын игеру к¥рылысы басталды. 1940 ж. Актeбе феррокорытпа зауыты к¥рылысы басталып, 1943 ж. юке косылды. 1942 ж. Жездi марганец рудасын eндiру басталды. 1944 ж. Казак металлургия зауыты (Темiртау каласы) ж^мыс жасай бастады. ¥лы Отан согысыныц алдындагы жылдары академик К.И.Сэтбаевтыц баскаруымен Орталык Казакстанда темiр, марганец, мыс жэне полиметалл кен орындары ашылды. Соныц аркасында тек кана Казакстанда гана емес, ОцтYCтiк Оралда да (Ресей) металлургия кешеншщ негiзi к¥рылды. ХХ г 50-шi

жж. Костанай темiр рудасы бассейнiнiц ашылуына байланысты елiмiзде кара металлургия дамуыныц жаца кезещ басталды.

ХХ гасырдыц 50-шi жж. аягынан бастап 70-шi жж. басына дейiн Костанай облысында кара металлургияныц iрi шик1зат базасы курылды. 1957 ж. Соколов - Сарыбай кен байыту комбинаты жумыска кiрiстi. Оныц курамында ек1 руда вндiру кэсiпорыны, 4 фабрика, 30 шакты косымша эртYрлi цехтар болды. 70-шi жж. басында темiр рудасын байытатын Лисаковск кен байыту комбинатыныц алгашкы кезегi пайдалануга берiлдi.

1956 ж. Караганды металлургия комбинатыныц (Темiртау каласы) курылысы басталды. Оныц шишзаттык базасы Атасу -Каражал темiр жэне марганец кен орындары, ал отын базасы-Караганды квмiр бассейнi болды. 1960 жылы бiрiншi домна iске косылды.

1995 ж. аягында Караганды металлургия комбинаты «Испатинтернейшнл» компаниясыныц меншiгiне айналып, «Испат-Кармет» ААК-ы курылды. Оныц курамына электрэнергетика кэсiпорындары, квмiр вндiретiн шахталары, химия мен курылыс т.б. кэсшорындар кiрдi. Комбинат 60-тан астам внiмдердiц тYрiн шыгарады. Оныц курамына: коксхимиялык вндiрiс (металлургиялык кокс, темiр концентраты, коксхимиялык нафталин, бензол, аммонии султьфаты, сальвент пен толуол, коксхимиялык эртYрлi майлар), аглодомналык вндiрiс (шойын корыту), болат балкыту вндiрiсi (оттеп конвертерi жэне мартен цехтары), суык прокат вндiрiсi, труба (кубыр) мен эртYрлi конструкциялык-профильдж материалдар жасау, сорттык прокат пен труба дэнекерлейтiн вндiрiс (болаттан жасайтын сорттык прокат, электр дэнекерлiк трубалар), мырыштау мен алюминдеу цехтары (мырышталган жэне алюминделген прокаттар), вндiрiс калдыктарын видеу цехтары (темiр тотыгы, домналык тYЙiршiктелген шлак, шлактык усак тас пен пемза, жолга твсейтiн усак жарыкшак тас, газ тазалаудыц шламы, iзбестiк материалдар), халык тутынатын буйымдар шыгаратын цех (курылыс материалдары, синтетикалык к1р жуатын материалдар т.б.), косымша кызмет жасайтын вндiрiстер (iзбес вндейтiн цехтар, суйык жэне газ тYрiнде оттегi видеу, суйык азот, суйык жэне газ тYрiндегi аргон

т.б.), мунан баска уаткыш цех (Атасу - Каражал рудасы унтактауды керек етедi) жумыс жасайды. ДYние жYзiнде 2000 ж. 828,5 млн.т болат eндiрiледi. Болат eндiруден алдыцгы катарда: Еуропалык Одак елдерi - 163,1 млн.т, Кытай - 125,6 млн.т, Жапония

- 106,4 млн.т, АКШ - 101,0 млн.т, ТМД елдерi -96,4 млн.т (оныц швде Ресей - 57,6), Корея Республикасы - 43,1, Украина - 31,3, Бразилия -27,7 млн.т, Yндiстан - 26,9, Казакстан - 4,8, Беларусь - 1,5 млн.т eндiредi. Казакстан болат eндiруден дуние жYзiнде 28-шi орын, шойын eндiруден 24-шi орын алады.

ДYние жYзiнде болат корытушы iрi компаниялар: концерн Arcelor - 42,8 млн.т болат eндiредi, Nippon Steel - 31,8 (Жапония), JNM Qroup

- 31,1 (Голландия), LFE Steel - 29,8 (Жапония), Posko - 29,7 (Ощуслк Корея), Baosteel - 19,9 (Кытай), Corus Qroup - 18,9 (¥лыбритания), U.S Steel - 17,9 (АКШ), Thussen Krupp - 17 (Германия) жэне Riva Qroup - 15,7 млн.т. (Италия). Казакстанда шойын eндiру - 3,5 млн.т., болат eндiру - 4,4 млн.т. сырты кабьщталган прокаттар мен ак кацылтыр - 56,56 мыц.т., прокат дайындау -3,7 млн.т болды [3, с. 55].

Облыстар бойынша 100 % шойын, 99,6% болат eнiмi Караганды облысыныц («Арселор Миталл») Yлесiне, 0,2 % болат Шыгыс Казакстан, 0,2 %-ы Павлодар облыстары Yлесiне тиедi. Ал, феррокорытпа eнiмiнiц 63,4%-ын Павлодар облысы (Аксу феррокорытпа зауыты), 36,6%-ын Актeбе облысы (Актeбе феррокорытпа зауыты) шыгарады. Аксу феррокорытпа зауыты адние жYзiнде куаты жагынан бес кэсшорынныц катарына жатады. 80%-дан астам феррокорытпа экспортка (Нидерланды, Италия, Жапония, АКШ, Кытай) жiберiледi, ал республика кэсшорындарында 15-20% феррокорытпа пайдаланылады. Республикадагы барлык болат eнiмiнiц 90%-ы экспортка шыгарылады, тек кана 8-10%-ы iшкi рыноктыц Yлесiне тиедi. Казакстандык болат eнiмдерiн негiзгi тутынушы елдер; Кытай -35%, Ресей - 25, Иран - 15, Ощуспк Шыгыс Азия

- 15, ТМД елдерi - 6%. КАМАЗ жэне ВАЗ зауыттары (Ресей) - автомобиль мен турмыска кажеттi буйымдар (тоцазыткыш, к1р жугыш машина, шац соргыш т.б.) eндiру Yшiн эртYрлi сапалы прокаттар алады (2 - кесте).

Кесте 2

^азакстаммыц болат прокат им сатып алушы елдер, мыц т

Елдер 1997 2000 2010 2012

Кытай 1320,7 1247,8 1122,3 1650,6

Иран 292,8 770,4 925,5 681,7

Ресей 98,2 241 469,4 355,9

Вьетнам 88,1 33,7 87,2 180,6

Корея Республикасы 27,8 39,4 54 89,9

Таиланд 250,1 89,9 15,8 61

Украина 1,9 19,1 33,7 53

Туркия 116,9 159,8 45,6 36,3

взбекстан 5,1 16,7 45,4 42,2

¥лыбритания 4,6 30,5 15,3 32,9

Сирия 15,3 28,4 36,4 32,4

Индонезия 23,9 25 21,1 26,9

Испания 7,7 9,9 - 25,1

Перу 8,9 14,4 44,7 14,1

Казакстан баска елдерден (негiзiнен Ресейден) жогары сорттык прокат пен трубаларды сатып алуга мэжбYP болып отыр.Сондыктан, болашакта «Арселор Миттал» импорттык eнiмдердi отандык eнiмдермен алмастыруды кeздеп отыр, отандык кара металлургия eнiмiн iшкi рынокта пайдалану Yшiн машина жасау eнеркэсiбiнiц салалык жэне территориялык к¥рылымын eзгертудi жэне жылдам каркынмен дамытуды кажет етедг Сонымен бiрге кацылтыр eнiмiн елiмiзде пайдалану Yшiн калбыр eнеркэсiбiн дамытуга мамандану керек, м^най жэне газ eнеркэсiбiнiц жылдам каркынмен да-муына байланысты отандык к¥бырлар шыгаруды жолга кою кажет.

Казакстан кара металлургия eнеркэсiбiнiнiц болашак дамуыныц басты багыттарын индустриал-дык-инновациялык багдарламага байланысты eнiм eндiруiн, технологиясын, рыногын диверсификаци-ялау мына багытта даму керек:

- шыгаратын eнiмдердiц номенклатурасын, тYрлерiн ^лгайту (арматуралык болат, тоттанбайтын болат, рулондык болат, мырышталган кацыл-тыр, сорттык прокат т.б.). Мысалы, тоттанбайтын болатты 1 млн. т жетшзсе, 1,3-1,5 млрд. долл. кiрiс алуга болады. Сонымен бiрге марганец жэне хром металдарын коспасы аркылы рынокта бэсеке-леспкке тeтеп бере алатын жогаргы децгейлi са-палы болат прокаттарын шыгаруга болады. Аксу феррокорытпа зауыты карамагында жылына 10-15 мыц т жогары сапалы болат шыгаратын минизауыт салынады [4, c.200].

Казакстанныц кара металлургия

кэсiпорындарыныц негiзгi корыныц тозу коэффициентi 40%-га жетедi. Сондыктан оларды озык технологияга кeшiру мэселесш шешу керек. Мысалы, 2004 ж. «Миттал Стил Темiртау» компаниясы Yздiксiз болат к¥ю цехын iске косты. Сонымен бiрге Актау каласында газ жэне м^най к¥бырларын шыгаратын зауыт салу жоспарланып iске асырылып жатыр. Алгашкы кезецiнде жылына 60 мыц т Yлкен диаметрлiк к¥бырлар шыгарады;

- Казакстанда металл ломдарыныц басым кeпшiлiгi 13 елге экспортка шыгарылып, орташа есеппен элемдiк багасы 90-100 доллар болса, Казакстан 54,7 долл. сатып отыр. Сондыктан Павлодар трактор зауытыныц болат к¥ю цехы негiзiнде «Кастинг» ЖШК зауыты к¥рылып, ломды кайта корытып, сорттык прокатттар eндiредi. Болашакта б^л зауыт Казакстанныц 20 % прокатын eндiретiн болады;

- Отандык машина жасау eнеркэсiбiндегi к¥рылымдьщ eзгерiстерге, жаца технопарктардыц к^рылуына байланысты оларды сапалы шик1затпен камтамасыз ету, ягни шетелден металл импорт-тауды азайту керек. Казiргi кезде Казакстан тамак eнеркэсiбiне 50 млн. долл. тоттанбайтын болат, 100 т астам подшипник болатты, рессорлык-пружина-лык инструменталдык жэне т.б. тоттанбайтын аса тeзiмдi болаттар сатып алады. Сондыктан Степно-горск подшипник зауытына арналган (12 -14 мыц. т) подшипник болатын, м^най жэне газ, машина жасау eнеркэсiбiне арналган т.б.болат прокаттар шыгару жолга койылады;

- металл eнiмдерiн пайдалануды ^лгайту Yшiн, машина жасау eнеркэсiбiнде кластерлiк тех-нопарктер к¥рылуын дамыту керек. Мысалы, Караганды кeмiр бассейiнiнде кeмiр eндiрудiц тeмендеуiне байланысты, Караганды каласын ауыр машина жасау eнеркэсiбi орталыгына айналдыру-дыц жан-жакты технико-экономикалык негiзi бар.

«Арселор Миттал» акционерлж когамы кэсшорындарыныц баскару саясаты шетел фирмаларыныц табысты бешмделушщ айгагы болып отыр. Шаруашылык к¥рылымдарыныц Казакстан жерiнде болуы, ^лттык экономиканыц к^рылымнан рыноктыц эртYрлi субъектiлерiнiц берш eзара эрекеттестiгiне тездетедi.

Жогарыдагы аталган жаксы кeрсеткiштер казiр орындалуы басталып жаткан модернизация бойынша багдарламалар Yшiн негiз болады.

Б^л багдарламалар:

- eнiмдiлiктi кeтеру;

- прокат eндiру бойынша шыгындарды азайту;

- комбинаттыц энергияга катысты тиiмдiлiгiн жаксарту;

- сапалы болат маркаларын eндiру Yшiн казiргi замангы талапка сай технологиялар колдану;

- элемдiк рынокта бэсекелесе алушылыкты кeтеру;

- экологияны жаксарту;

Коршаган ортаныц ластануы eнеркэсiп орындарыныц eнiм eндiруiне тiкелей байланысты екеш белгiлi. Оныц мысалы Казакстанныц баска eнеркэсiп орындарындагы сиякты «Арселор Миттал» ААК-на кiретiн кэсiпорындардан да келлруге болады. Жалпы кара металлургия кэсшорындары ауа жэне су бассейндерiн ластау адлемше карай жылу электр кэсшорындарынан кейiнгi екiншi орында т^р. Металлургиялык комбинат орналаскан Темiртау каласы -Казакстандагы экологиялык жагдайы колайсыз калалардыц катарына жатады. Кэсiпорын к^рамына барлык металлургиялык eндiрiс, ягни агломерация, домна, болат корыту, прокат, коксохимиялык eндiрiс, куатты жэне жeндеу цехтарымен адмекш кызметтер токтаусыз ж^мыс iстеуiне жагдай жасайды. Кала ауасыныц ластану дэрежес eте жогары. Орта жылдык бензопрен концентраты 4-6 ШМК, фенол концентраты 1 ШМК-дан астам болды. Металлургиялык комбинат ауага бiр тэулiк iшiнде 78 т. шац, 9 т. кeмiр кышкыл газын жэне 1,6 тонна куюртп газды бeлiп шыгарады. Кэсшорыннан шыгатын калдыктар к^рамында куюрт сутек (1,2 мыц т.), аммиак (0,92 мыц т.), куюрт диоксид^ кeмiртегi тотыгы, азот, мырыш, калайы жэне т.б зиянды заттар бар. «Арселор Миттал» шахталарында кeмiр кабаттарын алу кезiнде коршаган ортага керi эсерiнен тигiзетiн келецсiз факторлар адршуде. Жыл сайын кeмiрмен бiрге 3 млн. тоннага жуык тау жыныстары сыртка шыгарылады. Шахталар жыл сайын ауага 41,4 мыц. тоннага жуык зиянды калдыктар адтередг Б^л калдыктар металлургиялык eндiрiспен жылу

электростанцияларынан, квмiр кэсшорындарынан шыгатын калдыктар тек кана ауаны ластаумен шектелiп кана коймайды. Белгiлi бiр физикалык жагдайда ауаны ластайтын заттар тiкелей атмосферада химиялык реакцияга ушырайды. Соныц нэтижесiнде анагурлым каYiптi жаца заттар тYзеледi [5, с. 160].

Металлургиялык комбинаттыц коршаган ортага жогары мвлшерде зиянды калдыктар тастап, зиян келтiруiн мынадай себептерiмен тYсiндiруге болады: жабдыктары мен курылыстары жогары дэрежеде еск1рген негiзгi фондтардыц Yлкен квлемде болуы, вндiрiс технологиясыныц физикалык жэне моралды тYрде есш болуы; шик1зат базасы болып саналатын Атасу жэне Лисаковск кен орындары темiрiнiц курамында фосфор мен квп болуы: отын балансында

табиги газдыц болмауы; колданып келетiн Караганды квмiрiнiц кYлдiлiгiнiц жогары болуы. Комбинат ТМД-ныц баска кэсiпорындарына караганда бiр внiм тYрiн алуга отын фиюс, отка твзiмдi материалды, техникалык суды, шишзатты квп колданады. Комбинат дамуыныц алгашкы кезендершде технологиялык агрегаттардыц вндiрiстiк куаттарыныц дамуында табиги ортага каншалык мвлшерде жэне калай эсер ететщдп ескерiлмей келген. внеркэсiпте тиiмдiлiгi аз жэне толык жетiлмеген тазарткыш аппараттар колданылды. Ал комбинаттыц жобалык тжелей

дэлдiктi сумен жабдыктау жуйесi Самарканд су коймасынан алынатын таза техникалык айналымныц твмендiгiн алдын ала аныкталган.

Комбинат «Арселор Миттал» ашык типтi акционерлiк когамына айналганнан бастап, вндiрiс квлемi квбейтiлiп, экологиялык таза вшмдер шыгаруга багытталган жаца технологиялар енгiзiлiп, кYрделi каржылар бвлiнуде.вйткенi, коршаган орта вте кYрделi, алуан тYрлi, эрi сан-сапалы. Коршаган орта элеуметпк объектi болмаганмен оны баскару свзсiз элеуметтiк сипат алады, вйткеш оныц взi бYкiл когам мYддесiн козгайды.

ПайдаланылFан эдебиеттер

1. З.Каримова, Э.Умирбаева Минеральные ресурсы Казахстана и мира. -Экономика и статистика, №2, 2002, С.46.

2. Международное производства и развитие мировых товарно-сырьевых рынков. - Экономика и статистика. №3, 2002. С. 32.

3. С.Жумабекова Состояние и приоритеты развития горно-металлургического комплекса в условиях модернизации экономики Казахстана. -Экономика и статистика, №2, 2006. Стр 55.

4. Р.А.Алшанов Казахстан на мировом-сырьевом рынке: проблемы и их решения. -Алматы, 2014, -200 с.

5. Казакстанныц кыскаша статистикалык жылнамасы. - Алматы, 2016, С.160.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.