CC BY
0ONA TILI VA ADABIYOT FANINI O'QITISHNI RAQAMLASHTIRISHNING USLUBIY JIHATLARI
*A. X. Maxmudov, 2A. B. Kamilova
1p.f.d., professor, Qori Niyoziy nomidagi Tarbiya pedagogikasi milliy instituti, "Milliy tarbiyani raqamli pedagogik ta'minoti" ilmiy-tadqiqot bo'limi mudiri 2Qori Niyozi nomidagi Tarbiya pedagogikasi instituti mustaqil tadqiqotchisi https://doi.org/10.5281/zenodo.13945238 Annotatsiya. Maqolada ona tili va adabiyot fani uchun raqamli resurslardan foydalanishning uslubiy jihatlari ochib berilgan. Elektron resurslardan foydalanishning xususiyatlari va afzalliklari fan qesimida keltirilgan.
Kalit so'zlar: ona tili va adabiyot fani, raqamlashtirish, o'qituvchi, samaradorlik, didaktika.
Аннотация. В статье раскрыты методические аспекты использования цифровых технологий на уроках родного языка и литературы. Представлены особенности и преимущества использования цифровых ресурсов.
Ключевые слова: предмет родной язык и литература, цифровизация, учитель, эффективность, дидактика.
Abstract. The article reveals the methodological aspects of using digital resources in native language and literacy lessons. The features and advantages of using digital resources are presented.
Keywords: subject native language and literacy, digitalization, teacher, efficiency, didactics.
Jamiyat va iqtisodiyotni raqamlashtirish tendentsiyalari ta'lim tizimiga ham o'z ta'sirini o'tkazmoqda. Ta'limning istiqboli raqamli texnologiyalar bilan bog'likliligi aniq bo'lyapti. Raqamli texnologiyalar ta'lim sifatini oshirishga imkon yaratyapti desak mubolag'a bo'lmaydi. Lekin o'qituvchi raqamli texnologiyalarni nima uchun foydalanayotganini tushunmasa kerakli samarani bermaydi. Ona tili va adabiyot fani misolida ta'limni raqamlashtirishning mazmuni va tarkibiy qismlarini ko'rib chiqamiz.
O'qituvchi avvalo elektron resurslardan foydalanish maqsadlari to'g'risida qaror qabul qilishi kerak. Buning uchun raqamli texnologiyalarni nimalarga qaratishni aniqlash kerak. Bular quyidagilar:
- motivatsiyani shakllantirish (dars jarayonim qiziqarli va turli xil vazifalar mavjudligi);
- individual yondashuvni faolashtirish (mualliflik va eng yaxshi pedagoglarning ishlanmalaridan foydalanishni ularni ommalashtirish);
- turli manbalardan foydalanish imkoniyatini mavjudligi (masofadan turli manbalar bilan ishlash imkoniyati);
- vaqtni tejash (turli dasturlardan foydalanib barcha o'quvchilarni dars jarayoniga jalb qilish imkoniyati);
- samaradorlik (kompyuter yordamida turli ijodkorlikni talab qilmaydigan ishlarni tez va samarali bajarish);
- universal ko'nikmalarni shakllantirish.
Ona tili va adabiyoti darslarida raqamli resurslardan foydalanishning yuqoridagi maqsadlariga erishish an'anaviy didaktik va elektron resurslarning maqbul kombinatsiyasi bilan amalga oshirish mumkin deb hisoblaymiz. An'anaviy didaktik manbalar bilan taqqoslaganda,
raqamlar quyidagi didaktik imkoniyatlarga ega: avtomatik tekshirish (o'qituvchining vaqtini tejash, yosma ishlarni tekshirish, multimedia (darslikka ovoz, videoni kiritish qobiliyati, bu materialni yaxshiroq eslab qolishga yordam beradi), interaktivlik (faol ishlarga qo'shilish bir vaqtning o'zida guruhning barcha talabalari, bu vaqtni tejashga imkon beradi), loyiha bo'yicha guruhning birgalikdagi ishi (o'qituvchining tadqiqot guruhi tomonidan hujjatlar, taqdimotlar, aqliy xaritalar va boshqalarni birgalikda yaratish qobiliyati), xatolar statistikasi (lug'at bilan ishlashda o'qivchining vaqtini tejash, xatolarni tahlil qilishda o'qituvchining vaqtini tejash).
Jamiyatda, ta'lim nazariyasi va amaliyoti rivojlanib borishi bilan o'qituvchiga qo'yiladigan talablar tobora ortib bormoqda. Agar yigirma yil oldin kasbiy faoliyatning diagnostik funktsiyasi paydo bo'lgan bo'lsa, undan keyin tadqiqot faoliyati, shu bilan birga o'qituvchida ijodiy faoliyat, innovatsiya kabi fazilatlar qadrlangan bo'lsa, bugungi kunda zamonaviy o'qituvchidan raqamli savodxonlik, raqamli texnologiyalarni o'zlashtirish, o'quv jarayoniga axborot qurilmalarni kiritish uchun uslubiy usullar va boshqalar kutilmoqda. [1].
Ona tili va adabiyoti o'qituvchining elektron texnologiyalari bilan ishlash ko'nikmalari raqamli resurslardan samarali foydalanishning muhim tarkibiy qismlaridan biridir. Aksariyat hollarda raqamli texnologiyalardan foydalanish deganda kompyuterda faqat taqdimotlar va o'quv videolarini namoyish qilishni, matnli materiallarga havolalarni tarqatishni va ma'lumotlarni usatish tushunishadi. Ammo axborot texnologiyalarining didaktik imkoniyatlari ancha kengroq. Birinchi rasmda ona tili va adabiyoti darslarida axborot texnologiyalarining asosiy didaktik imkoniyatlari taqdim etilgan. Masalan: so'zlarni vizual yodlash uchun interaktiv o'yinlarni taklif qilish, so'zlarni, atamalarni, yozuvchilarning portretlarini va boshqalarni saralash mashqlarini taklif etish; har bir darsni vizual yodlash uchun tez o'zgaruvchan lug'at so'zlarini ko'rsatish va boshq.
Ona tili va adabiyoti darslarida elektron manbalardan biri bu turli ta'lim portalari. Xususan: ona tilining milliy korpusi. Bu matnni tahlil qilish vositasi. Ta'lim portal -bu matnlarning ulkan kutubxonasi va ushbu matnlarni tahlil qilish mexanizmlari. Bundan tashqari ta'lm portal yordamida turli testlar va didaktik ishlanmalarni yaratish mumkin. Masalan, turli mualliflar ishlatgan iborani tezda topish mumkin, bu matnlarni qiyosiy tahlil qilishda katta yordam beradi. Kalit so'zni tahlil qilish uchun material tezda yig'iladi.
Keyingi so'zlar bilan o'yinlar. So'z boyligini faollashtirish uchun siz so'zlar bilan turli xil brauzer o'yinlaridan foydalanishingiz mumkin[3].
Raqamli texnologiyalarni didaktik imkoniyatlari
_+
- so'zlarni, atamalarni, yozuvchilarning portretlarini va boshqalarni saralash mashqlarini taklif etish;
- avtomatik tekshirish bilan harf qo'shish mashqlarini taklif qilish;
- diktorni yozib olish va avtomatik tekshi rish bilan uyda diktantlarni o'rnatish;
- avtomatik taymer va tekshirish bilan vizual diktantlarni taklif qilish;
- so'zlarni vizual yodlash uchun interaktiv o'yinlarni taklif qilish;
- yozishmalarni qidirish uchun vazifalarni taklif qilish (ta'riflar va atamalar, jumlalar va diagrammalar, bitta xususiyatga ega so'zlar, asarlar va yozuvchilarning nomlari);
- talabalarni mustaqil ravishda bunday
mashqlarni yaratishga taklif qilish, matnni tahlil qilishda ko'plab giperhavolalar bilan umumiy matn yaratish.
A_
_{_
- har bir darsni vizual yodlash uchun tez o'zgaruvchan lug'at so'zlarini ko'rsatish;
- aqliy xaritalarni yaratish;
- ijtimoiy tarmoqlarda adabiy qahramonlarning profillarini yaratish;
- xronologik lentalarni yaratish (adabiyot tarixi);
- adabiy asarlarning ochilish-taqdimotlarini yaratish;
- asarlar va mualliflar tomonidan infografika bilan slaydlar yaratish;
- teglar bulutini yaratish (bitta qoida uchun so'zlar, mahsulot so'zlari, mantiqiy vazifalar);
- bloglarda o'quvchilar kundaliklarini yaratish, she'rlar va qisqa hikoyalar asosida videofilmlar yaratish;
- kompyuter dasturlari yordamida matnlarni tahlil qilish, chastotali so'zlar va iboralarni hisoblash, turli matnlardagi umumiy elementlarni ajratib ko'rsatish;
- bitta qoida uchun qofiya va so'zlarni tanlash uchun elektron teskari lug'atlar bilan ishlash va boshqalar.
1-Rasm. Ona tili va adabiyot darslarida raqamli texnologiyalarning didaktik
imkoniyatlari.
Aqliy xaritalarni yaratish va ulardan foydalanish juda keng tarqalgan. Aqliy xaritalar g'oyalarni tuzatish, ma'lumotlarni tahlil qilish va tartibga solish uchun ishlatilishi mumkin. Bu chiziqli yozuvda emas, balki juda tarvaqaylab ketgan rejani yaratishning bir turi. Masalan, bo'ysunuvchi jumlalar turlari yoki lingvistik ifoda vositalari bo'yicha eng yaxshi karta uchun tanlov tashkil qilishingiz mumkin. Aqliy xaritalarning afzalliklari quyidagilardan iborat: birinchidan, ma'lumotlar ko'rib chiqiladi, ikkinchidan, tizimlashtiriladi, uchinchidan, markazga joylashtirilgan asosiy g'oyani ta'kidlash osonroq, muammoli savol, to'rtinchidan, bu individual idrok etish usulini namoyish etadigan fikrlash jarayoni[4,5]. Xizmatning afzalliklari shundaki, u sizga ham individual, ham guruh bo'lib ishlashga imkon beradi, dars va darsdan tashqari mashg'ulotlarda qo'llaniladi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Беспалько В.П. Природосообразная педагогика /В.П. Беспалько.-М.: Народное образование, 2008.-512 с.
2. https://cyberleninka.m/article/n/professionalnaya-podgotovka-pedagogov-v-usloviyah-tsifrovizatsii
3. http://www.iqfun.ru/.
4. Махмудов А. Х., Анарбаева Ф. У. Ракамли таълимда педагогик технологияларни куллаш имкониятлари //Development issues of innovative economy in the agricultural sector. - 2021. - С. 476.
5. Махмудов А.Х., Фефелов В.С., Камилова А.Б. Инновационные пути педагогического прорыва.-Ташкент, 2019. -№6. - С.3-9.
