Научная статья на тему 'ОИЛАНИ МУСТАҲКАМЛАШ ВА ҲИМОЯ ҚИЛИШНИНГ КОНСТИТУЦИЯВИЙ АСОСЛАРИ'

ОИЛАНИ МУСТАҲКАМЛАШ ВА ҲИМОЯ ҚИЛИШНИНГ КОНСТИТУЦИЯВИЙ АСОСЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Право»

229
36
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Область наук
Ключевые слова
Конституция / жамият / оила / ота / она / бола / ҳуқуқий ҳимоя / никоҳ / ижтимоий кафолат

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Фарангиз Сайфиддин Қизи Йўлдошева

Ушбу мақолада Ўзбекистон Республикаси Конституциясида оила ва унинг жамиятда тутган ўрни ҳамда оиланинг ҳуқуқий томондан ҳимоя қилишнинг асослари баѐн этилган. Шунингдек, мақолада Ўзбекистон Республикаси Конституциясига киритилган ўзгаришлар ва қўшимчалар ҳам ўз ечимини топган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ОИЛАНИ МУСТАҲКАМЛАШ ВА ҲИМОЯ ҚИЛИШНИНГ КОНСТИТУЦИЯВИЙ АСОСЛАРИ»

Tashkent State Transport University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is the Glorification of Human Dignity, the Guarantee of Our Free and Prosperous Life

Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022 O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va _farovon hayotimiz kafolati

ОИЛАНИ МУСТАХКАМЛАШ ВА ^ИМОЯ ЦИЛИШНИНГ КОНСТИТУЦИЯВИЙ АСОСЛАРИ

Фарангиз Сайфиддин кизи Йулдошева

ТДТрУ Иктисодиёт факультети 1-курс Ю-5 гурух талабаси yoldoshevafarangiz311@gmail.com Илмий рахбар: Б. Э.Юлдашев, тар. фан ном, доцент

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада Узбекистон Республикаси Конституциясида оила ва унинг жамиятда тутган урни хамда оиланинг хукукий томондан химоя килишнинг асослари баён этилган. Шунингдек, маколада Узбекистон Республикаси Конституциясига киритилган узгаришлар ва кушимчалар хам уз ечимини топган.

Калит сузлар. Конституция, жамият, оила, ота, она, бола, хукукий химоя, никох, ижтимоий кафолат.

Оилани мукаддас билиш ва унинг мустахкамлиги учун курашиш халкимизнинг кон-конига сингиб кетган. Бугунги кунда авлодлар давомийлигини таъминлайдиган маънавият кургони булмиш оилани мустахкамлаш барчамизнинг наинки асосий вазифамиз, балки инсоний бурчимиз хам хисобланади. Шу боис мамлакатимизда барча хайрли ишлар аввало оилаларни мустахкамлаш ва ёш авлоднинг ёруг келажагини таъминлаш максадида амалга оширилмокда. Зеро, оила соглом экан, жамият мустахкам, жамият мустахкам экан, мамлакат баркарордир.

Мукаддас заминимизда кадимдан миллий урф-одатларимиз хамда анъаналаримиз ёш авлод онгига сингдиришда, уларни жисмонан баркамол, маънан етук, мехр - окибатли инсонлар килиб тарбиялашда оила мухити мухим урин эгаллаб келган.

Оилани мустахкамлаш бугунги куннинг муаммолардан бири десак хато килмаймиз. Шу боисдан хам Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош Ассамблеяси 1993 йил 20 сентябрдаги йигилишида 15 майни хар йили Халкаро оила куни сифатида нишонлаш тугрисида карор кабул килди. Шундан буён бутун дунёда, шу жумладан юртимизда хам Халкаро оила куни кенг нишонлаб келинмокда. Утган йиллар мобайнида юртимизда оила тушунчаси, унинг мазмун ва мохияти,

December 1

429

жамиятда тутган урни масалаларига алохида эътибор каратилиб, барча хукукий асослар яратилганини алохида таъкидлаш лозимдир. Айникса, аёллар ва болалар манфаатларини химоя килиш борасида салмокли ишлар амалга оширилди.

Оила жамият ва давлат билан узаро боглик булади ва улар билан бир замонда ривожланади. Шунинг учун Узбекистон Республикаси Конституциясининг 63-моддаси 1-бандида "Оила жамиятнинг асосий бугинидир хамда жамият ва давлат мухофазасида булиш хукукига эга" деб кайд этилган. Шунга кура хеч муболагасиз айтиш мумкинки, оила фукаролик жамиятининг таянч нуктаси, баркарор ва тинч тузулмаси, кишиларнинг табиий, иктисодий, хукукий, маънавий муносабатларига асосланган ижтимоий бирлиги хамдир. Чунки бу мукаддас даргохда нафакат инсон дунёга келади, балки у маънан ва ахлокан тарбия топади, унда авлодлар камол топади. Оила канчалик мустахкам булса жамият хам шунчалик мустахкам булади ва тез ривожланади. Зеро, жамият асоси - оиланинг моддий ва ижтимоий жихатдан мустахкамланиб бориши гоятда мухим ахамият касб этади.

Оила - жамият ва давлат химоясида. Зеро, оилага мунтазам гамхурлик килиш, унга хар тарафлама моддий ва маънавий кумак бериш инсонпарвар демократик хукукий давлатнинг мухим вазифаларидан биридир. Узбекистон Республикаси Конституцияси 65-моддасининг 2-банди хамда Оила кодекси 4-моддасининг 1 -кисмига биноан, оила, оналик, оталик ва болалик давлат химоясидадир. Бу коида мустакил мамлакатимиз Конституциясида илк бор белгиланган янги коидадир. Биз кураётган демократик хукукий давлат ва адолатли фукаролик жамиятида оила узига хос ижтимоий бирлашмани ташкил етади. Оиланинг бу хусусияти унинг жамият манфаатлари билан богликлиги хамда ижтимоий вазифаларида уз ифодасини топади. Мамлакатимизда хар бир оиланинг турмуш фаровонлигини мустахкамлашга каратилган дастурий максадларга асосланиб иш олиб борилмокда. Хусусан, 1998 йил Республикамизда "Оила йили" деб эълон килиниши, шу йилнинг 30 апрелида Узбекистон Республикасининг Оила кодекси тасдикланиб, 1 сентябрдан амалга киритилиши фикримизнинг яккол тасдигидир.

Бугунги куннинг мухим вазифаси адолатпарвар жамиятни вужудга келтиришдир. Бу жамият пойдеворини, маънавий соглом ва маданий савияси баланд минглаб ва миллионлаб оилалар ташкил етади. Узбекистонда давлат билан бир каторда жамоат ташкилотлари турли жамгармалар хисобидан оилани

December 1

мустахкамлаш, болалар манфаатини химоя килиш учун моддий ва маънавий ёрдам курсатиб келмокда. Хусусан, эхтиёжманд оилаларнинг фарзандлари, чин етим, ногиронлиги булган ва даволанишга мухтож болаларга алохида мехр-мурувват курсатиш буйича янги тизим жорий этилди. Хрзирги кунда республикамизда алохида эътиборга мухтож 18 ёшгача булган 150 минг нафар ёшлар бор. Уларнинг таълим олиши, аник бир касбни эгаллаши учун кумаклашиш, огир касалликка чалинганларни даволаш, чин етимларга хаётда уз урнини топишга ёрдам бериш, уй-жой билан таъминлаш мухим ахамият касб етади. 2021 йилда биринчи марта бюджетдан 900 нафар чин етим ёшларни уй -жой билан таъминлашга 50 миллиард сум ажратилди. Зеро, Узбекистон Республикаси Конституциясининг 64-моддаси 2-бандига кура "Давлат ва жамият етим болаларни ва ота-оналарининг васийлигидан махрум булган болаларни боккиш, тарбиялаш ва укитишни таъминлайди, болаларга багишланган хайрия фаолиятларни рагбатлантиради"

Узбекистон Республикаси Конституциясининг 65-моддаси 1-бандида "Фарзандлар ота-оналарнинг насл - насабидан ва фукаролик холатидан катъи назар конун олдида тенгдирлар", шу модданинг 2 - бандида "Оналик ва болалик давлат томонидан мухофаза килинади" деб кайд этилган. Утган вакт давомида республикамизда аёллар ва ёш авлод соглигини мустахкамлашга йуналтирилган мунтазам чора-тадбирлар амалга оширилиши натижасида соглом оилани шакллантириш, тугиш ёшидаги аёлларни согламлаштириш ишлари узининг ижобий самарасини берди. 1998 йилнинг "Оила йили" деб эълон килиниши натижасида оила манфаатлари учун барча манбаалар буйича 144,8 миллиард сум маблаг ажратилиб, бу маблагларнинг деярли ярими давлат бюджетидан копланди деб кайд этишимиз фикримизнинг якккол далилидир. Мамлакатимизда ёш оилаларга алохида эътибор каратилмокда. "Узбекистон Республикасида ёшларга доир давлат сиёсатининг асослари тугрисида"ги конунга кура ёш оилаларга кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ташкил килиш, уй-жой куриш ва сотиб олиш, мебел ва бошка узок муддат фойдаланадиган хаётий зарур товарлар сотиб олиш максадлари учун имтиёзли кредитлар ажратиш уз ахамиятига кура ёш оилаларни моддий-маънавий куллаб-кувватлаш сохасида жиддий вокеа булди ва булар давлатимизнинг оила масаласига маъсулият билан караб, катта ишларни амалга ошираётганлигининг ёркин ифодасидир.

Никох - оила вужудга келишининг бирдан - бир асосидир. "Никох, - Узбекистон Республикаси

December 1

Конституцияси 63-моддаси 2-бандига кура, -томонларнинг ихтиёрий розилиги ва тенг хукуклигига асосланади". Демак, никох эркак ва аёл уртасидаги ихтиёрий розилик ва тенгликка асосланиб тузилган эркин иттифок булиб, унинг максади оила куриш, болаларни умуминсоний кадриятлар ва анъаналар асосида тарбиялашдан иборат. Никох тузилгандан сунг эр ва хотин уртасида хар иккала томоннинг хукуклари ва мажбуриятлари вужудга келади. Улар уртасидаги муносабатлар ахлок-одоб коидалари билангина эмас, балки конунлар, хукукий коидалар билан тартибга солинади.Бу голат Узбекистон Республикаси Конституциясининг 64-моддасининг 1-бандида куйдагича изохланади: "Ота -оналар уз фарзандларини вояга етгунларига кадар бокиш ва тарбиялашга мажбурдирлар".

Асосий ^омусимизда белгилаб куйилган меъёрларнинг канчалик хаётда уз ифодасини топаётганини усиб келаётган ёш авлоднинг Конституция ва унинг асосида кабул килинган конунларнинг мазмун-мохияти тугрисида хукукий билимга эга эканлиги, хукукий онг ва хукукий маданиятининг юксаклиги мухим ахамият касб этади. Шуни назарда тутган холда Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев президент лавозимига киришиш тантанали маросимига багишланган Олий Мажлис палаталари кушма мажлисидаги нуткида биринчи бор Узбекистонда конституциявий ислохотлар зарурлиги таъкидланган эди. Шуни назарда тутган холда 2022 йил 20 май куни Олий Мажлис Сенати ва ^онунчилик палатаси кушма мажлисида Узбекистон Республикаси Конституцияга узгартириш киритиш ва ташкилий чора-тадбирларни амалга ошириш юзасидан Конституциявий комиссия тузилди. Конституциявий комиссия аъзолари Конституцияни узгартириш буйича 62336 таклифларни кабул килди ва шу асосда "Узбекистон Республикасининг Конституциясига узгартириш ва кушимчалар киритиш тугрисида" Узбекистон Республикасининг конституциявий конуни лойихасини умумхалк референдумига хавола этилди. Хусусан, Узбекистон Республикаси Конституциясининг 127-моддаси асосида 63, 64 ва 65 моддаларига хам узгартириш киритиш назарда тутилмокда, хусусан, 63-моддага "Оила жамиятнинг табиий ва асосий бугини, ахолини саклаб колиш хамда купайтириш негизи сифатида жамият ва давлатнинг алохида мухофазаси остида булади... Давлат оиланинг тулаконли ривожланиши учун зарур булган ижтимоий ва иктисодий шарт-шароитларни яратади. Давлат куп болали оилаларга конунга мувофик имтиёзлар ва ижтимоий кафолатлар берилишини таъминлайди", 64-

December 1

Tashkent State Transport University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is the Glorification of Human Dignity, the Guarantee of Our Free and Prosperous Life

Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022 O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va farovon hayotimiz kafolati

моддага "Оила жамиятнинг табиий ва асосий бугини, ахолини саклаб колиш хамда купайтириш негизи сифатида жамият ва давлатнинг алохида мухофазаси остида булади... Давлат оиланинг тулаконли ривожланиши учун зарур булган ижтимоий ва иктисодий шарт-шароитларни яратади. Давлат куп болали оилаларга конунга мувофик имтиёзлар ва ижтимоий кафолатлар берилишини таъминлайди", 65-моддага "Боланинг манфаатлари, болаларнинг тулаконли, жисмоний, аклий ва маданий ривожланиши учун барча шарт-шароитларни яратиш давлат сиёсатининг энг мухим устувор йуналишидир. Давлат ва жамият болаларда хамда ёшларда миллий ва умуминсоний кадриятларга содикликни, буюк аждодларимизнинг бой маънавий меросидан фахрланиш туйгусини шакллантириш тугрисида гамхурлик килади"

Хулоса килиб шуни айтиш мумкинки, оила мукаддас даргох эканлиги, бугунги кунда юртимизда баркамол авлодни миллий кадриятлар асосида тарбиялаш энг мухим вазифа хисобланиши Бош ^омусимизнинг узгартириш киритилаётган моддаларида уз аксини аксини топаётганлигини, унда мохиятан янги конституциямизда оила хукуклари янада мустахкамланганидан далолатдир.

'Узбекистон", 2021, 21-22

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Конституцияси. Т, бетлар.

2. Узбекистон Республикаси Конституциясига шарх. Муаллифлар жамоаси. Т., "Узбекистон", 2008, 244-255 бетлар.

3. Узбекистон Республикасининг Конституциявий ^онуни лойихаси. Узбекистон Республикасининг Конституциясига узгартиш ва кушимчалар киритиш тугрисида. https://lex.uz.

4. Узбекистон Республикаси Оила кодекси. Т., "Адолат", 1998.

5. Yuldashev, B. E., & Yuldasheva, M. M. STATE POLICY OF THE REPUBLIC OF UZBEKISTAN IN THE FIELD OF RAILWAY.

5. Dadasheva, A. A. (2022). PUBLIC OPINION AND GOVERNMENT EVALUATION IN NEW UZBEKISTAN. The American Journal of Interdisciplinary Innovations Research, 4(01), 16-19.

6. Юлдашев, Б. Э. (1994). Железнодорожники Ташкентской магистрали в развитии народного хозяйства Узбекистана в 30-е годы.

7. Дадашева, А. А. (2022). УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ-КОНСТИТУЦИЯВИЙ ИСЛОХ,ОТЛАР ДАВР

December 1

433

Tashkent State Transport University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is the Glorification of Human Dignity, the Guarantee of Our Free and Prosperous Life

Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022 O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va farovon hayotimiz kafolati

ТАЛАБИ. Academic research in educational sciences, 3(10), 288-291.

8. Раматов, Ж. С., & Юлдашев, Б. Э. (2019). ЖЕЛЕЗНЫЕ ДОРОГИ УЗБЕКИСТАНА: ИСТОРИЯ, СЕГОДНЯ, ПЕРСПЕКТИВЫ. Транспорт шелкового пути, (1-2), 10-14.

9. Adilovich, N. R., & Ergashevich, Y. B. (2021). Structural and functional approaches to the development of the social sector: Reform and prospects. European Journal of Molecular and Clinical Medicine, S(1), 1388-1396.

10. Назарова, Н. Ж., Муратова, Д. А., & Жуманиязова, Н. С. (2022). УЗБЕКИСТОН ТЕМИР ЙУЛ ТРАНСПОРТ ТИЗИМИДА АЁЛЛАРНИНГ УРНИ ВА РОЛИ. Scientific Impulse, 7(3), 331-336.

December 1

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.