Научная статья на тему 'НОГИРОНЛИГИ БЎЛГАН ШАХСЛАРНИ ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯЛАШ КООРДИНАЦИОН БОҒЛИҚЛИКНИ ШАКЛЛАНТИРИШ'

НОГИРОНЛИГИ БЎЛГАН ШАХСЛАРНИ ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯЛАШ КООРДИНАЦИОН БОҒЛИҚЛИКНИ ШАКЛЛАНТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Естественные и точные науки»

CC BY
14
2
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Адаптив / ҳаракат имкониятлари / жисмоний сифатлар / кучли толиқиш / қайта тиклаш / координация / мувозанат сақлаш / организм кардио-респиратор тизими. / Adaptive / movement capabilities / physical qualities / strong fatigue / recovery / coordination / balance / body cardio-respiratory system.

Аннотация научной статьи по естественным и точным наукам, автор научной работы — Сирожиддин Хайриддинович Миржамолов, Мехриддин Хайриддинович Миржамолов

Мақолада ногиронлиги бўлган шахсларни ҳаракатланиш имкониятларини кенгайтириш мақсадида асосий жисмоний сифатларини ривожлантириш имкониятлари очиб берилган. Шунингдек кординацион боғлиқликни амалга ошириш тизими бўйича тахлилий маълумотлар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по естественным и точным наукам , автор научной работы — Сирожиддин Хайриддинович Миржамолов, Мехриддин Хайриддинович Миржамолов

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article reveals the possibilities of developing basic physical qualities of persons with disabilities in order to expand their mobility. Analytical information on the implementation system of coordination dependence is also presented.

Текст научной работы на тему «НОГИРОНЛИГИ БЎЛГАН ШАХСЛАРНИ ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯЛАШ КООРДИНАЦИОН БОҒЛИҚЛИКНИ ШАКЛЛАНТИРИШ»

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 3 I ISSUE 10 I 2022 _ISSN: 2181-1601

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

HOrHPOKHHrH Ey^PAH mAXC^APHH ^HCMOHHH TAPBHH^Am КООP^HHAЦHОH EOF^HK^HKHH mAKMAHTHPHm

Сирожиддин Хайриддинович Миржамолов, Мехриддин Хайриддинович Миржамолов

УзДЖТСУ

АННОТАЦИЯ

Маколада ногиронлиги булган шахсларни харакатланиш имкониятларини кенгайтириш максадида асосий жисмоний сифатларини ривожлантириш имкониятлари очиб берилган. Шунингдек кординацион богликдикни амалга ошириш тизими буйича тахлилий маълумотлар келтирилган.

Калит сузлар: Адаптив, харакат имкониятлари, жисмоний сифатлар, кучли толикиш, кайта тиклаш, координация, мувозанат саклаш, организм кардио-респиратор тизими.

ABSTRACT

The article reveals the possibilities of developing basic physical qualities of persons with disabilities in order to expand their mobility. Analytical information on the implementation system of coordination dependence is also presented.

Keywords: Adaptive, movement capabilities, physical qualities, strong fatigue, recovery, coordination, balance, body cardio-respiratory system.

Хдракатларда координацион богликдикни шакллантириш ногиронлиги булган шахсларни жисмоний тарбиялашда асосий муаммо хисобланиб, у инсон хаёти фаолиятида хал килувчи ахамият касб этади. Куп бора такрорий машклар, абжирлик, координация, мувозанат организм кардио-респиратор тизими томонидан кучли толикишни юзага келтирмайди, шунинг учун ногиронлиги булган шахслар айтарли узгаришсиз узок муддат бажариши мумкин. Болаларда координация кобилияти 7 ёшдан 14 ёшгача ривожланган булади. Кейинчалик бундай координацион кобилият сезиларли даражада секинлашиб боради. Бу конуният мураккаб харакат холатларида ёркин куриниб колади. Чакконлик ва координацияни махсус машклар ёрдамида тарбиялаш мумкин. Куч -кувват курсатгичларини ошириш ва кайта тиклаш ногиронлиги булган шахсларнинг барча гурухлари учун (хох ёш хох катта ёшдагилар булсин) мухим ахамиятга эга. Улар куп бора кайта-кайта мусобака тарзида, уйинлар (уйинга куч ишлатиш билан) билан максимал интилиш оркали машклар бажарилса йукотилган куч-кувват кайта тикланади.

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 3 I ISSUE 10 I 2022 _ISSN: 2181-1601

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

Бунинг учун спортчи учун субектив кучланиш даражасида фарк килувчи учта тоифадаги тестлар кулланилади. Биринчи тоифадаги тестлар ёрдамида олинган маълумотлар спортчининг сенсорли профилини бахолаш учун асосдир. Тестларнинг иккинчи тоифаси максимал булиши мумкин булган восита натижасини таклифини курсатади. Шунга кура, юксак психологик муносабат, якуний натижаларга эришиш учун мотивациянинг ахамияти жуда хам катта. Назарий тахлил ва умумлаштириш натижалари спорт ахамиятига хос булган бир катор тестларни аниклашга имкон берди, бу нафакат мувофиклаштириш кобилятининг ривожланиш даражасини ошиши, балки такрорий тест натижаларининг яхшиланишини курсатди.

Тадкикот давомида аникланган мухим хусусиятлардан келиб чиккан холда иккинчи асосий коида куйидагиларни белгилайди:

координация кобилиятлари миянинг биологик тузилмаларининг характерли биологик функциялари билан уларнинг харакат функцияларини белгилайдиган, восита харакатининг максадли йуналишига караб муаммоларини хал килишни таъминлайдиган хусусиятлар туплами сифатида белгиланади;

координация кобилиятларининг намоён булишини аниклайдиган инсон танасининг узига хос ва чекланган сони билан ифодаланиши мумкин булган аналитик функциялар сифатида координация кобилиятлари намоён булишининг элементар шаклларига асосланади.

№ Тана хусусиятлари Жисмоний крбилият учун киймат

1 2 3 4 5

1 Мушакларнинг физиологик диаметрининг киймати > > н *> <

2 Мушак толаларининг таркиби > > н > н

3 Мушаклар, тендонлар, лигаментлар ва артикуляр капсулаларнинг эластиклиги н н > н >

4 Мушакларнинг ёпишкоклиги н н > < >

5 Анатомик тузилиш + н н *> >

6 Мушак толаларининг тузилиши ва кимёвий таркиби > > н > н

7 Марказий асаб тизими томонидан мушакларнинг кучланишини тартибга солиш > > > > н

8 Мушаклар иши учун энергия таъминоти > > н > н

9 Нерв жараёнларининг харакатчанлиги н > > н н

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 3 I ISSUE 10 I 2022 _ISSN: 2181-1601

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=222ff7

10 Мушаклардаги АТФ таркиби, унинг парчаланиш тезлиги ва тез кайта синтези *> > н > н

11 Тана тизимларининг фунционаллик даражаси > > > > >

12 Х,ар хил тана тизимларининг ишида фаоллашиш тезлиги ва мувофиклаштириш даражаси > > > > >

13 Физиологик ва аклий функцияларнинг баркарорлиги *> > > > н

14 Бугинларнинг шакли; бугинларнинг калинлиги н н > н >

15 Организмнинг ички мухдтидаги салбий узгаришларга физиологик ва аклий функцияларнинг баркарорлиги > н н > н

Каерда: 1-куч кобилияти, 2-тезлик кобилияти, 3-координация кобилияти, 4-

чидамлилик, 5-эгилувчанлик

>Курсаткич канчалик юкори булса, кобилиятларнинг намоён булиш даражаси

шунчалик юкори булади

*>Курсаткич канчалик юкори булса, кобилиятларнинг намоён булишининг айрим

шаклларининг намоён булиш даражаси шунчалик юкори булади

н- Курсаткич нейтрал хисобланади

< Курсаткич канчалик паст булса, кобилиятларнинг намоён булиш даражаси

шунчалик юкори булади

Узок муддатли такомиллаштиришнинг дастлабки боскичларида укитиш стратегиясининг принципиал мухим жихати техник ва жисмоний тайёргарлик уртасидаги оптимал мувозанатни топишдир. Техник такомиллаштириш нафакат иложи борича хилма-хил булиши ва каттик восита куникмаларини шакллантиришга имкон бермаслиги, балки турли хил восита сифатларининг ривожланиш даражасига хам мос келиши керак. Куч компонентининг юкори ахамиятига эга булган техникани узлаштириш учун жисмоний тайёргарликни, биринчи навбатда, куч машкларини мажбурлашга йул куймаслик керак.

Паралимпиячиларнинг умумий жисмоний ва координацион тайёргарлиги муаммоларини урганишда нафакат инсоннинг биологик ва функционал механизмлари ва параметрларини билиш балки нозологик холатидан келиб чикиб харакатланишда умумий мутоносибликни хам хисобга олиш мухимлигини белгилаб беради.

Паралимпия буйича захира спортчиларни тайёрлашда энг асосий жисмоний сифатлардан бири сифатида координация машгулотларининг узига хос тамойилларига асосланиб, уларга риоя килишда кулланиладиган уз-узини тайёрлаш воситалари, усуллари, машгулотлар шаклларининг узига хос

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 3 I ISSUE 10 I 2022 _ISSN: 2181-1601

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=222ff7

хусусиятларига мувофиклиги билан белгиланади. Ушбу мувофиклик куйидагилар билан тартибга солинади: 1) мусобака машгулотларини координация йуналиши; 2) умумий, ёрдамчи ва махсус мувофиклаштирувчи тайёргарликнинг мазмунини белгилаш; 3) харакатининг нисбий координация мураккаблигини аниклаш; 4) умумий, ёрдамчи ва махсус мувофиклаштирувчи тайёргарлик дастурини ишлаб чикиш; 5) координацияга тайёргарлик даражасини аниклаш учун назорат машкларини танлаш билан тартибга солинади.

Параспортчининг координацион тайёргарлиги тизим сифатида узаро таъсири унинг ажралмас хусусиятларини белгилаб берувчи, узок муддатли машгулот жараёнининг хдр бир узига хос сегментида тартиблилик ва мунтазамлилик билан тавсифланадиган таркибий кисмлар мажмуасидан фойдаланиш асосида ногирон ва имконияти чекланган шахсларни мустакил тайёрлаш имконияти такомиллаштирилди.

Фойдаланилган адабиётлар.

1.Dilshod Baxtiyorovich Baxtiyorov AMPUNTANT FUTBOLCHILARNI JISMONIY TARBIYA VOSITALARI VA USLUBIYATI // Scientific progress. 2022. №2. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/ampuntant-futbolchilarni-jismoniy-tarbiya-vositalari-va-uslubiyati (дата обращения: 15.11.2022).

2. Sherali Hoshimovich G'Ofurov, Dilshod Baxtiyor O'G'Li Baxtiyorov, Umid Abdugaforovich Saidov MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNI YENGIL ATLETIKA MASHQLARI ORQALI MASHG'ULOTLARINI TASHKIL ETISH // Scientific progress. 2022. №1. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/maktabgacha-yoshdagi-bolalarni-yengil-atletika-mashqlari-orqali-mashg-ulotlarini-tashkil-etish (дата обращения: 15.11.2022)

3. M. X.Mirjamolov, R. F.Odilov, N. Y.Valiyeva, D. B.Baxtiyorov KO'RISH QOBILYATIDA NUQSONI BO'LGAN TALABALARDA HARAKAT KOORDINATSIYASINI RIVOJLANTIRISH USLUBIYATI // Academic research in educational sciences. 2021. №12. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/ko-rish-qobilyatida-nuqsoni-bo-lgan-talabalarda-harakat-koordinatsiyasini-rivojlantirish-uslubiyati (дата обращения: 12.12.2022)

4. М. Х. Миржамолов, Р. Ф. Одилов, Н. Ю. Валиева, Д. Б. Бахтиёров МЕТОДИКА РАЗВИТИЯ КООРДИНАЦИИ ДВИЖЕНИЙ У СТУДЕНТОВ С НАРУШЕНИЯМИ ЗРЕНИЯ // Scientific progress. 2022. №1. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/metodika-razvitiya-koordinatsii-dvizheniy-u-studentov-s-narusheniyami-zreniya (дата обращения: 12.12.2022).

5.Kh M. M., Svetlichnaya N. K. Abdiev Sh. A., Davlatova LT, Sobirova LB Improving Pedagogical Mechanisms to Increase Special Physical Preparation of Students with

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 3 I ISSUE 10 I 2022 _ISSN: 2181-1601

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=222ff7

Disabilities in Uzbekistan //Psychology and education. - 2021. - Т. 58. - №. 2. - С. 1379-1389

6. Lola Tilapovna Davlatova JISMONIY TARBIYA VA SPORTDA SOG'LOMLASHTIRISH TEXNOLOGIYALARINING DOLZARBLIGI VA AHAMIYATI // Scientific progress. 2021. №8. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/jismoniy-tarbiya-va-sportda-sog-lomlashtirish-texnologiyalarining-dolzarbligi-va-ahamiyati (дата обращения: 12.12.2022)

7. Л. Б. Собирова КУРИШ КОБИЛИЯТИ БУЗИЛГАН БОЛАЛАРНИ SPORT ФАОЛИЯТИ ШАРОИТЛАРИГА МОСЛАШИШ ХУСУСИЯТЛАРИ // Scientific progress. 2022. №6. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/k-rish-obiliyati-buzilgan-bolalarni-sport-faoliyati-sharoitlariga-moslashish-hususiyatlari (дата обращения: 12.12.2022).

8. Шерали Хошимович Гофуров, Баходир Хошимович Гофуров УЗБЕКИСТОНДА 5X5 ФУТБОЛ СПОРТ ТУРИНИ ОММАЛАШТИРИШ ОРКАЛИ КУРИШ КОБИЛИЯТИДА НУКСОНИ БОР ШАХСЛАР ХДРАКАТ ФАОЛЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ // Scientific progress. 2022. №6. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/zbekistonda-5x5-futbol-sport-turini-ommalashtirish-or-ali-k-rish-obiliyatida-nu-soni-bor-shahslar-arakat-faolligini-rivozhlantirish (дата обращения: 15.11.2022)

9. Sherali Xoshimovich G'Ofurov, Baxodir Xoshimovich G'Ofurov NOGIRONLAR ARAVACHASIDAN FOYDALANADIGAN UMURTQA POG'ONASI SHIKASTLANGAN YOSHLARNING ADAPTIV JISMONIY TARBIYASI // Scientific progress. 2022. №6. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/nogironlar-aravachasidan-foydalanadigan-umurtqa-pog-onasi-shikastlangan-yoshlarning-adaptiv-jismoniy-tarbiyasi (дата обращения: 15.11.2022).

10. Юнусов С.А. РОЛЬ И ЗНАЧИМОСТЬ ПСИХОЛОГИЧЕСКОЙ ПОДГОТОВКИ ПАРАЛИМПИЙЦЕВ ПАУЭРЛИФТЁРОВ ВЫСОКОЙ КВАЛИФИКАЦИИ // Fan-Sportga. 2020. №3. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/rol-i-znachimost-psihologicheskoy-podgotovki-paralimpiytsev-pauerliftyorov-vysokoy-kvalifikatsii (дата обращения: 12.12.2022).

11. Юнусов, С. А. "Физическое воспитание школьников в инклюзивном образовании" SCIENTIFIC PROGRESS." Scientific Journal ISSN (2021): 2181-1601

12. Charos Alisher Qizi Berdiyeva JISMONIY IMKONIYATI CHEKLANGAN TALABA QIZLARDA EGILUVCHANLIK VA UNI RIVOJLANTIRISH USULIYATI // Scientific progress. 2022. №2. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/jismoniy-imkoniyati-cheklangan-talaba-qizlarda-egiluvchanlik-va-uni-rivojlantirish-usuliyati (дата обращения: 12.12.2022). Рухиддин 2, [13.12.2022 11:28]

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 3 I ISSUE 10 I 2022 _ISSN: 2181-1601

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=222ff7

13. Ч. А. Бердиева ЖИСМОНИЙ ИМКОНИЯТИ ЧЕКЛАНГАН ТАЛАБАЛАР ОРГАНИЗМИНИНГ ФУНКЦИОНАЛ ДОЛАТИНИ БАДОЛАШ УСУЛИ // Academic research in educational sciences. 2021. №Special Issue 1. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/zhismoniy-imkoniyati-cheklangan-talabalar-organizmining-funktsional-olatini-ba-olash-usuli (дата обращения: 12.12.2022)

14. Абдиев Ш.А. ТАЯНЧ-ДАРАКАТ АППАРАТИ ШИКАСТЛАНГАН Ю^ОРИ МАЛАКАЛИ ЕНГИЛ АТЛЕТИКАЧИЛАРНИ МУСОБА^А ЮКЛАМАЛАРИНИ РЕЖАЛАШТИРИШ // Fan-Sportga. 2020. №7. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/tayanch-arakat-apparati-shikastlangan-yu-ori-malakali-engil-atletikachilarni-musoba-a-yuklamalarini-rezhalashtirish (дата обращения: 11.11.2022).

15. Абдиев Ш.А. ТАЯНЧ-ДАРАКАТ АППАРАТИ ШИКАСТЛАНГАН Ю^ОРИ МАЛАКАЛИ УЛО^ТИРУВЧИЛАРНИ МАШГУЛОТ ЮКЛАМАЛАРИНИ МЕЪЁРЛАШ // Fan-Sportga. 2021. №4. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/tayanch-arakat-apparati-shikastlangan-yu-ori-malakali-ulo-tiruvchilarni-mash-ulot-yuklamalarini-meyorlash (дата обращения: 11.11.2022)

16. Lola Tilopovna Davlatova ADAPTIV SPORT O'YINLARINI (VOLEYBOL) O'QITISH METODIKASIDA HARAKAT USLUBLARI VA QOIDALARI // Scientific progress. 2022. №2. URL: https://cyberleninka.ru/article/n7adaptiv-sport-o-yinlarini-voleybol-o-qitish-metodikasida-harakat-uslublari-va-qoidalari (дата обращения: 12.12.2022).

17.Миржамолов М.Х. ПАРА-СПОРТЧИЛАРНИНГ КИНЕМАТИК ДАРАКАТ ИМКОНИЯТЛАРИ ТАДЛИЛИ // Fan-Sportga. 2022. №2. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/para-sportchilarning-kinematik-arakat-imkoniyatlari-ta-lili (дата обращения: 12.12.2022)

18. Бобомуродов, Н. Ш. "Структуры физической подготовленности курашистов" Вестник" науки и оброзавания научно-методической журнал № 4 (82)." Часть 2.2020 (2020): 41-44

19.Бобомуродов, Н. Ш. "Features of development of physical qualities in the process of sports training of students." International Journal of Psychosocial Rehabilitation 24.09 (2020): 4225-4229.

20. Светличная Н. Коррекционно-педагогическое воздействие на сенсомоторное развитие детей с нарушениями интеллектуального развития // Academic research in educational sciences. - 2022. - Т. 3. - №. 1. - С. 379-386.

21. Светличная Н.К. Развитие инклюзивного образования в области адаптивного физического воспитания детей // Вестник Тамбовского университета. Серия: Гуманитарные науки. - 2022. - Т. 27. - № 3. - С. 705-713. - DOI 10.20310/18100201-2022-27-3-705-713. ISSN: 1810-0201 (Print). ISSN: 2782-5825 (Online).

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 3 I ISSUE 10 I 2022 _ISSN: 2181-1601

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

22.«Олимпийский спорт и спорт для всех. - 2021. - С. 412-414. Валиева Н. Ю., Одилов Р. Ф. МЕТОДЫ РАЗВИТИЯ ЭФФЕКТА ТОНУСНЫХ РЕФЛЕКСОВ ПРИ ДЕТСКОМ ЦЕРЕБРАЛЬНОМ ПАРАЛИЧЕ С ПОМОЩЬЮ ФИТБОЛЬНОЙ ГИМНАСТИКИ //Academic research in educational sciences. -2021. - Т. 2. - №. 11. - С. 966-972.

23.Odilov R.F., Valiyeva N.Y.Q. Sensor tizimida nuqsoni bo'lgan bolalar mashg'ulotlarini kompleks nazorat qilish //Scientific progress. - 2021. - Т. 2. - №. 8. -С. 670-674.

24. Миржамолов М. Х., Одилов Р. Ф., Зокиров Д. Р. СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ СПЕЦИАЛЬНОЙ ФИЗИЧЕСКОЙ ПОДГОТОВКИ СТУДЕНТОВ С ОГРАНИЧЕННЫМИ ВОЗМОЖНОСТЯМИ ЗДОРОВЬЯ //Актуальные проблемы физической культуры и спорта. - 2020. - С. 20-23.

25. Миржамолов М. Х. ЭШИТИШ КОБИЛИЯТИ РИВОЖЛАНМАГАН УКУВЧИЛАРДА ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ МАШТУЛОТЛАРИНИ УТКАЗИШ УСЛУБИЯТИ //Scientific progress. - 2022. - Т. 3. - №. 6. - С. 214-221.

26. Sherali Hoshimovich G'Ofurov MALAKALI SPRINTERCHILARNING SPORT MASHG'ULOTLARINI RIVOJLANTIRISHNING USULLARI // Academic research in educational sciences. 2021. №4. URL: https://cyberleninka.ru/article/n7malakali-sprinterchilarning-sport-mashg-ulotlarini-rivojlantirishning-usullari (дата обращения: 13.12.2022).

27. Еофуров Ш. Jismoniy tarbiya vositalari orqali sportchilarni o'z-o'zini rivojlantirish qobiliyatlarini shakllantirish. - 2020.

28. Sherali Hoshimovich G'Ofurov, Dilshod Baxtiyor O'G'Li Baxtiyorov, Umid Abdugaforovich Saidov MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNI YENGIL ATLETIKA MASHQLARI ORQALI MASHG'ULOTLARINI TASHKIL ETISH // Scientific progress. 2022. №1. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/maktabgacha-yoshdagi-bolalarni-yengil-atletika-mashqlari-orqali-mashg-ulotlarini-tashkil-etish (дата обращения: 13.12.2022).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.