0O'ZBEKISTON TA'LIM TIZIMIDA SUN'IY INTELLEKTDAN FOYDALANISH JARAYONIDAGI MAVJUD MUAMMO VA YECHIMLAR
Muqaddas Farhodovna Dadaxodjayeva
Oriental universiteti "Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim"
kafedrasi mudiri.
O'ktam Abduqayumovich Abdurazzaqov
Oriental universiteti Uzluksiz ta'lim pedagogikasi kafedrasi stajyor
o'qituvchisi
ANNOTATSIYA:
Sun'iy intellektning (А1) ta'limga integratsiyalashuvi butun dunyo Ьо'у1аЬ o'zgaruvchan kuch sifatida paydo Ьо'НЬ, asriy muammolarga innovatsion yechimlami taklif qilinmoqda va ta'lim kelajagini shakllantiradi. Ta,lim tizimini isloh qilish va modernizatsiya qilish asosiy ustuvor yo'nalish bo'lgan O'zbekiston sharoitida sun,iy ^еПеЙш qabul qilish o'ziga xos imkoniyatlar va muammolarni yuzaga kelmoqda. maqolada O'zbekistondagi ta'limning bugungi ^кй
o'rganilib, ta'lim tizimi oldida Ш^п asosiy vazifalar belgilab berilgan, ш№и muammolarni hal qilishda AIning шН atroflicha taЫil qilingan va ta'limga AIni samarali tatbiq etish bo'yicha amaliy tavsiyalar berilgan. Turli adabiyotlar, amaliy tadqiqotlar va ekspert tushunchalaridan kelib chiqqan holda, ushbu maqola O'zbekistonda ta'lim va ta'lim tajribasini oshirish, raqamli savodxonlikni targ'ib qilish hamda ta'limda tenglik va ^^иг^^т rivojlantirish bo'yicha amaliy strategiyalar taklif qilingan.
Kalit so'zlar: O'zbekiston, ta'lim, ta'limda sun'iy intellekt, muammolar, yechimlar, raqamli savodxonlik, ta'lim islohoti, masofaviy ta'lim.
АННОТАЦИЯ:
Интеграция искусственного интеллекта (ИИ) в образование становится преобразующей силой во всем мире, предлагая инновационные решения вековых проблем и формируя будущее образования. В условиях Узбекистана, где реформирование и модернизация системы образования является главным приоритетом, внедрение искусственного интеллекта представляет уникальные возможности и проблемы. В данной статье изучено современное состояние образования в Узбекистане, определены основные задачи, стоящие перед системой образования, подробно проанализирована роль ИИ в решении этих
May 2024
483
проблем, а также даны практические рекомендации по эффективному внедрению ИИ в образование. . На основе различной литературы, тематических исследований и мнений экспертов в этой статье предлагаются практические стратегии по улучшению образования и опыта обучения, повышению цифровой грамотности, а также обеспечению равенства и инклюзивности в образовании в Узбекистане.
Ключевые слова: Узбекистан, образование, искусственный интеллект в образовании, проблемы, решения, цифровая грамотность, реформа образования, дистанционное образование.
ABSTRACT:
The integration of artificial intelligence (AI) into education is emerging as a transformative force worldwide, offering innovative solutions to age-old problems and shaping the future of education. In the conditions of Uzbekistan, where the reform and modernization of the education system is the main priority, the adoption of artificial intelligence presents unique opportunities and challenges. In this article, the current state of education in Uzbekistan is studied, the main tasks facing the education system are defined, the role of AI in solving these problems is analyzed in detail, and practical recommendations are given for the effective implementation of AI in education. Based on various literature, case studies, and expert insights, this article proposes practical strategies for improving education and learning experiences, promoting digital literacy, and promoting equity and inclusion in education in Uzbekistan.
Keywords: Uzbekistan, education, artificial intelligence in education, problems, solutions, digital literacy, education reform, distance education.
Ta'lim jamiyat taraqqiyoti va shaxsning imkoniyatlarini kengaytirish, xalqlar kelajagini shakllantirish va inson salohiyatini rivojlantirishning asosi bo'lib xizmat qiladi. Boy madaniy merosga ega va iqtisodiyoti jadal rivojlanayotgan O'zbekistonda hukumat milliy taraqqiyotning hal qiluvchi tayanchlari sifatida ta'lim tizimini isloh qilish va modernizatsiya qilishga ustuvor ahamiyat qaratdi. Biroq, so'nggi yillarda sezilarli yutuqlarga erishilganiga qaramay, O'zbekiston ta'lim tizimi hali ham ko'plab muammolarga duch kelmoqda, jumladan, sifatli ta'limdan foydalanishdagi nomutanosiblik, eskirgan o'qitish metodologiyasi va boshqa jihatlarni aytsak bo'ladi . Bundan tashqari, COVID-19 pandemiyasi inqiroz davrida ta'limning uzluksizligini ta'minlash uchun ta'limning yangi usullariga moslashish va texnologiyalardan foydalanish dolzarbligini ta'kidladi. Shu nuqtsun'iy intellektnazardan, sun'iy intellektning (AI) ta'limga integratsiyalashuvi ushbu muammolarni hal qilish, o'qitish
May 2024
484
va o'qitish jarayonlarini inqilob qilish va talabalar va o'qituvchilarning imkoniyatlarini kengaytirish uchun ulkan salohiyatga ega.
Sun'iy intellektni ta'limga joriy etish O'zbekistonda muammolarni hal qilish va yechimlarni amalga oshirish yo'lida inqilob qilish imkoniyatiga ega.Sun'iy intellektning kuchidan foydalanish orqali O'zbekiston o'qituvchilari turli ta'lim muammolarini hal qilishlari va mamlakatdagi ta'lim sifatini oshirishlari mumkin. Sun'iy intellekt talabalar uchun o'rganish tajribasini shaxsiylashtirishga, ma'muriy vazifalarni avtomatlashtirishga va talabalarning faolligi va hamkorlikni yaxshilashga yordam beradi [1]. Ta'limda sun'iy intellektni tatbiq etish bilan O'zbekistonda har bir o'quvchining individual ehtiyojlari va qobiliyatiga mos keladigan dinamik va inklyuziv ta'lim muhitini yaratish mumkin. Bundan tashqari, sun'iy intellekt til siyosatini samarali boshqarishda va til naqshlari va madaniy xilma-xillikni tahlil qilish va tushunish qobiliyati orqali millatlararo munosabatlarni rag'batlantirishda yordam berishi mumkin [2]. O'zbekiston sun'iy intellekt texnologiyalarini qo'llash orqali o'zining oliy ta'lim tizimini jahon ta'lim landshaftiga integratsiyalashda sezilarli yutuqlarga erishishi mumkin. Ta'lim sohasida sun'iy intellektdan foydalanish turli muammolarni hal qilish va samarali yechimlarni amalga oshirish orqali O'zbekistonda transformativ o'zgarishlarga olib kelishi mumkin. O'zbekiston sun'iy intellekt kuchidan foydalanish orqali o'z ta'lim tizimini qayta tasavvur qilishi va inklyuziv ta'lim, til siyosati va millatlararo munosabatlar yo'lidagi to'siqlarni engib o'tishi mumkin. O'zbekiston sun'iy intellekt texnologiyalarini qo'llash orqali o'zining oliy ta'lim tizimini jahon ta'lim landshaftiga integratsiyalashda sezilarli yutuqlarga erisha oladi [3]. Shu bilan birga, AIning ta'limga integratsiyalashuviga axloqiy mulohazalar, noto'g'ri munosabatni yumshatish, ma'lumotlar maxfiyligi va texnologiya va odamlarning o'zaro ta'siri o'rtasidagi to'g'ri muvozanatni topishni sinchkovlik bilan hisobga olgan holda yondashish muhimdir. Sun'iy intellektning ta'limga integratsiyalashuvi O'zbekiston uchun o'zining ta'lim muammolarini hal qilish va samarali yechimlarni amalga oshirish uchun transformativ imkoniyat yaratadi [4].
Ta'limdagi sun'iy intellect bo'yicha adabiyotlar informatika, ta'lim psixologiyasi va pedagogika kabi sohalarni o'z ichiga olgan turli xil fanlarni qamrab oladi. Ko'plab olimlar va tadqiqotchilar sun'iy intellektning ta'limda qo'llanilishini o'rganib, uning ta'lim tajribasini shaxsiylashtirish, talabalar natijalarini yaxshilash va o'qitish samaradorligini oshirish imkoniyatlarini o'rganib chiqdilar. Rose Luckinning "Ta'limda sun'iy intellekt: va'dalar va tuzoqlar" asari sun'iy intellektning ta'limga o'zgartiruvchi ta'sirining keng qamrovli ko'rinishini taqdim etadi, uni amalga oshirish bilan bog'liq imtiyozlar va muammolarni ta'kidlaydi. Bundan tashqari, Entoni Seldonning "To'rtinchi ta'lim inqilobi" asari dunyo bo'ylab ta'lim kelajagini
May 2024
485
shakllantirishda AIning rolini o'rganadi va rivojlanayotgan tendentsiyalar va eng yaxshi amaliyotlar haqida tushuncha beradi.
O'zbekiston so'nggi o'n yilliklarda ta'lim olish imkoniyatlarini kengaytirish va ta'lim natijalarini yaxshilash borasida sezilarli yutuqlarga erishdi. Hukumat ta'lim tizimini modernizatsiya qilishga qaratilgan turli islohotlarni amalga oshirdi, jumladan, yangi o'quv dasturlarini qabul qilish, infratuzilmani rivojlantirishga sarmoya kiritish, o'qituvchilar malakasini oshirish va ularning malakasini oshirishga qaratilgan sa'y-harakatlar. Biroq, bu sa'y-harakatlarga qaramay, ayniqsa, qishloq va kam ta'minlangan hududlarda jiddiy muammolar saqlanib qolmoqda. Sifatli ta'limdan foydalanishdagi nomutanosiblik, yetarli resurslar va eskirgan o'qitish metodikasi O'zbekistonda ta'lim salohiyatini to'liq ro'yobga chiqarishga to'sqinlik qilishda davom etmoqda.
O'zbekiston ta'lim tizimi oldida barcha fuqarolarga teng va sifatli ta'lim berish qobiliyatiga to'sqinlik qiluvchi bir qancha asosiy muammolar mavjud. Bu qiyinchiliklarga quyidagilar kiradi:
1. Imkoniyatlardagi nomutanosibliklar: Qishloq va chekka hududlarda ko'pincha sifatli ta'lim resurslari, jumladan, malakali o'qituvchilar, zamonaviy jihozlar va ta'lim texnologiyalaridan foydalanish imkoniyati yo'q.
2. Eskirgan o'qitish metodologiyalari: An'anaviy o'qitish usullari talabalarni samarali jalb qilmasligi yoki turli xil o'quv uslublari va ehtiyojlarini qondira olmaydi.
3. Cheklangan raqamli savodxonlik: Ko'pgina talabalar va o'qituvchilar raqamli ko'nikmalarga ega emaslar, bu ularning o'rganish va o'qitish uchun texnologiyalardan samarali foydalanish qobiliyatiga to'sqinlik qiladi.
Sun'iy intellekt (AI) ushbu muammolarni hal qilish va o'qitish va o'rganish tajribasini oshirish orqali ta'limni o'zgartirish uchun katta va'da beradi. Sun'iy intellektga asoslangan texnologiyalar o'quvchilarning individual ehtiyojlariga moslashtirilgan shaxsiylashtirilgan o'quv tajribasini taklif qilishi, real vaqtda fikr-mulohaza va baholashni ta'minlashi va o'qituvchilarga qiziqarli va interaktiv o'quv muhitini yaratishda yordam berishi mumkin. Bundan tashqari, sun'iy intellekt ma'lumotlarga asoslangan qarorlar qabul qilishni osonlashtirishi mumkin, bu esa ta'lim muassasalariga tendentsiyalarni aniqlash, talabalar taraqqiyotini kuzatish va resurslarni taqsimlashni optimallashtirish imkonini beradi.
Amalga oshirish uchun amaliy tavsiyalar:
Ta'limda sun'iy intellekt kuchidan samarali foydalanish va O'zbekiston ta'lim tizimi oldida turgan muammolarni hal qilish uchun quyidagi amaliy tavsiyalar taklif etiladi:
1. Infratuzilmani rivojlantirish: shahar va qishloq joylarida raqamli resurslar va onlayn ta'lim platformalaridan adolatli foydalanishni ta'minlash uchun mustahkam
May 2024
486
IT infratuzilmasini, jumladan, yuqori tezlikdagi internetga ulanish va zamonaviy hisoblash vositalarini rivojlantirishga sarmoya kiriting.
2. O'qituvchilarning malakasini oshirish va malakasini oshirish: O'qituvchilarni sun'iy intellekt texnologiyalari bilan tanishtirish va ularni sun'iy intellektni o'qitish amaliyotiga samarali integratsiya qilish uchun zarur bo'lgan ko'nikma va bilimlar bilan jihozlash uchun kompleks o'qituvchilar malakasini oshirish dasturlarini amalga oshirish.
3. O'quv dasturlari integratsiyasi: sun'iy intellect bilan bog'liq mavzular va ko'nikmalarni rivojlantirishni milliy o'quv dasturiga integratsiyalash, talabalarning raqamli davr talablariga tayyor bo'lishini hamda muhim hisoblash fikrlash va muammolarni yechish ko'nikmalariga ega bo'lishini ta'minlash.
4. Raqamli savodxonlik tashabbuslari: Raqamli savodxonlik bo'yicha tashabbuslarni o'quvchilar, o'qituvchilar va ota-onalarning raqamli ko'nikmalarga ega bo'lishini targ'ib qilish va o'qitish, o'rganish va muloqot qilish uchun texnologiyalardan samarali foydalanishga ko'maklashishga yo'naltirish.
5. Davlat-xususiy sheriklik: Hukumat, ilmiy doiralar, xususiy sektor manfaatdor tomonlari va fuqarolik jamiyati tashkilotlari o'rtasida sun'iy intellektga asoslangan ta'lim texnologiyalarida innovatsiyalarni rivojlantirish, tajriba va resurslardan foydalanish hamda mahalliy ahamiyatga ega yechimlarni ishlab chiqishga ko'maklashish uchun hamkorlikni rivojlantirish.
6. Tadqiqot va ishlanmalar: fanlararo hamkorlikni, bilim almashinuvini va dalillarga asoslangan ilg'or tajribalarni ishlab chiqishni rag'batlantirish, ta'limda sun'iy intellektga yo'naltirilgan tadqiqot va ishlanmalar tashabbuslari uchun mablag' va resurslarni ajratish.
7. Monitoring va baholash: Ta'lim tashabbuslarida sun'iy intellect tatbiqini monitoring qilish va baholash mexanizmlarini yaratish, jumladan, ularning o'quvchilarning ta'lim natijalariga, o'qituvchilar samaradorligiga, ta'limning umumiy tengligi va inklyuzivligiga ta'sirini baholash.
O'zbekiston ta'lim tizimini modernizatsiya qilishga va talabalarni raqamli asrda muvaffaqiyatga tayyorlashga intilayotgan bir paytda sun'iy intellekt (AI) integratsiyasi asosiy muammolarni hal qilish hamda o'qitish va o'rganish tajribasini o'zgartirish uchun misli ko'rilmagan imkoniyatlarni taqdim etadi. Infratuzilmani rivojlantirish, o'qituvchilar malakasini oshirish, o'quv dasturlari integratsiyasi, raqamli savodxonlik, davlat-xususiy sheriklik, tadqiqot va ishlanmalar, monitoring va baholashga yo'naltirilgan amaliy tavsiyalarni amalga oshirish orqali O'zbekiston ta'limda tenglik, innovatsiyalar va mukammallikni rivojlantirish uchun sun'iy intellekt imkoniyatlaridan to'liq foydalanishi mumkin. Birgalikda sa'y-harakatlar va hamkorlikdagi sheriklik orqali O'zbekiston kelajak avlodlar uchun porloq kelajak sari
May 2024
487
yo'l ochib berishi mumkin, bu erda har bir o'quvchi tobora o'zaro bog'langan va texnologik jihatdan boshqariladigan dunyoda rivojlanish va muvaffaqiyatga erishish imkoniyatiga ega.
REFERENCES:
1. N. Balta, "Embracing the Future: AI's Transformative Potential in Educational Research".
2. "Artificial Intelligence and Education: Revolutionizing Learning for the Future".
3. Д. Алонцева and A. Chechurin, "Education management in the context of the development of the digital educational environment: problems of the realization of the rights of minors to education".
4. L. Damsgaard, A. Nielsen, A. Gejl, A. Malling, S. Jensen and J. Wienecke, "Effects of 8 Weeks with Embodied Learning on 5-6-Year-Old Danish Children's Pre-reading Skills and Word Reading Skills: the PLAYMORE Project, DK".
5. Ф. А. Бабашев (2021). УЗБЕКИСТОНДА МЕДИАТАЪЛИМНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ИСТЩБОЛЛАРИ. Academic research in educational sciences, 2 (NUU Conference 1), 199-203.
6. Бабашев, Ф. А. (2018). Технология интеллект-карты в профессиональной компетентности будущих учителей. Актуальные проблемы гуманитарных и естественных наук, (7), 99-101.
488
May 2024
