Научная статья на тему 'ИЖТИМОИЙ-ГУМАНИТАР ФАНЛАРЛАРНИНГ ДОЛЗАРБ МАСАЛАЛАРИДА “ОИЛА ИНСТИТУТИ ОЛИЙ ТАРБИЯ МАКТАБИ”'

ИЖТИМОИЙ-ГУМАНИТАР ФАНЛАРЛАРНИНГ ДОЛЗАРБ МАСАЛАЛАРИДА “ОИЛА ИНСТИТУТИ ОЛИЙ ТАРБИЯ МАКТАБИ” Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

65
18
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Жамият / оила / никоҳ / тўй / муносабатлар / ислом / маҳалла / оилани институти / тадқиқот / мустаҳкамлаш

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Раззакова Наргис Юлдашевна

Мазкур мавзу мақола муаллиф томонидан тўлиқ ва атрофлича ѐритиб берилган. Ижтимойи-гуманитар йўналишда долзарб саналган оила масаласи очиб берилган. Ўз маънавий ҳаѐтини ва келажагини қураѐтган ѐшларни ҳаѐт йўлларида оила ва жамиятни ўрни, уларнинг турмуш шароитларини яхшилаш борасидаги фикрлар ѐритилган. Шунингдек, салбий иллатлар таъсирида жамият тараққиѐтининг кутилган даражага чиқа олмаслиги, унинг тараққиѐтига тўсқинлик қилувчи, инқирозга олиб келувчи кучларнинг юзага келишида ҳам оиланинг ҳиссаси катта эканлиги таъкидланган. Маълумки, оиланинг носоғломлиги, ноқобил ва низоли оилалар, ажралишлар сонининг ортиши жамиятга турли иқтисодий, ижтимоий зиѐнлар етказади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ИЖТИМОИЙ-ГУМАНИТАР ФАНЛАРЛАРНИНГ ДОЛЗАРБ МАСАЛАЛАРИДА “ОИЛА ИНСТИТУТИ ОЛИЙ ТАРБИЯ МАКТАБИ”»

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-856-862

ИЖТИМОИЙ-ГУМАНИТАР ФАНЛАРЛАРНИНГ ДОЛЗАРБ МАСАЛАЛАРИДА "ОИЛА ИНСТИТУТИ - ОЛИЙ ТАРБИЯ МАКТАБИ"

Раззакова Наргис Юлдашевна

Мирзо Улугбек номидаги Узбекистон Миллий университети

таянч докторанти (PhD)

АННОТАЦИЯ

Мазкур мавзу макола муаллиф томонидан тулик ва атрофлича ёритиб берилган. Ижтимойи-гуманитар йуналишда долзарб саналган оила масаласи очиб берилган. Уз маънавий хаётини ва келажагини кураётган ёшларни хаёт йулларида оила ва жамиятни урни, уларнинг турмуш шароитларини яхшилаш борасидаги фикрлар ёритилган. Шунингдек, салбий иллатлар таъсирида жамият тараккиётининг кутилган даражага чика олмаслиги, унинг тараккиётига тускинлик килувчи, инкирозга олиб келувчи кучларнинг юзага келишида хам оиланинг хиссаси катта эканлиги таъкидланган. Маълумки, оиланинг носогломлиги, нокобил ва низоли оилалар, ажралишлар сонининг ортиши жамиятга турли иктисодий, ижтимоий зиёнлар етказади.

Калит сузлар: Жамият, оила, никох, туй, муносабатлар, ислом, махалла, оилани институти, тадкикот, мустахкамлаш.

Бугун телевидение, радио ва матбуотда оилани мустахкамлаш, соглом мухитни яратиш, нотинч оилалардаги муаммоларга бефарк булмаслик тугрисида гапирилиб, амалий ишлар олиб борилаётганига карамай, фарзандларининг бошини ковуштириб, уларга панд-насихат килиб, тугри йулга бошлаш урнига, «Ота-онангиз туйда уни килмади, буни олиб келмади», дея келинига маломатлар ёгдириб, уз фарзанди оиласи тинчлигини бузаётган кайноналар хам йук эмас. Ёхуд оила тизгинини кулдан бой бериб, аёлини, синглисини, кизини пул топиш максадида хорижда ишлашга мажбур килган ва узи уйда бола бокиб утирган эркакларнинг борлиги иснод эмасми? Ёки топармон-тутармон оилани кулдан бермаслик учун бойлик илинжида хали 16 ёшга тулмаган кизини турмушга бераётган нафсига кул ота-оналар борлигини инкор килолмаймиз. Качон бундай оналарнинг акли киради-ю, мудрок босган оталарнинг ори уйгонади.

Узбекистон Республикаси Конституциясининг XIV

боби оилага багишланган. 63-моддасида "Оила жамиятнинг

April, 2022

асосий бугинидир хамда жамият ва давлат мухофазасида булиш хукукига эга" деб таъкидланган [1]. Конституция белгилаган ижтимоий тузум билан оила уртасида узвий богланиш мавжуд.

Купинча бой магнатлар, маблаг эгалари хакида гап кетганда, энг аввал, гарб давлатларини тилга оламиз. Аммо бугун нега илгор тараккиётга эга гарбнинг маънавий жихатдан тобора тубанлик боткогига ботиб кетаётганидан тугри хулоса чикармаймиз? Донишмандлар таъкидлаганидек, миллатлар шарафини юкори мартабага кутарадиган нарса миллионлар ила саналадиган аскарлару дунёда энг буюк ва зур булган кемалар эмас, балки энг оз эътибор берадиганимиз ё булмаса, хеч бир замон эътибор бермасдан коладиганимиз -оиладир. Оила низомсиз булса, унинг ёмон окибати бутун миллатга таъсир этади ва шу сабаб фазилат ерига разолат, тараккиёт урнига тубанлик негиз куради. Агар бир миллатга бундай хол рубару келса, у миллат китобининг сунгги вараги булади. Шундай экан, жамиятимизнинг бир бугини хисобланган оила буюк давлатимизнинг келажаги эканини унутмаслигимиз даркор. Жамиятдаги хар кандай кусур ва камчиликларнинг илдизини аксар холларда оилалардаги ижтимоий-маънавий мухитдан излаш нечоглик узини оклагани каби кучли, баркарор ва фаровон давлат негизини хам аввало, мустахкам оилалар ташкил этиши бугун вакт ва замон чигиригидан утган улкан хакикатдир.

Президентимизнинг Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 2 февралдаги «Хотин-кизларни куллаб-кувватлаш ва оила институтини мустахкамлаш сохасидаги фаолиятни тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида»ги ПФ-5325-сон Фармонига узгартириш киритилиб, Узбекистон Хотин-кизлар кумитасининг ташкилий тузилмасини янада мустахкамлаш, хотин-кизлар хукукларини хамда конуний манфаатларини химоя килиш, оилаларни мустахкамлаш, оилавий муносабатларни тартибга солиш, шунингдек, мазкур йуналишда фукаролик холати далолатномаларини ёзиш органлари фаолиятини мувофиклаштириш ишларини кучайтириш максадида Узбекистон Республикаси Президенти Ш. Мирзиёев томонидан 2019 йил 22 ноябрь куни ПФ-5880-сон фармони имзоланди. [2].

Хусусан, Бош ^омусимизда хам «Оила жамиятнинг асосий бугинидир хамда жамият ва давлат мухофазасида булиш хукукига эга», деб белгилаб куйилган. Узбек халки тарихига назар ташлайдиган булсак, халоллик, ростгуйлик, ор-номус, шарму хаё, мехру окибат, мехнатсеварлик каби барча инсоний фазилатлар энг олдин

April, 2022

857

оилада шаклланишини курамиз. Куплаб ижтимоий огрикдарга сабаб булувчи эрта никохнинг жамиятимизда кузатилаётгани ва унинг аянчли окибатлари, хар йили ажрашишлар сони ошиб бораётгани, аёллар жиноятчилиги, вояга етмаганлар назоратсизлиги ва хукукбузарлиги куп учраётгани, афсуски, айни хакикатдир.

Бундай нохуш манзараларнинг олдини олиш учун, албатта, оилалар билан ишлаш тизимига хаётий механизмларни жорий килиш замон талабига айланди. Бу жихатдан Вазирлар Махкамаси хузурида «Оила» илмий-амалий тадкикот маркази ва унинг худудий булинмалари ташкил этилиб, Узбекистонда оила институтини мустахкамлаш Концепцияси хам кабул килингани бежиз эмас. Шу уринда хакли савол тугилади: мазкур Концепцияни кабул килиш зарурати нима сабабдан, кандай омиллар туфайли кун тартибига чикди? Бу хужжатга бугунги кунда кай даражада эхтиёж бор? Оила институтини мустахкамлашда унинг урни ва роли кандай? Биринчидан, хозирги вактда дунёда кечаётган глобаллашув жараёнларининг салбий таъсири оилаларни хам четлаб утмаяпти. Ахборот-коммуникация технологияларининг жадал ривожланаётгани, ахборот маконида интеграциялашув кучайиб, жахон тараккиётида янгича анъаналар ва карашлар урф булаётган бир пайтда, жамиятнинг кон томири булган оила институтини ривожлантириш масаласи нихоятда долзарб ахамият касб этмокда. Иккинчидан, очик тан олиш керак, кейинги вактларда оила билан боглик талай муаммолар, хусусан, ажрашишлар, мамлакатимизда эрта ва кариндошлар уртасидаги хамда норасмий никохлар, оилавий низолар, аёллар жиноятчилиги, вояга етмаганлар назоратсизлиги хамда хукукбузарлиги каби жамиятимиз учун мутлако ёт булган иллатлар камаймаяпти. Учинчидан, чигаллашиб кетган оилавий масалалар чукур урганилиб, атрофлича тадкик килинганида, оилалар билан хар кайси дахлдор ташкилот узича иш олиб бориши ва факат уз объекти тизимини камраб олгани, бошка ташкилотлар билан ахборот алмашинуви хамда узаро хамкорлик йулга куйилмагани, таркок холдаги фаолият кутилган натижаларни бермасдан, аксинча, муаммо устига муаммо тугдириши маълум булди. Концепция оила институтини мустахкамлашнинг институционал ва хукукий асосларини такомиллаштириш, ижтимоий шерикликни кучайтириш, замонавий оилани мустахкамлаш ва ривожлантириш масалалари буйича фундаментал, амалий ва инновацион тадкикотлар олиб бориш, демографик ривожланишни рагбатлантириш, оила фаровонлиги даражасини ошириш, оиланинг тарбиявий-таълим салохиятини мустахкамлаш, жамиятда анъанавий оилавий

April, 2022

858

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-856-862

кадриятларни саклаш, оилаларда маънавий-ахлокий мухитни яхшилаш, оилаларга таъсирчан методик, консультатив ва амалий ёрдам курсатишнинг самарали тизимини яратиш каби йуналишларни уз ичига олган.

килиш асосида замонавий, намунали оила мезонларини белгилаш хамда "Оила жамият ва давлат химоясида" конституциявий принципини кенг таргиб этиш ва жамиятга сингдириш масалаларига комплекс ёндашиш фаолиятимизда устувор ахамият касб этмокда.

Хусусан, оилани мустахкамлаш ва ривожлантириш, оилаларда маънавий-ахлокий мухитни яхшилаш, жамиятда энг ибратли оилавий анъаналарни саклаб колиш хамда таргибот килиш масалалари буйича худудларда катор фундаментал, амалий ва инновацион тадкикотлар олиб борилаётир. Мисол учун, замонавий муваффакиятли оила мезонлари кандай булиши керак, деган мавзуда республикамизнинг турли вилоятларида 800 дан ортик оилаларда ижтимоий суровлар утказилиб, якуний натижалар буйича замонавий оиланинг модели ишлаб чикилди. Тадкикот утказилган оилалар вакилларининг фикрларига кура, оиладаги соглом ва баркарор, осойишта психологик мухит; юксак маънавий-ахлокий тарбия; етарли даражадаги иктисодий ва маиший шароитлар; оила аъзоларининг таълим йуналишида олий маълумотлилик даражаси; сихат-саломатликка алохида эътибор каратиш замонавий намунали оиланинг асосий мезонлари каторига киради. [3]

Шу уринда хар канча аччик булмасин, очик айтиш керак, тадкикотларимизнинг курсатишича, кейинги пайтларда халкимизга хос булмаган айрим иллатлар — оилавий ажрашишлар, турли низоли вазиятлар, ишсизлик, оиладаги носоглом мухит, маънавий тушкунлик, эхтиёжмандлик, жиноятга кул уриш холатлари каби омиллар нотинч, нокобил, кемтик оилалар ва катор ижтимоий-маънавий муаммоларни пайдо килмокда. Айникса, ажрашишлар сонининг камаймаётгани кишида жиддий ташвиш уйготади. Республикамизнинг учта вилоятида олиб борган тадкикотларимиздан маълум булдики, оилалар барбод булишига куйидаги омиллар асосий сабаб булмокда:

Психологик омил — оиладаги огир психологик мухит, узаро тушунишнинг йуклиги, оиладаги доимий низолар, ота-оналарнинг ёш эр-хотин хаётига аралашишлари, ёш эр-хотинларни бегоналаштириб куйиш, бир-бирига бефарклик;

Ижтимоий омил — ичкиликбозлик, фарзандсизлик, эр

Уз навбатида, умуминсоний ва миллий оилавий кадриятларни тахлил

ёки хотиннинг саломатлиги яхши эмаслиги;

April, 2022

Маънавий-ахлокий омил — эр-хотиндан бирининг узок вакт давомидаги никохдан ташкари алокалари;

Иктисодий омил — тураржой шароитларининг коникарли эмаслиги, моддий етишмовчилик, ишсизлик, эрнинг оилани таъминламаслиги, мехнат мигранти сифатида чет элга кетган эр-хотиндан бирининг оиласи билан алокаси узилгани, карзларни узолмаслик.

Бизнингча, энг аввало, махалла фукаролар йигинлари хузуридаги Яраштириш комиссиялари ва "Ота-оналар университета" тузилмалари учун малакали кадрлар тайёрлашни йулга куйиш зарур. Оила кураётган фукароларни тегишли конунчилик асосида эр-хотиннинг хукук ва мажбуриятлари, хусусан, никох шартномасини тузиш тартиблари, шарт-шароитлари, окибатлари юзасидан хукукий саводхонлигини ошириш лозим. Бу борада кенг камровли таргибот ишларини юритиш, тегишли услубий кулланмалар яратиш, методик тавсиялар ишлаб чикиш максадга мувофик. Умумтаълим мактабларидан тортиб, олий укув юртларининг дастурларигача оила сабокларини ургатувчи дарс машгулотларини киритиш фойдадан холи булмайди.

Жойлардаги урганишларимиз шуни курсатмокдаки, бугун оила аталмиш мукаддас даргох остонасидан хатлаётган купчилик ёшларимиз, афсуски, мустакил хаётга на иктисодий, на маънавий, на хукукий, на рухий ва на диний-маърифий томондан тайёр. "Бу муаммога ечим излаб Тошкент вилоятининг Паркент туманида ФХДЁ органига никохдан утишга ариза берган булгуси келин-куёвлар учун махсус укув-курси ташкил этиб, бир ой мобайнида уларнинг билим ва куникмаларини оширишга харакат килдик. 15 жуфтликка уз касбининг мохир устаси булган мутахассислар томонидан интерактив, инновацион усулларда машгулотлар утилди. Паркент туманида изчил давом эттирилаётган бу укув-курси ёшларга нихоятда маъкул келгани боис ушбу тажрибани бутун республикамиз буйлаб оммалаштирмокдамиз. Якин кунлар ичида эса марказимизнинг Узбекистон ёшлар иттифоки билан биргаликдаги лойихаси — Тошкент шахрининг Шайхонтохур туманида "Булгуси келин-куёвлар инновацион мактаби" фаолият бошлаяпти" - дейди марказ ходими. [4].

Оилали булиш инсоният наслининг купайиши ва киёмат кунигача бокий булиши учун лозим булган хакикий йулдир. Ислом динида никох - бу Аллохнинг амри, Пайгамбар (с.а.в.)нинг суннатлари билан, мумин-мусулмонларнинг гувохлигида богланадиган мукаддас алока воситасидир. Умр йулдошини танлашда хар икки томон хам тенг хукукка эгадир.

April, 2022

860

Ouga hhcoh 30th aparugraHugaH öomgaö gaBoM этн6, hhcohhat TapuxuHHHr xaMMa gaBpgapuga xap KaHgafi Ty3yM Ba mapomga xaM KumugapHHHr acocufi Ba MyxuM xaMga mapa^gu KagpuaraapugaH xucoögaHagu.

Hchom TatguMoTura Kypa ouga ^pairaHHHHr po3ugurHHH Tonum, nafiraMÖap agafixuccagoM axgoKgapu, ucgoMufi ogoö öugaH 3HfiHaraaHum MaKcaguga Kypugagu. fflyHHHr ynyH guHHMH3 ougaHH hhkox acocuga Kypumra agoxuga axaMuaT Öepagu. Äggox Taogo afiTagu: "Aggox crogap ynyH y3gapiHru3gaH ^y^Tgap HpaTiß, ^y$TgapiHrH3gaH crogap ynyH yFiggap Ba Haöiipa.iap nafigo Kiggu" ("Haxg" cypacu, 72-oar). nafiraMÖap agafixuccagoM Öup xagucgapuga: "hukox, mehum cyhhamumdup, kum cyhhamumdah 603 uenca, y mehdah эмас" (atHH yMMaTHMgaH эмac), geraHgap. ^eMaK, hhkox acocuga TypMym Kypum Äggox TaogoHHHr Öyfipyru, nafiraMÖap agafixuccagoMHHHr cyHHaraapu экaн, MycygMoH Kumu ouga Kypum fiyguga xapaKar Kugumu, "Kygu KagTagHru"HH pyKan Kuguö, öyHH naficagra cogMacguru, ougacuHH maptufi hhkox acocuga Kypumu go3HM. Hhkox Ty^afigu hhcoh y3 Hacg-HacaÖHHHHr noKguruHH caKgafigu, H$$araHH acpafigu, 0y3yKguK, 3hho cuHrapu xapoM umgapgaH Tufiugagu.

KefiuHru nafiTgapga ouga MycTaxKaMguru, KeguH-KyeBHHHr Öaxrgu, Tyruga^aK 3yppueggapHHHr corgoM öygumuHH yfigaö hhkox oggugaH KeguH-KyeBHu THÖÖHfi KypuKgaH yTKa3um xaM ^opufi этнggн. By Hapca afipuMgap yfigaraHugafi "KepaKcu3 MamMama" xaM эмac, eKH nyg öepuö MatgyMoTHoMa ogyBHugap ^HKpgaraHugafi yggaöyppoguK enuMH xaM эмac. "na-na"gaö Boara eTKa3raH kh3hhh He-He yMuggap Ba KaTTa xapa^araap öugaH TypMymra y3aTraH, KH3gapu Ty^afigu KyeBgu öygraH, HaöupagapHH op3ygaraH oTa-oHa TyfigaH Kyn yTMafi KyeBHHHHr CnH^ geraH öegaBo gapgra fiyguKKaHHHH Öugca, Kafi axBogra TymumuHH Öup yfigaö KypuHr. Ekh KyeBHHru3 rueBaHg hhkhö Kogca, KH3HHru3 öaxTura 3omhh öyguö KograHHHru3gaH gyHe Ky3HHru3ra Top öyguö KeTagu. OgraH KeguHru3 pyxufi xacraguKKa naguHraH Öygcaro, oTa-oHacu öyHH amupuö, y3aruö roöopumraH Öygca-nu? ÄHa myHgafi KyHrugcu3 BoKeagapHHHr ogguHH ogum, ouga Ba $ap3aHggap HKÖoguHH yfigaö ^opufi этнgгaн Öy TagöupHHHr KeguH-KyeBra xaM, ygapHHHr aKHHgapura xaM ^aKaT ^ofigacu Öop. [5].

ByryH ^yga Kyn emgap afiHaH xen myöxacu3, y3 ypHH Ba cy3ura эгagap. YgapHH ^aMH^T Ba ouga тeнgeнцнacн TymyHnacu KoöuguagapHH ohhö Öepumra ygKaH xucca Kymgu. ffly acocuga emgap xaM y3 Kyn-rafipara öugaH MaHa my 3aMHHHu Ba ®;aMHaTHH xap Öup fiyHagumu, coxacuga ^aoguaTgapuHH oguö öopMoKgagap.

April, 2022

861

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-856-862

"Оила ва жамиятни бир мазмундаги, лекин хажм жихатдан улкан ва митти жамолар йигиндиси, десак муболага булмайди. Иккиси хам бир суз билан айтганда, торози палласида тенгдирлар. Сабаби, хар бирининг уз карашлари, позициялари, конун-коидалари, максадлари, шарт-шароитлари, муаммолари, ютуклари, янгиликлари, топиш хамда йукотишлари мавжуддир. ^ар бирида шахслар иштирокчи вазифасини бажарадилар. Шахсларнинг эса уз хулк-атвори, дунёкараши, ички олами, эгаллаган билими хамда тажрибаси, касби, турмуш тарзи булади" [6].

Шундай экан, миллий ва маънавий кадриятларимиздан келиб чиккан холда оила институтини ривожлантириш, глобаллашув жараёнида ахборотлашган оилани жамиятнинг асосий бугини сифатида мухофаза килиш, факат соглом оилагина соглом жамият устуни булиши тугрисидаги тушунчани ахоли онгига сингдириш, умуман, бу сохада йиллар давомида эътибордан четда колиб келган бушлик ва муаммолар ечими юзасидан долзарб вазифаларни бажаришга каратилган самарали давлат сиёсатини олиб бориш энг устувор вазифалардан биридир.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 Йил 2 Февралдаги «Хотин-кизларни куллаб-кувватлаш ва оила институтини мустахкамлаш сохасидаги фаолиятни тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида»ги Пф-5325-сон Фармонига узгартириш киритиш хакида 2019 йил 22 ноябрь, ПФ-5880-сонли Узбекистон Республикаси Президенти Фармони.

3. "Ижтимоий фикр" Республика Жамоатчилик фикрини урганиш Маркази сурови натижалари. - Тошкент, 2019.

4. Хдмидова М.А. Оилани мустахкамлашда миллий кадриятлар ва меросимизнинг урни ва ахамияти. Республика "Оила" илмий-амалий маркази. -Тошкент, 2015.

5. Убайдуллаева Р.А. Журнал Замонавий таълим («Современное образование»). - Т., 2015. №7. - Б. 57.

6. Арапбаева Д.К. Оилавий зиддиятлар ва уларнинг ечими//Оилавий зиддиятлар ва уларнинг ечими. - Т.: Илм-фан, 2019.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикасининг Конституцияси. - Тошкент.: "Узбекистон",

2013.

April, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.