CC BY
23
УДК 8Т1 ББК 83,3(0)9
НАЗАРЕ БА ФАРХАНГНИГОРИИ ФОРСУ ТО ЦИК ДАР АСРХРИ ХУ1-Х1Х
РАЗМЫШЛЕНИЕ О ПЕРСИДСКО-ТАДЖИКСКОЙ ЛЕКСКОГРАФИИ ХУ1-Х1Х ВВ.
REFLECTIONS ON PERSIAN-TAJIK DICTIONARIES REFERRING TO THE ХVI-TH -THE Х1Х-Ш CENTURIES
Саидов Саидумрон Ганицонович, номзади илмуои филология, дотсенти кафедраи адабиёти классикии тоцики МДТ "ДДХ ба номи акад. Б^афуров"(Тоцикистон, Хуцанд)
Саидов Саидумрон Ганиджонович, кандидат филологических наук, доцент кафедры таджикской классической литературы ГОУ «ХГУ им.акад.Б. Гафурова» (Таджикистан, Худжанд)
Saidov Saidumron Ganijonovich, candidate of philological sciences, Associate Professor of the department of Tajik classical literature under the SEI "KhSU named after acad.B. Gafurov" (Tajikistan,Khujand),E-mail: saidzoda 1968@mail.r
Вожщои калиди: фаруанг, фаруангнигории форси-тоцики, фаруангуои шеъри, лугатномауои асруои ХУ1-Х1Х
Мацола ба баррасии фаруангуои форси-тоцикии асруои ХУ1-Х1Х тахассус ёфтааст. Таъкид мешавад, ки дар ин асруо мууимтарин фаруангуои форси- тоцики дар шибуи цораи Хинд таълиф гардида, аз назари арзиши илмиву адаби дар илми лугатнигорй цойгоуи хос доранд.Собит мегардад, ки мууимтарин вижагии фаруангуои дар ин давр таълифгардида аз он иборат буд, ки онуо беутарин меъёруои лугатнигории аврупоиро бо принсипуои фаруангнигории анъанавии форси омезиш дода, аз уар циуат цомеъ ва комил мебошанд. Муаллифи мацола оид ба вижагиуои фаруангуои "Бауори Ацам"-и Рой Лоло Тикчанд Бауор, ««Чароги уидоят»-и Сироцуддин Алихони Орзу, «Буруони цотеъ»-и МууаммадХусайн ибни Халафи Табрези ва "Fиёс-ул-лугоm"-и Мууаммад Fиёсуддин маълумот дода, ауамияти онуоро дар илми лугатнигорй зикр кардааст.
Ключевые слова: словари, персидско-таджикская лексикография, поэтические словари, персидско-таджикские словари ХУ1-Х1Х вв.
Статья посвящена изучению персидско-таджикских словарей XVI-X1X веков. Отмечается, что важнейшие персидско-таджикские словари этих столетий были изданы на Индийском полуострове и занимают особое место с точки зрения научной и литературной ценности. Утверждается, что наиболее важной особенностью словарей, составленных в этот период, было то, что авторы словарей были знакомы с принципами европейской лексикографии и пытались совместить лучшие европейские лексические нормы с принципами традиционной персидской лексикографии и, в результате, разработать лексикографический труд, который является всеобъемлющим и законченным во всех отношениях. Автор описывает особенности словарей "Бахори аджам"Роя Лоло Тикчанда Бахора, ««Чароги хидоят» Сироджуддина Алихона Орзу, «Бурхани котеъ» Мухаммада Хусейна ибн Халафи Табрези и «Гияс-ул-лугат" Гиясуддина Мухаммеда и отмечает их важность в лексикографии.
Key words: farhangs (dictionaries), Persian-Tajik lexicography, poetic dictionaries, Persian-Tajik dictionaries referring to the ХVI-th - the Х1Х-Л centuries.
The article dwells on the study of Persian-Tajik dictionaries referring to the XVI-th - the XIX-th centuries. It is underscored that the most important Persian-Tajik dictionaries of the relevant centuries were written in the Indian subcontinent and occupy a special place under the angle scientifico-literary value in the field of lexicography. It is argued that the most important peculiarity of the dictionaries compiled during the explored period was that the authors of the dictionaries were familiar with the principles of European lexicography and made an endeavor to combine the best European lexical norms with the principles of traditional Persian lexicography and to develop a lexicographic work that is comprehensive and complete in all respects. The author describes the features of the dictionaries "Bahori Ajam" by Roy Lolo Tikchand Bahor, "Charogi Hidoyat" by Sirojuddin Alikhon Orzu, "Burkhani Kote" by Muhammad Hussein ibn Khalafi Tabrezi "Giyas-ul-Lugat" by Giyasuddin Muhammad and notes their importance in the lexicography, on the whole.
Давраи дувуми фархангнигории форсу точик дар шибхи ;ораи Хинд, дар садахои ХУ1-Х1Х идома ёфта, бо вучуди таъсири нобасомонихои рузгор осори пурарзиш ва гаронбахои илмиву адабиро аз худ ба ёдгор мондааст. Баробари густариши назму насри форсй дар ин ;аламрав тадвини лугату фархангномахо инкишоф ёфт, ки яке аз сабабхои ривочи ин бахши бузурги адабй таваччухи хоси амирону салотини мугул ба нависандагону гуяндагони форсизабон махсуб мешавад(7, 228). Аз чониби дигар густариши забон ва адабиёти форсй дар ин сарзамин ниёзхои хонандагон ва мухлисони онро дар маърифату дарки осори беназири суханварон ба луготу фархангномахо руи кор овард, ки он метавонист увдахои зиёди маърифат ва шинохти адабиётро боз намояд. Давоми асрхои ХУ1-Х1Х маъруфтарин шоирони форсигу аз сарзамини Мовароуннахру Хуросон чун Захири Форёбй, Толиби Омулй, Калими Кошонй, Соиби Табрезй, Назирии Нишопурй, Урфии Шерозй ва даххои дигар Хиндустонро ватану чойгохи доимии хеш интихоб карданд ва ба ;авли Козимй Дизофулиён«рахти и;омат дар ин сарзамин афканданд» (6, 301).Фархангномахое, ки асрхои мазкур дар шибхи ;ораи Хинд ва Покистон интишор гаштанд бештар фархангхои шеърй буданд ва дар онхо таъбирхои шеър бо аснодашон тавзеху шарх меёфтанд ва то андозае дар дарку маърифати осори адибони сабки хиндй мусоидат менамуд.
Маъруфтарин фархангхое, ки дар ин давра иншо гардиданд, фарханги «Фатх-ул-китоб»и Абулхайри Нисорй, «Мачмаъ-ул-лугот»-и Абулфазл ибни Муборак, "Фарханги Шерхонй", «Анис-уш-шуаро»-и Абдулкарим ибни Рочии Fазнавй, «Мадор-ул-афозил»-и Файз ибни Асадулуламо Алишери Сархиндии Рифъат, «Фарханги Ч,ахонгирй»-и Ч,амол Хусайни Инчу, «Дурри дарй»-и Алй Юсуфи Шервонй, «Чахор унсур»-и Амонуллох Хусайнй, «Бурхони ;отеъ»-и Мухаммад Хусайн Бурхони Табрезй, «Фарханги Рашидй»-и Абдурашиди Таттавй, «Сироч-ул-лугот» ва «Чароги хидоят»-и Сирочиддин Алихони Орзу ва боз чанд асари дигар мебошад, ки «Бахори Ачам» дар радифи ин фархангхо чойгохи хосаи хешро аз назари арзиши илмиву адабй дорост(11,18).
«Бахори Ачам» - фарханги тафсирии форсй-точикист, ки соли 1739 аз чониби фархангнигор Рой Лоло Тикчанд Бахор таълиф шудааст(12,13-14). «Бахори Ачам» -ро фарханги шеърй ном кардаанд ва дар он бештар аз 10 хазор муфрадот, таркибот ва ибороти форсй чойгузин буда, бо асноди шеърй аз осори суханварони форсизабон тавзеху маънидод шудаанд. Рой Лоло Тикчанд Бахор хамчун сарчашма бештар аз 200 девону баёзи суханваронро истифода кардааст. Дар фарханг амсол ва киноёту ибороти зиёди форсй тавзех ёфтаанд, ки ;аблан дар лугатномахо ба назар намерасид ва ин мавод имконияти фарохеро барои ошной бо ашъори сабки хиндй фарохам меоварад. Дар «Бахори Ачам» намуна аз ашъори суханварони форсизабон аз даврони устод Рудакй то замони муаллиф ба назар мерасад. Аз чумла, намунахои зиёди абёт аз осори Рудакй, Низомй, Хо;онй, Камоли Хучандй, Амир Хусрав, Камолиддин Исфахонй, Саъдй, Хофиз, Мавлавй, Амир Муиззй, Абдурахмони Ч,омй, Абдул;одири Бедил ва даххои дигар дар ташрехи вожахои лугавй ва таъбироти шеърй зикр ёфтааст(11, 17).
Дигар аз фархангхои ин аср «Чароги хидоят» аз фархангхои тафсирии фразеологии форсй-точикист, ки Сирочуддин Алихони Орзу соли 1734 таълиф кардааст. «Чароги хидоят» давоми фарханги «Сироч-ул-лугот» буда, беш аз 2075 калимаву ибораро дар бар мегирад.
Алихони Орзу хангоми номгузории фархангаш аз байти шоири шахир Низомии Ганчавй илхом гирифтааст, ки рочеъ ба ин дар пешгуфтори «Чароги хидоят» чунин меорад: «Чун аз ашъори шайхи гиромй Хоча Низомии Ганчавй рахматуллохи алайхи ин байт ба тари;и фол дар ха;;и ин нусха баромадааст, байт:
Хирадро ту равшанбасар кардаи, Чароги хцдоят ту бар кардаи.
Сирочуддин Алихони Орзу хангоми таълифи фарханг аз 37 сарчашмаи илмию адабй, лексикографй ва осори манзуму мансури 186 шоиру нависандаи форсизабони Хиндустон, Мовароуннахр, Хуросон, Эрон, Озарбойчон ва Туркия истифода бурдааст(2,16)
Мувофи;и маълумоти Д.Бахриддинов дар «Чароги хидоят» 1913 байт ва 14 порчаи насрй хамчун мисол барои тасди;и маонии калимаву иборахои фарханг оварда шудааст, ки аз онхо 51 байт ба худи муаллифи «Чароги хидоят» тааллу; дошта, 160 байт бе зикри номи муаллиф мебошад.
Дар фарханг асосан калимаву иборахои рехтаи душворфахми шоирони муосири муаллиф шарху эзох ёфтаанд, ки ба он форсизабонони Хиндустон эхтиёч доштанд ва аксари ин лексика
дар фархангхои пешина, аз ;абили «Бахори Ачам», «Бурхони ;отеъ», «Мачмаъ-ул-фурс» ва гайра нестанд.
«Чароги хидоят» калимахои зиёди и;тибосии хиндй, урду, арабию туркй, инчунин моддахои лугавии нав, мафхумхои зиёди таърихй, этнографй, чугрофй ва истилохоти сохахои дигарро низ фаро гирифтааст, ки барои омухтани таъриху маданияти хал;хои форсизабон арзиши бебахо доранд.
Гарчанде муаллифи «Чароги хидоят» таъкид мекунад, ки ин фарханг танхо барои ахолии форсизабонони Хиндустон таъин шудааст, он барои мардуми Мовароуннахр, Афгонистону Эрон низ як хел хидмат мекунад.
Доктор Шахриёри На;авй дар асари тад;и;отиаш «Фархангнависии форсй дар Хинду Покистон» оид ба «Чароги хидоят» меорад: «Чароги хидоят» дорои луготи муфрада ва мураккаба ва истилохотест, ки шуарои асри Сафавй онро ба кор мебаранд. Монанди «Сироч-ул-лугот» дар ин китоб низ Хони Орзу дар тах;и;и матолиб камоли чиддиятро ба харч додааст ва аз ин хайс «Чароги хидоят» арзиш ва ахамияти босазое дорад»(2, 37).
«Бурхони ;отеъ» (8) бошад дар таърихи лугатшиносии форсу точик дар радифи мукаммалтарин, маъруфу машхуртарин ва ма;бултарин фархангхое номбар мешавад, ки дар перомуни он ну;таи назархои мухталифи муха;;и;он тули садсолахо иброз мешаванд. Муаллифи «Бурхони ;отеъ» Мухаммад Хусайн ибни Халафи Табрезй, мутахаллис ба Бурхон мебошад, ки ба асари худ соли 1652 ну;таи таммат гузоштааст. Муаллифи фарханги «Бурхони ;отеъ» Мухаммадхусайни Бурхон дар назди худ ма;сад гузошта буд, ки фарханги мукаммале тартиб дихад, то харчи бештар захираи бою лугавии забонро фаро гирад ва ихлосмандони лугатро ;онеъ гардонад. Аз ин сабаб, сохиби «Бурхони ;отеъ» калимаву таркиботи аксари фархангхои пешинро ба фарханги худ дохил мекунад ва аз чомеътарин лугатхои тафсирии забони форсй-точикиро меофарад. Махз хамин хусусият, яъне фарогирии ми;дори зиёди лугат ва бузургии хачми китобаш сабаби шухрат ва ривочи комили он мегардад. Мураттиби «Бурхони ;отеъ» ба хатти кириллй Амон Нуров менависад: «Таваччухи мардуми Мовароуннахр, Афгонистон, Эрону Хиндустон ба ин асар дар ин зохир мегардад, ки онхо ин фархангро фаровон нусхабардорй кардаанд ва ба ин восита дастнависхои гуногуни ин шохасар китобхонахои Эрон, Афгонистон, Осиёи Миёна, Хиндустон, Аврупо ва чахониро зебу оро додаанд.
Аз рузи таълиф то имруз ахамият ва шухрати «Бурхони ;отеъ» ягон зарра накоста, балки руз аз руз бештар ма;бул ва писанди хосу ом мегардад».
Боиси зикр аст, ки баъзе аз муха;;и;он нисбат ба фарханги «Бурхони ;отеъ» эрод гирифтаанд, ки дар лугатнома асноди шохид барои маънихои ироашуда ба назар намерасанд. Вале муаллифи «Бурхони ;отеъ» дар сарсухани фархангаш зикр кардааст, ки мусаннифон ва мураттибони сарчашма ва маъхазхои истифодакардаи у аз ашъори шоирони бузург шохид овардаанд ва аз ин амал даст кашидани худро аз он сабаб медонад, ки хачми китобро афзун накунад. Дар ин маврид муаллиф хатто дар шарху тафсири калимаву иборот муъчазбаёниро пешаи худ ;арор додааст.
«Бурхони ;отеъ» дар фарогирии вохидхои лугавй назир надорад. Мутоби; ба ахбори суханшинос Алиасгари Хикмат он 22 110 калимаро фаро гирифтааст. Агар аз назари му;оиса бахогузорй кунем, он аз «Лугати Фурс» ;ариб дах баробар ва аз «Фарханги Сурурй»-иву «Фарханги Чдхонгирй» се баробар зиёд аст. Шахриёри На;авй дар асараш «Фархангнависии форсй дар Хинду Покистон» менависад: «Дар он замон «Бурхони ;отеъ» танхо китобе буд, ки бо тартиби махсуси ба худ ва доштани хазорон лугати бера;ибмонда ва махбубияти хосе ба даст овард. Ва дар хамаи кишвархои форсизабон ва форсидуст ба мунтахои дарачаи шухрат расида ва мавриди исти;боли фаровон гардид. Саидмухаммадалии Доиюлислом дар китоби худ «Фарханги Низом» менависад: «Аввал касе, ки забони форсиро бо алфози машкук ва бегона махлут кард Мухаммадхусайн ибни Халафи Табрезй аст, ки илова бар калимоти фархангхои аслоф алфози хузвориш (сурёнй) ва луготи авестой ва пахлавй ва луготи китоби мачхулуласли «Дасотир» ва «Дабистони мазохиф»-ро хам дар таълифи худ гунчонидааст.
Махз чомеият ва шухрати «Бурхони ;отеъ» сабаб гардид, ки ин асар сарчашма ва маъхази бисёр фархангхои баъдина ;арор бигирад. Хатто баъзе аз фархангхо маводи лугавии «Бурхони ;отеъ»-ро фарогир шудаанд.
Мухаммадхусайни Бурхон бар он а;ида буд ва медонист, ки хеч асаре ё таълифоте нест, ки холй аз ну;с бошад. Бинобар он дар хотимаи дебочаи асараш аз хонандаи мухтарам пузиш ва
узр пеш оварда менависад: «Ва истидъо аз ахли тамиз ва инсоф, ки орифони анчумани доройй ва биноианд, он аст, ки чун ба лафзе ё исме аз асмо, ё маънии но;иса ва амсоли инхо бихурад, забони эътирозро ба коми хомушй ва дидаи айбсозро сурмаи пардапушй бикашанд, чи факир чомеъи лугот ва тобеъи арбоби лугат аст, на возеъ, ва биллохиттавфи;».
Дар Точикистон лугати «Бурхони котеъ» соли 1993 дар нашриёти «Адиб» бо тахия ва пешгуфтори донишманди беназир Амон Нуров руи чопро дидааст (4).
Муаллифи асари маъруф 'Тиёс-ул-лугот" Мухаммад Fиёсуддин ибни Шарафуддини Ромпурй(Мустафоободй) шахси фозилу донишманде будааст ва чй тавре, ки аз асархояш маълум мешавад, забонхои форсй, точикй, урчу, арабй, хиндй ва туркиро хуб медонистааст. Аз мутолиаи лугот ошкор мегардад, ки у пеш аз он ки ба таълифи <^иёс-ул-лугот» шуруъ намояд, асархои илмию адабй ва лексикографии пешиниён ва хамзамонони худро бо ди;;ат омухта, дар натича «Fиёс-ул-лугот»-ро хамчун як фарханги чамъбасткунанда офаридааст. Фарханг соли 1827 итмом пазируфтааст. Муаллиф дар тартибу тадвини ин фарханг 14 сол захмат кашидааст.
Мухаммад Fиёсиддин гайр аз «FиёсуллуFOт» соли 1842 шархе бо номи «Кашф-ул-асрор»(дар шархи касоиди Бадри Чочй) таълиф кардааст, ки он соли 1898 дар матбааи Навил Кишур ба табъ расидааст. Шархи дигари у марбут ба «Гулистон»-и Шайх Саъдии Шерозист, ки бо номи «Бахори борон» машхур буда, соли 1843 таълиф гардидааст. Шархи сеюми Ромпурй «Искандарнома»(чопи Лакхнав, 1891)-и Низомист. Шархи чорум бо номи «Шархи Абулфазл» ба «Мактубот»-и аллома Абулфазл ибни Мубораки вазири Акбаршох бахшида шудааст. Муаллиф дар мукаддимаи шарх соли итмоми Шархи мазкурро «мазхари лутф» гуфтааст, ки аз хисоби абчад 1264 хичрии камарй (1848м.) мебошад.
«Fиёс-ул-луFOт» 17 537 маколаи луFавиро дар бар кардааст. Ин луFат дар Хиндустон беш аз дах маротиба дар матбаахои гуногун чоп шуда, пеш аз ин;илоб дар Тошканд ва Когон тахти чопи сангй карор дошт. Соли 1958 дар Техрон аз тарафи Дабири Сиё;й дар ду чилд ба табъ расидааст. Фарханг асосан лексикаи асархои машхури назму насри форс-точик, микдори зиёди истилохоти сохахои гуногуни илми онвакта, махсусан сохахои фалсафа, манти;, филология, нучум, тиб, табиатшиносй, риёзиёт ва Fайраро фаро гирифтааст. Азбаски дар «Fиёс-ул-луFOт» калима ва иборахои зиёди арабй тафсир мешаванд, фарханг хусусияти луFати дузабона, яъне арабй ба форсиро хам гирифтааст. Дар он чо аз чумла, як катор маколахо чо дода шудаанд, ки аз чихати хачм чандин сахифаро фаро гирифта, хамчун рисолахои алохидаи тах;и;отии ба фарханг дохилгардида ба назар мерасанд. Маколахои луFавии: аруз, истиора, изофат, чамъ, хафт иклим, ва Fайра аз хамин кабиланд.
Дар гузашта дар доирахои ахли илми адабиёти точик, дар байни шоирон, дустдорони шеър, умуман шеърхонон яке аз машхуртарин ва дастрастарин луFатхо «Fиёс-ул-луFOт» будааст. «Fиёс-ул-луFOт» метавон гуфт, ки ягона маъхази луFаткушой хисоб меёфт ва такрибан хонаи хар шоир ва шеърдусти точик, хонае такрибан хеч аз ахли маърифат набудааст, ки дар он ин луFат набошад».
Дар бораи ахамият ва кимати илмию амалии ин фарханг олими луFатшинос Т.Зехнй тавзехоти зерини устод Садриддин Айниро меорад: «Мазияти ин фарханг дар ин чост, ки калимахои дар адабиётамон маъмулро интихобан хар якро бо як калима эзох намуда, эзохи фархангхои дигарро низ накл кардааст. Устод мегуфт, ки дар замони пеш дар мадарасахои Бухоро такрибан бист хазор талаба мехонд ва хар муллобача як нусха «Fиёс-ул-луFOт» дошт ва аз ин сабаб ин луFат чанд бор дар Когон аз нав чоп шудааст. Устод таъкид менамуд, ки забони ин китоб сода ва ба точикй наздик буда, муаллиф тарзи талаффузи Мовароуннахрро низ кайд мекунад»(11,18).
Адиби точик Рахим Хошим нахустин шиносоии худро бо ин фарханг чунин хикоят мекунад: «Ман номи «Fиёс-ул-луFOт»-ро аввалин бор дар мактабе, ки дар Самарканд хондаам аз муассис ва муаллими калони ин мактаб, марди бисёр фозил Мулло Абдулкодири Шакурй шунидаам. Ин муаллим, ки китоби чандон зиёде надошт ва чунонки мо шогирдонаш пай мебурдем, яке аз кадрноктарин ва даркоритарин китобхояш хамин «Fиёс-ул-луFOт» буд. Дар мавриде агар вакти хондани шеър ё дар аснои сухбат дар бораи маънои калимае бахс ба миён ояд, дуруст муайян кардани маънои калима лозим шавад, муаллим калиди китобдони худро бароварда, ба яке аз шогирдон мефармуд, ки рафта «Fиёс-ул-луFOт»-ро биёрад ва онро кушода чунон ба назар мерасад, ки аз он ба саволи бамиёномада чавоби конеъкунанда меёфт, «муаммо»-ро хал мекард».
«Fиëс-ул-луFOт» дар сарзамини Эрон низ шухрати калон пайдо кардааст. Дар ин бора Мухаммад Дабири Сиёкй дар мукаддимаи чопи Техрон чунин менигорад: «Аз чумлаи кутуби луFат, ки дар сарзамини Хинд тадвин ва табъ шудааст ва бе юрок; беш аз дигар фархангхои форсй дар он кишвар кабули ом ва ривоче том ёфта ва хам назди мардуми кишвари мо шухрате гирифта ва миёни фархангхои форсй чое барои хеш кушуда, китоби «Fиëс-ул-луFOт» аст, ки дар Хиндустон беш аз дах бор ба ашколи гуногун ва ба танхой ё хамрохи луFатномахои дигар чун «ЧароFи хидоят» ва «Мунтахаб-ул-луFOт» табъ шудааст.
Олими луFатшинос ва адиби маъруфи эронй Шахриёри Накавй дар шарх ва тавсифи ин фарханг навиштааст: «Fиëс-ул-луFOт» фарханги бисёр маъруф ва авомписандест, ки дар Хинду Покистон беш аз дах мартаба ба чопхои мухталиф интишор ёфта ва назди аFлаб афроди алокаманд ба форсй дида мешавад. Ин фарханг беш аз хамаи фархангхои форсй, ки то кунун таълиф гардида, мавриди истифодаи мухассилин ва хосу ом ;арор гирифта ва махбубияти бесобикае дар миёни тудаи мардуми он сарзамин ба даст овардааст.
Хусусияти намоёни фархангхои дар ин замон ба вучуд омада аз он иборат буд, ки «муаллифони ин давра бо фархангхои Аврупой ошной доштанд. Лихозо саъй мекарданд фархангхое тахия кунанд, ки аз хама хайс чомеъву комил бошад"(7,29). Аз ин ру, дар <^иёс-ул-луFOт» анъанахои луFатнависии пешина ва нав (аврупой) ба хам омехта шудааст ва муаллифи он, ки сохиби лаёкати фавкулодда буд, тавонистааст ин ду суннати вожагоннигориро ба хам омезиш дода, асари чамъбасткунандаи лексикографй офарад.
"Fиëс-ул-луFOт" ба гурухи луFатхои бесанад дохил мешавад, яъне сохиби фарханг барои тасдики маънои калимахо мисол намеорад, вале тахкику баррасии ин луFат нишон дод, ки дар баъзе холатхо барои тасдики калимахои эзохшаванда мисолхои зиёди шеърй дода мешавад.Чунончй, дар "Fиëс-ул-луFOт" аз ашъори шоирони номвари форсу точик мисли Фирдавсй(2 байт), Хоконй(5 байт), Саъдй(25 байт, ду китъа, 7 мисраъ), Хофиз( 15 байт, 5 мисраъ),Ч,омй(22 байт, 2 мисраъ),Урфй(10 байт, 1 мисраъ), Соиб(9 байт, 1 мисраъ) ва F. намунахо оварда шудаанд.
Хамин тарик, фархангхои тафсирии форсии точикй дар асрхои ХУШ-Х1Х таълифгардида, як навъ майлони тозае дар илми луFатнигорй буда, дар асоси суннатхои бехтарини луFатнависии форсу точик ва аврупой нигошта шуда, дар пешрафти минбаъдаи фархангнигории форсу точик таъсири зиёд расонидаанд.
ПАЙНАВИШТ:
1. Айнй, С.ЛуFати нимтафсилии точикй барои забони адабии точик/С.Айнй.-Душанбе, Ирфон,1976.-564с.
2. Бахриддин, Д. «ЧароFи Хидоят»-и Орзу ва забони точикии форсй/Д.Бахриддин.- Душанбе: Дониш, 1992.- 105с.
3. Бах,ор, Рой Лоло Тикчанд. Бахори Ачам. Фарханги лугот, таркибот, киноёт ва амсоли форсй. Дар се чилд. - Техрон , 1390.4. Fиëсуддин, Мухаммад. Fиëс-ул-луFOт. Тахияи матн бо пешгуфтор, мулхакот, тавзехот ва
фехристи Амон Нуров/М.Fиëсуддин.- Душанбе: Адиб.4,.1, 1987.- 480с.; ч.2, 1988.-416с.; ч.3, 1989.-304с.
5. Деххудо, Алиакбар. ЛуFатнома. 4,.1-50/А.Деххудо. -Техрон, 1325-1345.
6. Козими, Дизфулиён. Фархангнависй дар Эрон ва шибхи кораи Хинду Покистон. Мукаддимаи "Бахори Ачам"/Д.Козими.-Тех,рон, 1370.
7. Накавй, Ш. Фархангнависии форсй дар Хинду Покистон /Ш.Накавй. -Техрон, 1341.
8. Мухаммадхусайн ибни Халафи Табрезй. Бурхони котеъ. Ба эхтимоми доктор Мухаммад Муин. Дар панч мучаллад. - Техрон, 1357.
9. Рахим, Афифй. Чанд сухан дар бораи фарханг/Р.Афифй//Фархангномаи шеърй.- Техрон: Суруш, 1374.- 870 с.-ч.1
10.Насриддинов А. «Шамс-ул-луFOт» ва ахамияти он барои луFатшиносии точик. - Душанбе: Ирфон, 1982. - 48с.
11.Саидумрон, С. Фарханги "Бахори ачам" ва матншиносии осори Рудакй/С.Саидов//Номаи донишгох.Силсилаи илмхои гуманитарй ва чомеашиносй.- 2010.- №4 (24).- С. 17-25.
12.Сангинов, А. Словарь «Бахори аджам» и его лексикографическая характеристика. Автореф. дис... канд. филол. наук/А.Сангинов.-Душанбе: 1973. - 24с.
13.Хошимов, С. ЛуFатнигорй/С.Хошимов.-Душанбе: Маориф ва фарханг, 2004.- С.32-35.
REFERENCES:
1. Aini, S. Semi-Interpretation Tajik Dictionary for the Tajik Literary Language / S. Aini. - Dushanbe, Irfon, 1976. - 564 p.
2. Bakhriddin, D. "Charoghi Hidoyat" by Orzu and the Tajik-Persian Language / D. Bakhriddin. -Dushanbe: Knowledge, 1992. - 105 p.
3. Bahor, Roy Lolo Tikchand. Bahori Ajam Dictionary. Persian vocabulary, composition, allegory and so on. In three volumes. - Tehran, 1390.
4. Ghiyasuddin, Muhammad. Ghiyas-ul-lughat. Preparation of the text with foreword, comments, explanations and catalog by Amon Nurov / M. Giyosuddin. - Dushanbe: Man-of-Letters, - V.1. 1987. - 480p.; -V.2, 1988. - 416p.; -V.3, 1989. - 304 p.
5. Dehhudo, Aliakbar. Dictionary. -VV.1-50 / -Tehran, 1325-1345.
6. Kozimi, Dizfuliyon. Lexicography in Iran and the Indo-Pakistani Peninsula. Introduction to "Ajam Bahor" / D. Kozimi. - Tehran, 1370.
7. Naqavi, Sh. Persian Lexicography in Indo-Pakistan / Sh. Naqavi. - Tehran, 1341.
8. Muhammad Husayn ibn Khalafi Tabriz. A Firm Argument. According to Dr. Muhammad Muin. In five volumes. - Tehran, 1357.
9. Rahim, Affi. A Few Words about Dictionary//Poetic Dictionary. -Tehran:Surush,1374.-870p.- V.1
10. Nasriddinov, A. "Shams-ul-lugot" and its Significance for Tajik Lexicography. - Dushanbe: Cognition, 1982. - 48p.
11. Saidumron, Saidov. "Bahori Ajam" Dictionary and Textual Studies of Rudaki's Literary Productions. Scientific Notes of KhSU named after acad. B. Gafurov. Series of Humanities and Social Sciences. 2010. - №4 (24). - P. 17 - 25.
12. Sanginov, A. The Dictionary of "Bahori Ajam" and its Lexicographic Characteristics: synopsis of candidate dissertation in philology / A. Sanginov. - Dushanbe, 1973. - 24p.
13. Hoshimov,S.Lexicography/ S.Hoshimov.-Dushanbe: Education and Culture, 2004. - P. 32 - 35.
