Научная статья на тему 'ӨНДІРІС ОРЫНДАРЫНДАҒЫ «ХРОМАТЭК-КРИСТАЛЛ 5000» ХРОМАТОГРАФЫН ҚОЛДАНУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ'

ӨНДІРІС ОРЫНДАРЫНДАҒЫ «ХРОМАТЭК-КРИСТАЛЛ 5000» ХРОМАТОГРАФЫН ҚОЛДАНУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ Текст научной статьи по специальности «Физика»

CC BY
10
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Endless light in science
Область наук
Ключевые слова
хроматографиялық талдау / кеніштік ауа / газ концентрациясы / хоматограф Хроматэк-Кристалл 5000 / талдау нәтижелері / Хроматэк-Аналитик бағдарламасы / технологиялық әдістеме.

Аннотация научной статьи по физике, автор научной работы — Мусина Гульзира Исламовна, Бакиева Жанара Канатовна, Оспанова Дидар Асыловна, Мұхамеджанова Айдана Мұратқызы

Газды хроматография әдістерімен кеніш атмосферасының құрамдас бөлігін талдайды. «Хроматэк-Кристалл 5000» хроматографында газ хроматографиясы әдісімен кеніш ауасындағы көміртегі, сутегі, оттегі, метан оксиді мен диоксидінің көлемдік үлестерін анықтауға болады. Анықталатын компоненттердің кең ауқымынан басқа осы әдістің ерекшелігі талдау уақыты болып табылады. «Хроматэк-Кристалл 5000» сериясының аппараттық-бағдарламалық кешені хроматографиялық ақпаратты тиімді өңдеуді және талдау нәтижелерінің қысқа мерзімде дайын болуын ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Мақалада «Хроматэк-Аналитик» бағдарламалық қамтамасыз етуімен «Хроматэк-Кристалл 5000» жаңа заманауи хроматографында Қарағанды көмір бассейнінің Абай шахтасының кеніш атмосферасының нәтижелері келтірілген. «Хроматэк Аналитик» бағдарламасы деректерді автоматты өңдеп, «Хроматограмма есебін» жазып бере алады. Сапалық талдаудың сенімділік критерийлері, компоненттерінің ұстап қалу уақытымен хроматограммадағы пиктердің ұстап қалу уақытының сәйкес келуі 95%. Сандық талдаудың сенімділік критерийлері99,9%, яғни орташа-квадраттық ауытқу мәні өте төмен. Алынған нәтижелерге сүйене отырып, аппараттық-бағдарламалық кешенi «Хроматэк-Кристалл 5000» хроматографы талдауды жоғары дәлдiкпен анықтайды, өте тиiмдi, үнемдi және қысқа мерзiмде хроматограмма есебiн ала отырып, жоғары дәлдiкпен нәтиже бередi. Бұл деген өндірістегі жылдам әрі қауіпсіз жұмыс істеудің тиімді шешімі.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по физике , автор научной работы — Мусина Гульзира Исламовна, Бакиева Жанара Канатовна, Оспанова Дидар Асыловна, Мұхамеджанова Айдана Мұратқызы

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ӨНДІРІС ОРЫНДАРЫНДАҒЫ «ХРОМАТЭК-КРИСТАЛЛ 5000» ХРОМАТОГРАФЫН ҚОЛДАНУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ»

0НД1Р1С ОРЫНДАРЫНДАГЫ «ХРОМАТЭК-КРИСТАЛЛ 5000» ХРОМАТОГРАФЫН ЦОЛДАНУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ

МУСИНА ГУЛЬЗИРА ИСЛАМОВНА

Радиофизика жэне электроника кафедрасыныц ага окытушысы, академик Е.А. Бекетов атындагы Караганды университетi, ^азакстан

БАКИЕВА ЖАНАРА КАНАТОВНА

Радиофизика жэне электроника кафедрасыныц 1 курс докторанты, академик Е.А. Бекетов атындагы Караганды университет^ ^азакстан

ОСПАНОВА ДИДАР АСЫЛОВНА

Ж.С Акылбаев атындагы инженерлiк жылуфизика кафедрасыныц 2 курс докторанты, академик Е.А. Бекетов атындагы Караганды университет^ Казахстан

М¥ХАМЕДЖАНОВА АЙДАНА М¥РАТЦЫЗЫ

Радиофизика жэне электроника кафедрасыныц 4 курс студент^ академик Е.А. Бекетов атындагы Караганды университет^ ^азакстан

Аннотация. Газды хроматография эд1стер1мен кенш атмосферасыныц цурамдас бвлтн талдайды. «Хроматэк-Кристалл 5000» хроматографында газ хроматографиясы эдтмен кенш ауасындагы квмгртегг, сутегг, оттегг, метан оксид1 мен диоксидгнгц квлемдт Yлестерiн аныцтауга болады. Аныцталатын компоненттердщ кец ауцымынан басца осы эдктщ ерекшелт талдау уацыты болып табылады. «Хроматэк-Кристалл 5000» сериясыныц аппараттыц-багдарламалыц кешет хроматографиялыц ацпаратты тшмд1 вцдеуд1 жэне талдау нэтижелертщ цысца мерз1мде дайын болуын уйымдастыруга мYмкiндiк беред1. Мацалада «Хроматэк-Аналитик» багдарламалыц цамтамасыз ету1мен «Хроматэк-Кристалл 5000» жаца заманауи хроматографында Караганды квмiр бассейтнщ Абай шахтасыныц кенш атмосферасыныц нэтижелерi келтiрiлген. «Хроматэк Аналитик» багдарламасы деректердi автоматты вцдеп, «Хроматограмма есебт» жазып бере алады. Сапалыц талдаудыц сетмдшк критерийлерi, компоненттертщ устап цалу уацытымен хроматограммадагы пиктердщ устап цалу уацытыныц сэйкес келуi - 95%. Сандыц талдаудыц сетмдшк критерийлерi- 99,9%, ягни орташа-квадраттыц ауытцу мэм вте твмен. Алынган нэтижелерге CYйене отырып, аппараттыц-багдарламалыц кешеш «Хроматэк-Кристалл 5000» хроматографы талдауды жогары дэлдтпен аныцтайды, вте ти1мд1, Yнемдi жэне цысца мерз1мде хроматограмма есебт ала отырып, жогары дэлдтпен нэтиже бередi. Бул деген вндiрiстегi жылдам эрi цаутЫз жумыс wтеудщ тиiмдi шешiмi.

ЮлттЫ свздер: хроматографиялыц талдау, кенштт ауа, газ концентрациясы,хоматограф Хроматэк-Кристалл 5000, талдау нэтижелерi, Хроматэк-Аналитик багдарламасы, технологиялыц эдштеме.

^asipri кезде ^азакстан Республикасында заманауи кондыргылардыц 6ipi болып табылатын, «Хроматэк-Кристалл 5000» хроматографыныц колданылу саласы ете кец тYPде дамыган.

«Хроматэк-Кристалл 5000» хроматографы ^Р Денсаулык сактау Министрлшнщ санэпидбакылау орталыктарында, сонымен катар, окыту жэне гылыми-зерттеу мекемелершде, наркологиялык диспансерлерде жэне сот-медицина сараптамасыныц бюросындагы химиялык; этиологиядагы катты уланудыц аналитикалык диагностикасында, сондай ак ауруханалардыц, орталыктардыц, клиникалардыц, жекелеген катты уланулардыц химика-токсикологиялык зертханаларында колданылады [1, 27-34 б., 36-51 б.].

«Хроматэк-Кристалл 5000» хроматографы «Хроматэк» СКБ ЗАО зауытында жасалып, арнайы курылган «Хроматэк Аналитик» багдарламасыныц кeмегiменмен жумыс жасайды.

«Хроматэк-Аналитик» багдарламасы хроматографиялык талдауга, талдау нэтижелерiн автоматты тYPде евдеп, дайын хромотограмма есебiн алуга, ай сайынгы нэтижелердi автоматты жинактап, оны сактауга, сондай ак хроматографиялык мэлiметтердi эртYрлi файылдык формат бойынша езгертуге мYмкiндiк бередi [2, 4-22 б.].

Макаланьщ басты максаты Караганды каласындагы «Кэсiби эскерилендiрiлген авариялык-куткару кызметi» ЖШС Караганды филиалында колданылатын «Хроматэк-Кристалл 5000» заманауи кондыргысыныц технологиялык эдютемесш усыну.

«Кэсiби эскерилендiрiлген авариялык-куткару кызметЬ» ЖШС Караганды филиалы Караганды каласыныц шахталарындагы кенiштiк ауадагы газ концентрациясын аныктайды.

«Хроматэк-Аналитик» багдарламасымен камтамасыздандырылган «Хроматэк-Кристалл 5000» кешендi хроматографыныц бейнесуретi 1-суретте кeрсетiлген. «Хроматэк-Кристалл 5000» хроматографы конструктив!!, металл корпуска орналастырылган, функционалды тораптардан курылган Yстелдiк аспап болып келедi [3, 2-9 б.]. Жалпы хроматограф «Хроматэк-Кристалл 5000» кешеш жекеленген блоктар непзшде жасалынган, ягни кешен непзп блоктан (1), сутегi генераторынан (2), ауа компрессорынан (3), газ тараткыштан (4) жэне персоналды компьютерден (5) курастырылады.

Заманауи кондыргыныц басты элемент! непзп блок (хроматограф) болып табылады, сондыктанда хроматографтыц жумыс iстеу принцитн карастырамыз.

1 сурет. «Хроматэк-Кристалл 5000» кешенд1 хроматографы

«Хроматэк-Кристалл 5000» хроматографыныц Heri3ri блогыныц жалпы керша 2-сурете кepcетiлген.

1 - косымша кнопкалар Старт 1 жэне Старт 2; 2- жоFарFы арткы какпак;

3- жоFарFы алдыцFы какпак; 4- электронды белжтщ какпаFы; 5 - индикаторды панель; 6 - тутжшелер термостатыныц ес1ктер1; 7- ес1кт1 ашу клавишы;

8 - косарлаэтан клавиатура (егер кажет болса); 9- хроматографты косу кнопкасы;

10- шь^аратын клавиатураны косудыц сымы

2 сурет. ««Хроматэк-Кристалл 5000» хроматографыныц нег1зг1 блогы

Хроматографтыц корпусы Yш бeлiктен турады: оц, сол жэне орта. Оц жэне сол бeлiктердегi орналаскан курылыгыларга кол жеткiзу С - тэрiздi калкандардыц (кожухтардыц) демонтажы бойынша жYргiзiледi. Сол калкан (кожух) хроматографтыц арткы кабыргасыныц жагынан бурандамен жэне сол панелдщ арткы беткейiне орнатылган устапкалгыштармен бекiтiледi. Эзiце карай козгаумен, буранданы бурап алганда шешiледi. Сол калкан (кожух) хроматографтыц арткы кабыргасы жагынан ею бурандамен бекiтiлген, eзiце карай козгаумен буранданы бурап алганда шешшедь Оц бeлiкте контроллер жэне баскару панелi орнатылган, ортасында - тYтiкшелер термостаты, коректену кeзi, тиристорлар блогы жэне ауысымды модуль, сол жагында - электрометрикалык кYшейткiштер, ГШР10 жэне ГТТТР11 газ шыгынын реттегiштер, кысымды реттегiштер жэне CYЗгiлер орнатылган.

Хроматографыныц шю курылысыныц принципиалдык схемасы 3-сурете кeрсетiлген.

3 сурет. Heri3ri блогтыц iшкi курылысыныц принципиалдык схемасы

Непзп блогтыц iшкi курылысыныц принципиалдык схемасындагы белгiлеулеp: 1-ауысымды модуль; 2 - жогаргы какпак; 3 - баскару панелц 4 - оц жак калкан (кожух); 5 -контроллер; 6- тумблер желi (СЕТЬ); 7 - коректену Ke3i; 8 - тупкшелер термостаты; 9 -тутшше; 10 - тиристорлар блогы; 11- термостат ест; 12- сол жак калкан (кожух); 13-

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

модулдщ коммутационды панелц 14- лактырыс CYЗгiсi; 15- кысым реттегiш; 16- коллектор; 17- ГШР11; 18- ГШР10 (4 дана); 19- Ж0Д1 кYшейткiш; 20- ЖИД; 21- Ж0Д2 кYшейткiш; 22 -ПФД кYшейткiш; 23 - юрю газдык CYЗгi (3 дана); 24 - сутеп мен ауа кысымын реттегiштер (2 дана).

«Старт/Стоп» индикаторы хроматографиялык талдауды косу жэне токтатуды жYзеге асырады. Жумыстыц барлык кезецдерi Yшiн хроматографтыц жаксы жумысын мYмкiн емес кылдыратын фатальды акаулык жагдайы болган болса, талдаудыц тапсырылган параметрлерiнiц эйтеуiр бiрi руксат етуден тыс турса, кызыл тYCтi «Руксат» (Допуск) индикаторы жанганда, хроматографтыц жагдайын бейнелеп керсетедь

Индикатор «Талдау» (Анализ) жасыл тYсi жанганда, хроматографиялык талдауды еткiзу жагдайын бейнелеп керсетедь Индикатор «Дайын Болу» (Готовность) жасыл тYсi жанганда, сынаманы енгiзу жэне талдауды еткiзуге дайындык кезецiндегi оныц шыгуы хроматографиялык жагдайды бейнелеп керсетедi. Индикатор «Дайындалу» (Подготовка) жасыл тYсi жанганда, хроматограф жумысыныц аттас кезецiн бейнелеп керсетедi. <^рлеп Тазарту» (Продувка) кезецi одан ауыр компоненттердi жою кажеттiлiгi жагдайында тYтiкшелердi Yрлеп тазарту талдауыныц эдiстемесiндегi тапсырмада жYзеге асырылады [4, 5-

Хроматографиялык талдаудыц сенiмдiлiгi 95% пайызды курайды, ягни компоненттерiнiц устап калу уакытымен хроматограммадагы пиктердiц устап калу уакыты тура сэйкес келедi.

Жогарыда айтылган акпараттарга CYЙене отырып, мысал ретшде Абай шахтысында алынган сынаманыц талдау нэтижелерш карастырамыз. Сынама тYрi: 325Д6-Ц науалык куаказы №1 бакылау станциясы. «Хроматэк-Аналитик» багдарламасыныц кемегiмен талдау нэтижелерi алынды (4-сурет). Хроматограмманыц паспорты 1 кестеде жэне компоненттерi бойынша есеп 2 кестеде керсетшген .

31 б.].

4 сурет. Абай шахтысында алынган сынаманыц хроматограммасы

1 кесте.

Хроматограмманыц паспорты

Жсба: Кепшпк га-з Tytiwne:

ддкпц атауы: Keainmi газ 20-1 Сынам а: Абай ш. мал. S. комара №34

Кун: жзне 13,02 2024»:. Ectn ajiti: Абсолют градунрйак!

уаКЫТЫ: 12:06:04

Гида у. 30,1 Kgneui, но 1

Хрома то грлммд-

Опсрдтор- Ofjjrnji Н М Арал&суы 1

Keji: ]5,02.20£4ж, 4~йуыСЫЫ3 ДОШШШЫ; С.Р. Талеров

2 кесте.

Компоненттер1 бойынша есеп

Расчет по компонентам

Время, мин Компонент I Площадь Высота Концентрация Ед. концентрации Детектор

4.701 СН4 max 2010.531 172.503 16.9480 об. % ДТП-1

10 437 С02 max 1 706 0 186 0.0429 об % дтп-1

3 169 02 991 304 175 748 12 8555 об % ДТП-2

4.638 N2 4196.421 437 283 68.0544 об % ДТП-2

2 291 СО 118818 21 875 0.0025 об % ПИД-1

4 747 СН4 min 787474 901 66182 172 15.9503 об. % ПИД-1

10 560 С02 min 40893.648 1450.129 0.8127 об. % ПИД-1

«Кэаби эскерилендiрiлген авариялык-крткару кызметЬ» ЖШС Караганды филиалы басшылыгымен шацгаз-талдау зертханасында колданылатын «Хроматэк-Кристалл 5000» хроматографы жогары дэлдшкпен, жылдам уакыт аралыгында талдауды аныктауга мYмкiндiк беретiн заманауи жаца технология бойынша дайындалган кондыргы болып табылады.

^орытындылай келе «Хроматэк-Аналитик» багдарламасымен камтамасыздандырылган «Хроматэк-Кристалл 5000» хроматографы ете тиiмдi, Yнемдi жэне хроматограмманыц есебш кыска уакыт аралыгында 99,9% нактылыкпен алынады, ягни ендiрiс орындарыныц каушаз ж^мыс iстеуiне зор сенiмдiлiк бiлдiредi.

ЭДЕБИЕТТЕР

1. Гольберт К. А. Курс газовой хроматографии// К.А. Гольберт, М.С. Вигдергауз - 2 изд.- М.; 1974 г. - 27-51 б.

2. Программное обеспечение «Хроматэк-Аналитик». СКБ «Хроматэк». Йошкар-Ола. 2014 г. - 4-22 б.

3. Методика выполнении измерений. Хроматограф газовой портативный «Хроматэк-Газохром 5000». СКБ «Хроматэк». Йошкар-Ола 2014 г. - 2-9 б.

4. Руководство по эксплуатации хроматографа «Хроматэк-Кристалл 5000». СКБ «Хроматэк». Йошкар-Ола 2014 г. - 5-31 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.