11Uchinchi renessansyosh olimlari: zamonaviy vazifalar,
innovatsiya va istiqbol Young Scientists of the Third Renaissance: Current Challenges, Innovations and Prospects
UDK: 342.7
O'ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA MAKTABGACHA TA'LIM SOHASIDA HARAKATLAR STRATEGIYASI ISLOHOTLARINI AMALGA
OSHIRISH MASALALARI
M. Z. Xudayberdiyeva
O'bekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Davlat va huquq instituti tayanch doktoranti. O'zbekiston.
Ta'lim olish huquqi insonning asosiy huquqi bo'lib, boshqa huquqlarning amalga oshirilishi ko'p jihatdan unga bog'liq. Bugungi kunda sifatli ta'lim inson shaxsini har tomonlama kamol toptirishga qaratilgan. Shu munosabat bilan ta'lim -ijtimoiy jihatdan chetda qolgan bolalar va kattalarni qashshoqlikdan olib chiqish va ularning yanada rivojlanishiga xizmat qilishning eng samarali vositalaridan biridir.
YUNESKO ma'lumotlariga ko'ra, agar barcha odamlar o'rta ma'lumotga ega bo'lsalar, dunyodagi kambag'allar soni yarmidan ko'proqqa qisqaradi. Ushbu huquqni amalga oshirish uchun imkoniyatlar tengligi, ta'lim olishdan hamma foydalanish imkoniyati hamda majburiy va tekshiriladigan sifat standartlari talab qilinadi.
Professor Ya.A. Simonovaning fikriga ko'ra, bolalarda erta bilim olish va ilm o'rganish, xamda bolalarning psixologik tayyorgarligi muammosi doimo dolzarb chunki bolalarning kelajakdagi ta'lim samaradorligi uni qanday hal qilishga bog'liq. Ayni paytda 3-4 yoshdan boshlab ta'limni erta boshlash tendensiyasi mavjud. Bu masala munozarali hisoblanadi, chunki bolalarning psixofiziologik xususiyatlari va ularning erta o'qishga tayyorligi har bir kishi uchun individualdir, bu individual yondashuvni talab qiladi.
Insonning ta'lim olish huquqlaridan kelib chiqqan holda davlat nimani kafolatlashi kerak?
Bepul, majburiy va umumiy boshlang'ich ta'limni ta'minlash.
Barcha uchun o'rta, shu jumladan texnik va kasb-hunar ta'limining mavjudligi, shuningdek, bepul o'rta ta'limga bosqichma-bosqich o'tish.
Har bir insonning qobiliyatidan kelib chiqqan holda oliy ta'lim olish imkoniyati, shuningdek, bepul oliy ta'limga bosqichma-bosqich o'tish.
Maktabni tark etganlarga asosiy ta'lim berish.
Trening imkoniyatlarini ta'minlash.
May 15, 2024
674
Uchinchi renessans yosh olimlari: zamonaviy vazifalar,
innovatsiya va istiqbol Young Scientists of the Third Renaissance: Current Challenges, Innovations and Prospects
Minimal standartlarni amalga oshirish orqali ta'limning teng sifatini ta'minlash.
Sifatli o'quv materiallaridan foydalangan holda yuqori sifatli o'qitish.
Ta'limni tanlash erkinligini ta'minlash.
Biroq, bugungi kunda statistika shuni ko'rsatadiki:
Bugungi kunda dunyo bo'ylab boshlang'ich va o'rta maktab yoshidagi 262 million bola maktabga bormaydi. Har beshtadan birgina davlatda 12 yillik bepul va majburiy ta'lim qonun bilan kafolatlangan. Har 11 boladan biri boshlang'ich maktabga bormaydi. Har besh o'smirdan biri o'rta ma'lumotga ega emas. Boshlang'ich maktab yoshidagi bolalarning yarmidan ko'pi sifat stand artlarida talab qilinadigan minimal o'qish ko'nikmalariga erisha olmadi [1].
Ta'lim olish huquqi qanday ta'minlanadi?
Ta'lim olish huquqi, bir tomondan, xalqaro qoidalarga, ikkinchi tomondan, milliy hukumatlarning siyosiy majburiyatlariga muvofiq ta'minlanadi. Ta'lim olish huquqini himoya qilish xalqaro konventsiya va shartnomalarning mustahkam poydevoriga asoslanadi, ularni ratifikatsiya qilish davlatlar zimmasiga ushbu huquqni hurmat qilish, himoya qilish va bajarish majburiyatini yuklaydi.
Imkoniyatlar tengligi asosida ta'lim olish huquqi davlat zimmasiga har bir bolaning ta'lim olish imkoniyatini ta'minlash uchun qonunchilik va siyosat bazasini, shuningdek, etarli resurslarni yaratish majburiyatini yuklaydi.
Ta'lim va rivojlanish hayotning boshidan boshlanadi Bola huquqlari to'g'risidagi konventsiya hukumatlarni yosh bolalarning sog'lig'i, parvarishi va ta'limini, shuningdek, ularning farovonligi uchun erta ta'lim olish huquqini qo'llab -quvvatlashga qaratilgan dasturlardan foydalanishni ta'minlashga chaqiradi [2].
Bolaning erta rivojlanishi samarali hayotiy ko'nikmalarni rivojlantirish, ijtimoiylashuv va ta'lim, shuningdek, asosiy ta'lim tizimiga kirish va unga qo'shilish uchun poydevor bosqichi sifatida keng e'tirof etilgan.
Hozirgi kunda erta bolalik davrida boshlangan ta'lim keyinchalik olinadigan ta'limdan samaraliroq ekanligini ko'rsatadigan ko'plab dalillar mavjud. Bola hayotining birinchi yillari inson rivojlanishining eng muhim davri bo'lib, ta'limning yetishmasligi keyingi yillarda akademik va ijtimoiy qiyinchiliklarga olib keladi. Darhaqiqat, bolalarga sarmoya kiritish davlat siyosatining tashabbusi bo'lib, u ham adolatni ta'minlaydi, ham xalqning porloq kelajagini ta'minlaydi, shu bilan birga iqtisodiyot va umuman jamiyatda samaradorlikni oshiradi.
Maktabgacha tayyorgarlik jamiyatning xohish-istaklariga ko'ra tashkil etilishi, boshqa jamoalardagi kabi bir darajada moliyalashtirilishi va barcha maktabgacha
675
May 15, 2024
Uchinchi renessansyosh olimlari: zamonaviy vazifalar,
innovatsiya va istiqbol Young Scientists of the Third Renaissance: Current Challenges, Innovations and Prospects
ta'lim muassasalari (hamjamiyat ichida va tashqarisida davlat tomonidan moliyalashtiriladigan) barcha aholi uchun ochiq bo'lishi kerak.
Bolalar bilan ishlaydigan xodimlarni sifatli ta'lim berish va yaqin atrofda joylashgan rasmiy maktabgacha ta'lim muassasalariga muloqot va muntazam tashrif buyurishni ta'minlash uchun o'qitilishini ta'minlash muhimdir.
O'zbekistonda maktabgacha ta'limni rivojlantirish uchun quyidagi muhim omillarga e'tibor qaratish lozim:
1. Chekka hududlardagi maktabgacha ta 'lim muassasalari sonini ko 'paytirish.
2. Maktabgacha ta 'lim xizmatlari turini ko 'paytirish.
3. Maktabgacha ta 'lim xizmatlari bozorida sof raqobat muhitini shakllantirish.
4. Ota-onalarning maktabgacha ta'lim xizmatlari sifatidan qoniqishini oshirish.
Keyingi yillarda O'zbekiston ta'lim tizimida mehnat bozorida talab yuqori bo'lgan yuqori malakali kadrlarni shakllantirishga qaratilgan tub o'zgarishlar amalga oshirilmoqda. Shu munosabat bilan mamlakatimiz rahbariyati tomonidan ta'lim tizimini isloh qilish bo'yicha faol qadamlar va chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Kelgusi yillarda mamlakat oldida turgan asosiy vazifalar quyidagilardan iborat:
Innovatsion rivojlanish: Innovatsion rivojlanishga intilishi, ta'lim jarayoniga yangi o'qitish uslublari va texnologiyalarini joriy etish.
Oliy ta'lim: Mamlakatda turli sohalar uchun malakali mutaxassislar tayyorlash maqsadida oliy ta'limni faol rivojlantirish.
Ilmiy-texnika taraqqiyoti: Mamlakatning ilmiy-texnikaviy salohiyatini shakllantirishda ta'lim muassasalari asosiy rol o'ynaydi.
Ijtimoiy o'zgarishlar: Ta'lim fuqarolarning kasbiy, intellektual va ma'naviy salohiyatini ro'yobga chiqarish uchun keng imkoniyatlar yaratishga qaratilgan.
O'zbekistonda ta'limning muhimligi mamlakatimizning strategik maqsadi -dunyoning rivojlangan davlatlari qatoriga kirish va fuqarolariga munosib hayotni ta'minlashda alohida ta'kidlangan. Bilim, iste'dod va malakalardan tashkil topgan inson kapitali mamlakatning asosiy boyligi bo'lib, uning rivojlanishi barqaror taraqqiyot va farovonlikda asosiy o'rin tutadi.
O'zbekistonda maktabgacha ta'limni rivojlantirish maqsadida yuqoridagi omillardan kelib chiqib, davlat tomonidan nodavlat maktabgacha ta'lim muassasalari faoliyatini tashkil etishda davlat-xususiy sheriklik asosida tadbirkorlarga katta imtiyozlar berilmoqda. 2023-yil iyul holatiga jami 30 792 ta maktabgacha ta'lim tashkiloti faoliyat ko'rsatmoqda, ulardan 6 734 tasi davlat va 24 058 tasi nodavlat (789 ta xususiy, 21 941 ta oilaviy va 1 328 ta nodavlat maktabgacha ta'lim muassasasi
May 15, 2024
676
Uchinchi renessans yosh olimlari: zamonaviy vazifalar,
innovatsiya va istiqbol Young Scientists of the Third Renaissance: Current Challenges, Innovations and Prospects
DXSH negizida). Shuningdek, maktabgacha ta'lim muassasalariga 2 million 111 ming 487 nafar yoki 72 foiz bola qamrab olingan bo'lib, ulardan 647 ming 655 nafar olti yoshli bolaning 563 ming 331 nafari 2023-2024-o'quv yilida maktabga qadam qo'yadi [3].
Bolalarni maktabgacha ta'lim muassasalariga qamrab olishda ota-onalarning ta'lim sifatidan qoniqishlari muhimligini hisobga olib, butun dunyo bo'ylab maktabgacha ta'lim muassasalarida ota-onalarning qoniqish darajasi bo'yicha ko'plab tadqiqotlar o'tkazildi. Tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, ko'plab rivojlangan mamlakatlar maktabgacha ta'lim samaradorligini oshirmoqda.
Binobarin, bolalarni maktabgacha ta'lim bilan to'liq qamrab olish uchun nafaqat maktabgacha ta'lim muassasalari sonini ko'paytirish, balki ota-onalarni maktabgacha ta'lim sifati bilan qondirishga ham katta e'tibor qaratish lozim. Shu bois ta'lim sohasining uzluksizligini ta'minlash, shuningdek, maktabgacha ta'limni rivojlantirishda xorijiy tajribadan foydalanish muhim ahamiyatga ega.
O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida har kimning, barcha uchun ochiq bo'lgan maktabgacha ta'lim, asosiy umumiy va o'rta kasb-hunar ta'limi olish huquqi kafolatlangan [4].
2019-yil 8-may kuni O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev "O'zbekiston Respublikasi maktabgacha ta'lim tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to'g'risida"gi qarorni imzoladi.
Maktabgacha ta'lim tizimini yanada takomillashtirish, bolalarning sifatli maktabgacha ta'limdan teng foydalanishini ta'minlash, maktabgacha ta'lim xizmatlarining nodavlat sektorini rivojlantirish maqsadida, shuningdek, O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 30-sentyabrdagi "Maktabgacha ta'lim tizimini boshqarishni takomillashtirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi PQ-3955-son qaroriga muvofiq [5]:
O'zbekiston Respublikasi maktabgacha ta'lim tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasi 1-ilovaga muvofiq, quyidagilarni nazarda tutgan holda:
- maktabgacha ta 'lim sohasidagi normativ-huquqiy bazani yanada takomillashtirish;
- maktabgacha yoshdagi bolalarning har tomonlama inteUektual, axloqiy, estetik va jismoniy rivojlanishi uchun shart-sharoitlar yaratish;
- bolalarning sifatli maktabgacha ta'lim bilan qamrovini oshirish, undan teng foydalanish imkoniyatlarini ta 'minlash, mazkur sohada davlat-xususiy sherikligini rivojlantirish;
- maktabgacha ta'lim tizimiga innovatsiyalarni, ilg'or pedagogik va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish;
May 15, 2024
677
Uchinchi renessansyosh olimlari: zamonaviy vazifalar,
innovatsiya va istiqbol Young Scientists of the Third Renaissance: Current Challenges, Innovations and Prospects
- maktabgacha ta'limni boshqarish tizimini takomillashtirish, maktabgacha ta'lim muassasalari faoliyatini moliyalashtirish shaffofligi va samaradorligini ta'minlash;
- maktabgacha ta 'lim tizimiga maktabgacha ta 'lim tizimi xodimlarini tayyorlash, qayta tayyorlash, malakasini oshirish, tanlab olish va rivojlantirishga mutlaqo yangi yondashuvlarni joriy etish;
- maktabgacha ta'lim muassasalarida bolalarning sog'lom va balanslashtirilgan ovqatlanishini, sifatli tibbiyparvarishini ta'minlash vazifalari belgilab berildi. [6]
- O'zbekiston Respublikasining 2030-yilgacha bo'lgan Strategiyasida "Har bir insonning salohiyatini ro'yobga chiqarish uchun munosib sharoitlar yaratish" birinchi navbatdagi maqsadlardan biri bo'lib, ta'lim tizimida qator islohotlarni amalga oshirish rejalashtirilgan bo 'lib, ular quyidagilardan iborat:
- maktabgacha ta 'lim tizimini yangi bosqichga ko 'tarish va bolalarni to 'liq qamrab olishni ta 'minlash;
- bolalarni maktabgacha ta 'lim va tayyorgarlik guruhlari bilan to 'liq qamrab olish;
- davlat maktabgacha ta'lim tashkilotlari o'quvchilarini 100 foiz kompyuter sinflari bilan ta'minlash orqali ularda dastlabki kompyuter savodxonligi ko'nikmalarini shakllantirish;
- maktabgacha ta'lim muassasalarini toza ichimlik suvi va zamonaviy sanitariya-gigiyena infratuzilmasi bilan 100 foiz ta 'minlash [7].
Shunday qilib, maktabgacha ta'lim sohasida Harakatlar Strategiyasi islohotlarini amalga oshirish masalalari o'rganish quyidagi xulosalar chiqarishga olib keldi:
1. Ta'lim olish uchun shart-sharoitlar yaratish nafaqat xalqaro balki davlat darajasidagi masala xisoblanadi xamda isloxotlar amalga oshirilishiga mas'ul xisoblanadi.
2. Ta'lim olish xuquqi xar bir insonning ajralmas va asosiy xuquqi sanaladi.
3. Ta'lim olishni yangi bosqichga ko'tarish va maktabgacha ta'lim muassasalari faoliyatini davlat tomonidan islox qilish Davlat darajasida amalga oshirilmoqda.
4. Maktabgacha ta'lim muassasalari va maktabda taxsil olayotgan bolalar soniini butun respublika bo'ylab oshirish vazifasini amalga oshirish.
5. Ta'lim tarbiya sifatini rivojlantirish bo'yicha mexanizmlar va boshqa usullardan foydalanishimiz kerak.
6. Barqaror rivojlanish maqsadlari va inson huquqlarining o'zaro aloqasi chambarchas bog'liq. 2030-yilgacha bo'lgan davrda BMT Global kun tartibi va O'zbekistonning Milliy maqsad va vazifalarida ham ta'lim olish xuquqi xamda
May 15, 2024
678
Uchinchi renessans yosh olimlari: zamonaviy vazifalar,
innovatsiya va istiqbol Young Scientists of the Third Renaissance: Current Challenges, Innovations and Prospects
ta'limsizlik muammolari masalalarini xal etish masalasi mavjud. BMTning "hech kim ortda qolmaydi" tamoyilini hayotimizga tatbiq etishimiz lozim. Bunda biz Barqaror rivojlanish maqsadlarining inson huquqlariga rioya qilishga asoslanishi, ularning inson huquqlari bo'yicha milliy, mintaqaviy va xalqaro mexanizmlar tomonidan monitoring qilinishini amalga oshirishimiz kerak.
REFERENCES
1. Simonova Ya. A. Rannee obucheniye inostrannomu yazbku.
2. Chto neobxodimo znat o prave na obrazovaniye | UNESCO.
3. General comment No. 7 (2005): Implementing Child Rights in Early Childhood | Refworld.
4. Podvedenb itogi deyatelnosti sistembi doshkolnogo obrazovaniya v Uzbekistane za pervoye polugodiye 2023 goda (yuz.uz).
5. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi (lex.uz) 30.04.2023.
6. PQ-3955-son 30.09.2018. Maktabgacha ta'lim tizimini boshqarishni takomillashtirish chora-tadbirlari to'g'risida (lex.uz).
7. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining "2030-yilgacha maktabgacha ta'lim tizimini rivojlantirish" bo'yicha qarori.
8. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 11.09.2023-yildagi PF-158-son "O'zbekiston — 2030" strategiyasi to'g'risidagi Farmoni.
9. O'zbekistonda ta'lim sohasidagi islohotlar: holati va istiqbollari.
10.Prezident Shavkat Mirziyoyev raisligida mamlakatimizda ta'lim-tarbiya tizimini takomillashtirish, ilm-fan sohasi rivojini jadallashtirish masalalari muhokamasi bo'yicha videoselektor 30.10.2020.
11. O'zbekiston ta'lim sohasi tahlili 2021.
12. O'zbekistonda maktabgacha ta'lim tizimining 2023-yilning birinchi yarmidagi faoliyati yakunlari sarhisobi (yuz.uz).
13.Graham-Bermann S.A., Seng, J. Zo'ravonlik ta'siri va travmatik stress belgilari yuqori xavfli bolalarda sog'liq muammolarining qo'shimcha prognozi sifatida // Pediatriya jurnali. 2005-yil. № 146 (3). 349-354-betlar.
14.Qayumov R. O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyaviy huquqi.-T.: "Adolat", 2006. 184-bet.
679
May 15, 2024
