Научная статья на тему 'ОИЛАГА ПСИХОЛОГИК ХИЗМАТ КЎРСАТИШ ДОЛЗАРБ МУАММО СИФАТИДА'

ОИЛАГА ПСИХОЛОГИК ХИЗМАТ КЎРСАТИШ ДОЛЗАРБ МУАММО СИФАТИДА Текст научной статьи по специальности «Психологические науки»

CC BY
586
64
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
оила институти / оилага психологик хизмат / оила муаммолари / оилага психологик ёрдам / аҳоли учун ижтимоий-психологик хизмат / оила мустаҳкамлиги. / институт семьи / семейная психологическая служба / семейные проблемы / психологическая помощь семье / социально-психологическая служба населению / прочность семьи.

Аннотация научной статьи по психологическим наукам, автор научной работы — Акрамова Феруза Акмаловна

Мақолада оилага психологик хизмат кўрсатишнинг оилани мустаҳкамлашдаги ўрни ва зарурати муаммоси асослаб берилган. Оилага психологик хизматда оила психологи мутахассисини тайёрлаш, оила муаммоларини аниқлаш, оилага психологик хизматни таълим орқали татбиқ этиш, оила илми бўйича саводхонликни ошириш истиқболлари таҳлил этиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

СЕМЕЙНАЯ ПСИХОЛОГИЧЕСКАЯ СЛУЖБА КАК АКТУАЛЬНАЯ ПРОБЛЕМА

В статье обоснована проблема роли и необходимости психологической службы в укреплении семьи и семейных отношений. Анализируются перспективы внедрения семейной психологической службы через высшее образование, подготовки специалистов-семейных психологов в данном направлении.

Текст научной работы на тему «ОИЛАГА ПСИХОЛОГИК ХИЗМАТ КЎРСАТИШ ДОЛЗАРБ МУАММО СИФАТИДА»

Акрамова Феруза Акмаловна,

Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университети «Психология» кафедраси доценти, психология фанлари номзоди, доцент

ОИЛАГА ПСИХОЛОГИК ХИЗМАТ КУРСАТИШ ДОЛЗАРБ МУАММО СИФАТИДА

УУК: 159.9.07.

АКРАМОВА Ф.А. ОИЛАГА ПСИХОЛОГИК ХИЗМАТ КУРСАТИШ ДОЛЗАРБ МУАММО СИФАТИДА

Маколада оилага психологик хизмат курсатишнинг оилани мустах,камлашдаги урни ва зару-рати муаммоси асослаб берилган. Оилага психологик хизматда оила психологи мутахассисини тайёрлаш, оила муаммоларини аниклаш, оилага психологик хизматни таълим оркали татбик этиш, оила илми буйича саводхонликни ошириш истикболлари тах,лил этиб берилган.

Таянч суз ва тушунчалар: оила институти, оилага психологик хизмат, оила муаммолари, оилага психологик ёрдам, ах,оли учун ижтимоий-психологик хизмат, оила мустах,камлиги.

АКРАМОВА Ф.А. СЕМЕЙНАЯ ПСИХОЛОГИЧЕСКАЯ СЛУЖБА КАК АКТУАЛЬНАЯ ПРОБЛЕМА

В статье обоснована проблема роли и необходимости психологической службы в укреплении семьи и семейных отношений. Анализируются перспективы внедрения семейной психологической службы через высшее образование, подготовки специалистов-семейных психологов в данном направлении.

Ключевые слова и понятия: институт семьи, семейная психологическая служба, семейные проблемы, психологическая помощь семье, социально-психологическая служба населению, прочность семьи.

AKRAMOVA F.A. PSYCHOLOGICAL SERVICE FOR THE FAMILY AS A TOPICAL PROBLEM

In the article is substantiated the problem of the role and necessity of family psychological services in strengthening the family and family relations. The prospects of psychological services introduction to the family through higher education, in the training of family-psychologists are analyzed.

Key words and concepts: the institution of the family, psychological service to the family, family problems, psychological assistance to the family, social and psychological service to the population, the strength of the family.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 11 (108)

Кириш.

Жахонда оила ижтимоий институт сифа-тида инсон шахсининг дунёга келиши, вояга етиши, жамиятга кушилиши, инсониятнинг истикболдаги ижтимоий-иктисодий, психологик ривожланиши хамда жамият фаровонли-гига олиб борувчи асосий хаётий кадриятлардан бири хисобланади.

Бирлашган Миллатлар Ташкилоти (БМТ) Бош Ассамблеясининг 47/237 Резолюцияси билан 1993 йилда х,ар йили 15 майни "Халкаро оила куни" сифатида нишонлаш эълон килинганлиги1 оиланинг дунё микёсида бекиёс ва бокий ижтимоий тузилма эканлигини курсатади. Аммо жах,оннинг куплаб ривожланган мамлакатларида оиланинг барбод булиши, анъанавий оилалар сонини тинимсиз камайиб бориши одатий х,олга айланмокда. Бу х,олат ахборотлашган жамиятда оилавий психологик хизмат масаласини долзар-блаштиради. Шу нуктаи назардан, оилага психологик хизматни ривожлантиришга каратилган тадкикотларни такомиллаштириш, инновацион натижаларни амалиётга татбик этишга булган зарурат тобора ортиб бормокда2.

Дунёнинг илмий тадкикот институтлари ва марказларида оилавий психологик хизматга оид илмий изланишлар XX асрнинг иккинчи ярмидан олиб борилмокда. Жумладан, АКШ пси-хологлар ассоциацияси томонидан оилалар психологик саломатлигини тиклаш борасида дастур-лар яратилган. Буюк Британия, Франция, Италия, Сингапур, Туркия, Россия каби ривожланган мамлакатларда оилавий психологик хизматга каратилган марказлар фаолияти ташкил этил-ган3. ЮНЕСКОнинг lUPsyS (International Union of Psichological Science) томонидан психологик хизмат масаласининг кенг ижтимоий ва илмий жамоатчиликнинг диккат марказида булиши бугунги кунда мухим ах,амиятга эга4 хамда профессионал даражада психологик хизматни олиб борувчи психологлар фаолиятини ташкил этиш Хамда такомиллаштириш мухимдир.

1 https://www.un.org.international-day-of-families

2 http://rspc-samara.narod.ru/schoolpsyh.html

3 Эволюция семьи в Европе: Восток-Запад / Под науч. ред. С.В. Захарова, Л.М. Прокофьевой, О.В. Синявской; Независимый институт социальной политики. — М.: НИСП, 2010.-392с. Психология семьи в США, Европе, Африкеи Азии - семейные отношения разных стран. html.

4 http://rspc-samara.narod.ru/schoolpsyh.html

Асосий жихат шундаки, оиладаги шахслараро муносабатларнинг турли куринишдаги мурак-каб детерминантлари булган низоли, нотулик, ноконуний никохлар сонининг усиши, ажрашиш, ижтимоий етимлик, зуравонлик, суицид, девиант хулк-атвор куринишларини нафакат илмий тадкик этиш, балки амалий жихатдан жахон, дав-лат ва алохида оилалар даражасида бартараф этишда психологик хизмат курсатиш муаммоси долзарб эканлиги куринади.

Узбекистонда оилани мухим институт сифатида мустахкамлаш Узбекистон Конституцияси-нинг5 алохида булимида кайд этилган. Статистик маълумотларга кура, 2020 йил 1 январь холатига мамлакатда оилалар сони 8,4 млн.ни ташкил этади, уларнинг 12-14 % ида низоли вазиятлар, нотулик, ноконуний никохлар сонининг усиши, ижтимоий етимлик, зуравонлик, суицид, девиант хулк-атвор куринишлари билан характер-ланадиган оилавий муаммолар юзага келиши кузатилмокда. Бундай шароитда оилавий психологик хизматни ривожлантириш зарур вазифа булиб, жамият тараккиётини таъминлашга хизмат килади.

Оила психологияси сохасидаги

тадкикотчиларнинг фикрича6, оилада кузатила-диган шахслараро муносабатларни психологи-ясини тушуниб, уни трансформациясини амалга ошириш, яъни узгартиришга каратилган хизмат курсатиш оила учун мухимдир.

Шу маънода Узбекистон учун оила ижтимоий институт сифатида олий кадрият булса-да, бево-сита оилага психологик хизмат курсатиш муаммоси етарли даражада ташкил этилмаган.

Муаммонинг долзарблиги.

Узбекистон Президенти Шавкат Мирзиё-евнинг Узбекистон Республикаси Президент-лик лавозимига киришиш тантанали мароси-мига баFишланган Олий Мажлис палаталарининг кушма мажлисидаги нуткида: "Ахоли билан дои-мий мулокот килиш, унинг конуний талаблари, суров ва таклифларини амалга ошириш учун аник чоралар куришни мен узим учун энг мухим ва устувор вазифа, деб хисоблайман"7 - деб таъкидлаганлиги Узбекистонда инсон ва унинг ижтимоий муносабатлари уртасида уЙFунликни

5 Узбекистон Республикасининг Конституцияси. - Тош-кент: Узбекистон, 1992. - 40 б.

6 Витакер К. Полночные размышления психотерапевта. - М: "ACADEMA", 2004. -83-92 б.

7 http://uza.uz/posts/55812

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 11 (108)

тaъминлaшгa кapaтилгaн ижтимоий-пcиxологик xизмaт тизимининг жоpий этилиши элохидэ эхэмият ^c6 этишини кypcaтaди. Шунингдeк, мaзкуp мacaлa, "... одaмлapнинг ичигa киpиш, улapнинг дapду тaшвишлapи билaн яшaш, интон мaнфaaтлapини тaъминлaш бу - биз учун фaкaт биp йиллик иш эмac"1 дeб олиниши нихоятдэ долзapб мacaлa экaнлигини тacдиклaйди.

Шу билaн биpгa оилaвий муноcaбaтлap тизи-мидaги муaммолapни хэл килишгa aмaлий ëpдaм бepувчи пcиxолог мутaxaccиcлap xуcуcий холэтдэ xизмaт олиб боpиш aмaлиëти мaвжуд, лeкин муpожaaтлapнинг aкcapияти шу омилгэ боFлик 6УЛИ6 eчилмaй колaди. Haтижaдa оилaдa хэл килинмaй колгaн ижтимоий-пcиxологик xapaктepдaги муaммолapдa ноcоFлом мухитни Уpнaшиб колиши, инcонлapнинг оилэ^-дaн ноpози 6УЛИ6 яшaши, жaмият xaëтидa УЗ Уpнини топa олмacлиги кaби биp кaтоp caлбий Xолaтлapни юзaгa Оилaгa пcиxоло-

гик ëpдaм бepиш энг мухим ижтимоий муaммо бул^^, биpок бу боpaдa оилaлap билaн ишлaйдигaн пcиxолог-мутaxaccиc кaдpлapни тaйëpлaш йулгэ кУйилмaгaн, олий тaълим муэ^ cacaлapидa шу йyнaлиш жоpий этилмaгaн.

Хэдкикот ишидa оилaдaги туpли муэм-моли вaзиятлapдa тyFpи йул тутиш - оилa мэ^-лaлapидaги пcиxологик caводxонлик билaн боFликлигини xaëтнинг узи кypcaтaяпти.

Илмий муаммонинг к,уйилиши. F.Б.Шоумapов вa У.Д.K1одиpовлapнинг "Оилэгэ пcиxологик ëpдaм ^^тиш" уcлубий кУллaнмacидa пcиxологик xизмaтнинг илмий-нaзapий вa мeтодологик мacaлaлapи"2 ëpи-тиб бepилгaн. KУллaнмaдa "Оилэвий пcиxо-логик xизмaт xap биp оилa aъзоcининг ижтимоий вa хи^ий коникиш жapaëнини тaдкик килишгa кapaтилгaн уcуллap вa уcлублap мэж-муacигa acоcлaниши; оилaвий пcиxологик xиз-мaт шaxcлapнинг (кaйнонa, кaйнотa, кeлин, куёв, эp, xотин, фapзaнд вa х.к.) ижтимоий жapaëндaги yз-yзигa, yзгaлapгa муноcaбaтлapидaги иepapxик тизим динaмикacини тaдкик килиш вa шу тизим acоcидa ижтимоий пcиxологик мухитнинг яpa-тилишигa зaмин xозиpлaй олиши билaн боFлик

1 Миpзиëeв Ш.М. Эpкин вэ фapовон, дeмокpaтик Узбeкиcтон дaвлaтини биpгaликдa бapпо этэмиз. - Töui-кeнт: Узбeкиcтон, 2G16. - 56 б.

2 (Поумнев F. K1одиpов.У. Оилэгб пcиxологик ëpAaH кУpcaтиш. - T.: '^^Aei^a^^', 2GG3 йил. - 72 б.

излaнишлap кулэмини уз ичигэ олиши" долзapб муэммо экэнлиги acоcлaнгaн3.

Мaxaллaлapдaги комиccиялap, мэхэллэ Xузуpидa тэшкил этилгэн "Отa-онaлap унивepcитeти"нинг фэолиятидэ куллэшгэ мyлжaллaнгaн мaзкуp кУллэнмэ оилэвий пcиxо-логик xизмaтнинг тapaккиëт боcкичлapи; оилэ муaммолapи билэн шуFуллaнувчи пcиxолог-нинг оилэвий мacлaxaтни тэшкил этишидэ оилэ-вий низолapнинг кypинишлapи; низолap пcиxо-логия^ни билиш боpacидaги эмэлий тaвcиялap бepилгaнлиги билэн axaмиятлидиp.

F.Б.Шоумapовнинг "Оилэ пcиxологияcи" Aapc-лигидэ оилэ пcиxологияcининг умумий aœc-лapи, оилэ тacнифлaниши, никох олди омил-лapи xуcуcиятлapи вэ улapнинг никохнинг муcтaxкaмлигигa тaъcиpи, оилэдэ шaxcлapapо муноcaбaтлap вэ мулокот пcиxологияcи, оилэвий низолap, aжpaлиш, унинг ^бэб вэ окибaтлapи xуcуcидa бaтaфcил cyз боpaди. Муэллиф оилэ-дэги шaxcлapapо муноcaбaтлapдa yзбeк оилэ-cигa xоc кaйнонa-кeлин низолapининг ^бэблэ-pини эниклэш, улapни бapтapaф этиш элохидэ эхэмиятгэ молик мacaлa экэнлигини тэъкид-лэйди вэ кaйнонa-кeлин муноcaбaтлapидaги кeлишмовчиликлapни ^л^иб чикapувчи aйpим caбaблapни кypcaтиб бepгaн4. Бизнинг нaзapимиздa бу тоифэдэги муноcaбaтлapнинг caбaблapигa i<ypa пcиxологик xизмaтни ^^тиш caмapaли нэтижэ бepaди.

Узбeкиcтондa xaлк тэълими тизимидэ п^-xологик xизмaтни тэшкил этиш муaммоcини Ш.P.Бapотов илмий-эмэлий Уpгaнгaн5. Муэл-лифнинг "Пcиxологик xизмaт" дapcлигидa п^-xологик xизмaт фэни шaкллaнишининг нaзapий, илмий вэ мeтодологик acоcлapи; пcиxологик xиз-мэтнинг зэмонэвий мeтодлapи вэ улapнинг эмэ-лиëтгa тэтбик этилиши; пcиxологик xизмaтнинг тapиxи, бугунги холэти вэ acоcий йyнaлишлapи бaëн этилгэн. Пcиxологик xизмaтни тэълим муэ^ cacaлapи, мexнaт жaмоaлapи, мэхэллэ тизимидэ

3 Шоумapов F. Кодиpов У. Оилэгэ пcиxологик ëpдaм ^pca^oi. - T.: "Aкaдeмнaшp", 2GG3. - Б.7.

4 Шоумapов F.Б. Оилэ пcиxологияcи: Aкaдeмик лицeй вэ кacб- xунap коллeжлapи Укувчилapи учун укув кУллaнмa. I F.Б. Шоумapов тaxpиpи оcтидa I - Tошкeнт: "IHap^', 2GG8. - 296 б.

5 Бapотов Ш.Р. Пcиxологик xизмaт: Мaгиcтpлap учун дapcлик. -T.: "HaвpУз" нaшpиëти, 2G18. - 344 б.

ЗAMOНAВИЙ TДЪЛИM / COBPEMEHHOE OБPДЗOВДНИЕ 2G21, 11 (1G8)

ташкил этилишида психологик хизматнинг асо-сий жихатлари берилган1.

Психологик хизматнинг йуналишларидан бири булган психологик маслахатни олиб боришда оилавий муаммолар, оиладаги шах-слараро муносабатларда юзага келадиган низо-ларни хал этиш хамда оилада соFлом психологик мухитни таъминлаш масалалари асослан-ган "Психологик хизмат" дарслигида2 "Оилавий хаётни ташкил этиш тизимларида психологик хизмат амалиёти"3 хамда "Оилага психологик хизматнинг зарурлиги"4 тахлил этилган, бу маса-лага оид зарур тавсиялар берилган.

Юколида келтирилган тадкикотларга суянган холда, оилага психологик хизматда, оила психологи мутахассисини тайёрлаш, оила муаммо-ларини аниклаш, оилага психологик хизматни таълим оркали татбик этиш, оила илми буйича саводхонликни ошириш истикболларини тахлил килиш, ва муаммони фан жамиятида тарFиб килиш долзарблигича колмокда.

Мазкур илмий тадк,ик,от мацсади оилага психологик хизматнинг асосий муаммоларини аниклаш, илмий тадкик этиш, низоли вазият-ларда оилаларга курсатиладиган психологик хизматни такомиллаштириш хисобланади.

Тадк,ик,от объекти.

Тадкикотнинг объектини урта мактаб укувчилари (200 нафар), ота-оналар (200 нафар), махалла фукаролари (60 нафар), низоли, ажрашиш арафасидаги оилалар (200 нафар), махаллалар ва укув марказлари мутахассис-лари, махаллада истикомат киладиган турли ёшдаги фукаролар ташкил этди, жами 660 нафар респондентлар ташкил этди.

Тадцицот методлари.

Тадкикот жараёнида хужжатларни урганиш, контент-тахлил, ижтимоий-психологик

суровнома (ИПС), сухбатнинг диалог, полилог шакли, психологик тест методларидан: Е.Шефер томонидан ишлаб чикилган "Ота-оналик ролига установка ва муносабатларини аниклаш" (PARY) суровномаси; М.Р.Рокичнинг

1 Баротов Ш.Р. Психологик хизмат: Магистрлар учун дарслик. -Т.: "Навруз" нашриёти, 2018. - Б. 284.

2 Баротов Ш.Р. Психологик хизмат: Магистрлар учун дарслик. -Т.: "Навруз" нашриёти, 2018. - Б. 290.

3 Баротов Ш.Р. Психологик хизмат: Магистрлар учун дарслик. -Т.: "Навруз" нашриёти, 2018. - Б.232.

4 Баротов Ш.Р. Психологик хизмат: Магистрлар учун дарслик. -Т.: "Навруз" нашриёти, 2018. - Б.233.

"Кадриятлар йуналганлиги" методикаси; М.Кун ва Т.Макпартлендлар томонидан таклиф этилган "Мен кимман?" тести; Т.Лирининг "Характер хусусияти" тести; СтьюдентнинМ мезони тахлилидан фойдаланилди.

Асосий натижалар.

Оилага психологик хизмат курсатишга доир киска тахлилдан куринадики, бу масала хар бир оила учун зарур булиб, жамият-нинг кичик буFини булган оила ва никохнинг мустахкамлигини саклаш, оилада соFлом ижти-моий мухитни яратишга кумаклашиш оркали оила баркарорлигини таъминлашга хизмат килади.

Оилавий психологик хизмат уз-узидан олиб борилмайди. Оилавий хизматни олиб бориш учун: объект - оиланинг бир катор узига хос хусусиятларини билиш; оиладаги муаммо-нинг мохиятини атрофлича урганиш; оила-нинг ижтимоий-демографик мониторингини куриб чикиш; оилада муаммога дуч келган оила аъзоларининг ёш ва психологик хусусиятлари-дан хабардор булиш; оила билан ишлаш метод ва психологик усулларни куллай олиш; оила билан иш олиб борадиган психолог компетенци-яларига эга булиш кабилар мухимдир. Бу ижти-моий институтга психологик хизмат курсатиш унинг турлари, вазифалари, бир канча узига хос томонларини, айникса, узаро муносабатларни билиш талаб этилади.

Оилага психологик хизматни олиб боришда бир катор боскич хусусиятларини билиш зарур. Шу боскичлардан бири - сухбат боскичидир. Бунда низоли оиланинг урганилган мавжуд муаммолари юзасидан оила аъзоларининг хар бири билан индивидуал ва оила аъзолари билан умумий бир тизим сифатида сухбатлашилади. Сухбат жараёнида энг кичик масаладан тор-тиб, каттасигача эътибордан четда колмаслиги ва сухбат жараёни самимий утиши талаб этилади.

Оилалар холатини урганиш боскичидан кейин олиб бориладиган сухбат боскичи даво-мида куйидагиларга эътибор каратиш лозим:

- оиланинг хар бир аъзосига индивидуал психологик ёндашиш;

- фукаронинг шахсиятига тегмаслик;

- фукаронинг дунёкараши, эътикоди, нуктаи назаридан келиб чикиб, муносабатда булиш;

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 11 (108)

- фукаронинг ёш хусусиятларини, ижтимоий мавкеини хисобга олиш;

- сухбат утказганда фукаро учун маъкул жойни танлашига имкон бериш;

- сухбат утказиладиган фукарога нисбатан доимо хурмат ва эътиборда булиш;

- фукарони диккат билан эшитиш;

- фукаронинг фикрларига доимо хурмат билан караш;

- сухбатдошга карата "сен нохаксан", дей-ишга шошилмаслик;

- инсоннинг хатосини унинг кузига тик караб айтмаслик;

- сухбатнинг боришида овоз тонига, охангига ахамият бериб туриш;

- сухбатнинг дустона мухитда боришига эришиш;

- юзма-юз утирган томоннинг уз фикр мулохазаларини айта олишига шароит яратиш;

- тинглаш жараёнида бошка нарсаларга чалFимаслик;

- билдирилаётган фикрларга катъий карши булмаслик, гапини булмаслик, тушунишга харакат килиш;

- вужудга келган муаммони сухбатдошнинг нуктаи назаридан куришга харакат килиш;

- вазминлик билан, шошилмасдан гапи-ришга эътибор килиш;

- одамлардаги шахсий хусусиятларни эмас, балки вазиятни, юзага келган муаммони мухокама килишга ахамият бериш;

- сухбат давомида асосий фикрдан четга чикмасликка харакат килиш;

- сухбатлашаётганда бошка фикрларга чалFимаслик учун кул телефонни учириб куйиши лозим.

Оилавий психологик хизматни олиб боришда психологнинг буйрук охангида иш олиб бориши масаласига хам турлича муносабатни урнатиш фикрлари мавжуд.

Оилавий психологик хизматни ташкиллаш-тиришнинг муайян услуби психологнинг наза-рий мулжалидан эмас, хар бир оиланинг узига хос хусусиятларидан келиб чикиб танлан-гани маъкулни талаб этади. Бу масалада яна бир далилни келтирамиз: Шайхантохур туман хокимининг 355-сонли карор буйича таш-кил этилган "Ёшлар ишонч маркази"нинг асосий фаолияти кийин психологик (депрессия, турли оилавий низолар, стресс, уз жонига касд килишга мойиллик холатлари) вазиятга тушиб колган шахсларга 24 соат давомида телефон (71-

207-30-30) оркали психологик, психотерапевтик ва тиббий маслахат ёрдамларини курсатишдан иборат этиб белгиланган булган. Мазкур мар-казга киска фурсат давомидаги мурожаатлар сони 10470 тани ташкил этган. Мурожаатлар-нинг аксарият кисми оиладаги эр-хотин муноса-батлари, ота-оналарнинг фарзанд тарбиясидаги узига хос муаммолари, ёшларнинг оилага боFлик эмоционал установкалари хамда психофизиоло-гик холатларидан норозилик кабиларни курдик. Бу кайд этилган муаммолар уз навбатида оила психологиясига оид билимларнинг саёзлиги, хатто деярли мавжуд эмаслигини хам намоён этди.

Оилага психологик хизматнинг методологик асослари сифатида талкин килинган юкоридаги фикр-мулохазалар мазкур муаммони долзарб сифатида карашни такозо этади:

1. Оилага психологик хизмат хар бир оила аъзосининг ижтимоий ва хиссий коникиш жара-ёнини тадкик килишга каратилган усуллар ва услублар мажмуасига асосланиши;

2. Оилага психологик хизмат шахсларнинг (кайнона, кайнота, келин, куёв, эр, хотин, фарзанд ва х.к.) ижтимоий жараёндаги уз-узига, узгаларга муносабатларидаги иерархик тизим динамикасини тадкик килиш ва шу тизим асо-сида ижтимоий психологик мухитнинг яратили-шига замин хозирлай олиши билан боFлик изла-нишлар куламини уз ичига олиши;

3. Оилага психологик хизмат жараёни оила аъзолари билан боFлик мухим ижтимоий курсаткичларнинг тахлили хамда хар бир шахс учун характерли булган индивидуал хусусият-лар ва ижтимоий установкаларни карор топти-рилишини урганиш асосида амалга оширилиши ва бошкалар.

Яна бир масала - ёш эр-хотинлар учун маслахат ва бошка турдаги хизматларни сама-рали ташкил этиш, ёшларга жинслараро ва оилавий муносабатларни окилона ташкил килишнинг амалий тавсиялари, курсатмаларини базасини яратиш, марказларда фаолият олиб боради-ган психологларни нафакат касбий, бошкарув йуналишларда, балки оила борасидаги бера-диган маслахатлар ва психологик хизмат сохаларини ривожлантиришга хизмат киладиган ижтимоий тизимни яратиш энг асосий вазифа-лардан хисобланади.

Оила инсон шахсининг тугилганидан то жами-ятнинг фаол фукаросига айланишини шакллан-тирадиган бирламчи ижтимоий тизим экан, пси-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 11 (108)

хологик хизмат жараёнида амалга ошириши керак булган мухим талаб - бу, бевосита психолог, мутахассиснинг маслахат жараёнини олиб боришида диккат-эътиборини шахснинг оила-даги ижтимоий макомига, муаммони ечишга нисбатан ички имкониятларини сафарбар килишга йуналтириши хисобланади.

Оила муаммоларини хал этишда улар кайси тоифа оилаларига мансуб эканлигига эътиборни каратиш, яъни:

- низоли оилалар;

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

- ажрашишга борган ва ажрашиш арафа-сида турган оилалар;

- мунтазам равишда нотинч яшаёт-ган оилалар; фарзандлари тарбиясига эътибор каратмаётган оилалар;

- ичкиликка берилган фукароси бор булган оилалар;

- турли ёт Fоялар таъсирига тушиб колган шахслари бор булган оилалар; жиноят содир этган фукаролари бор булган оилалар;

- эр-хотин, кайнона ва келин, якин кариндошлар, куни-кушнилар уртасида муам-моси бор булган оилалар;

- эр-хотин уртасида келишмовчилиги бор булган оилалар;

- чет элга ишлашга кетган, мигрантлар, оиласи билан алокасини узган фукаролар бор булган оилаларни билиш керак булади.

Оилалар диагностикасини олиб боришга жиддий караш оркали оиладаги мавжуд муаммони ечиш ва оилага психологик ёрдам беришга асос яратилади. Хар бир муаммонинг ечимини топиш учун унинг келиб чикиш сабабларини чукур урганиш зарур.

Оилага психологик хизматни олиб боришда сухбатни олиб бориш, мавжуд муаммо юзаси-дан оила аъзоларининг хар бири билан индивидуал ва оила аъзоларининг барчаси билан уму-мий бир тизим сифатида ёндашиш, сухбат жараёнида энг кичик масаладан тортиб, каттасигача эътибордан четда колдирмаслик, сухбат жараёнини самимий утиши талаб этилади. Бу талаблар эса уз навбатида шундай тамойилларга риоя эта-диган мутахассисни укитиш, тайёрлашни хам такозо этиши шубхасиз.

Хулосалар:

- оилага психологик хизмат курсатишнинг долзарблиги оиладаги муаммони туFри хал этишда оила психологи мутахассисини тайёр-лаш, оила турлари ва муаммоларини компетен-

циявий хал этишга ургатиш, бу борада ташкилий, таълимий, хукукий, ижтимоий, молиявий томон-ларини барчасини яхшилаб тахлил этишни талаб этади;

- эмпирик натижалар тахлилидан куринадики, муаммоли оилаларнинг барча турида шахсни тушуниш, унга туFри йул курсатиш, уринли маслахат бериш, унинг ёш курсаткичи ва муаммо сабаб, мотивига ахамият бериш оила муаммоларини бартараф этишда зарурлигини тасдиклади;

- психологик хизмат ташкил этилган оила-ларда узини англаш, шахслараро муносабат-ларда психологик билимларнинг зарурлиги, коммуникатив хамда ишонч курсаткичлари бир мунча усиш динамикасига эга булди. Жумла-дан, психологик маслахат курсатилгандан кейин рухий тетиклик, ишонч мезонларида динамик усиш намоён булди;

- оилаларда шахслараро муносабат-лар билан боFлик турли хил муаммоларни хал этишда мутахассис, оила психологининг ёрдами зарур эканлиги исботланди;

- оилавий психологик хизматни самарали ташкил этиш ва амалга ошириш психологик хизматнинг диагностик, коррекцион, тарFибот, маслахат шаклларини узвий кетма-кетликда амалга ошириш талаб этилади. Бу борада мутахассис психологларни кайта тайёрлаш ишини куллаш, оилалар билан ишлаш малакаларини ошириш зарурати куринди;

- оилаларга курсатиладиган психологик хизматни олиб бориш мураккаб жараён эканлиги билан бирга муаммоли вазиятларда хукукий маслахатларни курсатиш мухим эканлиги исботланди, шунга кура оилавий медиаци-яни куллаш (дуал хизмат: психологик ва хукукий) зарур эканлиги исботланди.

Олинган натижалар, хулосаларга таяниб ушбу тавсиялар ишлаб чикилди:

1. Оилаларга профессионал даражада психологик хизматни олиб бориш учун "оила психологи" мутахассислигини тайёрлашни олий таъ-лимнинг бакалавр ва магистратура боскичларига киритиш зарур.

2. Оила аъзоларини ёши, жинси, ижтимоий фойдали мехнат фаолиятидан катъий назар, оила илмига ургатиш ишини тизимли ташкил этиш.

3. Оилада шахсларо муносабатларни яхши-лаш ва муомала маданиятини ургатиш буйича оилаларда тарFибот ишларини олиб бориш мухим.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 11 (108)

4. Оилада бола тарбияси ва уларнинг рухий холатига мос мулокот килиш маданиятини ота-оналарга ургатиб бориш, уларнинг психологик билимларини оширишда шахснинг ёш хусу-сиятлари хакида батафсил маълумот бериш максадлидир.

5. Фарзандларни ёлFизлатиб куймаслик, боладаги хар бир узгаришни ота-она илFаши ва олдини олиш чорасини топишга, боланинг дуст танлашига кумаклашиш, фарзандларни буш вактидан унумли фойдаланишига аник максад ва уз хаётига нисбатан кизикиши ортишини тарFиб этиб бориш.

6. Оилалар билан ишлашда оила аъзола-рининг ёш даври психологияси, инкирозли ёш даврлари, узаро муносабатлар психологиясига оид билимлар билан куроллантириш, ёш оила курганларни психолог маслахатига йуналтириш мухимдир.

Зеро, инсоннинг дунёга келиши, яшаши, шаклланиши оила билан боFлик экан, хеч булмаганда бир оилани дардини, ташвишини аниклаб, унга ёрдам бериш нихоятда эзгу ишдир. Мамлакат Президенти Шавкат Мирзиёевнинг "Оила биз учун мукаддас. Уни саклаб колмасак, узлигимизни йукотамиз!" деган фикрлари бунинг тасдиFидир.

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистан Республикаси Конституцияси. -Т.: "Узбекистан", 2018.- 40 б.

2. Узбекистан Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги "Узбекистан Респу-бликасини янада ривожлантириш буйича харакатлар стратегияси туFрисида"ги ПФ-4947-сонли Фармони // Узбекистан Республикаси конун хужжатлари туплами. - 6 (766)-сон, 2017.

- Б. 25-150.

3. Узбекистан Республикаси Президентининг 2019 йил 13 февралдаги "2019-2025 йил-ларда Узбекистан Республикаси ахолисининг рухий саломатлигини мухофаза килиш хизма-тини ривожлантириш концепциясини тасдиклаш туFрисида"ги ПК-4190-сон карори / Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 15.02.2019 й., 07/19/4190/2614-сон. http://lex.uz.

4. Мирзиёев Ш.М. «Эркин ва фаровон, демократик Узбекистан давлатини биргаликда барпо этамиз». - Тошкент: Узбекистан, 2016. - 56 б.

5. Акрамова Ф.А. Узбекистонда оилавий психологик хизматнинг ижтимоий-психологик муаммолари: Монография. - Т.: "Lesson-press" нашриёти, 2021 й. - 178 б.

6. Андронникова О.О. Основы психологического консультирования. - М.: НИЦ ИНФРА-М, 2013. — 415 с.

7. Баротов Ш.Р. Психологик хизмат: Магистрлар учун дарслик. - Т.: "Навруз" нашриёти, 2018. - 344 б.

8. Гагай В. В. Семейное консультирование. - С.-Пб.: Речь, 2010. - 320 с.

9. Карабанова О.А. Психология семейных отношений и основы семейного консультирования: Учеб. пос. - М.: Гардарики, 2005. - 320 с.

10. Каримова В.М. Узбекистонда оилаларни ижтимоий мухофаза килиш механизмлари / Оила: ижтимоий химоя омиллари. Илмий—оммабоп маколалар туплами. - Тошкент, 2007. -Б. 3-13.

11. Хусенова А. Оила маънавий-маданий, ижтимоий-ахлокий кадриятларни шаклланти-риш институти. // Ижтимоий фикр. Инсон хукуклари 2009. -№ 2. - Б.150-157.

12. Шоумаров ГБ. Оила психологияси: Академик лицей ва касб- хунар коллежлари укувчилари учун укув кулланма. / ГБ. Шоумаров тахрири остида / - Тошкент: "Шарк", 2008.

- 296 б.

13. Шоумаров F. Кодиров.У. Оилага психологик ёрдам курсатиш. Т.: "Академнашр"- 2003 йил. - 72 б.

14. Akramova F.A. The divorce factors of families and psychological service to the family. // International Scientific Journal ISJ Theoretical & Applied Science Philadelphia, USA issue 01, volume 81, 325-328. published January 30, 2020

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 11 (108)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.