Научная статья на тему 'НУТҚ СИГНАЛАРИНИ СИНТЕЗ ҚИЛИШНИНГ ЗАМОНАВИЙ УСУЛЛАРИ'

НУТҚ СИГНАЛАРИНИ СИНТЕЗ ҚИЛИШНИНГ ЗАМОНАВИЙ УСУЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Медицинские технологии»

CC BY
34
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Ключевые слова
синтез / частота диапазони / нутқ сигнали / формантлар.

Аннотация научной статьи по медицинским технологиям, автор научной работы — Паязов Мираббос Мирахматович

Мақолада нутқ сигналларини синтез килишнинг янгича усулларига оид бўлган муаммоларнинг ечимларини ҳал этиш ҳақида сўз юритилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «НУТҚ СИГНАЛАРИНИ СИНТЕЗ ҚИЛИШНИНГ ЗАМОНАВИЙ УСУЛЛАРИ»

APRIL 27-28, 2023

НУТЦ СИГНАЛАРИНИ СИНТЕЗ ЩЛИШНИНГ ЗАМОНАВИЙ УСУЛЛАРИ

Паязов Мираббос Мирахматович

Замонавий ахборот технологиялар кафедраси доценти https://doi.org/10.5281/zenodo.7860034

Аннотация. Мацолада нутц сигналларини синтез килишнинг янгича усулларига оид булган муаммоларнинг ечимларини уал этиш уацида суз юритилади.

Аннотация. В статье рассматриваются новые методы синтеза речевых сигналов для решения общих задач.

Abstract. The article considers a new methods the synthesis of speech signals for solving common problems.

Калит сузлар: синтез,частота диапазони, нутц сигнали, формантлар.

Сигналлар билан ишлаш жараёнида замонавий ахборот-коммуникация технологияларидан фойдаланиш, х,озирги давр долзарб муаммоларидан биридир. Бунда сузлар ва суз бирикмаларини комьютерлар ёрдамида синтез килиш, яъни матнни овозга ва аксинча куриниши кераки натижага эришишга олиб келишини таъминлайди.

Компьютер технологиялари ёрдамида нут; сигналларини синтез килишда, нут; сигналарини таркибларига кирувчи, мураккаб куринишга эга булган компонентларнинг хусусиятларини урганиб чикиш керак булади.

Замонавий АКТ дан фойдаланиш учун аввал товуш сигналарини синтез килиш буйича уларнинг таркибий компонентлари тузиишларини кайта ишлаш хдмда уларни кенгайтирилган частотали диапазонда тах,лил килиш усулидан фойдаланиш максадли х,исобланади.

Аввал нуткнинг таркибий компонентлари, формантлар, турли хусусиятларга эга булган компонентлар тах,лил килинади ва уларнинг фонетик ташкил этувчилари куриб чикилади. Синтез жараёнида, частоталарнинг х,ар бир даражаси курсаткичлари аникланиб олинади.

Нутк сигналарини синтез килиш жараёнида кенгайтирилган частота диапазони чегарасида кайта ишланадиган нутк сигналларини идентификация килиш учун маълумотлар кайта ишланади. Аммо сигналларнинг акустик жихдтдан кайта ишлашда бир катор мух,им фонетик элементларни частота диапазонида жойлашиш х,олатини аниклаш мух,имдир.

Х,озирги вактда нуткни синтез килиш учун турли куринишдаги дастурий воситалардан фойдаланиб келинмокда. ^уйида чет тилларини урганиш учун нуткларни синтез килиш билан боглик булган бир канча дастурий воситалар мавжуддир.

Жах,онда сигналларга, айникса нутк сигналларига ишлов бериш, уларни кайта ишлаш, тах,лил килиш, аниклик даражасини ошириш, идентифика-циялаш, каби жараёнлар учун автоматлаштирилган тизимлар яратишнинг мавжуд усул ва алгоритмларини такомиллаштириш хдмда янги мезонлар ва алгоритмларини ишлаб чикишга йуналтирилган илмий-тадкикот ишлари олиб борилмокда. Бу борада, нутк сигналларининг таркибий кисмлари булган фонемаларни тах,лил килиш, уларнинг мураккаб таркибдаги фонетик компо-ненталарини куриб чикиш, х,ар бири маълум частоталар билан тавсифлан-ганлигини урганиб, ундаги товуш кучи ифодаланишини, шу

APRIL 27-28, 2023

билан бирга частотанинг хар бир даражаси маълум ошириш ва пасайиш динамикасига эга эканлигини иноботга олиб, шунга мос равишда алгоритмлар ва дастурий мажмуаларни ишлаб чикиш, мухим вазифаларидан бири хисобланади.

Шу кунгача нуткни матн куринишига ёки матнни нут; куринишига олиб келиш учун куп лолларда маълумотларни зичлаш учун кулланиладиган нут; кодерлари алгоритмлар сифатида фойдаланилган.

Бу усул нут; сигналини синтези жараёнида кераки натижани бермаган, чунки нут; сигналларининг таркибий комонентларидаги айрим курсаткичлари эътиборсиз колдирилган. Жуда куплаб нут; сигналларини тахлил ва тадкик килиш учун хеч кандай кодерлар билан зичланмаган кенгайтирилган частота диапазонида нут; сигналларининг аудиоёзувлари ишлатилган [Видеке Б., Хамраева В., Паёзов М., Анализ компонентов речевых аудио-сигналов в расширенном диапазоне частот. Ташкент: ТУИТ, 2010., 15-16 ст.].

Нуткни синтез килиш натижасида куйидаги курсаткичлар кайд этилиши кузда тутилади. Турли жинсдаги ва ёшдаги шахслар учун сигналарнинг асосий тони 75-180 Гц оралигида булади. Шунга кура нут; сигналарининг баланд ёки паст товушда эшитилиши келиб чикади.

1-Жадвал

Улчаш нуктаси (с) Товуш кучи (дБ) Улчаш нуктаси (с) Асосий тон частотаси (Гц)

35.978578 66.396337 36.975578 5595.768102

35.994578 66.212168 35.990578 5663.393940

36.010578 66.987973 36.005578 5598.307195

36.026578 67.696381 36.020578 5537.484517

36.042578 67.888713 36.035578 5469.705926

Нутк синалларини юкори даражада синтез килиш учун турли жинсдаги шахсларни нутрий аудиоёзувлари ёрдамида тадкикотлар утказилиши максадли хисобланади.

Синтез килиш жараёнида эътиборли жихатларидан бири, нущ сигналида 50 дан 280 Гц гача частотали диапазонда турли жинсдаги шахсларнинг овозларининг узгариши кузатилади. Рыбин С.В. Синтез речи. (Учебное особие) Санкт-Петербург: Университет ИТМО, 2014., 10-20 ст.].

Жумладан Х,озирги узбек адабий тилида фонемалар 31 та. Улар акустик, физиологик-артикуляцион хамда тилдаги вазифасига кура дастлаб 2 турга булинади: Унли фонемалар хдмда ундош фонемалар. Унли ва ундош фонемаларни узаро бир биридан куйидагича фарклаш мумкиндир. 1. Акустик жихатдан унлилар факат овоздангина иборат булади, ундошлар эса шовкиндан ёки шовкин билан овознинг кушилишидан иборат булади.

Нутк сигналларини синтез килиш учун уларнинг таркибидаги фонемаларни хам тахлил килиш зарурдир. Х,озирги узбек адабий талида ундош фонемалар 25 та. Улар куйидагилар: [б], [в], [г], [д], [з], [ж], [дж], [й], [к], [л], [м], [н], [п], [р], [с], [т], [ф], [х], [ц],

APRIL 27-28, 2023 [ч], [шг] [к], [г], [х], [нг]. Ёзувда 23 та харф билан ифодаланади.

2- расм. Ундош фонемалар тахлили Хулоса килиб шуни такидлаш мумкинки, нуткни синтез килишда яъни матнни овозли ёки овозни матнга угиришда нут; сигналларини частотали тахлил килишда замонавий усуллардан ва дастурларидан фойдаланиш учун, бугунги кундаги илгор технологиялардан фойдаланиш юкори максадларга олиб келади ва нут; сигналларини сифатли синтез килиш тавсия этилади.

REFERENCES

1. Видеке Б., Хамраева В., Паёзов М., Анализ компонентов речевых аудио-сигналов в расширенном диапазоне частот. Ташкент: ТУИТ, 2010., [15-16 ст.].

2. Рыбин С.В. Синтез речи. (Учебное особие) Санкт-Петербург: Университет ИТМО, 2014., [10-20 ст.].

3. Соломенник А.И. Оценка качества селективного синтеза речи: методы и результаты, Москва, 2016., [20-50 ст.].

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.