33Tashkent State Technical University
Volume 4 | TSTU Conference 1 | 2023
The Constitution of the Republic of Uzbekistan O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi -is a Legal Guarantee of the Establishment of a fuqarolik jamiyati va xalqparvar davlat barpo
OZBEKISTON KONSTITUTSIYASIDA SAYLOV TIZIMI
Mafura Muxtarxanovna Inagamova
Toshkent davlat transport universiteti dotsenti (PhD), dotsent
Asilbek Yoqub o'gli Bektoshev
Toshkent davlat transport universiteti 2- bosqich talabasi
O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaning XXII bobi «Saylov tizimi» deb nomlangan. Saylov tizimi demokratik prinsplar va xalqaro huquqning umum e'tirof etilgan normalariga asoslangan. Mazkur tizim to liq huquqiy jihatni ta'minlashga qaratilgan. Ushbu bob mohiyatini to'la-to'kis tushunish uchun Konstitutsiyamizning ikkinchi bobidagi 7-moddaga e'tiborimizni qaratamiz. Unda quyidagilar bayon etilgan: «Xalq davlat hokimiyatining birdan-bir manbaidir»
O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga muvofiq «O'zbekiston Respublikasining fuqarolari davlat hokimiyati vakillik organlariga saylash va saylanish huquqiga egadirlar. Har bir saylovchi bir ovozga ega. Ovoz berish huquqi, o'z xohish-irodasini bildirish tengligi va erkinligi qonun bilan kafolatlanadi ...» (128-modda)
Shu bilan bir qatorda « ....O'zbekiston Respublikasi Markaziy saylov komissiyasi saylov komissiyalari tizimiga boshchilik qiladi, o'z faoliyatini doimiy asosda amalga oshiradi hamda o'z faoliyatida O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga va qonunlariga amal qiladi.....»(129-modda)
Demokratik saylov tizimi mustaqil O'zbekiston Respublikasida xalq hokimiyatchiligini, fuqarolarning davlatni boshqarishda ishtirosk etish huquqlarini amalga oshirishning eng muhim mehanizmlaridan biridir. Xalqning hokimiyat bilan uzviy aloqasi, davlat hokimiyati va boshqaruv organlarida aholi barcha tabaqalarining maanfatlarini keng ifoda etish, mazkur organlarning saylovchilar, turli siyosiy kuchlar va vakillik organlari oldidagihisobdorligi ayni saylov tizimi orqali ta'minlanadi.
Konstitutsiyaga binoan mamlakatimizda prezident saylovi, oliy majlis va mahalliy hokimiyat vakillik organlari deputatatlari saylovi umumiy, teng va tog'ridan-to'g'ri saylov huquqi asosida o'tkaziladi.
Saylov kuni o'n sakkiz yoshga to'lgan O'zbekiston
Civil Society and a People-Friendly State
etishning huquqiy kafolati
Respublikasi fuqarolari (bundan buyon matnda fuqarolar deb
https://tstu.uz/
Republican Scientific and Practical Conference
December 1-7, 2023
Tashkent State Technical University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is a Legal Guarantee of the Establishment of a Civil Society and a People-Friendly State_
Volume 4 | TSTU Conference 1 | 2023 O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi -fuqarolik jamiyati va xalqparvar davlat barpo _etishning huquqiy kafolati
yuritiladi) saylash huquqiga egadir. [1]Asosiy qonunda ijtimoiy kelib chiqishi, irqi va milliy mansubligi, ijtimoiy va mulkiy mavqei, jinsi, ma'lumoti, tili, dinga munosabati, muayyan joyda qanchadan beri yashayotganligi yoki mashg'ulotining turiga qarab, fuqarolarning saylov huquqlarini cheklash taqiqlangan. Faqatgina sud tomonidan muomalaga layoqatsiz deb topilgan fuqarolar, shuningdek, sudning hukmi bilan ozodlikdan mahrum etish joylarida saqlanayotganlar saylovda qatnashmaydilar. O'zbekiston Respublikasi fuqarolari bo'lmish harbiy xizmatchilar va ularning harbiy qismda yashaydigan oila a'zolari, mamlakatimizning xorijiy davlatlardagi elchixonalari va vakolatxonalarida ishlayotganlar, ovoz berish kuni muayyan xorijiy mamlakatda shuningdek, sanatoriyalar va dam olish uylarida, kasalxonalar va boshqa satsionar davolash muassasalarida, olis va borish qiyin bo'lgan joylardagi fuqarolarning yashash joylarida bo'lib turgan respublikamiz fuqarolari ham teng saylov huquqiga egadirlar.
Saylov huquqi tengligi: har bir saylovchi faqatgina bitta saylovchilar ro'yxatiga kiritilishi, faqat bitta ovozga ega bo'lib, saylovda teng asoslarda qatnashishi mumkinligida o'z ifodasini topgan. Bu borada tenglik saylov okruklarini saylovchilar sonining barobar bolishi qoidasi asosida tuzish bilan ham ta'minlanadi. Bir saylov okrugidagi boshqa okrugdagi saylovchilarning ovoziga amalda teng bo'lishiga shu zaylda erishiladi.
Har bir fuqaroning saylovchilar ro'yxatiga kiritilmaganligi, noto'g'ri kiritilganligi yoki undan chiqarib yuborilganligi ustidan qonunda belgilangan tartibda shikoyat qilish huquqi kafolatlanadi. [2]
Saylovoldi tashviqoti — saylov partiyasi davrida amalga oshiriladigan va saylovchilarni, nomzodni yoki siyosiy partiyani yoqlab ovoz berishga undashga qaratilgan faoliyatdir. Saylovoldi tashviqoti ro'yxatga olish uchun belgilangan oxirgi kunning ertasidan e'tiboran boshlanadi. Saylov kuni va ovoz berishga bir kun qolganida tashviqot otkazishga yo'l qo'yilmaydi.
Tashviqotni saylovchilarga bepul yoki imtiyozli shartlarda tovarlar berish, xizmatlar ko'rsatish (axborot xizmatlaridan tashqari), shuningdek pul mablag'lari to'lash bilan qo'shib olib borish taqiqlanadi. Noto'g'ri axborotni, shuningdek nomzodlarning sha'ni va qadr-qimmatiga putur yetkazadigan ma'lumotlarni tarqatish taqiqlanadi.[3]
Janubiy Afrika saylov tizimi hukumat tarkibiga vakillarni saylashning turli usullari, jumladan, mutanosib vakillik tizimi va okrugga asoslangan tizim mavjud. Janubiy Afrika Konstitutsiyasi saylovlar proporsional vakillik tizimiga asoslanishi kerakligini aytadi.
1-7, 2023
https://tstu.uz/ Republican Scientific and Practical Conference
Tashkent State Technical University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is a Legal Guarantee of the Establishment of a Civil Society and a People-Friendly State
Volume 4 | TSTU Conference 1 | 2023 O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi -fuqarolik jamiyati va xalqparvar davlat barpo _etishning huquqiy kafolati
Proportsional vakillik (PR). Bu shuni anglatadiki, partiyalar saylovda olgan ovozlari foiziga ko'ra parlamentda ma'lum miqdordagi o'rinlarni oladi. Masalan, agar sizning partiyangiz mamlakatdagi barcha ovozlarning 15 foizini olgan bo'lsa, u parlamentdagi o'rinlarning 15 foizini oladi. Milliy parlamentda 400 ta o'rin bor. Demak, har 0,25% ovoz uchun partiya 1 ta o'rin oladi.
Okrug asosidagi saylovlar. Ushbu tizim Buyuk Britaniya va Zimbabve kabi ba'zi mamlakatlarda qo'llaniladi. Ushbu tizimga ko'ra, mamlakat saylov okruglari deb ataladigan saylov uchastkalariga bo'lingan. Har bir siyosiy partiya har bir saylov okrugida partiyadan vakillik qilish uchun bir kishini saylaydi. Bu shaxs partiyaning nomzodi deb ataladi. Faqat shu okrugdagilar o'zlari tanlagan nomzodga ovoz beradi. Eng ko'p ovoz olgan nomzod parlamentga o'sha okrug bo'yicha vakil sifatida kiradi. Yo'qotilgan nomzodlar uchun berilgan ovozlar behuda hisoblanmaydi.
Ko'pchilik saylov okrugi tizimini yaxshi ko'radi, chunki odamlar o'zlari javobgar bo'lishi mumkin bo'lgan shaxs tomonidan saylanadi. Tizimning kamchiliklari shundaki, kichikroq partiyalar hech qanday o'ringa ega bo'lmaydi va ular uchun berilgan ovozlar tushib ketadi. Janubiy Afrikada konstitutsiyaviy muzokaralar chog'ida barcha partiyalar hatto eng kichik partiya ham parlamentda vakillik olishi uchun PR tizimini qabul qilishimiz kerak degan fikrga kelishdi.
Saylovchilarning huquqlari. Ho sh kimlar ovoz berishi mumkin ? Saylovda ro'yxatga olingan saylovchilar bo'lgan, 18 yoshdan oshgan barcha Janubiy Afrika fuqarolari ovoz berish huquqiga ega. Ovoz berish uchun sizga ID kitobi kerak.
Royxatdan otish quyidagicha ishlaydi: Saylovchi fuqaroga shtrix kodli yashil ID kitobi (1986-yildan keyin chiqarilgan) yoki vaqtinchalik guvohnoma kerak.
Ro'yxatga olish kunida (yoki oddiy ish kunida shahar idorasiga) ovoz berish uchastkasiga borish va ushbu hududda yashayotganligini ko'rsatish uchun anketani to'ldirirish kerak.
Har bir ovoz berish okrugida maxsus eliktron mashina ( nomi:Zip -Zip) mavjud bo'ladi - u saylovchining shaxsiy guvohnomasidagi shtrix kodni o'qiy oladi va u saylovchining ismini va saylovchilar ro'yxati uchun ID raqami haqidagi to'g'ri ma'lumotlarni avtomatik ravishda yozib oladi.
Mashina, shuningdek, saylovchining o'sha saylov uchastkasida ro'yxatdan o'tganligini ko'rsatish uchun shaxsiy guvohnomasiga yopishtiriladigan stiker ham chop etadi.
Mustaqil saylov komissiyasi butun saylovchilarni bitta milliy kompyuterda yig'adi va saylovchi ro'yxatdan o'tganida kompyuter uning ID raqamini boshqa joy da ro'yxatdan otganmi
1-7, 2023
https://tstu.uz/ Republican Scientific and Practical Conference
Tashkent State Technical University
Volume 4 | TSTU Conference 1 | 2023
The Constitution of the Republic of Uzbekistan O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi -is a Legal Guarantee of the Establishment of a fuqarolik jamiyati va xalqparvar davlat barpo
yo'mi tekshiradi. Agar ro'yxatdan o'tgan bo'lsa, kompyuter sizning eski ovoz berish okrugida ro'yxatdan o'tishingizni avtomatik ravishda bekor qiladi va faqat oxirgi ro'yxatga olishni qabul qiladi. [4]
Muxtasar qilib aytganda, saylov tizimi yangi O'zbekistonning asosiy belgilaridan biri bo'lib, u orqali davlatning rivoji, istiqboli hamda taraqqiyoti namoyon bo'ladi. Demokratik davlatda xalq amaldorga emas balki, amaldor xalqqa xizmat qilishi joizdir. Bu xalqning o'z xohish-irodasini bildirishi, fuqarolarning davlat ishlarini boshqarishda bevosita ishtirok etishning asosiy shaklidir. O'zbekistonda siyosiy davlat va huquqiy sohalarning rivoji, qadam-baqadam islohotlar qilinishi natijasida eng yuksak demokratik talablarga javob beradigan saylov tizimi yaratildi. Bunga qo'shimcha tarzda saylov uchastkalarida ovoz yig'ish jarayonini eliktron tizimda ya'ni har bir saylov okruglarida maxsus eliktron mashina ID yoki biomitrik passportni ro'yxatdan o'tkazish orqali amalga oshirilsa maqsadga muvofiq bo'lar edi. Bundan ko'zlangan asosiy maqsad saylovning shaffof tarzda o'tishi, saylovchi boshqa saylov uchastkasiga borib qayta saylash qilmasiligi uchundir.
REFERENCES
1. O'zbekiston Respublikasining saylov kodeksi 1-bob. Umumiy qoidalar. 4 modda. Umumiy saylov huquqi ikkinchi bandi.
2. O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasiga sharh. Toshkent "O'zbekiston" 2001. 548-549-betlar
3. O'zbekiston Respublikasining saylov kodeksi 9-bob. Saylovoldi tashviqoti 44-modda. Saylovoldi tashviqotini olib boorish
4. M.M.Inagamova. Konstitutsiyaviy islohotlarda inson-jamiyat- davlat masalalarining rivojlanish bosqichlari / «O'zbekiston Respublikasi konstitut siyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va farovon hayotimiz kafolati» mavzusidagi ilmiy amaliy konfirensiya. - Toshkent. Republican Scientific and Practical Conference. December 1. T.: 2023. B. 59-64.
Civil Society and a People-Friendly State
etishning huquqiy kafolati
https://tstu.uz/
Republican Scientific and Practical Conference
December 1-7, 2023
