Научная статья на тему 'ОЧИҚ МАЙДОНЛАРГА ЭКИЛАДИГАН ПОМИДОР ЭКИНИНИНГ АСОСИЙ ЗАРАРКУНАНДАСИ ПОМИДОР КУЯСИНИНГ БИОЭКОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ'

ОЧИҚ МАЙДОНЛАРГА ЭКИЛАДИГАН ПОМИДОР ЭКИНИНИНГ АСОСИЙ ЗАРАРКУНАНДАСИ ПОМИДОР КУЯСИНИНГ БИОЭКОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
38
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ПОМИДОР КУЯСИ / ПОМИДОР / КАРТОШКА / ЗАРАРКУНАНДА / КЕМИРУВЧИ

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Баходиров У.З.

Ушбу мақолада Очиқ майдонларга экиладиган помидор экинининг асосий зараркунандаси помидор куясининг биологик хусусиятлари, зарари хамда унга қарши уйғунлашган кураш усуллари хақида маълумотлар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

BIOECOLOGICAL PROPERTIES OF TOMATO MULE, THE MAIN PEST IN THE CULTIVATION OF TOMATOES GROWN IN OPEN FIELDS

This article provides information on the biological properties of tomato moth, the main pest of the tomato crop grown in open fields, its damage and methods of combating it.

Текст научной работы на тему «ОЧИҚ МАЙДОНЛАРГА ЭКИЛАДИГАН ПОМИДОР ЭКИНИНИНГ АСОСИЙ ЗАРАРКУНАНДАСИ ПОМИДОР КУЯСИНИНГ БИОЭКОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ»

УДК 632.752.2

Баходиров У.З. мустацил тадцицотчиси Андижон цишлоц хужалиги ва агротехнологиялар институти

ОЧЩ МАЙДОНЛАРГА ЭКИЛАДИГАН ПОМИДОР ЭКИНИНИНГ

АСОСИЙ ЗАРАРКУНАНДАСИ ПОМИДОР КУЯСИНИНГ БИОЭКОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ

Аннотация: Ушбу мацолада Очиц майдонларга экиладиган помидор экинининг асосий зараркунандаси помидор куясининг биологик хусусиятлари, зарари хамда унга царши уйгунлашган кураш усуллари хацида маълумотлар келтирилган.

Калит суз: помидор куяси, помидор, картошка, зараркунанда, кемирувчи.

Bahodirov U.Z. independent researcher Andijan agriculture and agrotechnologies Institute

BIOECOLOGICAL PROPERTIES OF TOMATO MULE, THE MAIN PEST IN THE CULTIVATION OF TOMATOES GROWN IN OPEN

FIELDS

Annotation: This article provides information on the biological properties of tomato moth, the main pest of the tomato crop grown in open fields, its damage and methods of combating it.

Key words: tomato moth, tomato, potato, pest, rodent.

Очик майдонларга экиладиган помидор экинининг хосилдорлигини оширишда асосий омиллардан бири касаллик ва заракунандалардан уз вактида ва сифатли хдмоя тадбирларини бажаришдир. Охирги йилларда турли кемирувчи ва сурувчи зараркунандалар помидор экинига катта зарар етказмокда.

Куялар ёки умиз канотлилар оиласининг турлари куп улар майда умуман кулранг аник расмлари булмаган капалаклардир. Орка канотлари учи чузик ва ташки чети умизлаган. Куртларнинг коринча оёклари бор улар товони дастали. Куртлар поя, мева ва буралган баргларда Fовак ясайди. Гумбаклари коринча тергитларида тиканчалар йук, муйлови узун уларнинг учлари туташиб туради. [1].

Помидор куяси - асосан помидор, картошка, баклажон итузум, ёввойи помидор, ва тамаки экинларини зарарлайди. Бу хашаротнинг капалаги асосан кечкурун харакатланади. Бир йилда 6 -12 мартагача авлод

бериб купаяди. Помидор куяси баргнинг (бир текисда) паренхима тукималари билан озикланиб, унинг орка ва олд томонидаги эпидермис катламинигина колдиради [2].

2015-2016 йилларда айрим иссикхоналарда хамда очик далаларда сабзавот (помидор) экинларини биз учун номаълум булган помидор куяси зарарлаётганини гувохи булдик. Маълумки бу зараркунанда биринчи марта 1917 йили Перу давлатида топилган. 1960 йилгача Чили Колумбия ва Аргентинада 1970 йилдан сунг эса Боливия Парагвай ва Уругвайда помидорни зарарлаб купайган. Бразилияда эса 1979 йилда биринчи маротаба учраб экинларга сезиларли даражада зарар келтира бошлаган [3].

Охирги йилларда олиб борилган мониторинг маълумотларга кура помидор усимликларига асосан: кузги тунлам нихоллик даврида ширалар трипслар (Трипс табаси Линол), помидор куяси, касалликлардан; фузариоз сулиш, фитофтороз, резактониоз, вируслар ва бошкалар томонидан кучли зарар келтириши аникланган. Помидор етиштириш: илмий нашр / «Агробанк» АТБ. - Тошкент: "ТАСВИР" нашриёт уйи, 2021. - 56 б.[4]

Андижон вилояти шароитида очик майдонлардаги помидор экинида 2020-2021 йилларда утказилган тадкикотларда юкори иктисодий хавфга эга зараркунанда турлари аникланди ва улар ичида Помидор куяси мавсумда экинзорларда учраш даражаси хисобга олинди. Бунда энг юкори популяция хосил килган турлардан бири Помидор куяси эканлиги анкланди.

ПОМИДОР КУЯСИ Помидор куяси очик далаларда помидорнинг бутун усиш даврида, айникса, парваришлаш агротехник тадбирлар уз вактида амалга оширилмаган майдонларда уларнинг зарари купайиб, усимликларнинг усиш нуктасидаги куртаги, шунингдек, барглари, поялари ва мевалари, айрим холларда поянинг илдиз буFЗиларини зарарлайди. Шунинг учун хам жорий йилда республикамизнинг фермер хужаликлари помидор майдонларида ушбу зараркунанданинг купайиши натижасида, хосилдорликка жиддий зарар келтираётгани кузатилади. Етук урFOчи зотлари 10-15 кун, эркаги 6-7 кун яшайди. Узунлиги 5-7 мм, канот ёзганида 8-10 мм, туси ку^ир ёки кумушсимон, олд канотларида характерли кора доFлари бор, муйловлари ипсимон. Зараркунанданинг муйловлари, олд канотларида кумушсимон-кулранг тангачалари хамда узига хос кора доFлари мавжуд булиши уни аниклашда ишлатиладиган энг мухим белгилардан хисобланади. Ушбу зараркунанданинг биологик потенциали жуда юкори булиб, 250-300 тагача тухум куяди ва йил давомида 10-12 тагача авлод беради. Бир авлоднинг ривожланиши 29-32 кун давом этади. Помидор куяси капалаги мустакил яхши уча олади, у жуда сезгир ва чаккон булганлиги учун шамол ёрдамида хам узок масофаларгача таркалиши натижасида бу зараркунанда катта майдонларга таркалиб помидор экилган майдонларда таркалиш ареали кенгайиб бормокда.

Кураш чоралари: Мамлакатимиз вилоятларида, хали помидор куяси учрамаган худудларга зараркунанда таркамаслиги учун асосан зарарланган мева (помидор, болFари, баклажон) ва кучатлар билан утишини ёдда тутган холда карантин чораларига амал килиш. Помидор куясининг ферамон туткичларидан фойдаланиб, хар бир гектар майдонга усимликдан 0,5 м юкори килиб 1-2 тадан урнатиб унинг пайдо булиш муддатлари хамда зичлигини аниклаб уЙFунлашган кураш чораларини куллаш

Фойдаланилган адабиётлар:

1. 23 Арсланов М.Т., СаFдуллаев А.У., Алиев Ш.К. "Усимликлар карантини зараркунандалари таркалишини олдини олиш" Тошкент 2017

2. 22 Арсланов М.Т., Алиев Ш.К. " Кишлок хужалиги экинларининг зараркунандалари касалликлари ва уларни хисобга олиш усуллари" Тошкент 2018

3. 91 Хакимов Р., Расулов Ф Такрорий сабзавот етиштирилганда...// Узбекистон кишлок хужалиги журнали.-2016.№ 6.Б.10-11.

4. Помидор етиштириш [Матн] : илмий нашр / «Агробанк» АТБ. -Тошкент: "ТАСВИР" нашриёт уйи, 2021.

5. Ш.Т.Хужаев, О.А.Сулаймонов Умумий ва кишлок хужалик энтомологияси хамда уЙFунлашган химоя килиш тизимининг асослари 2019

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.