CC BY
0NTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Original peper
© I.Ch.Mamatqulov1B_
1ermiz davlat pedagogika instituti, Termiz, O'zbekiston
Annotatsiya
KIRISH: ushbu maqolada san'atda shaxsiy qahramonlar, xalqning hayotidan chizmalar, tabiiy xususiyatlar va madaniy g'oyalar asosiy temalarga aylanib ketdi. Shuningdek, ranglar, shakllar, o'yinlar, murabba'lar, girixlar va ornamentlar kabi g'oyalar tasviriylarda yetarli rivojlanib, zamonaviy va zamonaviy sohalar bilan bog'liqlik qilishi san'at turlariga qaraganda aniqroq va bizga ko'proq o'xshaydi.
MAQSAD: ajdodlarimiz tomonidan ko'p asrlar mobaynida yaratib kelgan g'oyat O'rta Osiyoda tasviriy san'atning rivojlanish maqsadi, o'sha davrning madaniyati, din, ilmfan va ma'rifatni ifodalashga yordam berish va jamiyatning o'zining rivojlanish jarayonlarini o'zida aks ettirishdir. Bu davrning san'atining maqsadi, jamiyatning o'zining taraqqiyoti va madaniyati, dinning tarixiy- madaniy mazmunini saqlash, ilm-fan va ma'rifatning tarixiy yuksalishini ifodalash, insonning tabiatini, hayotini, o'z-o'zini, jamiyatini tasvirlash va o'zining istiqbollari haqida fikrlarni ifodalashdir badiiy tafakkur rivojini yanada jadallashtirdi.
MATERiALLAR VA METODLAR: O'rta Osiyoda tasviriy san'atning rivojlanishida foydalanilgan materiallar va metodlar jiddiy tajribalar va innovatsiyalarni o'z ichiga olgan. Bu davrda tasviriy san'at ustozlarining qadriyat va sanoat mehmonxonalarida o'zgaruvchan sharoitlar asosida o'rganish va ishlab chiqish uchun qulay sharoitlar yaratishlari o'ncha muhim ahamiyatga ega bo'ldi. Ranglar va materiallar: O'rta Osiyoda tasviriy san'at ustozlari asosan tabiiy materiallardan foydalanishadi. Qalamlashuv: Qalamlashuv bu davrda o'ncha ko'p ishlatilgan usuldir. Qalamlashuv orqali asarlar yaratilganida ustozlar asosan yog', rastak, sabza, do'ppi va boshqalar kabi quruq materiallardan foydalanishadi. O'rta Osiyoda o'yma-to'qima ishlari juda ko'p o'rinda o'tgan. Bu usul orqali qo'llanilgan materiallar yoki sun'iy materiallar ustiga xususiy nishonlar yoki chizmalar qo'shiladi. Bu chizmalar yoki nishonlar o'yma, qaplar, uyaliklar, palaklar va boshqalar kabi ob'ektlarga joylashtirilishi mumkin.
MUHOKAMA VA NATiJALAR: O'rta Osiyoda tasviriy san'atning rivojlanishi muhokama va natijalarni olib kelgan, ularda quyidagi muhim nuqtalarga e'tibor qaratish mumkin: Islomiy madaniyatning ifodasi: Tasviriy san'at o'rta Osiyoda islomiy madaniyatning ifodasini yoritadi. Jamiyatning rivojlanishi: Tasviriy san'atning rivojlanishi jamiyatning umumiy rivojlanish jarayonlariga o'z hissasini qo'shgan. Tabiiy xususiyatlarning ifodasi: Tasviriy san'at ustozlari o'rta Osiyoda tabiiy boyliklarni, hayot va fikrlar haqida ifodalashda juda muhim ahamiyatga ega bo'lgan. Shuningdek, hayvonot vijdoni, bitkiyot, meva va sabzavotlar tabiiy boyliklarining tasviriylarida juda ko'p ishlatilgan.
XULОSА: O'rta Osiyoda tasviriy san'atning rivojlanishi muhim davrdir, bu davr jamiyatning madaniy va din-falsafa yuksalish jarayonlariga o'z hissasini qo'shgan. Tasviriy san'at ustozlari o'rta Osiyoda islomiy madaniyatning ifodasini yoritib, tabiiy boyliklar, din va ilm-fan sohasidagi rivojlanishlarni ifodalab, ijodiy o'ylash va innovatsiyalarga bo'lgan qiziqishlarini namoyish ta'sirli bo'lishida muhim o'rin tutadi.
Kalit sozlar: rivojlanish, islomiy madaniyat, din-falsafa ifodasi, tabiiy boyliklar, tarixiy-madaniy bog'dagi birlig, jamiyatning estetik tajribasi, estetik qobiliyat, ijodiy, san'at, milliy, zamonaviy, globallashuv, tasviriy san'at.
Iqtibos uchun: Mamatqulov.I.CH. O'rta osiyoda tasviriy san'atning rivojlanish tarixi.//Inter education & global study.2024.№ 3(1).B.184-194.
ИСТОРИЯ РАЗВИТИЯ ИЗОБРАЗИТЕЛЬНОГО ИСКУССТВА В ЦЕНТРАЛЬНОЙ АЗИИ_
© И. Ч. Маматкулов1Н
1Термизский государственный педагогический институт, Термиз, Узбекистан_
Аннотация
ВВЕДЕНИЕ: в данной статье основными темами в искусстве стали личные герои, рисунки из жизни людей, особенности природы и культурные идеи. Также такие идеи, как цвета, формы, игры, мураббы, гирихи и орнаменты, достаточно развиты в изобразительном искусстве и относятся к современным и современным областям более четко и более схожи с нами, чем виды искусства.
ЦЕЛЬ: помочь выразить культуру, религию, науку и просвещение того времени, целью развития изобразительного искусства Центральной Азии, созданного нашими предками на протяжении многих веков, и процессов развития самого общества является само рефлексия. Цель искусства этого периода — сохранить развитие и культуру общества, историко-культурное содержание религии, выразить исторический подъем науки и просвещения, описать природу, жизнь, самость и общество человека. и выражение мыслей о перспективах ускорило развитие художественного мышления.
МАТЕРИАЛЫ И МЕТОДЫ: Материалы и методы, использованные в развитии изобразительного искусства в Центральной Азии, включали серьезные эксперименты и новации. В этот период для преподавателей изобразительного искусства стало очень важным создание благоприятных условий для обучения и развития на основе меняющихся условий в стоимостных и промышленных гостиницах. Цвета и материалы: В Средней Азии мастера изобразительного искусства в основном используют натуральные материалы. Карандаш: Карандаш — наиболее используемый метод в этот период. При создании работ посредством рисунка пером мастера в основном используют сухие материалы, такие как масло, растак, сабза, доппи и др. В Средней Азии во многих местах имела место резьба по текстилю. С помощью этого метода к применяемым материалам или искусственным материалам добавляются специальные маркировки или рисунки. Эти рисунки или знаки могут быть размещены на таких объектах, как резные
фигурки, сумки, гнезда, палатки и т. д.
ОБСУЖДЕНИЕ И РЕЗУЛЬТАТЫ: Развитие изобразительного искусства в Центральной Азии принесло дискуссию и результаты, в которых можно подчеркнуть следующие важные моменты: Выражение исламской культуры: Визуальное искусство освещает выражение исламской культуры в Центральной Азии. Развитие общества: Развитие изобразительного искусства способствовало общим процессам развития общества. Изображение природных особенностей: Мастера изобразительного искусства играли очень важную роль в изображении природных ресурсов, жизни и мысли в Центральной Азии. Кроме того, в изображении природных ресурсов часто используются животные, растения, фрукты и овощи.
ЗАКЛЮЧЕНИЕ: Развитие изобразительного искусства в Центральной Азии является важным периодом, этот период способствовал процессам культурного и религиозно-философского развития общества. Преподаватели изобразительного искусства играют важную роль в освещении проявления исламской культуры в Центральной Азии, представляя достижения в области природных ресурсов, религии и науки, а также демонстрируя свой интерес к творческому мышлению и инновациям.
Ключевые слова: развитие, исламская культура, выражение религии и философии, природные ресурсы, единство в историко-культурном парке, эстетический опыт общества, эстетическая способность, творчество, искусство, национальное, современное, глобализация, изобразительное искусство.
Для цитирования: Маматкулов И. Ч. История развития изобразительного искусства в центральной азии. //Inter education & global study.2024.№ 3(1).B. 184-194.
HISTORY OF THE DEVELOPMENT OF FINE ARTS IN CENTRAL ASIA
© Ilkhomjon. Ch. Mamatkulov1^_
1Termez State Pedagogical Institute, Termez, Uzbekistan_
Annotation
INTRODUCTION: in this article, the main themes in art are personal heroes, drawings from people's lives, features of nature and cultural ideas. Also, ideas such as colors, shapes, games, murabbas, girikhs and ornaments are quite developed in the visual arts and belong to modern and contemporary areas more clearly and more similar to us than the arts.
AIM: to help express the culture, religion, science and enlightenment of that time, the purpose of the development of the fine arts of Central Asia, created by our ancestors over many centuries, and the development processes of society itself is self-reflection. The purpose of art of this period is to preserve the development and culture of society, the historical and cultural content of religion, to express the historical rise of science and enlightenment, to describe the nature, life, self and society of man. and the expression of thoughts about perspectives accelerated the development of artistic thinking.
NTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
MATERIALS AND METHODS: the materials and methods used in the development of the visual arts in Central Asia involved significant experimentation and innovation. During this period, it became very important for fine arts teachers to create favorable conditions for learning and development based on the changing conditions in value and industrial hotels. Colors and materials: In Central Asia, fine arts masters mainly use natural materials. Pencil: Pencil is the most used method during this period. When creating works through pen drawing, craftsmen mainly use dry materials such as oil, rastak, sabza, doppi, etc. In Central Asia, textile carving took place in many places. With this method, special markings or designs are added to the materials or artificial materials used. These designs or signs can be placed on objects such as carvings, bags, nests, tents, etc.
DISCUSSION AND RESULTS: the development of visual arts in Central Asia has brought discussion and results in which the following important points can be emphasized: Expression of Islamic Culture: Visual arts highlights the expression of Islamic culture in Central Asia. Development of Society: The development of fine arts contributed to the general processes of development of society. Depiction of Natural Features: Fine artists played a very important role in depicting natural resources, life and thought in Central Asia. In addition, animals, plants, fruits and vegetables are often used in natural resource depictions.
CONCLUSION: the development of fine arts in Central Asia is an important period; this period contributed to the processes of cultural and religious-philosophical development of society. Fine arts teachers play an important role in highlighting the expression of Islamic culture in Central Asia by presenting advances in natural resources, religion and science, as well as demonstrating their interest in creative thinking and innovation.
Key words: development, Islamic culture, expression of religion and philosophy, natural resources, unity in a historical and cultural park, aesthetic experience of society, aesthetic ability, creativity, art, national, modern, globalization, fine arts.
Buyuk miniatyurachi musavvir, sharq uyg'onish davri yetuk san'atkori Kamoliddin Behzod - hirot miniatyura maktabi asoschisi, muzahhiblarning yetakchisi va ustozi bolgan.
Tarixchilardan Mirzo Muhammad Haydar, Do'st Muhammad va Qozi Ahmadning ma'lumotlariga ko'ra, Kamoliddinn Behzodni Sulton Husaynning kitobdori Mirak Naqqosh o'z tarbiyasiga olgan. Behzod musavvirlikni Pir Sayd Axmad Tabriziydan o'rgangan, o'z ijodida musavvir Xalil Mirzo Shohruxiy badiiy uslubini davom ettirib, unirivojlantirgan va kamolga yetkazgan, yosh musavvir iste'dodi juda tez shakllangan ekan. Bunda Alisher Navoiyning murabbiylik faoliyati ham hal qiluvchi ahamiyatga ega bo'lgan. Navoiyning shaxsiy kutubxonasida o'sha davrning yetuk san'atkorlari Mirak Naqqosh, Hoji Muhammad kabi musavvirlar, Hofiz Muhammad, Zayniddin Mahmud, Sulton Muhammad
For citation: Ilkhomjon. Ch. Mamatkulov. (2024) history of the development of fine arts in central asia, Inter education & global study, (3(1)), pp. 184-194. (In Uzbek).
NTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
kabi xattotlar ijod bilan band bo'lganlar. Behzod shu kutubxonada, ayniqsa, xattot Sultonali Mashhadiy va Yoriy Muzahhib bilan yaqin ijodiy hamkorlikda bo'lgan. Behzod ijodining mavzu doirasi, qahramonlari shu yerda — Navoiy va boshqa san'atkorlar ijodi ta'sirida kamol topgan.
Kamoliddind Behzod musavvir sifatida tanilgach, Sulton Husayn saroyiga xizmatga chaqirilgan. 1487-yil Sulton Husayn farmoni bilan Behzod saltanat kutubxonasiga rahbar etib tayinlangan. Keyinchalik bu joy o'z davrining badiiy akademyyasiga aylangan. Uni mutaxassislar "Nigorxonayi Behzod" yoki "Behzod akademiyasi" deb ataganlar. Musavvir Hirotda Navoiy va Sulton Husayn hayotlik davrida qizg'in ijod bilan band bo'lgan, ko'plab mo'tabar qo'lyozmalarni yaratishga rahnamolik qilgan, ma'lum qismini nafis rasmlar bilan ziynatlashda shaxsan ishtirok etdi, qator zamondoshlarining Navoiy, Jomiy, Sulton Husayn va boshqalarning chexrai kushoylarini yaratdi, bir guruh yoshlarga rassomlik sirlarini o'rgatdi.
1507-1510 yillarda Behzod Hirotni egallagan Muhammad Shayboniyxon xizmatida bo'ldi. Bu davrdan bizgacha Behzod yaratgan Shayboniyxon portreti yetib kelgan. 1510-yil Hirot shahri safaviylar qo'liga o'tadi. 1520-yilda Shoh Ismoil yosh shahzoda Tahmosibga rasm o'rgatishi uchun Behzodni o'z saltanati poytaxti Tabriz shahriga taklif etadi, 1522-yil esa maxsus farmon bilan rassomni o'z kutubxonasidagi kitobat axli (kotib, naqqosh, muzaxlib, jadvalkash, halkor, zarko'b, lojuvardsho'y va boshqalar)ga mutasaddi etib tayinlaydi. 1524-yil Shoh Ismoil vafotidan keyin Shoh Tahmosib davrida ham Behzod katta obru va e'tiborga ega bo'lgan. Tabrizda Behzod Sulton Muhammad, Og'a Mirak va Mir Mansur kabi musavvirlar bilan hamkorlikda ijod qildi. Qozi Ahmadning ma'lumotiga ko'ra, Behzod hayotining oxirida ona shaxri - Hirotga qaytgan va shu yerda vafot etgan. Musavvirning qabri ko'hi Muxtorning (hozirgi Afg'oniston hududida) xushmanzara joyida joylashgan.
O'rta Sharqda XVII-asrgacha rassomchilikda asosiy taraqqiyot yo'nalishini belgilab bergan Behzod ijodi uning zamondoshlari tomonidan yuqori baholangan. Behzod o'zidan oldingi rassomlar an'analarini davom ettirdi va boyitdi. Asarlarining tarxi murakkab, erkin harakatlarga boy, yorqin, jozibador ranglardan tuzilgan bo'lib, ular o'zaro uyg'un. Tabiat jonli, hayot manzaralari aniq va haqqoniy, ishonarli va ta'sirchan tasvirlangan. Chiziqlar nihoyatda nozik, ranglar nafis ishlangan. Portretlarida inson ma'naviy qiyofasi, ruhi, his-tuyg'ulari, xulq-atvorini aks ettirishga ahamiyat bergan.
Bizgacha yetib kelib, hozirda Parijdagi milliy kutubxonada saqlanayotgan, XIV-asrga mansub Rashid-ad-Dinning "Maqolalar to'plami"ga ishlangan miniatyura (mo'j'az san'at) portretlari O'rta Osiyoda qadimgi tasviriy san'at asarlari hisoblanadi.
XIV-asrga kelib Samarqandda Amir Temurning "Bog'i Shamol", "Bog'i Dilkusho" saroylari devorlariga, harbiy yurish, jang va ov marosimlarida Temurni o'z kanizaklari, Amir, shaxzodalari bilan o'z davrining miniatyurachi rassomi Axmad Bog'i-Shamol tomonidan tasvirlangan.
O'rta Osiyo miniatyura san'atini gullab rivojlanishi XV-asrda boshlanadi. XV-asrni ikkinchi yarmida Hirot Husayn Bayqaro saltanatida buyuk o'zbek shoiri Alisher Navoiy rahnamoligida taraqqiy etgan madaniyat o'chog'iga aylanadi.
Hirot adabiyot va san'at namoyondalari ichida Kamoliddin Behzod yorqin yulduz
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal
Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal ISSN 2992-9024 (online)
2024, №3(1)
NTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
bo'lib yarqiradi.
Ulug' miniatyurachi musavvir o'z zamondoshlari: Sulton Husayn Boyqaro, Shayboniyxon, shoirlar Jomiy, Xatefiy kabilarni ajoyib portretlarini chizib bizlarga meros qilib qoldirgan. Portretlar chuqur ruhiy holatlari bilan ajralib turadi. Sulton Husayn Boyqaro portreti tashqi qiyofasi xarakterihaqida Bobur o'z xotiralarida shunday ta'riflaydi: u ma'noli qarab turgan, mahobatli gavdasi kelishgan bamisoli sher, belidan pasti ingichka. U sergap, xushchaqchaq Xurosonda 40 yil davomida davlatpanoh bo'lgan, Behzod o'zbek xoni Shayboniyxon portretini 1507- yili Xirot olingandan keyin yaratdi. U ulug'sarkarda davlat arbobi, ilmli olim, adabiyot va san'atni nihoyatda ulug'laydigan shaxs edi.
Xon kalta yengil oddiy xirot halatboshida salla, chordana qurib o'tiribdi. Og'ir vaznli, to'g'ri nigohli qo'li tizzasida yuz qiyofasida matonatli katta qalb egasi siymosida tasvirlangan.
Behzod portretlari yaxlit ranglar bilan tasvirlangan. Chiziqlarni aniq va plastik tuzilish xususiyatlari Shaybonixonni barvasta qudrati yelka gavda qiyofasini ifodalab beradi.
Shayboniyxonni portretida inter'erdagi siyohdon kitob, qamchin, katta o'ng barmog'idagi uzuk kabi buyumlar tomoshabinga ulug' sarkarda qiyofasini ochib berishda boyitadi.
Kamoliddin Behzod o'z asarlarida o'sha davrda portret miniatyura san'atini cho'qqisiga erishdi. Xusayn Boyqaro qarorgohida miniatyura san'atida boshqa rassomlar ham ijod qilgan. Tarixchi Xondamir 1498- yil o'zining "Xulosat Al'-Akbar" risolasida rassom Qosim Alini asrimiz nozik asar mualliflarining sardori, deb baholagan edi. U
san'at sir asrorining Xusayn Boyqaro kutubxonasida uning raxnamoligida egallagan edi. Shayboniyxon saroyida Behzodning qobiliyatli shogirdlaridan biri Mahmud Muzahhib (Muzahhib oltin bilan bezovchini anglatadi) o'z ustozidan eng yaxshi fazilatlarini tasviriy vositalarda yaxlit ifoda etishni o'rgandi. Uning dastlabki hammaga ma'lum Alisher Navoiyning portreti (XVI-asr) misol bo'lishi mumkin . Mo'ysafid yoshlardagi shoir, hassaga tayanib turgan holda tasvirlangan. Quvg'inlikda, amirlik, davlatni boshqarish ishlarida sochlari oqarib irodasi sayqal topgan edi. "Men keksaysam ham tanam tetik, mening so'zlarim xanuz qilich kabi o'tkir" - degan edi Alisher Navoiy.
Zahiriddin Muhammad Bobur. Boburnomadan miniatyura. 1605-1615 yillar
Turkistonda birinchi bo'lib ijod qilgan rassomlar ichida "Turkiston turkumi" suratlarini yaratgan ijodkor Vasiliy Vasilevich Vereshagin hayotni kuzatuvchisi sifatidir etnografik hayot tarzini chuqur o'rganib etyud va eskizlar bajarish natijasida har xil mavzuda asarlar yaratdi. Uning "Balog'atga yetmagan bola savdosi", "Zindon", "Nashavandlar" shular jumlasidandir. Uning tarixiy janrdagi yaratgan eng katta asari "Tantana qilmoqdalar", deb nomlanadi. Registon maydonida bo'lib o'tayotgan bu marosimda Mustaqillikka qarshi yurish qilgan kuchlar ustidan qozonilgan
Kompozisiya jihatidan ko'p figurali, ko'p planli bu asarda oddiy fuqaro, darveshlar, otda yuzboshi sarbozlar, ularni bo'lib o'tayotgan tantanaga psixologik munosobatlari, milliy liboslari aks etgan quyoshning yorug' shu'lasida Samarqand tabiati iliq gammada tasvirlab berilgan.
O'zbekiston zamonaviy realistlik tasviriy san'atiga asosan XX-asr boshlarida O'zbekistonga kelgan rus rassomlari tomonidan asos solindi. Birinchilar qatorida Mixail Ivanovich Kruzin, Lev Leonardovich Bure, Ivan Semyonovich Kazakov, Abduqodir Yusupov, Nikolay Ryazanov kabi rassomlarni aytish mumkin.
1918-yili Samarqandda, 1919-yilda Toshkentda Turkiston O'lka rassomchilik maktabi tashkil topdi, boshqa rassomlar qatorida Aleksandr Nikolayevich Volkov yoshlarga dars berdi. Samarqandda esa Oganes Tatevostyan rahbarlik qildi. Oganes Tatevostyan rassom sifatida 20-yillarda tanildi. U o'zini manzara, natryumort, portret, maishiy janrlarda sinab ko'radi va asarlarida sharqni o'ziga talqinqildi. Keyinchalik u natyurmort ustasi professor sifatida tanildi va 1954-57- yillarda yosh rassomlarga dars berdi. Rus demokrat rassomlardan Ilya Efimovich Repinning shogirdi N.Rozanov 1924 yili san'at muzeyi qoshida birinchi bo'lib tasviriy san'at studiyasini tashkil etdi. Bu milliy studiyada o'zbek rassomlar X.Valiyev, Z.Saidnosirov, A.Toshkentboyev, O'rol Tansiqboyev va boshqalar birinchi bo'lib saboq olishdi. Nikolay Rozanov kabi Ivan Kazakov ham rus realistik san'atini asoslarini yoshlarga o'rgatdi. Realistik san'at bilan bir qatorda Petrov-Vodkin, Nikolay Kuznesov, Aleksandr Volkov kabi bir necha rassomlar formalistik yo'nalishga burilib ketdilar.
Bu yo'nalishni amalga oshirganlardan biri Aleksandr Volkovdir. Uning "Anorli choyxona", "Karvon", "Sandal oldidagi o'yinchi" kabi asari 1924-yilda Toshkentda Moskvada shaxsiy ko'rgazmada namoyish etildi. Jamoatchilik tomonidan tanqidga uchragandan keyin relaistik yo'nalish qaror topdi. Volkov "Anorli choyxona" asaridan keyin ijodida burilish yasadi. U o'z esdaliklarida realizm yo'li inson obrazini yaratishdan
g alaba tantanasi о z ifodasini topgan.
to'g'ri yo'lligini ta'kidladi. Avtoportret, Rafiqasi portreti, "Kolxozchi", "Paxta terimi", "Bayram" asarlarida realizm yo'li namoyon bo'ldi. Alesksandr Volkov bahor marosimlari -sayl, lola terish, to'y, hosil bayramlarini quvonchli ranglarda ifodaladi. "Karvon" asarida tuyani uchburchak shaklidagi ayol va bosh harakati ara g'ildiraklarini g'ildirash tovushlari bilan bog'lanib, bir rang spektri kompozisiyasiga aylangan "Uchta so'zana" asarida shartli geometrik figura qizil, ko'k, oxra, sariq rangli shakllarni bir-biriga tutashishi musiqa ohanglarini estaladi.
Anorli choyxona. Aleksandr Nikolayevich Volkov. 1924-yil
Shu davrda portret va tarixiy mavzuda O'rol Tansiqboyev, Usta Mo'min (Nikolayev), Vldimir Ufimsev, Mixil Arinin kabi rassomlar ijod qilishdi. Keyinchalik, 1960-yildan boshlab O'rol Tansiqboyev ijodida manzara janri gullab rivojlandi. U o'ziga xos usulda manzara kompozisiya maktabini yaratdi. Uning "Issiq ko'l", "Ona o'lka", "Tog'da kuz" kabi ko'plab asarlari san'at muzeyining oltin fondidan joy olgan. Peterburg Badiiy akademiyasida ta'lim olgan Pavel Petrovich Benkov 1928-yili birinchi marta
O'zbekistonga keldi. Bu diyor o'zini betakror go'zalligi bilan uni o'ziga maftun etgan edi.
Shu vaqtda u Buxoroda bo'lib, "Buxoro bozori", "Chor minor masjidi", "Xovuz labidagi choyxona", "Uzum bozori", "Usti yopiqbozor" kabi manzaralarni yaratdi. Rassom 1930-yili Xiva, keyin Samarqandga keldi. Bu ajoyib
o'lkani tabiati, hayoti, odamlari yangi ijodga ilhomlantirdi. Tez orada u qozon shahridan Samarqandga ko'chib kejibjjodini ikkinchi yangi bosqichini boshladi.
Ko'hna Buxoro. Pavel Benkov. 1931-yil. Xivalik qiz. Pavel Benkov. 1931-yil.
Rassom shahar tor ko'chalarini kezib, machit-madrasalarga, xonadonlarga kirdi, bozordagi shovqin-suron, savdo-sotiq bilan band, ranglariga boy libosgi odamlar hayotini erinmay soatlab kuzatdi. Ularni quyosh nurida toblangan chehralarini mashaqqatli mehnat evaziga yetishtirilgan meva, noz-ne'matlarning rang-barangligi uning ko'zini qamashtirdi, yangi ijodga ilhom bag'ishladi.
U ilk bor "Xivali qiz" suratini yaratdi. Peshin payti, charog'oy quyosh nuriga g'arq cho'milgan Xiva hovlilarining birida o'smir qiz charx yig'irib o'tiribdi. Uning egnida guldor ko'ylak, boshida chiroyli do'ppisi. Ko'zlarini diqqat bilan boqishi, boshini sal egilganligi, qo'llarining harakati, uning berilib ishlayotganidan dalolat berib turibdi. Surat bo'yoqlarining yorqinligi, uni erkin uslubda ishlaganligi tufayli, asardagi milliy koloritni yanada chuqur his etamiz. Uning egnida guldor ko'ylak, boshida chiroyli do'ppisi. Ko'zlarini diqqat bilan boqishi, boshini sal egilganligi, qo'llarning harakati, uning berilib ishlayotganidan dalolat berib turibdi. Bu asarni o'zbek tasviriy san'atida birinchi realistik ijod namunasi deyish mumkin. O'z paytida u Tretyakov davlat gallereyasining doimiy ekpozitsiyasidan o'rin olgan edi. Rassom 30-yillarda katta tematik suratlar ishlash uchun etyudlar, xomaki chizg'ilar sifatida badiiy materiallar to'pladi. Uning "Hujum" nomli pillakashlik fabrikasi, "Registonda 8 mart" polotlonalari shular jumlasidandir. U o'z ustozlari Dmitriy Nikolayevich Kardovskiy, Ilya Repindan o'rgangan hayotni chug'ur aks ettirish, badiiy obrazlar yaratish an'analarini davom ettirib o'ziga xos ranglar "palitra"sini yaratdi. "Uzum uzish" yoki "Dugonalar" kartinasida ko'p millatli vatanimizda xalqlar do'stligi g'oyasi obrazi ochib berilgan. Janubning sahiy quyoshi, go'zal farovon turmushi asar kompozisiyasida mohirona hal etilgan.
Qalin novda va barglari orasidan tushgan quyosh nurlaridan pishib yetilgan uzum bog'lari manzarasi fonida ikki qiz tasvirlangan. Biri o'zbek, ikkinchisi rus qizi, ular kompozisiya ma'naviy markazini tashkil
NTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
etadi. Asarning personajlari, zavq bilan tomosha qilayotgan, qizlar ham, bolalar ham keksa bog'bon ham bir oila a'zolaridek ko'rinadi. Tasvir yorqin bo'yoqlarda ishlngan, unda havo ko'p bo'lib, serquyosh O'zbekistonning go'zal tabiati juda nafis ranglarda aks ettirilgan.
1945-yili Pavel Benkov safdoshi-shogirdi Zinaida Kovalevskaya bilan bir-birlarini portretlarini chizishdi. Pavel Benkov, hayotni ko'p ko'rgan, yoshi ulug' odmlar suratini chizishni yoqtirardi. Uning eng yaxshi yaratilgan asarlaridan biri "Ilg'or kolxozchi portreti" edi. Unda sochlariga oq oralagan, mehnatdan chiniqqan insonning obrazi aks ettirilgan. Portret iliq gammada ishlangan bo'lib, ayni ijod pallasini aks ettirgan. Samarqandda o'tgan hayoti tematik kompozisiyalar, maishiy kartina va portretlarga boy bo'ldi. Lekin manzara ishlashni ham kanda qilmas edi. U o'zining 20-yillik ijodida "Bibixonim"da bahor, "Bahor", "Shaftoli gulladi", "Tokzorli hovli", "Kuzdagi hovli" kabi manzaralini yaratdi. Biz yuqorida ko'rib chiqqan asarlardan Pavel Benkovning naqadar kuchli rassom bo'lganligiga iqror bo'lishimiz mumkin.
Uning ijodi pedagogik faoliyat bilan chambarchas bog'langan. U Samarqand rassomchilik bilim yurtida umrini oxirigacha yoshlarga saboq berdi, tasviriy san'at sirlarini o'rgatdi. U ajoyib ijodkor yoshlarni tarbiyaladi. Shular orasida O'zbekiston xalq rassomlari Lutfulla Abdullayev, Malik Nabiyev, Abdulxaq Abdullayev, Zinaida Kovaleskaya, O'zbekistonda xizmat ko'rsatgan arboblari - rassomlar Yusuf Yelizarov, Rashid Temurov va boshqalarni misol keltirish mumkin. Uning pedagogik mahoratining siri, yuqori darajali qobiliyati, chuqur bilimida, yoshlarga bo'lgan mehrida edi. U o'z o'quvchilariga kundalik hayotni sevish uni go'zalligini ko'ra bilish va bu go'zallikni o'z asarlarida aks ettirishni uqtirar edi.
Benkov Pavel Petrovich. Muallif Zinaida Kovlevskaya. 1945-yil
Kovalevskaya Zinaida Mixaylovna. Muallif Pavel Benkov. 1945-yil
NTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Naturani to'g'ri anglab chizishni, fikr yurgizishni, xotiradan chizish, tasavvurini kuchaytirishni doim talab qilar edi. Muntazam ravishda naturadan soya-yorug' ranglarini o'zgarishini chizib ko'rsatar edi. Benkov yoshlarda san'atga bo'lgan ijodiy qobiliyatini uyg'otish kabi muhim qimmatli fazilatlarga ega edi. Samarqandda rassomchilik bilim yurti shakllanishida Benkov o'z tajriba, bilimini ayamadi. 1936-yili Leningraddagi sobiq ittifoq ko'rgazmasida.
Shohi Zindada musavvirlar. 1943-yil
Benkov va uning o'quvchilarning ijodi namunalari yuqori baholar oldi. Bu ajoyib inson, o'z asarlari kabi yorug', sahovatli edi. Shu yillar Respublika rassochilik maktabini Bahrom Xamdamiy, bilim yurtlarini A.Toshkentboyev, L.Abdullayev, A.Roziqovalar, Moskva, Leningrad, Penza bilim yurtlarini I.Ikromov, A.Siddiqiy, O'rol Tansiqboyevlar tamomlab ijodga yo'llanma oldilar.
ADABIYOTLAR RO'YXATI | СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ | REFERENCES
1. Toshpulatov F. U., Mominov B. K., Mamatkulov I. C. Determination of Sections of General Surfaces of the Second Order on Predetermined Circles //The American Journal of Interdisciplinary Innovations and Research. - 2020. - Т. 2. - №. 11. - С. 21-26.
2. Chorshanbiyevich M. I. Individual Description of Separate Geometric Shapes and Bodies //International Multidisciplinary Journal for Research & Development. - 2024. -Т. 11. - №. 01.
3. Chorshanbayevich M. I. et al. RANG TASVIRNING QISQACHA RIVOJLANISH TARIXI //Scientific Impulse. - 2022. - Т. 1. - №. 4. - С. 273-282.
4. Chorshanbiyevich M. I. Methods of Organization and Teaching of Drawing Classes in Educational Institutions //International Journal of Development and Public Policy. -2022. - Т. 2. - №. 5. - С. 140-143.
5. Toshpulatov F. U., Norqochqorov R. E. O., Maxmudova X. N. Q. Xalq amaliy san'atining chizmachilik fani bilan bog'liqligi //Academic research in educational sciences. - 2021. - Т. 2. - №. 2. - С. 138-142.
MUALLIF HAQIDA MA'LUMOT [ИНФОРМАЦИЯ ОБ АВТОРЕ] [AUTHORS INFO]
Mamatqulov Ilxomjon Chorshanbiyevich, dotsent v.v.b [Маматкулов Ильхомжон Чоршанбиевич, доцент в.в.б], [Mamatkulov Ch Ilkhomjon, associate professor]; manzil: O'zbekiston, Surxondaryo,Angor,Karvon,Nuroniy uy 9 [адрес: Узбекистан, Сурхандарьинская область, Ангор, Карвон, Нуроний дом 9], [address: Surkhandarya region, Angor, Karvon, Nuroniy ]; E-mail: mamatqulovilxomjon@bk.ru
