Научная статья на тему 'О‘ZBEK XALQ CHOLG‘ULARINI OLIY TA’LIM MUASSASALARIDA О‘RGANILISHI'

О‘ZBEK XALQ CHOLG‘ULARINI OLIY TA’LIM MUASSASALARIDA О‘RGANILISHI Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
38
20
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
madaniyat / san‘at / musiқa / cholg‗u / kadrlar / mutaxassis / mashg‗ulot / mahorat. / культура / искусство / музыка / музыкальный инструмент / кадры / специалист / подготовка / мастерство.

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Xurshid Beknazarov

Ushbu maқolada Oʻzbekistondagi oliy taʼlim muassasalarida oʻzbek xalқ cholgʻularini oʻrgatilishi va soha rivoji boʻyicha olib borilayotgan ishlar hamda yechimini kutayotgan muammo va yechimlar xususida soʻz yuritiladi.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

В данной статье рассматривается преподавание узбекских народных инструментов в высших учебных заведениях Узбекистана и проводимая работа по развитию отрасли, а также проблемы и решения, которые необходимо решить.

Текст научной работы на тему «О‘ZBEK XALQ CHOLG‘ULARINI OLIY TA’LIM MUASSASALARIDA О‘RGANILISHI»

O'ZBEK XALQ CHOLG'ULARINI OLIY TA'LIM MUASSASALARIDA

O'RGANILISHI

Xurshid Beknazarov

O'zbekiston davlat san'at va madaniyat instituti "Cholg'u ijrochiligi" kafedrasi katta o'^ituvchisi, Toshkent davlat pedagogika universiteti (PhD) mustarçil izlanuvchisi

ANNOTATSIYA

Ushbu marçolada O'zbekistondagi oliy ta'lim muassasalarida o'zbek xalrç cholg'ularini o'rgatilishi va soha rivoji bo'yicha olib borilayotgan ishlar hamda yechimini kutayotgan muammo va yechimlar xususida so'z yuritiladi.

Kalit so'zlar: madaniyat, san'at, musirça, cholg'u, kadrlar, mutaxassis, mashg'ulot, mahorat.

АННОТАЦИЯ

В данной статье рассматривается преподавание узбекских народных инструментов в высших учебных заведениях Узбекистана и проводимая работа по развитию отрасли, а также проблемы и решения, которые необходимо решить.

Ключевые слова: культура, искусство, музыка, музыкальный инструмент, кадры, специалист, подготовка, мастерство.

ABSTRACT

This article discusses the teaching of Uzbek folk instruments in higher education institutions in Uzbekistan and the work being done to develop the industry, as well as the problems and solutions that need to be addressed.

Keywords: culture, art, music, instruments, personnel, specialist, training,

skill.

Мусика азалдан кучли восита сифатида таълим-тарбиянинг барча тизимларида кенг кулланилган. Мусика инсонларнинг онги ва рухдятига чукур таъсир килувчи, уларда юксак маънавий маданиятни шакллантириш хдмда ривожлантириш воситаси сифатида каралганлиги боис унга катта эътибор берилган. Мамлакатимизда маданият ва санъат ривожи буйича чикарилаётган катор карор ва фармойишлар хам бежизга эмас.

u

Y36eKHCTOH Pecny6.HKacH npe3ugeHTHHHHr 2017 hhh 7 ^eBpangaru nO-4947-coh.h "Y36eKHCTOH Pecny6.HKacHHH aHaga puBO^naHTHpum 6yftHHa hapaKaraap cTpaTeruacu Tyg'pHcHga"rH OapMOHH, 2015 hhh 20 Hoa6pgaru n^-2435-coh.h "Eo.anap MycuKa Ba caHtaT MaKTa6napu ^aonuaTHHH aHaga TaKOMHnnamTHpnm 6yftHHa 2016-2020 HH..apra Myn^arnaHraH ^aB.aT gacTypu Tyg'pncHga"rH, 2017 hhh 17-Hoa6pgaru n^-3391-coH.H "Y36eK mh..hh MaKOM caHtaTHHH aHaga puBO^naHTHpum nopa-TagSupnapu Tyg'pHcHga"rH , 2022 hh. 2 ^eBpangaru "MagaHuaT Ba caHtaT cohacuHH aHaga puBO^naHTHpumra goup KymuMHa Hopa-Tag6up.ap Tyrpucuga^rH n^-112-coH.H K^apopunapu MagaHuaT Ba caHtaT coxacuHH puBO^naHTupum gaB.aT MHKecuga эtтн6op KapHTHnaeTraHnurugaH ganonar ffly 6u.aH 6upra Y36eKucTOH Pecny6.HKacu npe3ugeHTH fflaBKaT Mup3ueeB paHCuruga 2019 hh. 19 MapT KyHH em.apra эtтн6opнн KynaHTHpum, y.apHH MagaHHaT, caHtaT, ^hcmohhh Tap6ua Ba cnopTra KeHr ^a.6 этнm, y.apga ax6opoT TexHonoruanapugaH ^ofiganaHum KyHHKManapuHH maKmaHTupum em.ap ypTacuga khto6xoh.hkhh Tapru6 KH.Hm, xoTHH-KH3.ap 6aHgnurHHH omupum Macananapura 6aFHm.aHraH Bugeoce.eKTop HHFH.HmHga unrapu cypraH 5 Ta MyxuM Tamma6yc 6yftHHa o.u6 6opH.aguraH um.ap Ky.aMH KaHHa KeHr экaнпнгннн Kypcara6 Typu6gu.

Matpu^amapBap a..OMa A6gy..a AB.OHHHHHHr "Tap6ua 6u3 ynyH e xaeT -e MaMOT, e Ha^OT - e xa.OKaT, e caogaT - e ^anoKaT Macanacugup" geraH cy3.apu HenoF.H xaK экaнпнгннн xaMMaMH3 axmu aHr.a6 Typu6MH3. Tap6ua 6y.Mac экaн Tat.HM xaM 6ynMafigH HyHKH 6y HKKH.acu 6up 6upura naM6apnac 6of.hk. Y36eKucTOHga Tat.HM gacT.a6 "ycTO3-morupg" aHtaHacu acocuga o.u6 6opu.raH 6y.ca 6yryHru KyHga 6apna Tat.HM Myaccacanapga "ycTO3-morupg" aHtaHacu 6u.aH 6upra Tat.HM Ba Tap6uaHH yHFyH.amTHpraH xo.ga em.apra 6h.hm 6epHnu6 Ke.HHMOKga. EyHgaft Macty.HaT.H Ba3H$a эca a.6arra yKHTyBHH.ap 3HMMacuga. ffly 6oucgaH Pecny6.HKaMH3ga cyHru HH..apga yKHTyBHH.ap MaBKHHHHH KyTapum ynyH TanafiruHa um.ap aMa.ra omupH.MOKgaKH 6y эca y3 caMapacuHH 6epuga a.6aTTa.

EyryHru KyHga wpTHMH3ga xap 6up coxa 6yftHHa ypTa Maxcyc Ba o.hh Tat.HM Myaccacanapuga yKHTyBHH Kagp.ap Tafiep.aHMOKga. MycuKa Tat.HMH 6yfiHHa xaM negaroruKa yHHBepcuTeT.apuga MyTaxaccuc.ap TafiepnaHH6 yMyMHH ypTa Tat.HM MaKTa6.apuHH Kagp.ap 6u.aH TatMHH.a6 Ke.HHMOKga. Xen KHMra cup эмacкн Tat.HM Ba Tap6uaga MycuKaHHHr ypHH 6eKHec my ca6a6gaH a3a.gaH MycuKara anoxuga эtтн6op 6epumraH. ^yHega KaguM Tapuxra Ba ^yga 6ofi MycuKHH Mepocra эгa xa.K.apgaH 6upu 6y - y36eK xa.KHgup. EyHH 6upruHH MycuKHH HO.Fy.apH MHco.uga xaM KypumHMH3 MyMKHH MacanaH; goupa, HOFopa, KafipoK, Hafi, KymHafi, cypHafi, KapHafi, cu6u3Fa, cono.Hafi, HaHra;o6y3, gyM6upa,

Cholg'u ijrochiligida musiqiy ta'lim uzviyligini ta'minlash Providing the integrity of music education in instrumental performance

дутор, танбур, рубоб, уд, гижжак, чанг, конун... Бу руйхатни 19— йилларда И.Петросиянс бошчилигида узбек халк чолгуларини кайта тиклаш ва реконструкциядан кейин яратилган чолгулар билан хам бойитиш мумкин.

Узбек хал; чолгуларининг тарихий илдизлари кадим-кадим даврларга бориб такалишига археологик казилмалар натижасида топилган маданий бойликлар, терракота1 лардаги тасвирлар бунга гувохлик бериб турибди.

Чолгуларнинг келиб чикиш тарихига назар ташласак, дастлабки чолгулар сифатида ибтидоий жамоа тузумида мехнат куроллари, хайвонларнинг териси ёки уз танасига уриб, оёги билан ритм бериш натижасида юзага келган урма шовкунли чолгуларни айтиб утиш мумкин. Ундан сунг дамли чолгулар ва торли чолгулар вужудга келганлиги хусусидаги маълумотларни мусикага оид илмий тадкикотлар ва адабиётларда куришимиз мумкин.

Бугунги кунда узбек халк чолгулари республикамизда мавжуд болалар мусика ва санъат мактабларида, ихтисослаштирилган мусика ва санъат мактабларида, урта махсус мусика ва санъат коллежларида шу билан бирга баркамол авлод ижодиёт мактаблари ва маданият уйларида ташкил этилган тугаракларда ургатилиб келинмокда. Олий таълим муассасаларидан Узбекистон давлат консерваторияси ва Узбекистон давлат санъат ва маданият институти узбек халк чолгуларини ургатиш учун асосий кадрларни тайёрлаб келган булса бугунги кунга келиб мусика ва санъат сохасида мутахассис кадарларни тайёрлайдиган олий таълим муассасалари сони сезиларли даражада ошди. Узбекистон давлат консерваторияси, Узбекистон давлат консерваториясининг Нукус филиали, Юнус Ражабий номидаги Узбек миллий мусика санъати институти, Узбекистон давлат санъат ва маданият институти, Узбекистон давлат санъат ва маданият институтининг Фаргона минтакавий филиали, Узбекистон давлат санъат ва маданият институтининг Нукус филиали шу билан бирга Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 17 июндаги "2019/2020 укув йилида Узбекистон Республикасининг олий таълим муассасаларига укишга кабул килишнинг давлат буюртмаси параметрлари тугрисида"ги ПК4359-сонли карорига асосан Андижон давлат университети, Бухоро давлат университети, Гулистон давлат университетида, Коракалпок давлат университети, Карши давлат университети, Наманган давлат университети, Самарканд давлат университети, Термиз давлат университети, Фаргона давлат университети, Урганч давлат университети, Навоий давлат

1 Terrakota (ital. terra — yer, tuproq, cotta — qizdirilgan) —tor ma'noda — loydan ishlanib xumdonda pishirilgan sirlanmagan va rang berilmagan mayda haykalchalar; keng ma'noda — loydan tayyorlanib, maxsus xumdonlarda qizdirilgan badiiy va amaliy ahamiyatga ega sirlangan sopol buyumlar (idishlar, ko'za, haykalcha, o'yinchoq. koshinvab.).

negaroruKa HHcTHTyTH, ^H33ax gaB.ar negaroruKa HHcTHTyT.apuHH caHu6 yTHm

MyMKHH.

ffly TapuKa HO.Fy H^poHunuru (Typ.apu 6yHHHa) Ba Kac6 Tat.HMu: HO.Fy H^poHunuru Tat.HM HyHa.Hm.apH coxacu 6yHHHa o.hh Mat.yMOTra эгa 6y.um ucTaruga 6y.raH a6mypeHT.apHH pecny6.HKa 6yH.a6 Ty.HK KaMpa6 o.um HMKOHHaTH omupu.gH.

Ey a.6arra y36eK xa.K HO.Fy.apuHH ypraHumga, yHH TapFu6 этнmga, Ma.aKa.u Kagp.apHH eTHmTupu6 HHKapum Ba 6a.a.ap MycuKa Ba caHtaT MaKTa6.apuHH o.hh Mat.yMOT.H Kagp.ap 6u.aH TatMHH.am yHyH KaTTa HMKOHHaT 6y.gu. ^yHKH 6yryHru KyHga yMyMTat.HM Ba 6o.a.ap MycuKa Ba caHtaT MaKTa6.apuga o.hh Mat.yMOT.H Kagp.ap eramMacuru MyaMMocu Kyn HH..apgaH 6epu eHHMHHH KyraeTraH MyaMMO.apgaH 6upu эgн.

Pecny6.HKa 6yH.a6 yHHBepcureT.apga aHru Tat.HM HyHa.Hm.apHHHr OHH.raHH, o.hh Mat.yMOT.H Kagp.apHH Taftep.amu axmu a.6arra aMMO BH.oaT.apHMH3ga Ta.a6a.apra gapc 6epaguraH Ma.aKa.u Kagp.ap eramMacuru aHa6up MyaMMOHH Ke.THpu6 HHKapgu. Yhh eHHMH cu^arnga BH.oaT.apga Kyn HH..apgaH 6epu $ao.uaT wpuTu6 Ke.aeTraH MagaHHaT Ba caHtaT KO..e:«: (xo3upru KyHga HxTHcoc.amTHpH.raH MaKTa6).apuga $ao.uaT wpuTu6 Ke.aeTraH Ma.aKa.H MyTaxaccuc.apHH o.hh Tat.HM Myaccaca.apura ®:a.6 этнm 6y.gu. Ey xapaKaraap xo3upru KyHga энг TyFpu eHHM MeHHHr Ha3apuMga...

MacanaHHHr aHa 6up tomohh 6opKH y xaM 6y.ca yKyB coar.apu. YKyB pe^aga KupHTH.raH MyTaxaccuc.HK $aH.apura a^parn.raH coar.apHHHr eTap.u эмac.нrн, aKKa gapc MamFy.OT.apu aKKa Tap3ga эмac hkkh Ba yHgaH opTHK Ta.a6a.ap 6u.aH MamFy.OT o.u6 6opu.umu Ta.a6a.apHH $aHHH y3.amTupa o.MaeTraH.urHHH KypcamoKga.

Ey Ka6u MyaMMOHH negaroruKa yHHBepcuTeT.apuga xaM KypumHMH3

MyMKHH.

Hh3Omhh HOMugaru TomKeHT gaB.aT negaroruKa yHHBepcuTeTH Ba BH.oaT.apgaru negaroruKa yHHBepcHTeTH.apuHHHr "MycHKa Tat.HMH" Tat.HM HyHa.HmHga Taxcu. o.aguraH Ta.a6a.apra xaM y36eK xa.K HO.Fy.apuHH ypraHum yHyH yKyB pe^;a.apuga gapc coar.apu a^para.raH. Ammo 2017 HH.garu BaKT Muep.apura acocaH aKKa gapc maK.uga эмac aHcaM6.t maK.uga yTH.Hmu Ta.a6a.apHHHr y36eK xa.K HO.Fy.apuHH eTap.u gapa^aga ypraHa o.MaeTraH.urura, OKu6arga 6upoHTa HO.FyHH MyKaMMa. H^po этa o.MaH o.hh Tat.HM MyaccacacuHH 6hthph6 KeTaeTraH.urHHH Kypum MyMKHH. 3Hr eMOHH Ky.uga o.hh Mat.yMOT.H gun.OMH 6op KagpHHHr yMyMHH ypTa Tat.HM MaKTa6.apuga $ao.uaT wpuTu6, "MycuKa MagaHuaTu" ^aHugaH gapc 6epu6

мусика чолгуларини ижро эта олмаслиги, дарсликда келтирилган кушикларни

укувчиларга ургата олмаслиги.

Бу билан етишиб чикаётган мутахассисларнинг барчаси шу ахволда дейишдан йирокман, афсуски бундай кадрлар хам борлигини инкор хам эта олмаймиз.

Узбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёевнинг 2022 йил 2 февралдаги "Маданият ва санъат сохасини янада ривожлантиришга доир кушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги ПК-112-сонли Карорида маданият ва санъат сохдсини ривожлантириш буйича купгина топширикдар ва вазифалар куйилган булиб улар ижроси буйича тегишли ишлар амалга оширилса соха ривожи янада юкорига кутарилиши курамиз албатта.

Карорда кайд этилган - мусика санъати буйича профессионал таълим хамда олий таълим тугрисидаги хужжатга эга булган, камида 3 та миллий мусика чолгуларида махорат билан куй ижро эта оладиган мутахассисларни асосий иш жойидан буш вактида у ердаги мехнатга хак тулаш шартларини саклаб колган холда уриндошлик асосида умумий урта таълим муассасалари мусика фани укитувчиси ва мусика йуналишидаги тугарак рахбари лавозимига тулик ставкада ишга кабул килишга рухсат берилади;

- Мусика фани укитувчиларини камида учта миллий мусика чолгуларида куй ижро этишга ургатиш халк таълими ходимларини узлуксиз касбий ривожлантириш доирасида амалга оширилади, бунда кайта тайёрлаш (малака ошириш) курсларида машгулот олиб бориш учун маданият ва санъат сохаси вакиллари шартнома асосида жалб этилади;

каби топшириклар амалда жорий этила бошланса укувчилар ва укитувчилар учун хам миллий чолгуларни урганишга жуда катта имконият яратилади. мусика сохасида тахсил олаётган талаба хам уз устида ишлаб билимини оширишга, чолгуларни мукаммал урганишга интили. Чунки эртага ишлайдиган жойига бориб уялиб колмаслиги учун хозирданок харакат килади.

Олий маълумотли дипломли булиш баъзи мутахассислар учун мухим ахамият касб этмайди. Куп йиллардан бери умумий таълим мактабида ишлаб хамкаблари, укувчилар мехрини козонган етук мутахассис укитувчиларимиз хам борки улар маълум сабабларга кура олий маълумотли була олмаган. Аммо улар укувчиларга мусикага булган кизикишини уйгата олиб, тайёрлаб вилоят ва республика танловлари катнаштириб юкори уринларни олаётганлиги хам сир эмас. Назаримда ана шундай кадрлар ПК-112-сонли карорнинг 2-а бандида Халк таълими вазирлигига куйилган "Умумий урта таълим муассасаларида мусика фани укитувчиларига булган талаб ва келгусидаги эхтиёжни мунтазам равишда тахлил килиб борсин, заруратга кура, Маданият вазирлиги билан

биргаликда мусика фани укитувчиларини тайёрловчи олий таълим

муассасаларига буюртмалар бериб борсин" топшириги ижросида имтиёзли

максадли тарзда сиртки ёки кечки укишларда укиши максадга мувофик.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.