CC BY
1INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Original paper
© R.N. Alimardanova1H_
1Termiz iqtisodiyot va servis universiteti, Termiz, O'zbekiston
Annotatsiya
KIRISH: mazkur maqolada oila mustahkamligini ta'minlashda ota-ona va farzand munosabatlarining falsafiy va psixologik yondashuvlari, zamonaviy oilada ota-onalar va farzandlar o'rtasidagi munosabatlarning o'ziga xos xususiyatlari, tarbiya mezonlari va an'analari tahlil qilinadi. Onalarning dunyoqarashining farzandlarining psixologik rivojlanishiga qanday ta'sir qilishini o'rganish uchun amalga oshirilgan bu tadqiqotda kuzatuv va suhbat usullari qo'llanildi. Natijada, onalarning dunyoqarashining farzandlarining psixologik holatiga aniq ta'siri aniqlandi.
MAQSAD: oilaviy turmush munosabatlari oilaning o'tgan ijtimoiy tuzumlarga, hozirgi mavjud va kelajakdagi ijtimoiy hayotga bog'lanib ketganligi bilan ikkiyoqlama xususiyat kasb etadi.
MATERIALLAR VA METODLAR: hozirgasha soha mutaxassislaridan ko'pshiligi oila muammolarining qator qirralarini o'z ilmiy izlanishlarida o'rganganlar. Ushbu masala yuzasidan xorijlik ayrim psixologlar, xususan, D. Maers, V. Kvinn, F. Zimbardo va boshqalarning tadqiqotlarida yoritib berilgan. Shuningdek, rus hamda fransuz olimlari tomonidan ham muayyan darajada o'rganilgan.
MUHOKAMA VA NATIJALAR: kelajakdagi tadqiqotlar onalar dunyoqarashini o'zgartirishning farzandlarning psixologiyasiga ta'sirini aniqlashga qaratilgan bo'lsa, bu muammo aniqroq hal qilinishi mumkin. Shuningdek, boshqa guruhlar, masalan, otalar, akalar va ukalar bilan olib borilgan tadqiqotlar ham natijalarni kengaytirishga yordam beradi.
XULOSA: tadqiqot uslubiyatining yaxshilashiga ijtimoiy fanlar va psixologiya sohasidagi yangi usullar va yondashuvlar joriy etilishi ham zarur. Masalan, onalar dunyoqarashini psixologik rivojlanishga ta'sirini aniqlovchi yangi psixometrik usullar ishlab chiqish mumkin. Shu bilan birga, tadqiqotning boshqa mamlakatlarda ham olib borilishi kerak, chunki madaniyat va ijtimoiy muhitning farzand psixologiyasi va onalar dunyoqarashiga ta'siri mavjud.
Kalit so'zlar: onalar dunyoqarashi, farzand, psixologik rivojlanish, ta'sir, kuzatuv, suhbat.
Iqtibos uchun: Alimardanova R.N. Onalar dunyoqarashi va farzandlar psixologik rivojlanishi. // Inter education & global study. 2024. №10 B.122-128.
ISSN 2992-9024 (online) 2024, №10
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
МАТЕРИНСКОЕ МИРОВОЗЗРЕНИЕ И ПСИХОЛОГИЧЕСКОЕ РАЗВИТИЕ ДЕТЕЙ
© Р.Н. Алимарданова1И
1Наманганский государственный педагогический институт, Наманган, Узбекистан
Аннотация
ВВЕДЕНИЕ: в данной статье анализируются философско-психологические подходы к детско-родительским отношениям, особенности взаимоотношений родителей и детей в современной семье, критерии и традиции воспитания в целях обеспечения стабильности семьи. В данном исследовании использовались методы наблюдения и интервью, чтобы изучить, как мировоззрение матерей влияет на психологическое развитие их детей. В результате было определено явное влияние мировоззрения матерей на психологическое состояние их детей.
ЦЕЛЬ: семейно-бытовые отношения приобретают двойственный характер, когда семья привязана к прошлым социальным установкам, к текущей и будущей общественной жизни.
МАТЕРИАЛЫ И МЕТОДЫ: к настоящему времени большинство специалистов в этой области изучили ряд аспектов семейных проблем в своих научных исследованиях. Некоторые зарубежные психологи по этому вопросу, в частности Д.Маерс, В.Куинн, Ф.Освещается в исследованиях Зимбардо и др. В определенной степени он также изучался российскими и французскими учеными.
ОБСУЖДЕНИЕ И РЕЗУЛЬТАТЫ: эта проблема может быть решена более конкретно, если будущие исследования будут направлены на выявление влияния изменения материнского мировоззрения на психологию детей. Исследования с другими группами, такими как отцы, братья и сестры, также могут помочь расширить результаты.
ЗАКЛЮЧЕНИЕ: необходимо также внедрение новых методов и подходов в области социальных наук и психологии для совершенствования методологии исследования. Например, могут быть разработаны новые психометрические методы, определяющие влияние материнского мировоззрения на психологическое развитие. Однако исследование также должно проводиться в других странах, поскольку существует влияние культуры и социальной среды на психологию ребенка и мировоззрение матери.
Ключевые слова: мировоззрение матери, ребенок, психологическое развитие, влияние, наблюдение, беседа.
Для цитирования: Алимарданова Р.Н. Материнское мировоззрение и психологическое развитие детей. // Inter education & global study. 2024. №10. С. 122-128.
MATERNAL WORLDVIEW AND PSYCHOLOGICAL DEVELOPMENT OF CHILDREN
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
© Ra'no N. Alimardanova1®
1Namangan State Pedagogical Institute, Namangan, Uzbekistan_
Annotation
INTRODUCTION: this article analyzes the philosophical and psychological approaches of parent-child relations, the characteristics of the relationship between parents and children in the modern family, the criteria and traditions of upbringing in order to ensure the stability of the family. Observational and interview methods were used in this study to study how mothers' worldview affects the psychological development of their children. As a result, the clear influence of mothers' worldview on the psychological state of their children was determined.
AIM: family-Lithuanian relations acquire a twofold character when the family is tied to past social attitudes, to a fluid and future universal life.
MATERIALS AND METHODS: By now, most experts in this field have studied a number of aspects of family problems in their scientific research. Some foreign psychologists on this issue, in particular D. Myers, V.Quinn, F. are covered in the studies of Zimbardo and others. To a certain extent, it has also been studied by Russian and French scientists.
DISCUSSION AND RESULTS: this problem can be solved more specifically if future research is aimed at identifying the impact of changes in maternal worldview on the psychology of children. Research with other groups, such as fathers, siblings, can also help expand the results.
CONCLUSION: it is also necessary to introduce new methods and approaches in the field of social sciences and psychology to improve the research methodology. For example, new psychometric methods can be developed to determine the influence of the maternal worldview on psychological development. However, the study should also be conducted in other countries, since there is an influence of culture and social environment on the psychology of the child and the worldview of the mother.
Key words: mother's outlook, child, psychological development, influence, observation, conversation.
Ma'lumki, oilaviy turmush munosabatlari oilaning o'tgan ijtimoiy tuzumlarga, hozirgi mavjud va kelajakdagi ijtimoiy hayotga bog'lanib ketganligi bilan ikkiyoqlama xususiyat kasb etadi. Barcha zamon va davrlarda, sinfiy jamiyatlarda oilaviy munosabatlarning ijtimoiy va individual, sinfiy-tabaqaviy, milliy-etnik xususiyatlarga, o'ziga xos belgilariga ega jihatlari mavjuddir. Bular esa oilaviy munosabatlarning psixologik va ma'naviy, ijtimoiy -iqtisodiy, madaniy-axloqiy aloqalari xususiyatlarini belgilashga asos bo'ladi. Oila, ta'bir joiz bo'lsa, kishining hayot yo'li, faoliyati boshlanadigan eng birinchi jamoa sanalib, inson ilk
For citation: Ra'no N. Alimardanova. (2024) 'Maternal worldview and psychological development of children', Inter education & global study, (10), pp. 122-128. (In Uzbek).
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
bor insonni shu yerda ko'radi, u haqda tushuncha, tasavvurga ega bo'ladi. Oilada, avvalo, bola uchun eng yaqin kishilar, uning ota-onasidir. Shuning uchun ham bolaning xulq-atvori, xarakteri, odat hamda ko'nikmalari oilada shakllanadi.
Bu tadqiqotning mavzusi, psixologiya sohasida onalar va ularning farzandlari orasidagi aloqa tushunchasini yanada chuqurroq o'rganish uchun dolzarb. Onalar dunyoqarashi va farzandlarining psixologik rivojlanishi orasidagi bog'liqlik, farzand tarbiyasi va uni shakllantirishda muhim rol o'ynaydi. Uning asosiy maqsadi, onalar dunyoqarashining farzandlarining psixologik holatiga qanday ta'sir etayotganini o'rganishdan iborat.
Inson oilada dunyoga keladi, undagi urf-odat, an'analarni, umuminsoniy qadriyatlarni o'zlashtiradi va dunyoqarashi shakllanadi. Nikoh va oila munosabatlari ijtimoiy masala sifatida hamma davrlarda olimlar diqqat markazida bo'lib kelgan. Oila turli o'ziga x os qator xarakteristikalarni egallovchi kichik guruhning alohida turi sifatida bola shaxsini shakllantiradigan birlamchi ijtimoiy tizim sifatida ijtimoiy tajriba, ijtimoiy xulq-atvor ko'nikmalariga ega bo'ladigan ilk ijtimoiy institut hisoblanadi. [3;180].
Tadqiqotning ilmiy ahamiyati, psixologiyada yangi yondashuvlar aniqlashda ko'rsatilgan. Bu yondashuvlar onalar va ularning farzandlarining orasidagi munosabatlarni, dunyoqarashining farzandlarining psixologik rivojlanishiga qanday ta'sirini keltirishini tushuntirishga yordam beradi. Bu, onalar dunyoqarashini o'zgartirish yo'li bilan farzandlarining psixologik holatini yaxshilashga ham yordam berishi mumkin.
Tadqiqotning amaliy ahamiyati esa, u natijalarini farzand tarbiyasida va psixologik muammo yuz berganda qo'llash mumkinligiga asoslanadi. Bu tadqiqotning natijalari, onalar dunyoqarashining o'zgartirilishi orqali bolalar psixologiyasini takomillashtirishni ng samaradorligini ko'rsatadi. Bu, onalar, tarbiyachi va psixologlar uchun juda muhim bo'lib, ularning ishida juda katta yordam beradi.
Olimlar tomonidan to'plangan ilmiy dalil va xulosalarning barshasi mohiyatan o'zbek muhitiga to'g'ri kelmasligi aniq. Negaki, bir millatning urf-odati, an'ana va milliy qadriyatlari boshqasinikiga mos kelmaydi. Muhimi, O'zbekistonda oila va undagi o'zaro m unosabatlar alohida qadriyat sifatida qaralishi ham bu borada yurtimizgagina xos bo'lgan ma'lum qonuniyatlarning borligini dalillaydi. Shu bois ham, mavjud muammoni xududiy va etnopsixologik xususiyatlarni inobatga olgan holda o'rganish zarur. Ta'kidlash joizki, O'zbekiston olimlari M.G.Davletshin, G'.B.Shoumarov, V.M.Karimova, E.G'.G'oziyev, Sh.R.Baratov, M.Mamatov, B.M.Umarov va boshqalarning tadqiqotlarida ham oila muammosi, undagi er-xotin o'rtasidagi nizoli munosabatlar hamda barsha oilaviy munosabatlar farzand tarbiyasiga qay darajada ta'sir etishi muammosi mahalliy shart -sharoitlar nuqtai nazaridan o'rganilgan. Aynan ushbu muammoning yechimlarini topish biz tomondan ko'tarilgan mavzuning dolzarbligini tashkil etadi.
Oila va undagi shaxslararo munosabatlar, uning shaxs shakllanishiga ta'sirini o'z madaniy muhiti sharoitida xorijiy psixolog olimlardan R.Brazington, T.Dumitrashku, F.Galton, U.Toumen, R.Rishordson, R.Zayons, G.Xomentauskas va boshqalar ushbu sohani tadqiq qilgan. Mustaqil Davlatlar Hamdo'stligi mamlakatlari olimlaridan ushbu soha
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
bo'yisha V.V.Boyko, G.M.Breslav, A.G.Volkov, S.V.Kovalev, V.P.Levkovish, E.I.Pavlovish, V.L.Titarenko kabi bir qator olimlar oila muammolari, shaxs oilasidagi genetik va orttiriladigan xususiyatlari bo'yisha ilmiy izlanishlar olib borganlar.
Mamlakatimizda barcha aholining 97 foizi oilalarga birlashib yashaydi, qolgan uch foizi, ya'ni yolg'iz qolgan keksalar, ota-onadan yetim bo'lib qolgan va mehribonlik uylarida tarbiyalanayotganlar, boshqa yurtdan kelib vaktinchalik O'zbekistonda istiqomat qilayotganlar ham oila a'zolari, yaqinlari, yurtdoshlari, turli davlat va nodavlat tashkilotlaridagi insonparvar odamlarning mehridan darig' emas. Shu ma'noda oila - inson o'z baxti va saodati, orzu-xavaslari, maqsad-muddaolarini mushtarak qilgan, o'zini inson sifatida idrok etib hayot nashidasini suradigan muqaddas makondir [2: 36].
Ilmiy muammo: Onalar dunyoqarashining farzandlarining psixologik rivojlanishiga qanday ta'sir qilishi, hali ham aniq emas. Bu muammoni hal qilish uchun, onalar dunyoqarashini o'zgartirish orqali bolalar psixologiyasini takomillashtirishning samaradorligini aniqlash kerak. Bu muammo, onalar va farzandlar orasidagi munosabatlarni, farzandlar psixologiyasini shakllantirishda onalar dunyoqarashining ahamiyatini va uning ta'sirini yorituvchi psixologik, pedagogik va jamiyatshunoslik nazariyalarini chuqurroq tushuntirish uchun muhimdir [5: 15].
Bundan tashqari, bu muammo, onalar va farzandlar orasidagi aloqa, farzandlar psixologik rivojlanishi, onalar dunyoqarashi va uni o'zgartirishning samaradorligi, shuningdek, onalar dunyoqarashining farzandlar psixologik rivojlanishiga qanday ta'sir qilishini tahlil qilishning ahamiyatini ko'rsatadi. Bu muammoni hal qilish, farzand tarbiyasini yaxshilash, bolalar psixologiyasini takomillashtirish uchun muhim hissa o'ynaydi. Shuning uchun, onalar dunyoqarashini tahlil qilish, ularning farzandlariga qanday ta's ir qilishini o'rganish va bu ta'sirni yaxshilash yo'llarini topish uchun kuzatuv va suhbatlar olib boriladi. Bu maqsadga erishish uchun, tadqiqot olib boriladi, natijalar tahlil qilinadi va xulosalar chiqariladi. Ushbu tadqiqot natijalari, onalar dunyoqarashining farzandlarning psixologik rivojlanishiga qanday ta'sir qilayotganini aniqlovchi ilmiy asos bo'lishi mumkin.
Bu tadqiqotda kuzatuv va suhbatlar usuli ishlatilgan. Kuzatuv usuli, onalar va ularning farzandlari orasidagi munosabatlarni o'rganish va onalarning dunyoqarashini tahlil qilish uchun tanlandi. Bu usul, onalar va ularning farzandlari orasidagi aloqa va munosabatlar haqida to'g'ri ma'lumotlarni beradi. Kuzatuv jarayonida, onalar dunyoqarashini, aloqalarini, munosabatlarni, ma'lum holatlar va muammolarni tahlil qilish imkoniyati beriladi. Suhbatlar usuli esa, onalar va ularning farzandlarining fikr va tuyg'ularini aniqlovchi a'loqa vositasi bo'lib xizmat qiladi. Bu usul, onalar va ularning farzandlarining mazmuni va aloqalarini yanada aniqroq tushunishga yordam beradi. Suhbatlar jarayonida, onalar dunyoqarashini, farzandlari bilan munosabatlarini, muammolarni va ularga yechim topish usullarini aniqlash imkoniyati beriladi.
Bu usullar tadqiqot maqsadiga erishish uchun muhim ahamiyatga ega. Ular onalar va ularning farzandlari orasidagi munosabatlarni, onalar dunyoqarashini, farzand psixologiyasini shakllantirish va bu aloqalarni yaxshilash, shuningdek, onalarning o'z dunyoqarashini o'zgartirishning samaradorligini aniqlovchi ilmiy asos bo'lib xizmat qiladi.
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Ular yorug'likda bo'lganda, onalar va ularning farzandlarining psixologik rivojlanishini yaxshilash yo'llarini topishga yordam beradi.
Tadqiqot natijalari onalar dunyoqarashining farzandlarning psixologik rivojlanishiga ta'sirini aniqlovchi ko'plab ma'lumotlar taqdim etadi.
Birinchi natija, onalar dunyoqarashining farzandlarning psixologik rivojlanishini ancha ta'sir qilayotganligini ko'rsatadi. Bu, onalar va ularning farzandlarining orasidagi aloqalarning, farzandlar psixologiyasining va onalar dunyoqarashining bir-biriga bog'liqligi tufayli xosil bo'layotgan vaziyat. Bu natija, onalar dunyoqarashini o'zgartirishning farzandlarning psixologik rivojlanishini yaxshilashga qanday ta'sir qilishini aniqlovchi ilmiy asos bo'lib xizmat qilishi mumkin.
Ikkinchi natija, onalar dunyoqarashining o'zgartirilishi orqali bolalar psixologiyasini takomillashtirishning samaradorligini ko'rsatadi. Bu, onalar dunyoqarashining farzandlarning psixologik rivojlanishini yaxshilashga qanday ta'sir qilishini aniqlovchi i lmiy asos bo'lib xizmat qilishi mumkin. Ushbu natija, onalar dunyoqarashini o'zgartirishning farzandlarning psixologik rivojlanishini yaxshilashga qanday ta'sir qilishini aniqlovchi ilmiy asos bo'lib xizmat qiladi.
Uchinchi natija, onalar va ularning farzandlari orasidagi munosabatlarni, farzandlar psixologiyasini shakllantirishda onalar dunyoqarashining ahamiyatini va uning ta'sirini yorituvchi psixologik, pedagogik va jamiyatshunoslik nazariyalarini chuqurroq tushuntirish uchun muhim. Ushbu natija, bu aloqani yaxshilash yo'llarini topishga yordam beradi. Bu natijalar, onalar va ularning farzandlari orasidagi munosabatlarni, onalar dunyoqarashini, farzand psixologiyasini shakllantirish va bu aloqalarni yaxshilash, shuningdek, onalarning o'z dunyoqarashini o'zgartirishning samaradorligini aniqlovchi ilmiy asos bo'lib xizmat qilishi mumkin.
Tadqiqot davomida uchta asosiy muammo duch keldi: birinchi, onalar dunyoqarashining farzandlar psixologik rivojlanishiga ta'sirini o'lchashning qiyinligi; ikkinchisi, farzandlar psixologiyasini o'zgartirishning onalar dunyoqarashiga ta'sirini o'lchashning qiyinligi; uchinchisi, onalar va ularning farzandlarining orasidagi aloqalarni o'zgartirishning onalar dunyoqarashiga ta'sirini o'lchashning qiyinligi.
Bu muammolarni yengish uchun, onalar dunyoqarashini va ularning farzandlariga ta'sirini aniqlovchi ko'proq ilmiy-uslubiy usullarni ishlatish, farzandlar psixologiyasini o'zgartirishning onalar dunyoqarashiga ta'sirini aniqlovchi ko'proq ilmiy-uslubiy usullarni ishlatish, onalar va ularning farzandlarining orasidagi aloqalarni o'zgartirishning onalar dunyoqarashiga ta'sirini aniqlovchi ko'proq ilmiy-uslubiy usullarni ishlatish zarur.
Boshqa tadqiqotlar asosan ota-onalar va farzandlar orasidagi munosabatlarni, farzandlar psixologiyasini va onalar dunyoqarashini bir-biriga aloqasiz holda yoki ikkala tomonning aloqasini faqat bir jihatdan o'rganishga qaratilgan. Bu tadqiqotning ustunligi shundaki, u onalar dunyoqarashini, onalar va farzandlar orasidagi munosabatlarni, shuningdek, farzandlar psixologiyasini bir-biriga bog'liq holda o'rganadi. Biroq, bu tadqiqotning bir nechta kamchiliklari ham bor.
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Birinchisi, bu tadqiqotning faqat bir guruhga - onalarga va ularning farzandlariga qaratilgan bo'lishi. Bu esa, natijalarni boshqa guruhlarga nisbatan yoki boshqa sharoitlarda qo'llash imkonlarini chegaralaydi.
Ikkinchisi, bu tadqiqotda onalar dunyoqarashini o'zgartirishning samaradorligi aniqlovchilar soni juda kam.
Uchinchi kamchilik, tadqiqot uslubiyatining yaxshi, lekin aniq emasligi. Bu, xususan, natijalarni boshqa tadqiqotlar bilan solishtirishda muammo yaratadi.
Tadqiqot muammolarni aniqlovchi usullarni takomillashtirishga yordam beradi va onalar dunyoqarashini o'zgartirishning farzandlarning psixologik rivojlanishiga qanday ta'sir qilayotganini aniqlovchi ilmiy-asosli yondashuvlar ishlab chiqishga imkon beradi. Tadqiqotning kamchiliklari esa natijalarni boshqa guruhlarga nisbatan yoki boshqa sharoitlarda qo'llash imkonlarini chegaralaydi. Biroq, bu kamchiliklar tadqiqot uslubiyatining takomillashtirilishi orqali yengilishi mumkin.
ADABIYOTLAR RO'YXATI | СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ | REFERENCES
1. Hasanov S. Xorazm ma'rifati-olam ko'zgusi. -Toshkent: "O'qituvchi", 1996.-304 b
2. Eshmuradov O. Oila mustahkamligini ta'minlashning ijtimoiy-psixologik omillari mavzusidagi psixologiya fanlari bo'yicha falsafa doktori dissertatsiyasi. 2022.-36-40 b
3. Ананев Б.Г. О проблемах современного человекознания. - М.: "Наука", 1977. -180.
4. Анисимов О.С. Акмеология и методология: проблемы психотехники и мыслетехники. - М.: РАГС, 1998. -72.
5. Salayeva M.S. O'zbek oilalarida ota-ona va farzandlar o'zaro munosabatlarining ijtimoiy-psixologik xususiyatlari. Psixologiya fan nom diss. - T.: 2005. - 15.
MUALLIF HAQIDA MA'LUMOT [ИНФОРМАЦИЯ ОБ АВТОРЕ] [AUTHORS INFO]
^Alimardanova Ra'no Narbayevna, psixologiya fanlari bo'yicha falsafa doktori (PhD), [Алимарданова Рано Нарбаевна, доктор философии (PhD) по психологическим наукам], [Ra'no N. Alimardanova, Doctor of Philosophy (PhD) in Psychological Sciences]; manzil: O'zbekiston, Termiz sh., A. Navoiy ko'chasi, 4B-uy [адре^ Узбекистан, ул. А.Навои,4Б, Термез], [address: Uzbekistan, 4B, A.Navoiy st., Termez city].
