Научная статья на тему 'ОИД БА МУХТАССОТИ ВЕЖАИ МУНОСИБАТҲОИ ҲОКИМИЯТИ ДАВЛАТӢ ВА ВОСИТАҲОИ АХБОРИ ОММАИ МУСТАҚИЛ ДАР ШАРОИТИ ТОҶИКИСТОНИ МУОСИР'

ОИД БА МУХТАССОТИ ВЕЖАИ МУНОСИБАТҲОИ ҲОКИМИЯТИ ДАВЛАТӢ ВА ВОСИТАҲОИ АХБОРИ ОММАИ МУСТАҚИЛ ДАР ШАРОИТИ ТОҶИКИСТОНИ МУОСИР Текст научной статьи по специальности «Политологические науки»

CC BY
4
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
худмухтории ВАО / модели авторитарии масс-медиа / ҳокимияти давлатӣ / воситаҳои ахбори оммаи мустақил / сиёсати иттилоотии давлатӣ / технологияи иттилоотӣ / independent media / authoritarian media-model / state power / independent state mass media / state information policy / information technology

Аннотация научной статьи по политологическим наукам, автор научной работы — Якубов Ҷума Калонович

Масъалаи мухтассоти вежаи муносибати дуҷонибаи мақомоти ҳокимияти давлатӣ ва воситаҳои ахбори оммаи мустақил мавриди тадқиқ қарор гирифтааст. Таъкид шудааст, ки сохторҳои давлатӣ бинобар салоҳиятҳои худ имконияти таъсир ба воситаҳои ахбори оммаи мустақил доранд. Зикр гардидааст, ки бо ҷой доштани як қатор тамоюлоти ҷомеаи Тоҷикистон, ки садди роҳи мустақилияти ВАО мегарданд, нигоҳ накарда, имкониятҳо барои таҳкими худмухтории ВАО мавҷуданд, вале онҳо ба талабот ҷавобгӯ намебошанд. Изҳори ақида шудааст, айни ҳол дар фазои иттилоотии Тоҷикистон раванди ивазшавии модели авторитарии масс-медиа ба медиаи тиҷоратӣ идома доранд. Шароити иқтисодӣ ва ҳуқуқӣ ба муносибати ВАО-и мустақил бо сохторҳои ҳукуматӣ ва бо ҷомеаи Тоҷикистони муосир таъсири хешро мерасонад. Хулоса шудааст, ки ду самти муҳимми сиёсати иттилоотии давлатӣ, якум, роҳ надодани тобеияти ВАО ба манфиатҳои конюктурии ҳукуматӣ ва тиҷоратӣ ва, дуюм, танзими дараҷаи инҳисори воситаҳои ахбори омма амалӣ намегардад. Сиёсати иттилоотии мақомоти ҳокимияти давлатӣ бояд дар асоси принсипҳои зерин ба роҳ монда шавад: якум, пурра ошкоро будани мақомоти ҳукуматӣ барои воситаҳои ахбори омма; дуюм, ҷой надоштани фармонравоӣ ҳини ҳамкорӣ бо ВАО. Ҳамкориву муносибати мақомоти ҳукуматӣ ва ВАО бояд дар асоси эҳтироми мутақобилаи шарикони баробарҳуқуқ сурат гирад, ки он ба беҳтаршавии муносибати иттилоотии мақомоти ҳокимияти давлатӣ, ВАО ва ҷомеа мусоидат мекунад.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по политологическим наукам , автор научной работы — Якубов Ҷума Калонович

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ABOUT SPECIFIC FEATURES OF THE RELATIONSHIP OF STATE AUTHORITY AND INDEPENDENT MEDIA IN MODERN TAJIKISTAN

The article examines the specific features of the relationship between government bodies and independent media. It is stated that state structures, due to their powers, have the ability to influence independent media. Despite the presence in society of a number of tendencies among power structures that impede the independence of the media, the resources for asserting the independence of the media are involved, but do not meet the requirements. The opinion was expressed that currently in the information space of Tajikistan there is a process of movement from an authoritarian media model to a commercial one. Economic and legal conditions in modern Tajikistan affect the relationship of independent media with government agencies and society. It is concluded that the two leading directions of state information policy preventing the media from subordinating to the opportunistic interests of government and business and regulating the level of monopolization of the media are not implemented in practice. The information policy of state authorities should be based on the following principles: complete openness of authorities to the media; on the absence of dictate in interactions with the media. Interaction between government bodies and the media should be based on mutual respect as equal partners, which will optimize information relations between government bodies, the media and society.

Текст научной работы на тему «ОИД БА МУХТАССОТИ ВЕЖАИ МУНОСИБАТҲОИ ҲОКИМИЯТИ ДАВЛАТӢ ВА ВОСИТАҲОИ АХБОРИ ОММАИ МУСТАҚИЛ ДАР ШАРОИТИ ТОҶИКИСТОНИ МУОСИР»

5.5 (23.00.00) ПОЛИТОЛОГИЯ 5.5 СИЁСАТШИНОСЙ 5.5 POLITICS

5.5.2 (23.00.02) Политические интитуты, процессы, технологии 5.5.2 Них,одх,о, равандх,о ва технологиями сиёсй 5.5.2 Political Institutes, Processes, Technologies

УДК 323

DOI 10.24412/3005-8023-2024-1-141-150

ОИДБА МУХТАССОТИВЕЖАИ Якубов Цума Калонович, МУНОСИБАТХОИХОКИМИЯТИ номзади илмуои сиёси, дотсенти ДАВЛАТЙВА ВОСИТАХОИАХБОРИ кафедраи сиёсатшиносии ДДХрСТ ОММАИ МУСТАЦИЛ ДАР ШАРОИТИ (Хуцанд, Тоцикистон) ТО ЦИКИСТОНИ МУОСИР

О СПЕЦИФИЧЕСКИХ Якубов Джума Калонович, кандидат

ОСОБЕННОСТЯХ политических наук, доцент кафедры

ВЗАИМООТНОШЕНИЙ политологии ТГУПБП (Худжанд,

ГОСУДАРСТВЕННОЙ ВЛАСТИ И Таджикистан) НЕЗАВИСИМЫХ СРЕДСТВ МАССОВОЙ ИНФОРМАЦИИ В СОВРЕМЕННОМ ТАДЖИКИСТАНЕ

ABOUT SPECIFIC FEATURES Yakubov Juma Kalonovich, candidate of OF THE RELATIONSHIP political sciences, associate professor of

politology department under TSULBP (Khujand, Tajikistan) e-mail: yakubov.1963@internet.ru

Масъалаи мухтассоти вежаи муносибати дуцонибаи мацомоти уокимияти давлати ва воситауои ахбори оммаи мустацил мавриди тадциц царор гирифтааст. Таъкид шудааст, ки сохторуои давлати бинобар салоуиятуои худ имконияти таъсир ба воситауои ахбори оммаи мустацил доранд. Зикр гардидааст, ки бо цой доштани як цатор тамоюлоти цомеаи Тоцикистон, ки садди роуи мустацилияти ВАО мегарданд, нигоу накарда, имкониятуо барои таукими худмухтории ВАО мавцуданд, вале онуо ба талабот цавобгу намебошанд. Изуори ацида шудааст, айни уол дар фазои иттилоотии Тоцикистон раванди ивазшавии модели авторитарии масс-медиа ба медиаи тицорати идома доранд. Шароити ицтисоди ва ууцуци ба муносибати ВАО-и мустацил бо сохторуои уукумати ва бо цомеаи Тоцикистони муосир таъсири хешро мерасонад. Хулоса шудааст, ки ду самти мууимми сиёсати иттилоотии давлати, якум, роу надодани тобеияти ВАО ба манфиатуои конюктурии уукумати ва тицорати ва, дуюм, танзими дарацаи инуисори воситауои ахбори омма амали намегардад. Сиёсати иттилоотии мацомоти уокимияти давлати бояд дар асоси принсипуои зерин ба роу монда шавад: якум, пурра ошкоро будани мацомоти уукумати барои воситауои ахбори омма; дуюм, цой надоштани фармонравои уини уамкори бо ВАО. Хрмкориву муносибати мацомоти уукумати ва ВАО бояд дар асоси эутироми мутацобилаи шарикони баробарууцуц сурат гирад, ки он ба беутаршавии муносибати иттилоотии мацомоти уокимияти давлати, ВАО ва цомеа мусоидат мекунад.

OF STATE AUTHORITY AND INDEPENDENT MEDIA IN MODERN

TAJIKISTAN

Калидвожа^о: худмухтории ВАО, модели авторитарии масс-медиа, цокимияти давлати, воситацои ахбори оммаи мустацил, сиёсати иттилоотии давлати, технологияи иттилооти

Исследуются специфические особенности взаимоотношений органов государственной власти и независимых средств массовой информации. Констатируется, что государственные структуры ввиду своих полномочий обладают возможностью для влияния на независимые средства массовой информации. Несмотря на наличие ряда тенденций у властных структур, препятствующих независимости СМИ, ресурсы для утверждения в обществе независимости СМИ задействованы, но не отвечают требованиям. Высказано мнение, что в настоящее время в информационном пространстве Таджикистана идет процесс движения от авторитарной медиа-модели к коммерческой. Экономические и правовые условия в современном Таджикистане влияют на взаимоотношения независимых СМИ с властными структурами и с обществом. Делается вывод, что два ведущих направления государственной информационной политики - недопущение подчинения СМИ конъюнктурным интересам власти и бизнеса и регулирование уровня монополизации средств массовой информации - на практике не реализуются. Информационная политика государственных органов власти должна строиться на следующих принципах: полной открытости органов власти для средств массовой информации; на отсутствии диктата во взаимодействиях со СМИ. Взаимодействие органов власти и СМИ должно проходить на основе взаимного уважения равных партнеров, что позволит оптимизировать информационные отношения между органами государственной власти, СМИ и обществом.

Ключевые слова: независимость СМИ, авторитарная медиа-модель, государственная власть, независимые средства массовой информации, государственная информационная политика, информационные технологии

The article examines the specific features of the relationship between government bodies and independent media. It is stated that state structures, due to their powers, have the ability to influence independent media. Despite the presence in society of a number of tendencies among power structures that impede the independence of the media, the resources for asserting the independence of the media are involved, but do not meet the requirements. The opinion was expressed that currently in the information space of Tajikistan there is a process of movement from an authoritarian media model to a commercial one. Economic and legal conditions in modern Tajikistan affect the relationship of independent media with government agencies and society. It is concluded that the two leading directions of state information policy - preventing the media from subordinating to the opportunistic interests of government and business and regulating the level of monopolization of the media - are not implemented in practice. The information policy of state authorities should be based on the following principles: complete openness of authorities to the media; on the absence of dictate in interactions with the media. Interaction between government bodies and the media should be based on mutual respect as equal partners, which will optimize information relations between government bodies, the media and society.

Key words: independent media, authoritarian media-model, state power, independent state mass media, state information policy, information technology

Мушкилоти муносибатхои хокимияти давлатй бо воситахои ахбори оммаи мустацил дар чомеаи муосири Точикистон масъалаи актуалй буда, чорахое, ки Хукумати Чумхурии Точикистон дар мавриди амалисозии сиёсати иттилоотии давлатй дар шароити гузаришии

кишвар меандешад, аз чумла, барои ба танзим даровардани муносибатхои дучонибаи макомоти хокимияти давлатй ва ВАО-и мустацил аз ахамияти махсус бархурдоранд. Барои шиносой бо чихатхои назариявии масъала рисолахои мухаккикони соха мавриди бахрабардорй карор гирифтанд [1].

Масъалаи муносибатхои дучонибаи сиёсат ва воситахои ахбори омма аз чониби мухаккикони ватанй низ мавриди тадкик карор гирифтааст [2]. Инчунин, ба тадкики мухтассоти вежаи муносибати ВАО бо сиёсат теъдоди муайяни корхои сотсиологхо, сиёсатшиносон, таърихнигорон ва журналистон бахшида шудааст [3].

Мухтассоти вежаи муносибатхои макомоти хукуматй бо ВАО ва чомеа объекти тадкики маколаи зерин буда, максади тадкикот ошкор намудани хусусиятхои ин муносибатхо дар зинаи хокимияти махаллй низ мебошад. Зикр кардан ба маврид аст, ки кулли ташкилотхои мунисипалй фаъолияти хешро тахти нишондоди конун ва санадхои макомоти болой ба рох мемонанд ва илова бар ин бояд конуну коидаи зинахои поёнии хукумати махаллй ба макомоти болой зид набошанд. Тартибот ва шакли муносибати макомоти махаллии худидора ва ахолй тибки Конститутсияи Чумхурии Точикистон муайян карда мешавад. Тамоми ташкилотхои мунисипалии минтакахо тибки ^онуни асосй ва низомномахои худ хамкориро бо ВАО ташкил менамоянд.

Дар ташкилотхои мунисипалй, масалан, шахр ё нохияхои Чумхурии Точикистон масоили муносибати ВАО ва чомеаро шуъбаи корхои ичтимой ва робита бо чомеа анчом медихад. Шуъба бевосита ба шуъбаи умумй тобеъ мебошад. Амалан кулли технологияи муносибати макомоти махаллии худидора бо чомеа ва ВАО дар хар як шахр ва ё нохияи Точикистон тавассути шуъбаи умумй рохандозй мешавад. Сохтори идораи занчирии вазифавй имкон медихад, ки дар шуъба кор пурмахсул ташкил карда шавад. Мутахассисони категорияи аввал ва ихтисосмандони асосй аризахои ахолиро кабул менамоянд ва ба баррасии шахсони мутасаддй равон месозанд, пас аз он, ба шахрвандон чавоб мегардонанд. Назорати дар мухлати муайян ичро гардидани супоришхо, инчунин, назорати тартиботи хизматй дар кори шуъбаи умумй дар муносибат бо чомеаи шахр ба ухдаи инспектор гузошта шудааст.

Технологияи муносибати макомоти махаллии худидора бо чомеа, масалан, дар шахри Хучанди вилояти Сугди Точикистон дар ду зина амалй мегардад:

- дар зинаи коммуникатсияи оммавй тавассути ВАО (телевизиони махаллй, матбуот, радио ва агентихои реламавй) дар шакли ташаккул додани оммаи васеи чамъиятй;

- дар зинаи коммуникатсияи максаднок - муносибат бо чомеа тавассути шуъбаи умумии хокимияти ичроия сурат мегирад.

Шуъбаи умумй чузъи таркибии маъмурияти шахр буда, махсулнокии кори он на танхо аз муташаккилии дохилй, балки дар мачмуъ аз сифати кори Макомоти ичроияи хокимияти давлатй (минбаъд МИХД) вобаста аст. Дар зинаи коммуникатсияи оммавй муносибат бо чомеа, асосан, тавассути ВАО, инчунин, тавассути шуъбаи умумй ё дигар сохторхои МИХД шахр ба рох монда мешавад. Технологияи муносибати макомоти махаллии худидора бо ВАО-ро дар асоси тахлили кори шуъбаи умумй ва МИХД шахру навохии вилояти Сугд дар мачмуъ дида мебароем.

Технологияи хамкории хукумати мунисипалй бо ВАО ва чомеа дар доираи сохтори таркибии макомоти шахру навохй амалй мегардад. Он, дар навбати худ, дар асоси маълумотномахои хизматй сурат мегирад, ки онхо хуччатхои дохилии муайянкунанда ва хисоботй ба шумор мераванд. Тамоми кори ташкилоти хокимияти махаллй тавассути гардиши хуччатхо ба рох монда мешавад. Маълумотномаи хизматиро аризадиханда пур мекунад, шахсони масъул тасдик менамоянд ва шахсони мутасаддй ичро мекунанд. Хатти супоришй як намуди хатти хизматй мебошад ва аз чониби рохбари алохида пур карда мешавад.

Даврахои мазкури технологияи мyносибaти мацомоти махаллии хyдидорaро бо ВАО дар зинаи коммуникатсияи ма^саднок тахлил нaмyдa, хyлосa кардан мумкин аст, ки амалан кулли равандхои ин мyносибaт дар шакли одии он танхо дар дохили мацомоти хукуматй гузаронида мешаванд ва хеч ва^т аз омилхои беруна вобаста нестанд. Ин маънои онро дорад, ки суръат ва сифати коркарди мурочиат аз равандхои дохилии МИХД шахру навохй, ба мисли ва^ти бурда расонидани хуччатхо, мухлати баррасии онхо дар хар як зина ва ва^ти ичрои супориш тиб^и ариза вобаста мебошад.

Тамоми хуччатхои хисоботй дар бораи мурочиати шахрвандон хам дар шакли электронй ва хам дар намуди когазй нигох дошта мешавад, ки шакли умумии маълумот ва ё низоми умумии идораи ин раванд вучуд надорад, аз ин лихоз аксари хуччатхо дар шаклхои стандартии идорй (Word ва Excel) нигох дошта мешаванд, ки он низ раванди дастрасгардонй ва баррасии хуччатхоро мушкил мекунад [4, 105]

Истифодаи технологияи иттилоотиро дар хамкории бевоситаи иттилоотии мацомоти махаллии худидора бо чомеа ва ВАО дар зинахои мухталифи коммуникатсионй сифатан арзёбй менамоем. Кабл аз ин мо дар муносибатхои иттилоотии уукумати махаллй ва ахолй ду шакли коммуникатсия - коммуникатсияи ма^саднок ва коммуникатсияи оммавиро муайян карда будем. Коммуникатсияи оммавй дар низоми муносибати иттилоотии хукумат ва ахолй на^ши мухимро мебозад, зеро он хонандаю шунавандаи оммавиро фаро мегирад ва ^одир аст, ки ахборро то ахли васеи чомеа расонад. Воситауои коммуникатсияи оммавии асосии шахру навохихо телевизион, рузномахо, радио ва Интернет-сомонахо мебошанд. Интернет-сомонахо ба воситауои автоматии барномавй мутаалли^ буда, намуди ягонаи технологияи иттилоотии ВАО-и номбаршуда махсуб меёбанд [4, 107].

Муносибати иттилоотй танхо дар як самт, аз мацомоти хукуматй ба ахолй амалй мегардад. Ч,омеа бо хар як ахбор аз чониби мацомоти махаллии худидоракунй таъмин карда мешавад, вале муносибати чавобии иттилотй (аз ахолй ба мацомоти хукуматй) ба назар намерасад. Сомона майдони иттилоотй-маълумотие мебошад, ки дар он воситаи пеш бурдани гуфтугу миёни ахолй ва мацомоти махаллии худидоракунй дар шакли якчониба сурат мегирад.

Дар зинаи коммуникатсияи оммавии шауру навоуии кишвар истифодаи технологияи иттилоотй дар иртибот бо чомеа ва ВАО-ро ба таври бояду шояд кофй хисобидан гайриимкон аст. Бо вучуди он, ки насби сомонаи вокуниши иттилоотии аз ахолй ба мацомоти идораи мунисипалй аз ну^таи назари техникй ва барномавй сарфи зиёди молиро та^озо намекунад, муносибати иттилоотй байни ахолй ва мацомоти уокимияти махаллй танхо дар як самт, дар шакли портали иттилоотй (сомонаи шахри Хучанд) ба рох монда шудааст [5].

Мохияти технология дар он ифода меёбад, ки корманди шуъбаи умумй ба хар як мурочиат ра^ам мегузорад, пас онро ба шахси мутасаддй равон мекунад, ки он, дар навбати хеш, ичрокунандаро таъин мекунад ва оид ба халли мурочиати мазкур супориш медихад. Баъд аз ичрои супориш ичрокунанда дар ин бора шуъбаи умумиро огох мекунад, шуъба дар навбати худ чавоби мурочиатро тавассути почтаи электронй ба сохиби ариза ирсол менамояд. Мубодилаи иттилоотй миёни шахрвандон ва мацомоти хукуматй дар ин маврид ба пуррагй тавассути почтаи электронй сурат мегирад, ки хеле ^улай ва пурмахсул мебошад. Ба нишонии электронии шахр мурочиати худро ирсол карда, шахрванд метавонад боварй дошта бошад, ки ба y, албатта, чавоб мегардонанд ва дар баробари ин, ба у лозим намеояд, ки ва^ти пур^имати худро бехуда сарф намояд [4, 108].

Технологияхое, ки дар муносибат миёни шахрвандон ва мацомоти хукуматй истифода мешаванд, озодии сухан ва дастрасии озодро ба иттилоот кафолат намедиханд. Ч,ихатхои технологии муносибати хокимият ва ВАО-ро ба назар гирифта, дастнорасии мацомоти

хукуматиро таъкид намудан ба маврид аст, зеро он ба кормандони ВАО-и мустакил дар гирифтани ахбор мушкилй эчод мекунад.

Барои журналистон озодии сухан хукуки дастрасии озод ба иттилоот, хукук ба коркард ва дастрас намудани он ба хонанда махсуб меёбад. Барои сохибмулкони ВАО-и мустакил озодии сухан хукуки нашри рузнома барои амалй сохтани максадхои конунии худ (масалан, барои ба даст овардани фоида) ба хисоб меравад. Барои хонанда (шунаванда, бинанда) озодии сухан хукуки гирифтани ахбори пурра ва комил ва имконияти дар ВАО баён кардани нуктаи назари худ мебошад. Ба назари мо, озодии сухан барои макомоти хукуматй, бояд, пеш аз хама, мухайё сохтани шароит бахри харакати озоди иттилоот ба манфиати рушди чомеа ва давлат мебошад.

Муносибати сохторхои хукуматии дастгохи марказй бо дигар минтакахо низоми ошкоро дорад, ки он хам дар шакли амудй ва хам уфукй сурат мегирад. Аз руи вежагихои ин муносибатхо дар бораи типхои муносибатхои хукуматии дар чомеа чой дошта ибрози акида менамоем. Низоми муносибатхои миёни минтакахо ва марказро дар се модел тасаввур кардан мумкин аст: Модели якум, муносибати марказ ва минтакахо амудй, ё худ яксамта аст. Дар марказ тамоми намудхои маблаг мутамаркизонида шудааст, ки назорати марказро ба минтакахо таъмин менамояд. Дар доираи модели дувум дар муносибати марказ ва минтакахо алокаи дучониба ба назар мерасад ва минтакахо имконияти таъсир ба раванди кабули карор доранд. Ба модели сеюм гуногунандешй ва баробархукукй на танхо ба муносибати минтакахо ва марказ, балки хатто дар байни худи махалхо низ хос мебошад. Мушаххасоти муносибатхо миёни марказ ва минтакахоро мачмуи салохиятхое, ки низоми минтакахо дар даст доранд, яъне то чй андоза худмухтор ва ё аз марказ вобаста будани онхо муайян месозад. Мушаххасоти асосй ва шарти мавчудияти фазои иттилоотии минтакавиро метавонад марказ ва ё худи минтакахо муайян кунанд, ки максад ва вазифаи ВАО-и минтакавй дар чомеаи мазкур, инчунин то чй андоза ба фаъолияти фазои иттилоотии минтака дахолат кардани давлат аз он вобаста мегардад [4, 109].

Дар шароити кунунй конунгузории Точикистон фазои иттилоотии минтакахоро чиддй ва хамачихата муайян месозад. Ба муносибатхои ниходхои хукуматй ва ВАО, махсусан, ба масоили дастгирии иктисодии масс-медиа, ки таи чанд соли охир бахсбарангез аст, таваччухи хосса зохир карда мешавад. Дар баробари ин, мухаккикони соха ва журналистон бадномсозии баъзе ВАО, беадолатона таксим намудани маблагхо, вайронкунии хукуки журналистон, чой надоштани механизми амалисозии конунхоро таъкид менамоянд.

Храмин тарик, ба тахаввулоти конунгузории ВАО-и Чумхурии Точикистон, ки бахри такомули механизмхои муносибати субъектони хукуматй ва фазои масс-медиа равона мегардад, нигох накарда, зикр кардан мумкин аст, ки чихати асосй, яъне кушиши бо ёрии конунгузорй низоми муносибатхо бо ВАО-ро зери назорат гирифтани ниходхои давлатй бетагйир мондааст.

Тахлил нишон медихад, ки раванди муносибати хукумат ва ВАО дар ду шакл ифода меёбад: амалй-ташкилй ва иттилоотй-технологй.

1. Шакли амалй-ташкилии муносибат дар худ даврахои асосй ва шарти фаъолияти ВАО, яъне таъсис, номнависй, азкайдгузариро фаро мегирад [6, с. 75-77]. Таъсиси ВАО дар Чумхурии Точикистон тибки ^онуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи матбуоти даврй ва дигар воситахои ахбори омма» ба амал меояд. Субъектони раванди таъсис метавонанд шахрвандон, шахсони хукукй, иттиходи шахрвандон (чамъиятй, мехнатй, динй), макомоти давлатии хукумат ва макомоти махаллии худидоракунй бошанд.

Дар Чумхурии Точикистон яке аз зинахои раванди таъсиси ВАО-и мустакил номнависии ВАО-и даврй ва ичозатномадихии телерадиошунавонй мебошад. Харчанд ичозатномадихй аз чониби ташкилотхои хифзи хукук мавриди ягон танкиди вежа карор

нагиранд хам, дар атрофи раванди номнависии матбуоти даврй кайхо боз пештар бахсхо идома доранд. Тарафдорони бархам додани номнависй, барои мисол, як катор кишвархо, ба мисли Германия, ИМА, Нидерландия, Канада, Австралия ва дигарон мебошанд, ки дар мамолики мазкур чунин механизм вучуд надорад [4, 110-111]. 1

Дар Точикистон давраи асосиии раванди таъсиси воситахои ахбори омма аз номнависии он, аризаи муассис, ки он бояд ба Вазорати фарханги кишвар пешниход шавад, иборат мебошад. Макомоти мазкур хукук дорад ба талабгор дар асоси якчанд сабабхое, ки Крнуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи матбуоти даврй ва дигар воситахои ахбори омма» муайян кардааст, чавоби рад дихад. Бараъло ба назар мерасад, ки дар кишвари мо амалияи номнависй характери ичозатй дорад ва онро, барои ниходхои хукуматй хамчун василаи таъсиррасонй истифода мебаранд, ки ин, масалан, барои Германия, ки чунин механизми номнависй вучуд надорад, гайри добили кабул мебошад.

Ба акидаи мухаккикони ватанй зарур аст, ки дар Точикистон тартиби ичозати номнависй ба низоми номнависии озод иваз карда шавад. Номнависй дар кишвар бо максади ба хисоб гирифтани фаъолияти ВАО, инчунин барои муайян кардани шахсиятхое, ки масъули фаъолияти ВАО мебошанд, зарур буда, дар баробари ин, ягон вазифаи назоратиро ичро наменамояд. Дар натича зарурати вучуд доштани низоми ичозатй аз миён бардошта мешавад. Макомоти номнавискунанда набояд хукуки рад кардани номнависиро дошта бошад, зеро Крнун тамоми чихатхоро муайян кардааст.

Ба назари мо пешниходхои зерин ба такмили низоми номнависии ВАО дар Точикистон мусоидат мекунанд:

1) зарурати иваз намудани тартиби ичозатии номнависй ба озод;

2) барои ВАО-и аудивизуалй номнависй набояд бошад, зеро онро амалияи литсензиядихй такрор менамояд;

3) бояд низоми худтанзимкунии ВАО тахия гардад, ки он вазифаи номнависии нашрияхои чопиро фаро мегирад;

4) ба амалияи ба сабаби мазмун ва мундаричаи ВАО рад кардани номнависии он хотима дода шавад;

5) дар меъёрхои номнависии давлатии ВАО бояд махсусиятхову чихатхои баходиханда чой надошт бошанд, зеро онхо имконияти суистифодаи макомотро афзун намуда, татбики хукук ва озодии иттилоотии шахрвандонро зери хавф карор медиханд.

Тибки конуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи матбуоти даврй ва дигар воситахои ахбори омма» фаъолияти ВАО-и аудивизуалй дар Точикистон аз руи литсензия ба рох монда мешавад. [7].

Зарурати ичозатномадихй дар сохаи телерадиошунавонй ба сабабхои зерин кобили кабул мебошад. Якум, он бо зарурати танзиму таксими спектри радиохиссачахо хамчун захираи табиии махдуд иртибот дорад. Дуюм, оммавият ва таъсирбахшии иттилооти пахншаванда низ хамчун асоси зарурати ичозатномадихй махсуб меёбад.

Дар кишвари мо амалияи литсензиякунонии телерадиошунавонй зери назорати катъии давлат карор дорад: раванди литсензиякунониро Кумитаи радио ва телевизион ва Вазорати фарханги Чумхурии Точикистон амалй месозанд, яъне вокеан ба раванди литсензиякунонй макомоти хукуматй машгуланд.

Лозим ба таъкид аст, ки каблан дар моддаи 31 Крнун дар бораи ВАО-и соли 1991 зикр шуда буд, ки амалияи литсензиякунониро яке аз ташкилотхои чамъиятй анчом медихад. Вале чунин макомот таъсис дода нашуд ва баъдтар аз конун ин модда ихтисор карда шуд. Сабаби инро мухаккикон дар суст будани сохторхои чамъиятй дар Точикистон мебинанд. Ч,амъияти масс-медиа муташаккил нест: на Иттиходи журналистон ва на дигар ташкилотхои касбй таъсири вокей ба атроф надоранд. Онхо, пеш аз хама, танхо клубхои

манфиатианд. Ин холат ба он оварда мерасонад, ки давлат аз сустии муассисахои чамъиятй истифода бурда, кулли вазифахои назоратиро ба дасти худ мегирад. Бозор аз соли 1991 куллан тагйир ёфт: технологияхои пахну пахши маснуй ва кабелй арзи хастй намуданд, ки тартиби литсензиякунонии онхо дар ягон конун инъикос наёфтааст. Амалияи тамдиди мухлати литсензия барои пахну пахш, инчунин низоми чазо барои вайрон кардани шарти литсензия тахия нашудааст. Хдмин тарик, дар Точикистон дар зинаи конунгузорй танзими масоили дастрас намудани литсензия ва назорати шарти ичрои он ба масъалаи мубрами руз табдил ёфтааст. Мутахассисон, инчунин, пешниход менамоянд, ки дар конуни нав тартиби ташаккул ва фаъолияти Комиссияи конкурсии чумхуриявй бо иштироки намояндагони чамъият хаматарафа ба назар гирифта шавад.

2. Макомоти хукуматй ва худи масс-медиа дар зухури шаклхои нави иттилоотию технологии муносибати ниходхои хукуматй ва ВАО метавонанд ташаббус нишон диханд. Ташаббусхои ВАО оид ба шаклхои муносибат ба хукуки дастрасии ВАО ба иттилоот, ки Конститутсияи Чумхурии Точикистон ва Конуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи матбуоти даврй ва дигар воситахои ахбори омма» кафолат медиханд, такя мекунанд [6,с.77-79]. Ниходхои давлатй бояд барои чомеа бештар шаффоф бошанд ва фаъолияти хешро дар асоси принсипи ошкоро ба рох монанд. Вале принсипи мазкур оё дар Точикистон вокеан амалй мегардад?

Масъалаи махдуд кардани дастрасии журналистон ба иттилоот мухтассоти вежаи муносибати хокимияти давлатй ва ВАО-ро муайян месозад, ки метавонанд чихатхои гуногун дошта бошанд: масалан, махдуд кардани хукук ба хузур ва иштирок дар макомоти хокимияти давлатй, асос надоштани раддия ба пешниходи иттилооти талабшуда, костагихо вобаста ба азкайдгузаронй, махдуд кардани хукуки дастрасй ба мавод ва f.

Тадкики масъала нишон медихад, ки дар шахри Хучанд ба аксари журналистон дар мавриди гирифтани ахбори зарурй аз макомоти хукуматй ва муассисахо чавоби рад дода мешавад. Мухаккикони сохаи матбуот чунин мешуморанд, ки мисли пештара дар кишвар, аз чумла, дар вилояти СуFд дар самти дастрасй ба иттилоот мушкилихо чой доранд. Бо вучуди он, ки вактхои охир хукумат муносибати худро бо матбуоти хусусй дигаргун кардааст, сатхи ин хамкорй холо хам дар зинаи баланд карор нагирифтааст [8]. Сохторхои хукуматие, ки мурочиатхои журналистон бештар конеъ намегарданд прокуратура, муассисахои давлатй, судхо, макомоти вилоятй ва шахрй мебошанд.

Дар амалияи акредитатсияи журналистон дар макомоти хукуматй низ камбудихо ба назар мерасанд. Истилохи мазкур калимаи лотинии «acredere» гирифта шудааст, ки маънои «бовар кардан»-ро ифода мекунад. Тибки амалияи аккредитатсия маъмулан фарохам овардани шарту шароити мувофик ба журналистон барои дастрасй ба ахбори зарурй бо риояи меъёрхо фахмида мешавад. Тартиби аккредитатсияи журналистонро дар назди макомоти давлатй, ташкилот ва муассисахои Точикистон, Крнуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи матбуоти даврй ва дигар воситахои ахбори омма» ба танзим медарорад (мод. 30). Азбаски дар моддаи 30-юми конуни мазкур меъёрхои мушаххаси аккредитатсия муайян нагардидааст, дар амал муассисахои аккредидатсиядиханда ба чои ба журналистон мухайё кардани шарту шароити мусоид ба дастрасии ахбор оид ба фаъолияти ташкилоти аккредитатсияшаванда, баръакс хукуки журналистонро поймол мекунанд ва ба онхо масъулияти иловагй тахмил менамоянд.

Тахлилхо нишон медиханд, ки макомоти хукуматй дар иваз кардани меъёрхо омода нестанд. Аксари масъулон бар он акидаанд, ки дар шароити кунунй коидахои аккредитатсия ба хукуку меъёрхои журналистй чавобгу буда, зарурати ислохи онхо нест. Добили зикр аст, ки коркарди меъёрхои типии аккредитатсияи журналистон дар назди макомоти давлатй ва худидоракунии махаллй ва ё хизмати матбуотии онхо ба максад

мувофик мебошад. Меьёрхои типй имкон ба вучуд меоранд, ки журналистони аккредитатсияшаванда аз хукукхои худ бархурдор гарданд.

Хдмин тарик, дар натичаи тахлил ба хулоса расидан мумкин аст, ки дар шахри Хучанд муносибати ниходхои хукуматй ва ВАО характери асимметрй ва нобаробар дорад. Макомоти хукуматй меъёрхоеро муайян мекунанд, ки онхо раванди ташкил ва фаъолияти ВАО-и мустакили махаллиро мураккаб мегардонанд. Номнависии матбуоти даврй, ки характери ичозатиро дорад, аккредитатсияи масс-медиа дар назди макомоти махаллии хукумат ва гайра аз он чумлаанд, ки меъёрхои мазкур дар аксар маврид ба журналистон мамониат барои гирифтани ахбори зарурй эчод мекунанд.

Ч,ой доштани модда оид ба бухтон ВАО ва журналистонро ба худдорй водор месозад. На хамеша журналистон он чиро, ки мехоханд бигуянд, баён карда метавонанд. Онхо кушиш мекунанд, ки каблан худро хифз намоянд. Дар баробари ин, кодекси этикй кодир аст, ки муносибати хукуматро бо ВАО бехтар намояд.

Натичаи тахлил чунин хулосахоро медихад:

1. Тахаввулоти низоми сиёсй ва тагйири муносибатхои ичтимоию сиёсии Точикистони сохибистиклоли муосир ба характери муносибатхои хокимияти давлатй ва воситахои ахбори оммаи мустакил таъсир расондаанд. Аз солхои 1990-ум сар карда гап дар сари он аст, ки ВАО баъди мустакил шудан ВАО-и давлатй нисбат ба ВАО-и мустакил бештар мавриди таваччухи молиявй ва дастгирии маънавии муассисахои давлатй карор мегиранд, аз маблаггузории давлат махрум гардиданд ва дар натича ба мушкилихо ру ба ру шуданд. ВАО-и мустакил имконияти пайдо кардани сарчашмахои молй ва алтернативии рузгузарониро наёфта мачбур шуданд, ки ба хаёти нав мутобик гарданд. Дар натича ВАО-и мустакил ба вобастаи дастгирии молии гуруххои мухолифин, ки барои хукумат мубориза мебурданд, дучор шуданд.

3. ВАО хамчун ниходи мустакил, дорои имкониятхои махсус, сохтор, вазифахо, дурнамо ва технологияи сохиб гаштан ба максадхои сиёсй буда, онхоро дар баробари гурухи сиёсй карор додан мумкин аст.

4. Дар Точикистон муносибат миёни хокимияти давлатй ва ВАО мохиятан авторитарй ва ё характери патерналистидошта дошта, тамоюли гузариш аз модели авторитарии ВАО ба тичоратй ба назар мерасад.

5. Дар низоми ВАО чорй шудани муносибатхои бозорй гарави худмухториятй ва мустакилии масс-медиа нагаштанд.

6. Масъалаи иштироки Сахми ниходхои давлатй дар рушди ВАО-и мустакил ночиз мебошад.

7. Тахлили муносибатхо миёни матбуот ва хукумат дар шахру навохии вилояти Сугд нишон медихад, ки масс-медиаи махаллй ба модели тичоратии фаъолият майл доранд.

8. Муносибати макомоти хукумат ва ВАО дар холатхои фавкулода тибки якчанд усул амалй мешаванд. Масалан, холати мазкур аз муносибати хукумат ба ВАО вобаста буда, он фаъол ва ё гайрифаьол, дастрасии маълумот ошкоро ва ё махдуд шуда метавонад.

Дар ин замина тахлили мухтассоти муносибати макомоти хукуматй ва ВАО-и мустакили Чумхурии Точикистон тамоюлоти зеринро нишон медихад:

-инхисори минбаьдаи ВАО-и мустакил аз чониби макомоти хокимияти давлатй ва мунисипалй, ташкилотхои бузург ва рохбарони онхо; - дастгирии суньии тиражхои калони нашрияхои хокимияти давлатй дар хошияи афзун гардидани эьтибори матбуоти мустакил; - тамоюли пурзур намудани назорати макомоти хукумат ба фаъолияти ВАО-и гайридавлатй тавассути шаклхои таьсирбахши технологй, молй ва маъмурй; - паст гардидани дарачаи маданияти иттилоотии субъектони фазои иттилоотй; - ихтилофи назар

миёни мазмун ва мундаричаи фаъолияти ВАО-и мустакил ва манфиатхои рузмарраи

шахрвандон ба чашм намерасанд [4, 121-122].

ПАЙНАВИШТ:

1. Бернейс Э. Пропаганда / Эдвард Бернейс; пер. с англ. И.Ющенко. - Москва: Hippo Publishing, 2010. - 176 с. Концепция реформирования государственной службы Таджикистана от 1 июня 2007 года, №289. [htt: // www. adlia. tj.> showdok] (дата обрашения: 28.10.2021); Комаровский В.С. Государственная служба и СМИ. -Воронеж: издательство им. Е.А. Болховитинова, 2003. - 320 c.; Дзялошинский И.М. СМИ и общественные институты: перспективы взаимодействия / Электронный ресурс: Иосиф Дзялошинский и команда [http://www.dzyalosh.ru/] (дата обрашения: 28.10.2021); Засурский Я.И. Тенденции функционирования СМИ в современной структуре российского общества // Средства массовой информации постсоветской России. - Москва: Аспект Пресс, 2002. - 303 с.

2. Усмонов И. Журналистика. Часть 1. - Душанбе: Империал групп, 2005. - 480 с.; Усмонов И. Журналистика. Часть 2. - Душанбе: Империал групп, 2005. - 200 с.; Усмонов И. Журналистика. Часть 3. - Душанбе, 2008. - 448 с.; Усмонов И. Цонунуои Тоцикистон дар бораи воситахои ахбори омма. - Душанбе, 2003. - 197 с.; Усмонов И., Давронов Д. Таърихи журналистикаи тоцик. - Душанбе, 2008. - 280 с.

3. См.: Юсупов М. Проблемы развития межнациональных отношений в Таджикистане (по материалам республиканской печати 1987-1992 гг.): автореферат дисс. канд. филол. н. - Минск, 1992. - 19 с.; Стровский Д.Л. Отечественная журналистика новейшего периода. - Москва, 2011. - 359 с.; Засурский Я.Н. СМИ и власть. Россия девяностых // Средства массовой информации постсоветской России. - Москва: Аспект-Пресс, 2002. - 303 с.; Зимин А.Е. Взаимодействие государственной власти и средств массовой информации в современной России: дис. ... канд. полит. наук: 23.00.02. - Ставрополь, 2005. - 193 с. РГБ ОД, 61:06-23/51; Иванова Е.В. Роль средств массовой информации в освещении властных отношений современного российского общества (на примере периодической печати): дисс. канд. полит. наук. - Москва, 2001. -161с.; Сайдалиев Д.М. Роль СМИ в процессе демократизации общества в Республике Таджикистан: автореф. дисс... канд. полит. наук.23.00.02. - Душанбе, 2009. - 139 с.; Чичановский А.А. Взаимодействие СМИ и властных структур в условиях модернизации российского общества (Политологический анализ): дис. ... д-ра полит. наук. - Москва: РАГС, 1995. - 154 с.; Концепция государственной информационной политики Республики Таджикистан (www. cipi.tj/p=275, санаи муроциат: 16.11.23); Попов В.Д. Информациология и информационная политика. - Москва, 2001. - 116 с.

4. Якубов Дж.К. Особенности взаимоотношений государственной власти и независимых средств массовой информации: дисс... канд. полит. наук. 23.00.02. - Душанбе, 2015. http://www.dslib.net> polit-instituty> (дата обращения: 05.03.23).

5. Шуъбаи умумии уукумати шаури Хуцанд www/hcujand. tj (санаи муроциат: 28.10.2021).

6. Каршибаев Н. Власть и пресса: взаимодействие пресс-служб государственных органов со СМИ (Руководство для пресс-секретарей и журналистов по доступу к информации). - Душанбе: Сармад-Компания, 2013. - 105 с.

7. Цонуни Цумуурии Тоцикистон «Дар бораи матбуоти даврй ва дигар воситауои ахбори омма» - Душанбе, 2013. Mmk.tj hhtt://mmk.tj>content> ко... (санаи муроциат: 13.02.2024)

8. От свободной прессы к свободному обществу // Вароруд. 10 марта 2004 г. №10 (98).

REFERENCES:

1. Bernays E. Propaganda / Edward Bernays; trans.from English - I. Ushenko. - M.: Hippo Publishing, 2010. -176 pp. Reform Conception of State Service of Tajikistan from June 1, 2007, №289. [htt: // www. adlia. tj.> showdok] (date of appeal 28.10.2021) Komarovsky V.S. State Service and Mass Media. - Voronej: publishing house named after E.A. Bolkhovitinova, 2003. - 320 pp. Dzyaloshinsky I.M. Mass Media and Social Institutes: perspective interaction. Electronic resource: Iosif Dzyaloshinsky and staff [http://www.dzyalosh.ru/] (date of appeal 28.10.2021) Zasursky Ya.I. Tendency Function of MM in the Modern Structure of Russian Society. // Mass Media of Post-Soviet of Russia. -M.: Aspect Press, 2002. - 303 pp.

2. Usmonov I. Journalism. Part 1. -Dushanbe: Imperial group, 2005. - 480pp. Usmonov I. Journalism. Part 2. -Dushanbe: Imperial group, 2005. -200 pp. Usmonov I. Journalism. Part 3. -Dushanbe, 2008. - 448 pp. Usmonov I. Law of Tajikistan on Mass Media. -Dushanbe, 2003. -197 pp. Usmonov I., Davronov D. History of Tajik Journalism. -Dushanbe, 2008. -280 pp.

3. Usupov M. Problems of Development of International Relation in Tajikistan (on the materials of republican printing 1987-1992.) Thesis of candidate ofphilological science, Minsk - 1992. -19 pp.; Strovsky D.L. Internal Journalism of Innovative Period. M., 2011. -359pp.;Zasursky Ya.N. MM and Authority. Russia of ninetieth. // « Mass Media of Post-Soviet of Russia», -M.: Aspect Press 2002. - 303pp.; Zimin A.E. Interaction of Sate Power and Mass Media in Modern Russia: Diss. ... candidate of politics: 23.00.02 Stavropol, 2005. -193pp. RSLDD, 61:06-23/51. Ivanova E. V. The Role of Mass Media in Lightening of Powerful Relation of Modern Russian Society (in example of periodical printing): diss. Candidate of politics. - Moscow, 2001. -161pp.; Saydaliev D.M. The Role of MM in the Process of Democracy Society in Tajikistan Republic. Thesis of dissertation of the applicant of scientific degree for candidate of political sciences.23.00.02. - Dushanbe, 2009. -139pp.; Chichanovsky A.A. Interaction of Mass Media and Powerful Structures in Condition ofModernization of Russian Society (Political analysis). diss. ...doctor ofpolitics. M.: RAPA, 1995. -154 pp.; Conception of State Information Policy of Tajikistan Republic. (www. cipi.tj/p=275, date of appeal 16.11.23.); Popov V.D. Information sciences and information policy. - Moscow, 2001. -116pp.

4. Yakubov J.K. Peculiarities of Interaction of State Power and Independent Mass Media. Dissertation on the research of scientific degree of the candidate of Political sciences. 23.00.02. - Dushanbe, 2015. http://www.dslib.net > polit-instituty> Peculiarities ... (date of appeal 05.03. 2023)

5. General Department of the Government of Khujand City www/hcujand.tj (date of appeal 28.10.2021)

6. Karshibaev N. Authority and Press : interaction of press-service of public body with MM (Manual for Press -Secretary and Journalists in information access). - Dushanbe: Sarmad -Company, 2013. - 105 pp.

7. Law of Tajikistan Republic «On Circle Printing and other Mass Media», Dushanbe, 2013. [Mmk.tj hhtt://mmk.tj>content>] (date of appeal 13.02.2024)

8. From Free Press to the Free Society. // «Varorud», March 10, №10 (98), 2004.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.