CC BY
134SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7
3(2), Feb., 2023
NOVERBAL MULOQOT VA UNING KOMMUNIKATSIYADAGI O'RNI
M.Abdurazzakova
Farg'ona davlat universiteti I bosqich magistranti
Ushbu maqolada noverbal muloqot va uning kommunikatsiyadagi o 'rni haqida so'z boradi. Unda emotsiya va his-tuyg'ularni so'zsiz yetkazish mumkinligi va buni amalga oshiruvchi paralingvistik vositalar haqida ma'lumotlar keltirilgan bo'lib, muloqot jarayonidaparaverbal vositalarning qo 'llanilishi bayon etilgan.
Kalit so'zlar: noverbal aloqa almashinuvi, verbal suhbat, paralinguistik vositalar, mimika, ovoz toni, intonatsiya, kommunikatsiya, kinesika, vegetativ ko 'rinishlar.
В данной статье рассматривается невербальное общение и его роль в общении. Дается информация о возможности передачи эмоций и чувств без слов и паралингвистических средствах, которые это делают, и описывается использование паравербальных средств в процессе общения.
Ключевые слова: невербальный коммуникативный обмен, вербальная беседа, паралингвистические средства, мимика, тембр голоса, интонация, общение, кинесика, вегетативные проявления.
"So 'zsiz muloqot- bu eng jozibali va ishonchli muloqot "
Inson muloqot qilganida nafaqat og'zaki ma'lumotlarni tinglaydi, balki bir-birining ko'zlariga qarashni, ovoz, intonatsiya, yuz ifodalari, imo-ishoralami sezadi. So'zlar orqali ma'lumotlar mantiqan ifodalansa, imo-ishoralar, yuz ifodalari, ovoz bu ma'lumotlarni to'ldirib keladi, ma'nosiga ma'no qo'shadi.
XX asr oxirida noverbal muloqot qilish bo'yicha yangi ilmiy-ijtimoiy-mutaxassis degan kasb turi paydo bo'ldi. U insonlarning turli xil joy va vaziyatlardagi noverbal muloqotlarini, paralingvistik signallarni kuzatadi, masalan, ishda, ko'chada, televideniyada va boshqalar. Bundan tashqari u odamlarning hatti-harakatlarini va xulq- atvorlarni ham o'rganadi. Bu orqali u insonlarning o'zaro munosabatlarini qanday yaxshilash mumkin ekanligi tog'risida tadqiqot olib boradi. Shunday qilib, noverbal kommunikatsiyaning asosiy jihatlari faqat 60-yillarning boshidan jiddiy o'rganilishni boshladi, ommaga esa 1970- yilda Yuliy Fast o'zining kitobini e'lon qilganidan keyingina ma'lum bo'ldi. Ushbu kitobda 1970- yilgacha olimlar tomonidan qilingan noverbal muloqotning muhim jihatlari bo'yicha tadqiqotlari sarhisob qilindi va ommaga taqdim etildi. Albert Meyerabian kuzatuvlari natijasi
ANNOTATSIYA
АННОТАЦИЯ
KIRISH
SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7
3(2), Feb., 2023
shuni ko'rsatdiki, inson ma'lumotlarni verbal vositalar yordamida 7% (faqat so'zlar bilan), ovoz orqali (ovoz toni, intonatsiya) 38 foiz va noverbal vositalar yordamida esa 55 foiz bayon etadi. Professor Berdvisllning tadqiqot natijasiga ko'ra esa, bir kishi so'z bilan kuniga o'rtacha hisobda 10-11 daqiqa gapiradi va har bir jumla o'rtacha 2,5 soniyadan oshmaydi. Ko'pgina tadqiqotchilarning ta'kidlashlaricha, verbal va noverbal vositalar insonlararo turli ma'lumotlarni uzatishda alohida, ba'zan birgalikda faol qo'llanadi.
MUHOKAMA VA NATIJALAR
Noverbal muloqot- so'zlar yordamisiz amalga oshiriladigan muloqot ko'pincha ongsiz ravishda yuzaga keladi. U verbal muloqotni to'ldirib va kuchaytirib kelishi yoki aksincha, unga zid bo'lishi va susaytirib kelishi mumkin. Noverbal muloqot ongsiz jarayon hisoblansa-da, bugungi kunda u yetarlicha o'rganilmoqda va bu sohada muvaffaqiyatli natijalarga erishilmoqdda. Paralingvistik aloqa almashinuvi-muloqotning eng qadimiy va fundamental shakli hisoblanadi. Ota-bobolarimiz bir-birlari bilan ko'pincha tana harakatlari, yuz ifodalari, ovozning tembri va intonatsiyasi, nafas olish tezligi, qarashlar yordamida aloqa qilishgan. Biz ham hozir bir-birimizni so'zsiz tushuna olamiz. Noverbal til shu qadar kuchli va umumiyk i, biz ko'pincha itni ham u nimani xohlashini osongina tushuna olamiz. It esa ko'p harakatlarimizni anglay oladi, masalan, qachon u bilan sayrga chiqishni, qachon usiz tashqariga chiqishimizni ham oldindan biladi.
Paralingvistik muloqot verbal muloqot kabi yuqori darajada tuzilgan sistemaga ega emas. Imo-ishoralar, yuz ifodalari, intonatsiyalarning umumiy qabul qilingan lug'atlari va tartib qoidalari (grammatikasi) yo'q. Paraverbal tilning bir qismi universaldir: barcha chaqaloqlar bir xil tarzda yig'laydilar va kuladilar. Boshqa qismi, masalan, imo-ishoralar, madaniyatdan madaniyatga farq qiladi. Noverbal muloqot odatda o'z-o'zidan paydo bo'ladi. Biz odatda o'z fikrlarimizni so'zlar shaklida shakllantiramiz, lekin bizning ongimizdan tashqari, bizning holatimiz, yuz ifodalarimiz va imo-ishoralarimiz ham beixtiyor ifoda kasb etadi, ya'ni:
"Siz so'z bilan aldashingiz mumkin, lekin ovozingiz bilan alday olmaysiz!"
Har bir inson paralingvistik muloqotning ba'zi parametrlarini boshqarishi mumkin. Ammo barcha parametrlarni nazorat qilish hech qachon mumkin emas, chunki odam bir vaqtning o'zida 5-7 tadan ko'p bo'lmagan omillarni yodda tutishi mumkin.
Emotsiya va his-tuyg'ularni so'zsiz yetkazish mumkin. Paraverbal til ham og'zaki muloqotda qo'llanadi. Uning yordami bilan:
* og'zaki uzatilgan ma'lumotlarni tasdiqlash, tushuntirish yoki rad etish;
* ongli yoki ongsiz ravishda axborotni uzatish;
SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7
3(2), Feb., 2023
* emotsiya va his-tuyg'ularni ifoda etish;
* suhbatning borishini tartibga solish;
* boshqa shaxslarni nazorat qilish va ta'sir qilish;
* so'zlarning yetishmasligini to'ldirish mumkin (masalan, velosiped haydashni o' rganayotganda).
Hamkor bilan suhbatlashganda, biz uning yuz ifodalarini, suhbatdoshimiz haqiqatan ham nimani o'ylashini va his qilishini aytadigan imo-ishoralarini ko'ramiz. Shunday qilib, o'tirgan suhbatdosh oldinga egilib, o'zi gapirmoqchi ekanligini aytadi. Orqaga suyanib, u allaqachon bizni tinglamoqchi. Oldinga egilgan iyak kuchli irodali bosimdan, o'z manfaatlariga qat'iy rioya qilish istagidan dalolat beradi. Agar iyak ko'tarilgan bo'lsa va bosh to'g'ri bo'lsa, unda sherik o'zini kuchli holatda deb hisoblaydi. Mutaxassis sifatida tinglovchilar oldida so'z yuritar ekanmiz, barkamol, o'ziga ishongan mutaxassis obrazini uyg'otishimiz kerak. Aks holda fikrimizga hech kim ishonmaydi. Bundan tashqari, tinglovchilar nutqimizning dastlabki soniyalarida biz haqimizda o'z taassurotlarini qoldiradilar. Shu sababli, noverbal tilimizni boshqarish qobiliyati biz xohlagan tasvirni uyg'otishga yordam bu til bizga sherik haqida aniqroq va adekvat fikrni shakllantirishga yordam beradi.
Demak, muloqotning paralingvistik komponentlari: imo-ishoralar, ko'z ifodasi, yuz ifodalari, tana harakati - bularning barchasi kinesika tomonidan o'rganiladi (yunoncha kinesis - "harakat"). Kinesika mimika va imo-ishoralarga alohida e'tibor beradi.
Mimikalar (yunoncha. mimikos - "taqlid") - yuz ifodasi (ko'zlar, qoshlar, lablar). Mimik vositalar deganda yuz mushaklarining harakatlari va boshning harakatlari tushuniladi. Bu harakatlarni ko'rsatadigan an'anaviy belgilar (boshni qimirlatish) - boshni ma'lum bir tomonga burish. Mimika orqali o'qituvchi his-tuyg'ularni yetkazadi, fikrni ta'kidlaydi (qoshlarini burish, tabassum qilish), sinfda muayyan bir holatni keltirib chiqaradi, tovush ritmini tartiblaydi, boshini egish noaniqlik, ikkilanish, yangi so'z izlashni ifodalaydi. Noverbal muloqot asoschilari Charli Chaplin va boshqa so'zsiz kino aktyorlaridir. Mimika, harakatlar, vegetativ ko'rinishlar ("qizarmoq", "oqarib ketmoq", "terlamoq"), ko'zlarning ifodasi, ko'z qorachig'ining kattaligi bo'yicha biz insonning his-tuyg'ularini baholaymiz. Eng aniq his-tuyg'ular yuzda va turli xil pozalarda (zavq, qoniqish, qo'rquv, dahshatni ifodalash) namoyon bo'ladi. Amerikalik psixolog R.Vudvort yuz ifodalarini olti turga ajratdi:
1) sevgi, baxt, quvonch, zavq;
2) ajablanish;
3) qo'rquv, azoblanish;
SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7
3(2), Feb., 2023
4) g'azab, qat'iyat;
5) jirkanish;
6) nafrat.
Odatda his-tuyg'ular yuz ifodalari bilan bog'liq:
- ajablanish - ko'tarilgan qoshlar, keng ochilgan ko'z qorachiqlari, pastga tushgan lablar, qiya ochilgan og'iz;
- qo'rquv - qoshlar ko'tarilgan va burun ko'prigi ustida birlashtirilgan, ko'zlar keng ochilgan, lablar burchaklari tushirilgan va biroz orqaga tortilgan, lablar yon tomonlarga cho'zilgan, og'iz ochiq bo'lishi mumkin;
- g'azab - qoshlar tushiriladi, burun burishadi, pastki lab tashqariga chiqadi yoki ko'tariladi va yuqori lab bilan yopiladi;
- qayg'u - qoshlar kichrayadi, ko'zlar so'nadi, lablar burchaklari biroz pastga tushadi;
- baxt - ko'zlar xotirjam, lablar burchaklari ko'tariladi va odatda orqaga yotqiziladi.
Muloqotning noverbal tarkibiy qismlari quyidagi funksiyalarda namoyon bo'ladi:
a) xabarning nutqiy qismiga hamrohlik ("... chuqur nafas olib javob berdi: "Qanday yaxshi!");
b) qarama-qarshi ma'no anglatganda (yolg'on ohang, "ko'zdan ko'rinib turibdiki, bunday emas edi").
Shu yerda ushbu aforizmni keltirib o'tish joiz: «Agar siz insonning hissiy holati haqida haqiqatni bilmoqchi bo'lsangiz, uning yuziga qarang».
Xulosa qilib aytganda, jamiyatdan tashqari til va tilsiz jamiyat bo'lmaganidek, tilning ijtimoiy mohiyati va muloqotning eng asosiy vositasi doimo insoniyatning diqqat markazida bo'lishi tabiiydir. Albatta bunda paralingvistik vositalardan foydalanishga bo'lgan ehtiyoj katta. Zero, jahonda hukm surayotgan bozor iqtisodiyotida verbal va noverbal muloqotning o'rni bundan buyon ham ortib borishini davrning o'zi taqozo etmoqda. Muloqot jarayonida shaxslarning tana holati va harakatlari, yuz ifodalari, so'zlashish jarayonidagi ovoz tembri, hammasi nutq ta'sirchanligi uchun ahamiyatlidir. Umuman, nutqda, murojaat shakllarida har bir verbal va paraverbal vosita o'zining aniq ta'sirini namoyon etadi.
REFERENCES
1. Abdurazzakov, Y. U. (2022). EFFECTIVE ORGANIZATION OF LECTURES IN FOREIGN LANGUAGES. Oriental Journal of Philology, 2(03), 1-7.
XULOSA
SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7
3(2), Feb., 2023
2. Abdurazzakov, Y., & Abdurazzakova, M. (2022). USE OF NON-STANDARD FORMS AND METHODS IN A FOREIGN LANGUAGE LESSON. Gospodarka i Innowacje., 24, 1003-1010.
3. Asmus, N.G. Linguistic Characteristics of the Virtual Communicative Field: Diss. ... Cand. of Philosophy: 10.02.19 [Text] / N.G. Asmus. - Chelyabinsk: Chelyabinsk State University, 2005. — 265 p.
4. Beisswenger, M. Chat Communication. Language, Interaction, Sociality and Identity in Synchronic Computer Communication. Perspectives for Interdisciplinary Research Field [Text] // M. Beisswenger. - Stuttgart, 2001. - 552 p.
5. Chukharev, Е.М. Linguostatistical Correlates for Spontaneity in ComputerMediated Discourse (On the Basis of Russian Chat): Synopsis of Diss. ... Cand. of Philology: 10.02.21 [Text] / Е.М. Chukharev. - Sankt-Petersburg: Herzen University, 2009. - 23 p.
6. Kakharov, K., & Usmonova, M. (2022). Nonverbal Means of Uzbek and English Speech Etiquette. Journal of Ethics and Diversity in International Communication, 2(5), 61-65.
7. Kakharova, S. (2022). Speech as a Tool of Pedagogical Activity of the Teachers. American Journal of Social and Humanitarian Research, 3(11), 61-64.
8. Kakharova, S. (2022). Culture of Communicative Interaction between Teachers and Students during Pedagogical Cooperation. American Journal of Social and Humanitarian Research, 3(12), 96-98.
9. Luckhardt, K. Stylistic Interpretation of the Communication in Chat. Corpus Studies on the Basis of Media Chat [Text] / K. Luckhardt. - Dortmund, 2009. - 208 p.
10. Orthmann, C. Struktures of the Communication in Chat. Conversational Studies of Kids and Young People's Chat [Text] / C. Orthmann. - Berlin, 2004. - 185 p.
11. Ovcharova, K.V. Computer Chats in Internet Communication: Content and Functional Characteristics: Synopsis of Diss. ... Cand. of Philology: 10.02.19 [Text] / K.V. Ovcharova. - Krasnodar: Kuban State University, 2008. - 28 p.
12. OTA, O. Z. V. N. O., & XUSUSIYATLARI, N. O. Z. X. Q. Sh. Kaxarov-Ilmiy tadqiqotlar, innovatsiyalar va ilmiy pedagogik kadrlar tayyorlash bo 'limi boshlig 'i. FARG 'ONA DAVLAT UNIVERSITETI, 320.
13. Zilola, P. (2022). Realization of Stable Units. American Journal of Social and Humanitarian Research, 3(10), 117-121.
14. Pazilova, Z. (2021). TRADITIONS AS AN INTEGRAL PART OF ETHNOCULTURE. THEORETICAL & APPLIED SCIENCE Учредители: Теоретическая и прикладная наука, (9), 689-691.
Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences
SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7
(E)ISSN:2181-1784 www.oriens.uz 3(2), Feb., 2023
15. Кахаров, К. Ш. Узбек ва немис нуткий этикетларининг киёсий тадкики. Филология фанлари буйича фалсафа доктори (PhD) илмий даражасини олиш учун тайёрланган диссертацияси, Андижон-2020.
16. Пазилова, З. Ш. (2022). УЗБЕК ВА НЕМИС ХАЛ^ЛАРИДА БОЛАЛИК ДАВРИГА ХОС БУЛГАН УРФ-ОДАТ ИФОДАЛОВЧИ ЛЕКСИК ИФОДАЛАРНИНГ УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ. OLIY VA O 'RTA MAXSUS TA'LIM VAZIRLIGI FARG 'ONA DAVLAT UNIVERSITETI, 122.
