CC BY
36
Asqarov A.H.
Namangan davlat universtiteti мустацил тадцикртчиси
Suvonov I.I., PhD Namangan davlat universtiteti
O'ZBEKISTONDA TELEKOMMUNIKATSIYA BOZORINI RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI
Аннотация. Ushbu maqola Узбекистонда telekommunikatsiya bozorini rivojlantirishningasosiy masalalariga bag'ishlangan. Tegishli muammolar ushbu biznes sohasining barcha jihatlarida mavjud. Bunday muammolar xaridorlarning ehtiyojlari va uyali aloqa kompaniyalarining moliyaviy tarkibiy qismidir. Maqolada y36eKUcmoHdagi asosiy uyali aloqa operatorlari va ularning so'nggi yillardagi asosiy muammolari haqida ma'lumotlar keltirilgan. Yaqin kelajakda y36eKUcmoHda telekommunikatsiya bozorini rivojlantirishning asosiy istiqbollari ko'rib chiqildi.
Калит сузлар. telekommunikatsiya, mobil aloqa, bozor tuzilishi, telekommunikatsiya xizmatlari.
Askarov A.H. independent researcher Namangan State University Suvanov I.I., Ph.D Namangan State University
PROSPECTS FOR THE DEVELOPMENT OF THE TELECOMMUNICATION MARKET IN UZBEKISTAN
Annotation.This article is devoted to the main issues of the development of the telecommunications market in Uzbekistan. Related problems exist in all aspects of this area of business. Such problems are the needs of customers and the financial component of mobile companies. The article presents information about the main mobile operators in Uzbekistan and their main problems in recent years. The main prospects for the development of the telecommunications market in Uzbekistan in the near future were considered.
Keywords: telecommunications, mobile communications, market structure, telecommunication services.
Kirish. Axborot jamiyatini rivojlantirish strategiyasi haqida gap ketganda, o'rganilayotgan ob'ektni, bu holda jamiyatni keyinchalik rivojlanish jarayonini boshqarish uchun ushbu modelni qo'llash uchun modellashtirish mumkin deb taxmin qilinadi. Buning uchun, birinchi navbatda, hozirgi vaqtda butun tizimning holatini bilishingiz kerak. Ikkinchidan, kelajakda qanday tizimni ko'rishni
xohlayotganimizni oldindan aytish kerak. Va nihoyat, ushbu jarayonga ta'sir qilish, uni boshqarish mumkin bo'lishi uchun tizimning rivojlanish yoki bir holatdan ikkinchi holatga o'tish jarayoniga qanday parametrlar ta'sir qilishini tushunishingiz kerak. O'zbekiston Respublikasidagi axborot jamiyati haqida gapirganda, biz hozirgi (bugungi) holatdan bashorat qilingan (ertangi) holatga o'tish uchun ta'sir o'tkazmoqchi bo'lgan juda murakkab tizim mavjudligini tushunishimiz kerak. Shu bilan birga, Strategiyaning o'zida ushbu o'tishning asosiy yo'nalishlari va ko'zlangan natijaga erishish uchun amalga oshirilishi lozim bo'lgan harakatlar belgilanishi kerak.
Telekommunikatsiya bozori tarkibida 1-rasmda belgilangan quyidagi segmentlar ajralib turadi.
Radio dasturlarini uzatish va qabul _ qilish; 0,1
turlari; 1,1
Ml
Pochta; 3,1 .Telegraf; 0,02 ^Maxsus aloqa; 0,2 Aloqaning boshqa
i i /
Shaharlararo va Shahar va qishloq xalqaro telefon; 11,4joylardagi telefon;
18
stotalarni a olish, himoya ; 2,1
«Internet» tarmog'i;
35,9
Mobil; 37,3
Hozirgi vaqtda O'zbekistonda telealoqa xizmatlaridan foydalanish o'z ahamiyatini yo'qotmaydi. Telekommunikatsiya bozori jadal rivojlanayotgan faoliyat bo'lib, uning natijasi samarali axborot almashish jarayonini ta'minlashdir. Ushbu bozorning muvaffaqiyatli rivojlanishi uchun turli telekommunikatsiya xizmatlarini uzluksiz taqdim etish sifati, shuningdek ularning ishonchliligi va texnik mukammalligi juda muhimdir.
Bir-biri bilan aloqani saqlab qolish uchun iste'molchilar statsionar va mobil aloqa vositalaridan foydalanadilar, bu esa mamlakatda telekommunikatsiya bozoriga bo'lgan yehtiyojning natijasidir. Shunday qilib, telekommunikatsiya xizmatlari bozorining asosiy tarkibiy qismi mobil va mahalliy telefon segmentlari tomonidan shakllantiriladi. Aynan telekommunikatsiya bozorining ushbu qismi ushbu maqolada muhokama qilinadi. Ilmiy tadqiqotchilarni fikrlari bilan qiziqamiz, Plexanov nomidagi Rossiya Iqtisodiyot universiteti moliyaviy Menejment kafedrasi dotsenti O.V.Chibisovning ilmiy rahbarligida tayyorlangan "Perspektive razvitiya telekommunikatsionnogo rtinka v rossii" nomli maqolada ko'rsatilishicha, telefondan foydalanuvchilarning soni ortib borayotgani asosiy aloqa vositasi sifatida mobil aloqadan foydalanishni afzal ko'rmoqda, shuning uchun simsiz tarmoqlar kelajakka tegishli ekanligi siz bilan biz aniq bilamiz. Buni bizga raqamlar isbotlab beradi. Statistik ma'lumotlarga ko'ra,
Aloqa korxonalarining aloqa xizmatidan tushgan tushumi tarkibi
(1-jadval) (foiza hisobida)
Ko'rsatkichlar 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022
Aloqa - jami 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
Pochta 3,5 3,3 2,4 2,9 2,8 3,1 3,1
Telegraf 0,02 0,02 0,02 0,02 0,01 0,03 0,02
Maxsus aloqa 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,2 0,2
Qaranki, aloqa korxonalarining aloqa xizmatidan tushgan tushumlari shuni ko'rsatadiki, 2016-2022 yil davomida jami tushumning 2016 yilda jami tushumdagi ulushi jixatidan eng yuqori ko'rsatkich ya'ni jami tushumning 58,8 foizini mobil aloqa tarmoqlari tashkil etgan bo'lsa, eng past ko'rsatkich telegraf xizmatlari ya'ni atiga 0,02 foizni tashkil etgan. 2022 yilga kelib ko'rsatkichlarda juda katta tafovutlar ko'zga tashlnmoqda. jami tushumdagi ulushi jixatidan eng yuqori ko'rsatkich ya'ni jami tushumning 37,3 foizini mobil aloqa tarmoqlari tashkil etgan bo'lsada biroq, yillik o'sish ko'rsatkichlarida internet tarmog'idan tushagna mablag'lar 2016 yilda jami 2022 yil 2016 yilga nisbatan 21,5 foizga nisbatan 21,5 foizga kamayganli taxlillar natijasida aniqlandi.
3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0
2016
2017
2018
2019
2020 2021 2022
Почта
Телеграф
Махсус алока
Aloqa aloqa xizmatidan tushgan tushumi tarkibi
(2-jadval) (foiza hisobida)
Ko'rsatkichlar 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022
А^а - ]ат1 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
Shaharlararo уа xalqaro telefon 9,7 12,7 16,1 14,2 13,7 12,4 11,4
Shahar уа qishloq joylardagi telefon 1,7 1,4 1,2 1,4 1,3 1,0 0,8
Radio chastotalarni ro'yxatga olish, nazorat уа himoya qilish 1,0 1,0 1,3 1,4 1,8 2,1 2,1
2022 yilda eng past ko'rsatkich yana telegraf xizmatlari atiga 0,02 foizni tashkil etgan. Bundan ko'rish mumkinki, 2016-2022 yillar davomida aloqa korxonalarining aloqa xizmatidan tushgan jami tushumlari tarkibida pochta xizmatlari (2016 yil 3,5 foizdan-2022 yilda 3,1 foizga tushgan), shahar va qishloq joylardagi telefon aloqalari xizmati (2016 yil 1,7 foizdan-2022 yilda 0,8 foizga tushgan) jami tushumdagi ulushi kamaygan.
Aloqa korxonalarining aloqa xizmatidan tushgan tushumi tarkibi
(3-jadval) (foiza hisobida)
Ko'rsatkichlar 2G16 2G17 2G18 2G19 2G2G 2G21 2G22
Aloqa - jami 1GG,G 1GG,G 1GG,G 1GG,G 1GG,G 1GG,G 1GG,G
Mobil 58,8 54,2 49,0 43,0 39,2 38,2 37,3
«Internet» tarmog'i 17,0 21,4 22,9 26,0 30,2 34,1 35,9
Ma'lumot uzatish 6,1 3,9 4,8 8,5 7,9 6,3 6,3
tarmog'i
Televideniya dasturlarini uzatish va 1,5 1,5 1,6 1,6 1,8 1,8 1,7
qabul qilish
Lekin, maxsus aloqa xizmatlari (2016 yil 0,1 foizdan-2022 yilda 0,2 foizga oshgan), shaharlararo va halqaro telefon xizmatlari (2016 yil 9,7 foizdan-2022 yilda11,4 foizga oshgan), internet aloqa xizmatlari
50
40
30
20
10
Mobil
«Internet» tarmog'i
Ma'lumot uzatish tarmog'i
2016
2017
2018
2019
2020 2021 2022
0
(2016 yil 17,0 foizdan-2022 yilda 35,9 foizga oshgan), ma'lumot uzatish tarmog'i xizmatlari (2016 yil 6,1 foizdan-2022 yilda 6,3 foizga oshgan), televideniya dasturlarini uzatish va qabul qilish (2016 yil 1,5 foizdan-2022 yilda 1,7 foizga oshgan) bir necha barobarga oshganligin taxlillardan ko'rish mumkin.
Aloqa korxonalarining aloqa xizmatidan tushgan tushumi tarkibi
(4-jadval) (foiza hisobida)
Ko'rsatkichlar 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022
Aloqa - jami 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
Televideniya dasturlarini uzatish va qabul qilish 1,5 1,5 1,6 1,6 1,8 1,8 1,7
Radio dasturlarini uzatish va qabul qilish 0,1 0,1 0,2 0,2 0,2 0,2 0,1
Aloqaning boshqa turlari 0,5 0,4 0,4 0,7 1,0 0,6 1,1
Shu bilan birga, O'zbekistonda simli aloqa infratuzilmasi har yili tobora o'z mavqeini yo'qotmoqda. Sabablarini tahliliy ma'lumotlarda ko'rishimiz mumkin. Elektr kabellar bo'yicha aloqa tizimlari taqsimlash tarmoqlari (masalan, kabelli televidenie tizimlarida) va olis masofali aloqada eng keng qo'llaniladi, lekin xom-ashyo materiallarning yuqori narxi (rangli va qimmatbaho metallar), uncha katta bo'lmagan o'tkazish polosasi bilan bir qatorda kelajakda bunday tizimlarning raqobatbardoshligini muammoli qiladi. Kabelli tuzilmalarning umumiy kamchiliklari yer yoki suv osti ishlariga bog'liq katta qurilishi vaqti, tabiy ofatlar, vandalizm va terrorizm tahdidlariga uchrashi va o'sib borayotgan yotqizish ishlarining narxi hisoblanadi.
1,8
1,6 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0
Aloqa korxonalarining aloqa xizmatidan tushgan tushumi
tarkibi (5-rasm)
Televideniya dasturlarini uzatish va qabul qilish
Radio dasturlarini uzatish va qabul qilish
Aloqaning boshqa turlari
2016
2017
2018
2019
2020 2021 2022
Simli tizimlarni qurish bo'yicha ishlarni sermashaqqat, ayrim joylarda, ayniqsa, shaharlarning tarixiy joylarida, qo'riqlanadigan hududlarda yoki murakkab relefda deyarli amalga oshirib bo'lmaydi. Aholi uchun u bilan bog'liq noqulayliklar, transportning ishlashini buzilishi, shikastlangan yo'llar va boshqa bo'ladigan maummolar shundoq ham turli bosqichlar bilan muvofiqlashtirish protseduralarini murakkablashtiradi va iqtisodiy foydani kamaytiradi. Buni ma'lumotlar orqali taxlillarimizda ko'rishimiz mumkin.
Mahalliy telefon tarmog'ining umumiy montaj qilingan sig'imi 2016-2022 yillar davomida tahlil etilganda 2016 yilda jami 1769,0 ming donani tashkil etgan bo'lsa, 2022 yilga kelib bu ko'rsatkich 1575,2 ming donani tashkil etdi. Solishtirma taxlil o'tkazilganda 2016 yilga nisbatan
2022 yilda jami 193,8 ming dona apparatlar soni kamayganligi o'rganish davomida aniqlandi.
Statsionar (ko'chmas) telefon aloqasi ko'rsatkichlari gistogrammasi (6-rasm)
1 800,0 1 750,0 1 700,0 1 650,0 1 600,0 1 550,0 1 500,0 1 450,0 1 400,0
Umumfoydalanadigan telefon tarmog'i telefon apparatlari soni
2022 1
Simsiz tizimlarning eng muhim avzalligi qurishning kam vaqti hisoblanadi. Bu xususan, shunga bog'liqki, transheyalarni qazish, kabellarni yotqizilishi, shuningdek binolarda kabellarni simlarni ichki o'tkazish zarurati bo'lmaydi. Istalgan tizimni yaratilishi uchun investitsiyalar talab qilinadi, vaqt bo'yicha ularning qanday taqsimlangani va ishlatishdan foydani tez olishni kutish qanchalik mumkinligi bu boshqa. Simsiz tizimlar ishlatishga bosqichma-bosqich kiritilishi mumkin. Simli tizimlar esa bir vaqtda butun infratuzilmani yaratilishini talab qiladi.
Simsiz tizimlarda daromadlarni olishning boshlanishi birinchi fragmentni ishga tushirilishi bilan mos tushadi va tizimni keyingi rivojlantirilishi foydalanuvchilarning o'zlari orqali moliyalashtiriladi. Bundan tashqari,ishlaydigan tuzilma ko'rinishidagi ijobiy misol o'rniga bo'lajak imtiyozlar, potensial abonentlarni va vositalarni jalb qilishga imkon beradi. Bu investorlarning moliyaviy xavflarini keskin kamaytiradi va kelajakka ishonch bilan qarashga imkon beradi. Ishlar bir vaqtda boshlanganida simsiz telekommunikatsion tizimning to'liq o'zini oqlashiga simli tizim ishga tushirilguncha erishish mumkin.
YeSYli aloqa tizimlarining xarakterli o'ziga xos xususiyalariga nisbatan uncha katta bo'lmagan ma'lumotlar hajmlarini yer sirtining sezilarli maydonlarini qamrab olish bilan (global tizimlarni qurishgacha) juda katta olis maofalarga uzatish (10 - 60 Mbit/cgacha tezliklarda) imkoniyati kiradi. Uzatiladigan ma'lumotlar hajmini cheklash Yerga ma'qul elektromagnit holatni ta'minlash maqsadlarida nurlantiriladigan signallar quvvatini chegaralash orqali aniqlanadi.
Optik tolali aloqa tizimlari (OTAT) eng katta ma'lumotlar hajmlarini biг necha minglab kilometrlargacha masofalarga (raqamli oqimlarni uzatish tezliklari 1 Tbit/s lardan ortadi) ishonchli uzatishga imkon beradi. Masofalar qisqarishi bilan OTATni joriy etishdan iqtisodiy samara kamayishi mumkin va har bir aniq holda sinchiklab tekshirishni o'tkazish talab qilinadi.
Yer usti simsiz tizimlari zamonaviy ma'lumotlami uzatish tizimlarida oгasida optik tolali va sun'iy yo'ldoshli tuzilmalar bilan muvaffaqiyatli raqobatlashish bilan, ayniqsa uncha katta bo'lmagan masofalarga aloqada juda sezilarii гolni o'ynaydi. Yer usti гadio vositalaгi sohasidagi texnologik yechimlarda inqilobiy o'zgaгisЫaг bo'lib o'tdi. Bir necha o'n minglab kilometrlargacha masofalaгda aloqani mikroto'lqinli aloqa tizimlari ta'minlaydi ularning ishlash tezligi sekundiga yuzlab megabitlardan ortadi. 40 MGs chastotalar polosasida STM-4 (622 Mbit/s) raqamli oqimlarni uzatilishini tashkil etishga imkon beradigan гadioгeleli гaqamli tuzilmalar paydo bo'ldi. Uncha katta bo'lmagan masofalarga aloqa uchun (biг necha o'nlab kilometгlaгgacha) ulanish va ma'lumotlami taqsimlash tizimlaгi ommaviy ko'lamlaгda ustun rivojlanmoqda. Bunday tizimlarga tor polosali va keng polosali radioaloqa tizimlari, shuningdek ochiq tarqatiladigan telekommunikatsion tizimlar kiradi.
Radiotizimlar zamonaviy atamashunoslikda tor polosali va keng polosali radioaloqa tizimlariga bo'linadi. Farq, avvalo qo'llaniladigan tebгanisЫaг tashuvchilaгi tuzilmalaгidan iboгat. Tor polosali tizimlaгga kiгadigan an'anaviy radiovositalar signal tashuvchisi sifatida bir chastotali garmonik tebranishlarni ishlatadi. Bunday tizimlardagi ajгatilgan chastotalaг dipazonida ko'plab foydalanuvchilaming ishlashi imkoniyatini ta'minlash uchun uzatiladigan signallar chastotalari polosalarini iloji boricha kamaytirishga uriniladi. Keng polosali aloqa tizimlarida tebranishlar tashuvchilari sifatida keng polosali psevdo-tasodifiy signallaг qo'llaniladi. Bunda haг biг foydalanuvchining signali chastotalar diapazonining butun ajratilgan oralig'ini egallaydi, alohida signallarni ajratish esa kodli usullarda amalga oshirildi. Zamonaviy radio vositalarning xarakterii o'ziga xos xususiyatlariga гadio dipazonning yuqoгiгoq 2 dan 100 GGs chastotalaг oraliqlariga o'tishni kiгitish mumkin. Bunda to'g'ri ko'гinishdagi masofalaгga yetaгlicha katta ma'lumotlar oqimlarini uzatish ta'minlanadi. Bunda dipazonning pastki oraliqlari diapazonlari atmosfeгa orqali yaxshi o'tadi va masalan, 2 GGs dipazonda 90 kmgacha mosofani qamrab olishi, uzatkichning o'sha quvvatidagi radiotizimda esa 38 GGs diapazonda 5-7 kmdan ortiq masofalarni ta'minlashi mumkin. 2-100 GGs diapazonlarda ishlaydigan yer usti tizimlarining nomlaridan biri mikroto'lqinli aloqa hisoblanadi. Ularga radioreleli liniyalar va to'g'ri ko'rinish aloqa tarmoqlari, ma'lumotlarni taqsimlash tizimlari radioko'priklar va ayrim sotali tuzilmalar kiradi. Radioreleli liniyalar va to'g'ri ko'rinish aloqa tarmoqlari uchun zamonaviy apparaturalar 2, 4, 6, 8, 11, 13, 15, 17, 23, 27, 38 GGs va undan yuqori chastotalar diapazlnlariga ishlab chiqariladi. Dunyodagi Ericsson, Siemens, Nokia, Nera, Harris, MRC, Alcatel va boshqalar kabi o'nlab firmalar mikroto'lqinli aloqa uchun qurilmalarning yuzlab
variantlarini ishlab chiqarmoqda. So'nggi yillarda Rossiyada ham kichik va o'rta sig'imli Radan, Radian, Radius, Erikom, «Bist», Sandra, Prosvet, Pereval kabi raqamli radioreleli aloqa tizimlari ishlab chiqarilmoqda.
So'nggi yillarda ishlab chiqilgan ochiq tarqatiladigan optik aloqa tizimlari infraqizil va lazerli tizimlarga bo'linadi. Bu tizimlar kichik masofalarga (yuzlab va minglab metrlarga) sezilarli ma'lumotlar oqimlarini uzatishga imkon beradi. Uncha katta bo'lmagan masofa tuman, yomg'ir, qor, qurum, do'l va turli tabiy va sun'iy to'siqlarning ta'siri orqali tushuntiriladi. Eng yaxshi tizimlar (masalan, Canobeam, Lightpoint tizimlari) signalni juda zieh nurga jamlash va yorug'lik nurini antennaning apreturasida ushlab turadigan tizimni avtomatik qidirish va sozlashni qo'llash bilan istalgan ob-havo sharoitlarida raqamli oqimlarni 4-5 kmlargacha masofalarga 155 Mbit/s tezliklarda uzatishga imkon beradi. Shuningdek, 2016-2022 yillar davomida O'zbekistonda uyali aloqa tarmoqlari tarixida birinchi marta aloqa xizmatlariga talabning biroz pasayishi kuzatildi. Bunday ko'rsatkichlar juda muhim emas, ammo ular Internet orqali ma'lumot almashish asta-sekin mobil aloqani almashtirmoqda. Buni statistik ma'lumotlarda ko'rishimiz mumkin.
Aloqa korxonalarining aloqa xizmatidan tushgan tushumi tarkibi
(5-jadval) (foiz hisobida)
Ko'rsatkichlar 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
Aloqa - jami 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
Mobil 37,6 38,8 42,3 41,5 46,4 51,1 58,2
«Internet» tarmog'i 0,4 1,2 1,4 1,4 1,1 1,3 1,3
Shaharlararo va xalqaro telefon 31,1 35,8 34,2 34,9 32,0 28,4 22,6
Shahar va qishloq joylardagi telefon 15,4 11,0 10,0 10,4 9,8 7,8 6,8
60
50
40
30
20
10
2000 2001 2002
2003
2004
2005
2006
Mobil
«Internet» tarmog'i
Shaharlararo va Shahar va qishloq xalqaro telefon joylardagi telefon
0
Tahlil etilganda 2000 yilda mobil aloqa tizimidan tushgan tushum jami tushumlarni 37,6 foizini, internet tarmog'idan tushgan tushumlar esa 0,4 foizni, shaharlararo va xalqaro telefon xizmatlari 31,1 foizni, shahar va qishloq joylardagi telefon xizmatlari esa 15,4 foizni tashkil etgan. Bu ko'rsatkich 2006 yilga kelib, mobil aloqa tizimidan tushgan tushum jami tushumlarni 58,2 foizini, internet tarmog'idan tushgan tushumlar esa 1,3 foizni tashkil etib, 2000 yilga nisbatan mobil aloqa tizimi va internet tarmog'idan tushgan tushumlar sezilarli darajada ko'rsatkichlarda o'sish (mobil aloqa tarmog'i 20.6 foizga, internet tarmog'i 0,9 foiz) kuzatilmoqda. Ammo lekin, shaharlararo va xalqaro telefon xizmatlari va shahar va qishloq joylardagi telefon xizmatlari esa yildan yilga ko'rsatkichlarda pasayishi (shaharlararo va xalqaro telefon xizmatida 8,5 foiz, shahar va qishloq joylardagi telefon xizmatlarida 8,6 foiz) kuzatilmoqda. Bundan kuzatish mumkinki, aholining bu tarmoqlarga bo'lgan talablari qarama-qarshi ravishda ko'tarilib va pasayganligini ko'rishimiz mumkin.
Navbat yuqoridagi tarmoqlarni, 2007-2015 yillar davomida ko'rsatkichlarni batafsil tahlillariga to'xtalib o'tamiz.
Aloqa korxonalarining aloqa xizmatidan tushgan tushumidagi tarkibi
(6-jadval) (foiz hisobida)
Ko'rsatkichlar 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Aloqa - jami 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
Mobil 66,3 71,2 72,0 70,6 65,3 60,4 59,7 57,3 58,3
«Internet» tarmog'i 1,2 1,8 3,3 5,4 7,2 8,6 10,8 14,0 15,8
Shaharlararo va xalqaro telefon 17,1 14,0 12,3 11,2 13,3 16,7 15,2 14,0 11,1
Aloqa korxonalarining aloqa xizmatidan tushgan tushumidagi
tarkibi (8-rasm)
600 500 400 300 200 100 0
Mobil
«Internet» tarmog'i
Shaharlararo va xalqaro telefon
Shahar va
qishloq joylardagi telefon
2015 2014 2013 2012 2011 2010 r 2009
r 2008
r 2007
Shahar va
qishloq joylardagi telefon
4,9
3,9
3,4
3,1
2,6
2,3
2,0
1,9
Tahlil etilganda 2007 yilda mobil aloqa tizimidan tushgan tushum jami tushumlarni 66,3 foizini, internet tarmog'idan tushgan tushumlar esa 1,2 foizni, shaharlararo va xalqaro telefon xizmatlari 17,1 foizni, shahar va qishloq joylardagi telefon xizmatlari esa 4,9 foizni tashkil etgan.
Bu ko'rsatkich 2015 yilga kelib, mobil aloqa tizimidan tushgan tushum jami tushumlarni 58,3 foizini, internet tarmog'idan tushgan tushumlar esa 15,8 foizni tashkil etib, 2000 yilga nisbatan internet tarmog'idan tushgan tushumlar sezilarli darajada ko'rsatkichlarda o'sish (internet tarmog'i 14,6 foiz) kuzatilmoqda. Ammo lekin, mobil aloqa tarmog'i (8,0foiz), shaharlararo va xalqaro telefon xizmatlari (6,0 foiz) va shahar va qishloq joylardagi telefon xizmatlari esa (3,1 foiz) yildan yilga ko'rsatkichlarda pasayishi kuzatildi. O'rganishlarda shuni alohida ta'kidlash lozimki, 2010 yilga qadar aholini mobil aloqa tizimiga bo'lgan extiyoji maksimal darajada o'sganligini, biroq 2013 yilga kelib bu ko'rsatkich aksincha pasayib, aholini internet tarmog'iga bo'lgan extiyoji shiddat bilan o'sganligini tahlillardan ko'rishimiz mumkin.
Bundan kuzatish mumkinki, aholining bu tarmoqlarga bo'lgan talablari navbatdagi o'rganishlarimizda mobil aloqa tarmoqlariga bo'lgan extiyojlar ham keskin ravishda pasayganligini aniqladik. Bu esa aolini to'satdan internetga bo'lgan ehtiyojlari yildan yilga ortganligini kuzatishimiz mumkin. Bu holat Rossiya davlatida ham 2015 yilda ushbu ko'rsatkichlar pasayganligi (1,5-2,0foizga) kuzatilganligi haqida Ilmiy tadqiqotchilarni fikrlari bilan qiziqamiz,
iqtisod fanlari nomzodi, dotsent, Plexanov nomidagi Rossiya Iqtisodiyot universiteti moliyaviy Menejment kafedrasi dotsenti O.V.Chibisovning ilmiy rahbarligida tayyorlangan "Perspektivbi razvitiya telekommunikatsionnogo rbinka v rossii" nomli maqolada ushbu malumot keltirib o'tilgan.
Tajribalar shuni ko'rsatmoqdaki, simsiz tarmoqdan foydalanishda Internet xizmatlarining rivojlanishi tobora kuchayib bormoqda, shuning uchun yirik aloqa operatorlari mobil qurilmalar uchun ma'lumotlarni uzatishni o'z ichiga olgan yangi tarif rejalarini taklif qilish orqali o'z xizmat turlarini kengaytirmoqda. Ushbu xizmatni muvaffaqiyatli rivojlantirish uchun yuqori tezlik Internetga kirish va mobil aloqa texnologiyalari talab qilinadi.
Xulosa. Yana shuni aytib o'tish kerakki, axborot texnologiyalari asrida axborot xizmatlarini iste'mol qilish kundan-kunga o'sib bormoqda, o'yin-kulgi va kognitiv tarkibga talab ortib bormoqda. Bunga iste'molchilar manfaatlarini qondirishga, kompaniya qiymatini baholashga, shuningdek korxonaning raqobatbardoshligi va moliyaviy holatini tahlil qilishga qaratilgan ko'rsatkichlar orqali erishiladi. Xammamizga ma'lumki, uyali aloqa bozori ko'p yillar davomida eng muvaffaqiyatli biznes sohalaridan biri hisoblanadi. Butun dunyoda ushbu aloqa turi juda mashhur, chunki uni taqdim etadigan kompaniyalar hech qachon obunachilarga ega emaslar. Biroq, so'nggi yillarda vaziyat yaxshi tomonga o'zgarmadi va buning bir qator sabablari bor: Keling siz bilan buni ko'rib chiqamiz. Bunga quyidagi sabablarni deb ko'rsatishimiz mumkin. Masalan,
• aloqa xizmatlari va mobil telefonlarning mavjudligini oshirish;
• abonentlarning qamrov sifatiga bo'lgan talablarini oshirish;
• operator kompaniyalari sonining ko'payishi;
• iste'molchilarning moliyaviy imkoniyatlarining umumiy pasayishi
Ilmiy tadqiqotchilarimizni ma'lumotlariga ko'ra, Rossiyadagi uyali aloqa
bozori 2001 yilda faol o'sishni boshladi, aynan o'sha paytda kompaniyalar ommaviy ravishda yangi abonentlarni qabul qila boshladilar. Iste'molchining kengayishi baza xizmatlarning narxini kam baholash orqali amalga oshirildi, shuning uchun operatorlar zarar ko'rdi.
Biroq, uyali aloqa xizmatlari uchun mashhurlikning tez o'sishi ushbu usul asosli investitsiya ekanligini isbotladi, chunki 2001 yilda abonentlar soni 130% ga oshdi. O'sha paytda uyali aloqa qamrovi faol ravishda kengayishni boshladi, mamlakatning eng chekka burchaklari aholisi bir-biri bilan masofadan turib muloqot qilish imkoniyatiga ega bo'ldilar.
Oldingi yillarda operatorlar ilgari qamrab olinmagan hududlarni boshqa raqiblariga ulashgan, ammo bugungi kunda aloqa xizmatlarining kirib borishi deyarli "shiftga" etib kelgan. Shu sababli, kompaniyalar endi faol savdo-sotiqdan foydalanmoqdalar va raqobatchilar tomonidan brakonerlik qilingan o'z mijozlarini saqlab qolishga harakat qilmoqdalar. Mijozlarni saqlab qolish uchun sodiqlik va avtomatik to'lov dasturlaridan ham tobora ko'proq foydalanilmoqda. Bunday sharoitda ozgina pul evaziga yuqori sifat darajasini taklif qila
oladiganlargina" omon qoladilar " va shu bilan birga yaxshilanishni davom ettiradilar.
Qarangki, Davlat statistika qo'mitasi ma'lumotlariga ko'ra, 2022 yilningl oktabr holatiga respublikamiz aholisining mobil aloqa bilan ta'minlanganlik darajasi 73,3 % ni tashkil etmoqda.
O'zbekiston Respublikasida faoliyat ko'rsatayotgan mobil aloqa operatorlari orasida abonentlari soni bo'yicha "Beeline", "Ucell" va "Uzmobile" kompaniyalari yetakchilik qilmoqda. Jami mobil aloqa bilan ta'minlangan abonentlar (jismoniy shaxslar)ning 79,8 % i mazkur 3 ta aloqa operatorlari hissasiga to'g'ri kelgan.
Shunday qilib, so'nggi bir necha yil telekommunikatsiya sohasi uchun qiyin bo'lgan degan xulosaga kelish mumkin. Bu umumiy iqtisodiy tanazzul va raqobatning kuchayishi bilan bog'liq bo'ladi. Mobil xizmatlarning narxi minimal darajaga etdi, bu, albatta, biznesning rentabelligiga ta'sir qildi. Abonentlarning ommaviy ulanish vaqti o'tdi. Uyali aloqa bozori xozirgi kunda chorrahada joylashgan, bundan tashqari, bozordagi vaziyat o'zgarmasa, bozorning o'sishi yoki uzoq davom etadigan inqiroz bo'lishi mumkin.
Kelajakda bozorning qaysi yo'nalishi, shu jumladan ushbu sohani davlat tomonidan tartibga solishga bog'liq. Agar biz texnologik tendentsiyalar haqida gapiradigan bo'lsak, unda kompaniyalar yangi aloqa standartlarini ishlab chiqishda potentsialni topishlari kerak.
Operatorlar mobil Internet, mobil reklama, yangi jozibador tariflar va xizmatlar paketlarini yaratish, bulutli xizmatlar va M2M (mashinadan mashinaga) biznesni rivojlantirishning eng istiqbolli yo'nalishlardan biri hisoblanadi
Uyali aloqa operatorlari uchun eng yaxshi echim sanoat chegaralarini kengaytirish bo'lishi mumkin. Masalan, media xizmatlari: televizor, onlayn musiqa, mobil tijoratlarni taklif qilish shular jumlasidandir.
Shunday qilib, uyali aloqa operatorining vazifasi nafaqat uyali aloqa xizmatlari bo'lishi kerak. Ular faoliyat turli xil biznes-jarayonlarni optimallashtirishga ham yo'naltirilishi mumkin sanoat tarmoqlari va "aqlli" infratuzilmani shakllantirish lozim bo'ladi. Hozirgi zamon talabai doimo eng arzon, sifatli, tezkor, optimal bo'lgan xizmatlari barchani birdek qoniqtiradi.
Фойдаланилган адабиётлар руйхати:
1. Официальный сайт Министерства связи и массовых коммуникаций РФ [Электронный ресурс]. -Режим доступа: http://minsvyaz.ru/ru/
2. Официальный сайт Электронного периодического издания «ВЕДОМОСТИ» [Электронный ресурс]. -Режим доступа: https://www.vedomosti.ru/
3. Официальный сайт аналитического агентства TAdviser [Электронный ресурс]. Режим доступа:http://www.tadviser.ru/
4. Официальный сайт J'son & Partners Consulting [Электронный ресурс]. -Режим доступа: http://json.tv/
5. Официальный сайт интернет-издания о высоких технологиях [Электронный ресурс]. - Режимдоступа:http://www.cnews.ru
6. Портал о современных технологиях мобильной и беспроводной связи [Электронный ресурс]. Режим доступа: http://1234g.ru
7. Официальный сайт компании «ВымпелКом» [Электронный ресурс]. -Режим доступа: http://moskva.beeline.ru/customers/products/
8. Официальный сайт компании «Мегафон» [Электронный ресурс].-Режим доступа: http://moscow.megafon.ru
9. Официальный сайт компании «МТС» [Электронный ресурс]. - Режим доступа: http://www.mts.ru
10. https://lex.uz/
11. http://e-library.namdu.uz/
12. www.ziyouz.com
