72Zamonaviy ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va yutuqlari
Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti
OLIY TA'LIM MUASASALARIDA AXBOROT TEXNOLOGIYALAR FANINI SMART TEXNOLOGIYALAR ASOSIDA O'QITISH
Zokir O'rinboyev
Optimal boshqaruv usullari kafedrasi tayanch doktorant, Samarqand Davlat Universiteti, Samarqand, O'zbekiston [email protected]
ANNOTATSIYA
Hozirgi kunga kelib, kompyuter savodxonligi madaniyatning muhim belgisiga aylanib ulgurdi, u xar bir insonga qayerda, qaysi xududda ishlamasin zaruratga aylandi. Shu sababli ta'lim jarayonida, xususan oliy ta'lim muassasalarida axborot texnologiyalari fanini zamon talablari asosida o'qitish dolzarb mavzuga aylandi. Quyidagi maqola oliy ta'lim muassasalarida axborot texnologiyalar fanini SMART texnologiyalar asosida o'qitish masalasiga bag'ishlanadi.
Kalit so'zlar: axborot kommunikatsiya texnologiyalari (AKT), smart ta'lim, oliy ta'lim muassasalari (OTM), smart - ta'lim, elektron ta'lim, smart elektron ta'lim.
ОБУЧЕНИЕ ПРЕДМЕТ ИНФОРМАЦИОННЫЕ ТЕХНОЛОГИИ В ВЫСШИХ УЧЕБНЫХ ЗАВЕДЕНИЯХ НА ОСНОВЕ SMART
ТЕХНОЛОГИЙ АННОТАЦИЯ
В наши дни компьютерная грамотность стала важной чертой культуры, она стала необходимостью для каждого человека, где бы он ни работал. Поэтому в образовательном процессе, особенно в высшей школе, актуальной проблемой стало обучение информационным технологиям в соответствии с современными требованиями. Следующая статья посвящена вопросу обучения информационным технологиям в высших учебных заведениях на основе SMART технологий.
Ключевые слова: информационные и коммуникационные технологии (ИКТ), интеллектуальное образование, высшие учебные заведения (ВУЗы), интеллектуальное образование, электронное обучение, интеллектуальное электронное обучение.
TECHING INFORMATION TECHNOLOGY IN HIGHER EDUCATION INSTITUTIONS BASED ON SMART TECHNOLOGIES
Zamonaviy ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va yutuqlari
Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti
ABSTRACT
Nowadays, computer literacy has become an important cultural feature, it has become a necessity for every person, wherever he works. Therefore, in the educational process, especially in higher education, teaching information technologies in accordance with modern requirements has become an urgent problem. The next article is devoted to the issue of teaching information technology in higher education institutions based on SMART technologies.
Keywords: information and communication technologies (ICT), intellectual education, higher education institutions (HEIs), intellectual education, e-learning, intelligent e-learning.
Axborot kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) jamiyatning har bir jabhasiga kirib borar ekan, hayotimizni ularsiz tasavvur etish qiyin. Shu sababli jamiyatning har bir a'zosi AKTlardan to'g'ri va samarali foydalanish ko'nikmalariga ega bo'lishi zarur. Ta'lim bozorining globallashuvi munosabati bilan milliy ta'lim tizimida yangi talablar to'plami shakllanmoqda. Masalaning dolzarbligini hukumatning bu sohaga berayotgan bevosita e'tibori ham ko'rsatadi. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ-4851 06.10.2020 sonli "Axborot texnologiyalari sohasida ta'lim tizimini yanada takomillashtirish, ilmiy tadqiqotlarni rivojlantirish va ularni IT-industriya bilan integratsiya qilish chora-tadbirlari to'g'risida"gi Qarori doirasida Axborot texnologiyalarining o'qitilishini sifat jihatidan yangi bosqichga ko'tarish, mehnat bozorining malakali IT-mutaxassislarga bo'lgan talabini qoniqtirish, shuningdek, 2017 — 2021-yillarda O'zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo'nalishi bo'yicha Harakatlar strategiyasini "Ilm, ma'rifat va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yili"da amalga oshirishga oid davlat dasturida belgilangan vazifalar ijrosini ta'minlash ustuvor vazifalardan biri etib belgilandi [1].
Ta'lim bozorining globallashuvi munosabati bilan milliy ta'lim tizimida yangi talablar to'plami shakllanmoqda. Asosiy talablardan biri bu raqobatbardosh va tez o'zgaruvchan ta'lim bozorida ishlash qobiliyati. Yetakchi biznes-modellar va innovatsiyalar kelgusi yillarda universitetlarning asosiy raqobat ustunligiga aylanadi. Shu bilan birga, IT ning o'rni oshadi, chunki ilg'or IT yechimlari universitetning strategik maqsadlarini amalga oshirish va boshqaruv va o'quv jarayonidagi innovatsion o'zgarishlarni tezlashtirishning asosiy omili sifatida yuzaga chiqadi [2]. Shu sababli oliy ta'lim muassasalarida axborot texnologiyalari kurslarini samarali va jahon andozalari asosida tashkil etish muhim ahamiyatga ega. Mazkur kursni tashkil etishda o'qitishning eng samarali usullaridan hisoblangan SMART texnologiyalaridan
Zamonaviv ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va vutuqlari
Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti
foydalanish ijobiy natijalarga olib keladi. Chunki SMART o'qitish orqali o'qitish bevosita kompyuter asri yutuqlari asosida tashkil etiladigan ta'lim texnologiyasidir.
Tadqiqotimiz davomida biz bir qator olimlarning OTMlarda informatika fanini o'qitish texnologiyalari, boshqalarining SMART texnologiyalari asosida ta'lim jarayonini tashkil etishga bag'ishlangan tadqiqotlari bilan tanishib chiqdik. Misol uchun, N.A.Dneprovskaya bergan ta'rifga ko'ra, smart ta'lim ko'p miqdordagi manbalar, multimediyaning (audio, video, grafik) maksimal xilma-xilligini, tinglovchilarning talab va ehtiyojlariga tez va oson moslashish imkoniyatini nazarda tutadi [4]. Z.K. Bekturiva va N.N. Vagapovalar esa uni quyidagicha izohlaydilar: "Bu mutlaqo yangi ta'lim muhiti bo'lib, unda ta'lim faoliyati Internetda umumiy standartlar, texnologiyalar va ta'lim muassasalari tarmog'i o'rtasida tuzilgan shartnomalar asosida olib boriladi va umumiy tarkibdan foydalaniladi. Bu turdagi ta'limning o'ziga xos xususiyati - yashash joyidan va moliyaviy ahvolidan qat'i nazar, aholining barcha qatlamlari uchun qulaylik, ya'ni "hamma joyda" ta'lim olish imkoniyatidir" [5]. O'quv fanlari bo'yicha elektron o'quv vositalarining yaratilishi mazkur fanlarni o'qitishda zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish imkoniyatini yanada kengaytiradi.
Hozirgi kunda, dars jarayonida, Microsoft Power Point yoki Macromedia Flash dasturlari orqali yaratilgan taqdimotlarni multimedia vositalaridan foydalangan holda qo'llash oddatiy holga aylanib bormoqda. Ammo, ayni damda ta'lim sohasiga shunday interfaol texnologiyalar kirib kelmoqdaki, ular slayd-shou turkumidagi taqdimotlarni siqib chiqarmoqda. Buday "aqilli" texnologiyalardan biri Smart Boards axborotni talabalarga interfaol taxta — Smart Boards, interaktiv display — Sympodium yordamida uzatish, ma'ruzachiga dars jarayonining o'zida taqdimotlar yaratish imkonini beradi. Interfaol Smart Boards taxtalariga maxsus markerlar yordamida yozish, o'quv materiallarini namoyish etish, ekrandagi tasvir ustidan yozma sharhlar berish mumkin. Bunday interfaol smart taxtalar imkoniyatlaridan maksimal foydalanish uchun maxsus dasturiy ta'minotlar (Smart Notebook, Bridgit, Synhron Eyes) ishlab chiqilgan va ulardan har birining o'z imkoniyatlari mavjud [9].
Oxirgi yillarda, dunyo miqyosida elektron va Smart texnologiyalaridan foydalanishga bo'lgan talab keskin ortdi. Natijada dunyoning deyarli barcha mamlakatlari, jumladan O'zbekiston ta'lim tizimida ham o'qitishning bu yangi texnologiyasidan samarali foydalanib kelinmoqda. Interaktiv qurilmalar va ulardan unumli foydalanish texnoloyiyalari o'qituvchi va murabbiylarga video, audio manbaalardan foydalanish, slaydlar namoyish etish, turli xil sxemalar chizish, elektron ovoz berish orqali dars jarayonini samarali tashkil etishga yordam bersa, talabalar
Zamonaviv ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologivalarning dolzarb muammolari va vutuqlari
Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti
uchun diqqatni jamlash, ma'lumotni tez va oson o'zlashtirish, muhokama va munozaralarda faol qatnashish orqali bilim olish imkoniyatini beradi.
REFERENCES
1. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ-4851 06.10.2020 sonli "Axborot texnologiyalari sohasida ta'lim tizimini yanada takomillashtirish, il miy tadqiqotlarni rivojlantirish va ularni IT-industriya bilan integratsiya qilish chora-tadbirlari to'g'risida"gi Qarori. https://lex.uz/ru/docs/-5032128
2. Kryukov V., Shakhgeldyan K., Information Technology at University: Strategy, Trends, and Experience. file:///C:/Users/User/Downloads/%D0%9A%D 1 %80%D 1 %8E%D0%BA%D0%BE %D0%B2 %D0%A8%D0%B0%D 1 %85%D0%B3%D0%B5%D0%BB%D 1 %8C% D0%B4%D 1 %8F%D0%BD.pdf
3. "Informatika va axborot kommunikatsiya texnologiyalari ta'limini modernizasiyalash istiqbollari" Respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi materiallari to'plami. NDPU Navoiy, 2018-yil, II qism.
4. Дмитриевская Н.А. Смарт образование. - Режим доступа: http://www.myshared. ru/slide /72152/
5. Makhmudova D.M. Electronic educational resources as a new component of a traditional educational process // Academia Open Vol 1 No 1 (2019): June Education https://press.umsida.ac.id/index.php/acopen/article/view/12/15
6. Тихомиров В.П., Днепровская Н.В. Смарт-образование как основная парадигма развития информационного общества.
7. Otamuratov O. T., International Scientific Journal "Internauka" http://www.mter-nauka.com/
8. Aripova U. "Smart ta'lim texnologiyasi" infoCOM.UZ, 4 (2017) http://uz.infocom.uz/2017/04/29/smart-talim-texnologiyasi/
9. Muxammadiev J. O'. Axborot Texnonlogiyalari// O'quv Qo'llanma. Toshkent. OzMU, 2019.
10. Yunusova D.M., Ilhamova I.N., Daulanova K.I. Rustamova N.R., Normuradova G.M. Using of interactive educational technologies in teaching medical terms. Journal of Advanced Research in Dynamical and Control Systems, 12 (2020)
11. Rakhimov, S., Seytov, A., Nazarov, B., Buvabekov, B., Optimal control of unstable water movement in channels of irrigation systems under conditions of discontinuity of water delivery to consumers. IOP Conf. Series: Materials Science and
Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan
Academic Research, Uzbekistan 721 www.ares.uz
Zamonaviv ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va vutuqlari
Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti
Engineering 883 (2020) 012065, Dagestan, 2020, IOP Publishing DOI: 10.1088/1757-899X/883/1/012065 (№5, Scopus, IF=4,652)
12. A. Kabulov, I. Normatov, A. Seytov and A. Kudaybergenov, "Optimal Management of Water Resources in Large Main Canals with Cascade Pumping Stations," 2020 IEEE International IOT, Electronics and Mechatronics Conference (IEMTRONICS), Vancouver, BC, Canada, 2020, pp. 1-4, DOI: 10.1109/IEMTRONICS51293.2020.9216402 (№ 6, Scopus, IF= 9.936).
13. Shavkat Rakhimov, Aybek Seytov, Nasiba Rakhimova, Bahrom Xonimqulov. Mathematical models of optimal distribution of water in main channels. 2020 IEEE 14th International Conference on Application of Information and Communication Technologies (AICT), INSPEC Accession Number: 20413548, IEEE Access, Tashkent, Uzbekistan, DOI: 10.1109/AICT50176.2020.9368798 (AICT) pp. 1-4,(№ 6, Scopus, IF=3,557)
14. A.V. Kabulov, A.J. Seytov, A.A. Kudaybergenov, Classification of mathematical models of unsteady water movement in the main canals of irrigation systems, International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology Vol. 7, Issue 4 , April 2020, ISSN: 2350-0328, India, pp. 13392- 13401.(№ 6, Web of science, IF=3,98)
15. Sh.Kh.Rakhimov, A.J. Seytov, A.A. Kudaybergenov, Optimal control of unsteady water movement in the main canals. International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology Vol. 7, Issue 4 , April 2020, India, ISSN: 23500328, pp. 13380-13391. (№ 6, Web of science, IF=3,98).
16. A.J. Seytov, A.R. Kutlimuradov, R.N. Turaev,N.K. Muradov,A.A. Kudaybergenov, Mathematical model of optimal control of the supply canal to the first pumping station of the cascade of the Karshi main canal. International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology Vol. 8, Issue 3 , March 2021. India. ISSN: 2350-0328. pp. 16790- 16797. (№5, web of science IF=6,646)
17. A. V. Kabulov, A. J. Seytov & A. A. Kudaybergenov. Mathematical models of the optimal distribution of water in the channels of irrigation systems. International Journal of Mechanical and Production Engineering Research and Development (IJMPERD) ISSN(P): 2249-6890; ISSN(E): 2249-8001 Vol. 10, Issue 3, Jun 2020, pp. 1419314202 (№5 Scopus IF = 9.6246)
18. Sh. Kh. Rakhimov, A. J. Seytov, D. K. Jumamuratov & N. K. Rakhimova. Optimal control of water distribution in a typical element of a cascade of structures of a machine canal pump station, hydraulic structure and pump station. India. International Journal of Mechanical and Production Engineering Research and Development (IJMPERD)
Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan
Academic Research, Uzbekistan 722 www.ares.uz
Zamonaviv ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologivalarning dolzarb muammolari va vutuqlari
Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti
ISSN (P): 2249-6890; ISSN (E): 2249-8001 Vol. 10, Issue 3, Jun 2020, pp. 1110311120. (№5 Scopus IF = 9.6246)
19. A Zh Seitov, BR Khanimkulov. Mathematical models and criteria for water distribution quality in large main irrigation canals. Academic research in educational sciences. Uzbekistan. Ares.uz. Vol. 1. №2, 2020. ISSN 2181-1385. Pp.405-415. (№5, web of science IF=5.723)
20. А. Ж. Сейтов, Б. Р. Ханимкулов, М. Гаипов, О. Хамидуллаева, Н. К. Мурадов. Численные алгоритмы решения задач оптимального управления объектами каршинского магистрального канала. academic research in educational sciences volume 2 | ISSUE 3 | 2021 ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24411/2181-1385-2021-00519. pp. 1145-1153. (№5, web of science IF=5.723)
