CC BY
0OLIY TA'LIM MUASSASALARI RIVOJLANISHIGA TA'SIR ETUVCHI OMILLARNING TARKIBIDA TA'LIM SIFATI
OMILINING ROLI
1Babayeva Nargiza Muzafarovna, 2Po'latova Dilnozaxon Xasanovna
1Qoqon DPI, Ta'lim menejmenti kafedrasi, DSc, dots.
2Qo'qon DPI, TMB yo'nalishi magistri https://doi.org/10.5281/zenodo.11181852 Annotatsiya. Ushbu maqola bugungi kunda oliy o'quv yurtining rivojlanishi ilmiy -tadqiqotlar va tajriba - konstruktorlik ishlanmalardan boshlab innovasion mahsulotni ommaviy ishlab chiqarish yoki innovasion texnologiyalar qo'llash bilan yakunlanadigan innovasion jarayonni tezlashtiruvchi sharoitlar va omillar kompleksining tizimli o'zaro ta'siriga bog'liq.
Kalit so^zlar: innovatsion,strategiya, moddiy - texnika, PEST, demografiya, inson kapitali.
Oliy ta'limning rivojlanishi bo'yicha tadqiqotlar omillar va ularning OTM rivojlanishga ta'sir etish yo'nalishlari xilma-xilligini o'rganish zarurligini taklif qiladi.
Shuni ta'kidlash kerakki, omillarni samarali boshqarish OTMning innovasion rivojlanish sifati va samaradorligiga bog'liq bo'lib, aniq va dalillarga asoslangan omillar tizimining yo'qligi ishlanmalar va OTMda innovasion strategiyani amalga oshirish natijadorligini pasaytiradi. Kelib chiqish manbalari ko'ra omillarni tasniflash tizimli yondashuv nuqtai - nazaridan diqqatga loyiqdir. Oliy ta'lim muassasalari innovasion faoliyati jarayonida innovasion rivojlanishning tashqi va ichki omillarini inobatga olish kerak.
Oliy ta'lim muassasasi innovasion rivojlanishining tashqi omillariga OTM innovasion faoliyati tashkil etishda bevosita ishtirok etadigan va uning uyg'unligi hamda samaradorligini ta'minlashga ta'sir etadigan kuchlar va omillar kiradi. Tashqi omillarning o'ziga hos eng muhim jihati turli omillar ta'sirida o'zgaruvchi tavsiflar va atrof-muhit xususiyatlaridadir. atrof-muhit mulki ijobiy ta'sir ko'rsatadi
Atrof muhitning bunday hususiyati oliy ta'lim muassasasi faoliyati va uning innovasion rivojlanishiga ijobiy ta'sir ko'rsatadi. O'z navbatida, tashqi muhitda zaruriy o'zgarishlarning yo'qligi oliy ta'lim muassasasiga salbiy ta'sir qilib, uning innovasion rivojlanishini sekinlashtiradi.
Bizningcha, innovasion rivojlanishning tashqi omillariga quyidagilarni kiritish mumkin:
- OTMning hukumatning davlat, hududiy va mintaqaviy organlari bilan o'zaro aloqasi;
- OTMning sanoat tashkilotlari bilan o'zaro hamkorligi;
- Mintaqa, mamlakat va umuman dunyo OTMlari va ilmiy-tadqiqot tashkilotlari bilan hamkorlik qilish;
- Yoshlar bilan o'zaro munosabatlar va ularning innovasion faoliyatga jalb etish; Universitetlarning davlat organlari bilan hamkorligi shahar, viloyat va mintaqaviy masalalarni hal etishda uzoq muddatli sheriklik aloqalarini o'rnatish va rag'batlantirish orqali amalga oshiriladi. Boshqa sheriklar bilan o'zaro munosabatlar ham alohida mintaqa va umuman mamlakatni rivojlantirish hamda ishlanmalar va innovasiyalarni joriy etish uchun manfaatli qulay shart-sharoitlar yaratadi. Xamkorlikni kuchaytirish ilmiy tadqiqot natijalari va nou-xau lardan o'zaro manfaatli foydalanishga ko'maklashadi.
Tashqi muhit omillarini PEST - tahlili yordamida, ya'ni siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy va texnologik omillar tahlili orqali tasniflash maqsadga muvofiqdir. Ushbu omillar ichidan OTM
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "INNOVATIVE MANAGEMENT IN THE EDUCATION SYSTEM: INTERNATIONAL AND NATIONAL
CONCEPTS", MAY 16, 2024
innovasion rivojlanishiga bevosita ta'sir ko'rsata oladigan omillarni ajratib olamiz. Bundan tashqari, fikrimizcha, omillarning anbanaviy guruxlarini innovasion infratuzilma omillari bilan to'ldirish zarur, chunki infratuzilmani rivojlanganligi darajasi OTM innovasion faolligiga ta'sir etadi. Ushbu omillarga axborot omillari, global omillar kiradi.
Fikrimizcha, qo'yida keltirilgan omillar tizimi oliy ta'lim muassasasiga tashqi muhit ta'sirini to'laqonli aks ettiradi.
Jadval 2
Oliy ta'lim tizimi rivojlanishiga ta'sir etuvchi tashqi omillar tizimi Siyosiy
OTM innovasion faoliyatiga xukumat munosabati OTM faoliyatini tartibga soluvchi me'yoriy va boshqa xujjatlar OTM innovasion faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish darajasi (siyosat maqsadlari bilan muvofiqligi) Iqtisodiy
Inson kapitali, fan va innovasion faoliyatni davlat tomonidan tartibga solinishi va qo'llab-quvvatlanishi
OTM faoliyatiga investisiyalar
Xududning yuqori texnologik kompaniyalari faoliyati
Texnologik
Fan - texnika taraqqiyoti holati va darajasi Xududdagi tashkilotlarning tadqiqot faolligi darajasi Xududdagi kompaniyalarning innovasion faolligi darajasi Texnologiyalarni rivojlanish tendensiyalari Ijtimoiy
Hudud aholisining innovasion faolligi ko'rsatkichlari
Oliy ta'lim tizimi hizmatlariga talab va abiturientlar kontingentini shakllanishiga ta'sir etadi Infratuzilmaviy
Xududdagi innovasion infratuzilmaning rivojlanish darajasini tavsiflaydi Global
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "INNOVATIVE MANAGEMENT IN THE EDUCATION SYSTEM: INTERNATIONAL AND NATIONAL
CONCEPTS", MAY 16, 2024
OTM o'quv jarayonida ta'lim muassasasini bilimlar iqtisodiyotiga o'tish zararligi bilan ifodalanadi Axborot
Axborot xajmini o'sishi va internet tarmoqlarini rivojlanishi axborot texnologiyalarni o'quv jarayonga joriy etish zaruratini yuzaga keltiradi
Oliy ta'lim muassasasining ichki innovasion muhitini rivojlanishi masalasida ham, ichki muhitni ham o'zgarishlarga moyilligini qayd etish mumkin. Buning uchun ichki omillarni o'rganib chiqish zarur bo'ladi. Oliy ta'lim muassasa rivojlanishining ichki omillari deb OTM tomondan yaratilgan va nazorat qilinadigan omillar va sharoitlarga aytiladi. OTMning asosiy maqsadi tashqi muhit omillarnini taxlil qilish asosida ichki omillarni ta'lim muassasasining raqobatbardosh ustuvoliklariga aylantira bilish hisoblanadi.
Oliy ta'lim muassasasi rivojlanishining ichki omillari tizimi 3-rasmda tasvirlangan.
tashkiliy - texnologik
moddiy -texnik
motivatsion - psixologik
ilmiy - innovatsion
OTM innovatsion rivolanishining ichki omillari
innovatsion faoliyat
xalqaro faoliyatda ishtirok
ta'lim sifati
inson kapitali sifati (PO' va talabalar)
OTM faoliyatini boshqarish tizimi sifati
Rasm-3. Oliy ta'lim tizimi rivojlanishiga ta'sir etuvchi ichki omillar tizimi Yuqoridagi rasmlarda ko'rib turganimizdek, oliy ta'lim muassasasi rivojlanishiga ta'sir etuvchi tashqi va ichki omillarning aksariyati ta'lim sifatini tashkil etuvchilari bo'lib, ularning bevosita ijobiy ta'siri natijasida oliy ta'lim sifati ham ta'minlanadi.
Ko'pgina omillar o'zaro ham ta'sir ko'rsatib, OTM ta'lim hizmatlari samaradorligini kuchaytirishi yoki zaiflashtirishi mumkin. Ushbu omillarning ta'sirini yanada aniqroq tasavvur qilish uchun ularni SWOT-tahlil usuli yordamida o'rganib chiqamiz. (jadval -4 )
Jadval 4
OTM ta'lim hizmatlari sifati va samaradorligining SWOT-tahlili
Kuchli tomonlar Zaif tomonlar
■ Tayyorgarlik yo'nalishlarining keng ■ O'quv maydonlarining etishmasligi
spektri ■ Moddiy bazani eskirishi
■ SHartnoma va grantlar bo'yicha ITIning ■ PO' konservatizmi
katta hajmi ■ Intelektual mulk sohasidagi faoliyatning
■ Moddiy - texnik bazaning yuqori darajasi past samaradorligi
■ PO' va ma'muriy hodimlar tarkibining ■ Pedagog kadrlar etishmovchiligi
kompetentligi ■ O'qitishning interfaol usullaridan
■ Uzluksiz ta'lim olish imkoniyatlari etarlicha foydalanmaslik.
■ Pulli hizmatlarni ko'rsatish orqali ■ Mehnat va ta'lim hizmatlari bozorining
byudjetdan tashqari mablag'larni jalb etish muntazam monitoringi tizimining mavjud
imkoniyati emasligi
■ O'quv jarayonida ahborot ■ Qo'shni hududlarda etarlicha faol
texnologiyalaridan keng foydalanish bo'lmagan ish olib borish
imkoniyati ■ Professor - o'qituvchilarning past
■ Filiallar keng tarmog'i pedagogik tayyorlovi natijasida
■ Ta'lim sifati va OTM faoliyati kompetent yondashuvga o'tishning
samaradorligini baholashning zamonaviy maqsadga muvofiqligini tushunmasligi
usullaridan foydalanish ■ Belgilangan maqsadlarga erishishning
■ OTMning hududdagi ijobiy imidji aniq mezonlari mavjud emasligi
■ Hududdagi korxona va tashkilotlar bilan
hamkorlik
■ Horijiy OTMlar bilan xamkorlik
■ Hodimlar va professor - o'qituvchilarda
motivasiyaning mavjudligi
■ Strategik yondashuv
Imkoniyatlar Tahdidlar
■ Ta'lim dasturlari va hizmatlar diapazonining Ta'lim hizmatlari bozoridagi yuqori raqobat
kengligi ■ Bir qator ta'lim yo'nalishlari
■ Hudud uchun yangi bo'lgan ta'lim bitiruvchilariga talabning mavjud emasligi
yo'nalishlarining ochilishi YUqori malakali mutahassislarni ketib
■ O'quv - laboratoriya bazalarining kapital qolishi
qurilishi ■ Byudjet moliyalashtirishining qisqarishi
■ Doktoranturani rivojlantirish
■ Malakali kadrlarni jalb qilish va ushlab qoshish Mamlakatdagi ijtimoiy va demografik
maqsadida o'y-joylarni qurish inqiroz va uning oqibatlari
■ Qo'shimcha ta'lim hizmatlarini ko'rsatish Ta'lim olish narhlarining oshishi
tizimini rivojlantirish va konsalting faoliyatni Oliy ta'lim, harbiy hizmat va demografiya
kengaytirish orqali qo'shimcha byudjetdan masalalari bo'yicha konunchilik bazasini
tashqari mablag'larni jalb etish o'zgarishi.
■ Tovar va narh siyosatlarini shakllantirishning Bitiruvchilar kompetensiyasiga
zamonaviy mexanizmlaridan foydalanish iste'molchilar talablarining bir - biridan
■ O'rta mahsus kasb - hunar ta'limi muassasalari farq qilishi
bilan hamkorlikni kengaytirish Professor - o'qituvchilar
■ Innovasion rivojlanish yo'liga o'tish kompetensiyalarini texnika taraqqiyotidan
orqada qolishi
Yuqoridagi jadval ma'lumotlariga ko'ra qo'yidagilarni qayd etish mumkin: OTMning kuchli tomonlari bu ta'lim yo'nalishlarining ko'pligi, moddiy - texnika bazasining yuqori darajasi, ta'limdagi axborot texnologiyalari, strategik yondashuv, ijobiy imidj va PO'larda motivasiyani mavjudligi. SHular bilan bir qatorda OMlarda zaif tomonlar ham mavjud bo'lib, ularga intelektual mulk sohasidagi past samaradorlik, o'qitishda interfaol usullardan foydalanish darajasining pastligi va eng asosiysi, OTM rahbariyati hamda o'qituvchilarda belgilangan maqsadlarga erishishning aniq mezonlarining yo'qligini kiritish mumkin. Oliy ta'lim muassasasi davlat va jamiyat hozirda talab etayotgan innovasion rivojlanish yo'lida o'sishi uchun ushbu zaifliklarni birinchi navbatda bartaraf etishi lozim.
Hulosa sifatida shuni aytish mumkinki, kamchiliklarni bartaraf etish va ta'lim xizmatlari sifati va samaradorligini oshirish uchun oliy ta'lim muassasasi barcha mavjud imkoniyatlarni safarbar etishi kerak. Ulardan foydalanish hozirgi kunda ko'pgiga OTMlarda yuzaga kelayotgan tahdidlarni yumshatish yoki to'liq bartaraf etish imkonini beradi. Ammo zamonaviy oliy ta'limi olida turgan eng katta tahdidlardan biri bu byudjet tomonidan moliyalashtirishni qisqarishi va oliy ta'lim tizimi, xarbiy xizmat va demografiya masalalari bilan bog'liq muammolardir. Ushbu omillarga OTM o'zi mustaqil ta'sir eta olmaydi, lekin foydalanayotgan imkoniyatlarning ijobiy ta'siri natijasida ushbu tahdidlar oqibatlarini kamaytirish imkoniyati yuzaga keladi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Ustadjalilova, X. (2023). PEDAGOGIK TADQIQOTLAR METODLARI VA STATISTIK GIPOTEZALARNING NAZARIY JMATLARI. Scientific journal of the Fergana State University, (6), 21-21.
2. Umarovna, Radjabova Gavhar. "FEATURES OF THE MARKET OF EDUCATIONAL SERVICES AND THE PROBLEM OF INTERACTION OF HIGHER EDUCATIONAL INSTITUTIONS WITH EMPLOYERS." E Conference Zone. 2022.
3. Saidova Hilolaxon Rashidjon Qizi. "Quality of school education and factors of its modernization." Current Research Journal of Pedagogics 2.06 (2021): 43-50.
4. Rahmonova, Manzura. "THE UNDERSTANDING OF HUMAN CAPITAL INDEX AND ANALYSIS OF ITS SITUATION IN UZBEKISTAN." Interpretation and researches 1 (2023).
5. Shokirovna, Rakhmonova Manzura. "ORGANIZATIONAL AND ECONOMIC MECHANISMS OF ADMINISTRATIVE ACTIVITY IN THE FIELD OF EDUCATION." Galaxy International Interdisciplinary Research Journal 11.11 (2023): 1041-1044.
6. Xusnida, Madaminova. "SPECIFIC ASPECTS OF THE DEVELOPMENT OF TEACHERS'PROFESSIONAL DEVELOPMENT IN EDUCATIONAL INSTITUTIONS." Open Access Repository 9.12 (2023): 176-181.
7. Rashidovna, Madaminova Khusnida. "DEVELOPMENT OF INDEPENDENT THINKING SKILLS OF CHILDREN IN A PRESCHOOL EDUCATIONAL ORGANIZATION." Galaxy International Interdisciplinary Research Journal 11.11 (2023): 44-47.
