CC BY
125НАМУДХОИ ФЕЪЛХОИ МОДАЛИ ВА ИСТИФОДАИ ОН ТАЪЛИМИ ЗАБОНИ
АНГЛИСЙ
АБДУЛВАХОБОВ ЗАНЧИР
Преподаватель кафедры ПКАЯ, Бохтарского государского уневериситета им Носира Хусрава
СИТАМОВА МЕХРАНГЕЗ
Преподаватель кафедры ПКАЯ, Бохтарского государского уневериситета им Носира Хусрава
НОРОВА ФАРЗОНА
Преподаватель кафедры ПКАЯ, Бохтарского государского уневериситета им Носира Хусрава
БАРОТОВА РОБИЯ ХДЙДАРОВНА
Преподаватель кафедры ПКАЯ, Бохтарского государского уневериситета им Носира Хусрава
Аннотация В данной работе мы исследовали метод использования модальных глаголов при обучения английского языка.Модальные глаголы нередко вызывают сложность они имеют свои особенности, которые нужно держать в памяти. Отдельную группу глаголов в английском языке составляют модальные глаголы, которые выражают не само действие, а отношение говорящего к нему. Точнее возможность, вероятность, способность или необходимость его совершения
Ключевые слова: Модальные, сложность, возможность, вероятность, способность
Мавзуе, ки мо мавриди тахдицу баррасй царор додаем ин "Феълхои модалй ва истифодаи онхо дар забони англисй" мебошад. Аз он сабаб, ки маводхо бо забони точикй дар ин мавзуъхо кам хастанд, кушидем то маълумотхоеро, ки дастрас кардем бо забони точикй тарчума кунем.
Мунсосибати гуяндаро ба тарзи гуфтораш модалият меноманд.
Ацидаи гуянда метавонад гуногун бошад, яъне гуянда маънохои гуногуни модалиро баён кунад. Феълхои модалй ба мисли дигар феълхо нестанд, амал ё холатро ифода намекунанд, аммо танхо муносибати гуяндаро ба амал нишон медиханд, ки он дар хамбастагй бо масдар баён ёфтааст. Ва онхо шакли "хабари мураккаби пайвасти модалй" - ро мегиранд. Феълхои модалй амалеро (холатеро, равандеро ё ин ки сифатеро) ифода мекунад, ки аз нигохи гуянда бошад ва баёнкунандаи имконот, ухдадорй, шаккокй, ичозот, дархост раддия, хохишот, пешниход, муайянй, номуайянй ва гайра бошад. Феълхои модалй танхо бо масдар истифода мешаванд. Ин ё он маъно шакли коммуникативии чумларо ба дарачаи баланд муайян мекунад ва шакли масдарро низ. Ин яке аз мушкилихои калон барои навомузони хоричии забони англисй ба хисоб меравад, ки онхо дар ин самт бисёр хатогихо мекунанд. Хамин тавр, мацсади кори мо аз он иборат аст, ки тарзи истифодаи дурусти феълхои модалиро дар холатхои гуногун донем. Аз он сабабе, ки дар забони точикй феълхои модалй вучуд надоранд баъзе эквивалентхои феълхои модалиро дар забони точикй дарёфт кардан мушкил аст ва ё умуман вучуд надоранд. Хаминро ба назар гирифта, феълхои модалии забони англисиро бо калимахое, ки маънои феълхои модалиро доранд, тарчума кардем.
Модалияти забони англисй на танхо бо феълхои модалй нишон дода мешаванд. Модалият метавонад бо маънохои гуногуни лингвистикй (забоншиносй) ифода ёбад. Дар гуфтори воцей (in actual speech) хамаи шаклхои ифодакунандаи модалият якчоя мешавад, то маъноро равшану возех гардонад. Аммо дар хар холат, якчанд шакли асосй (leading form) муносибати маънои асосиро нишон медиханд. Ин шаклхо ба 4 категория тацсим мешаванд:
❖ Phonetic (intonation) - фонетикй (овой)
❖ Grammatical (mood) - грамматикй (сига)
❖ Lexica - grammatical (modal verbs) - лексикй - грамматикй (феълхои модалй)
❖ Lexical (modal words and phrases) - лексикй (калимахои модалй ва иборахо)
Аммо аз хама мухимаш шакли сеюм ба хисоб меравад, ки феълхои модалиро дар бар мегирад. Боз як хусусияти махсусро барои феълхои модалй диццати назар гирифтан мухим аст. Хамаи онхо амалхои муайянро ба мисли зарурат, шаккокй ва гайра нишон медиханд. Аз нуцтаи назари гуянда феълхо ба феълхои дигар барои ифода кардани маънй "кумак" мерасонанд.
Донистан зарур аст, ки феълхои модалй ба худ маъно надоранд. Феъли модалй ба мисли "would" хусусиятхои гуногунро ба худ дорад. Барои мисол, ин феъл метавонад барои ифода кардани идеяхо дар замони гузашта истифода шавад, инчунин барои ифода кардани замони хозира ва оянда низ, истифода мешавад. Барои хамин бовар кардан душвор аст, ки "would" замони гузаштаи "will" аст ё ин умуман дигар аст.Модалияти забони англисй на танхо бо феълхои модалй ифода меёбанд. Барои ифода кардани он бисёр роххо мавчуд аст - одатан сига (mood) муносибат байни хабари феълй ва воцеиятро ифода мекунад, истифода мешавад. Гуянда муносибатро муцаррар мекунад.
Дар забони муосири ангисй категорияхои сига ба гурухи шаклхои ба хам муцобилгузошташда ташкил ёфтаанд, дар ходисахои мавчуда хамчун далели воцей (факти реалй) тавсиф ёфтааст, амали проблемавии гайривоцей вучуд надорад.
Мавзуи додашуда дорои ахбороти муфассал оиди истифодашавии феълхои модалй дар забони англисй ва тарзи дурусти тарчума кардан ба забони точикй мебошад.
Дар забони англисй феълхои модалии can, may, must, ought to, shall, should, will, needва dareмавчуд мебошанд. Ба гайр аз инхо боз to have toваto be toниз хамчун феълхои модалй истифода мешаванд. Феълхои модалй дар якчоягй бо шакли масдари феълхо (инфинитив), хабари мураккаби пайвасти модалй (a modal compound predicate^ хисоб мераванд.
Феълхои модалй феълхои дефектианд (defective verbs). Ва онхо нисбат ба феълхои модалй тагйиротхо доранд. Мисол: Феълхои модалй дар шахси сеюми танхо пасванди "s" ба худ цабул намекунанд, инчунин шакли феъл дар хамаи шахсхо бетагйир мемонад. Хамин тавр, феълхои модалй шаклхои тахлилй (аналитикй) надоранд. Замони гузаштаи феълхои модалй бошад, тагйироти куллй ба худ мегиранд.
Феълхои модалй хусусиятхои ба худ хоси зеринро доро мебошанд:
❖ Онхо дар шакли масдарй бе хиссача "to" истифода мешаванд, ба истиснои феълхои модалии "ought to", "to have to" ва "to be to"
❖ Шаклхои саволй ва инкории феълхои модалй бе ёрии феъли ёридихандаи "do" сохта мешаванд. Хамаи феълхои модалй зиёда аз як маъноро доранд. Хар як маънои феълхои модалй ба мавриди истифодаашон вобаста аст.
❖ Бархе аз маънохоро дар тамоми намуди чумлахо дарёфт карда, баъзеашонро танхо дар чумлахои тасдицй - саволй, ё ин ки инкорй вохурдан мумкин аст.
❖ Маънохои гуногун метавонанд бо шаклхои гуногуни масдарй бо хам вобаста бошанд - оддй ва мутлац (хам дар шакли активй ва хам дар шакли пассивй, яъне тарзи мафъул ва фоил), давомдор ва мутлаци давомдор
❖ Агар феълхои модалй зиёда аз як шаклро ба худ доро бошанд (can-could, may-might, will-would хамчунин феълхои to have ва to be) маънохои гуногуни онхо дар он шаклхо лозим намеоянд.
Истифодаи феълхои модалй дар бисёр холатхо аз сохти чумла вобастагй надоранд, яъне мустациланд: истифодаи ин ё он феъли модалиро муносибати гуянда ба факт (далел) муайян мекунад, ки дар таркиби чумла мавчуд аст. Дар ин холат метавонем дар бораи "мустацилият ё озод будани феълхои модалй" сухан ронем
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
Мисол:
He admires you. He thinks you're a little beauty. Perhaps, I oughtn't to have told you
that.
Тарчума: У туро меписандад. У фикр мекунад, ки ту зебо хастй. Бояд, ман инро ба ту намегуфтам.
Вале гохо, истифодаи ани;и феълхои модалй ба сохти чумла вобастагй дорад, асосан дар сохти чумлахои пайрав ва баъзан, хамчунин дар хабари сарчумла, ки дар ин холат характери лесикй пайдо мекунад. Ин навъи истифодаи феълхои модалиро "вобастагии структурй" меноманд.
Мисол:
It is obviously necessary that an investigation should be made. Christine feared she might not be met at all.
Тарчума: Маълум аст, ки тахдицот бояд гузаронида шавад. Кристина метарсид, ки умуман наметавонад вохурад.
Инчунин, феълхои баъди онхо истифода мешуда бе хиссачаи "to", меоянд; дар саволи умумй пеш аз мубтадо меоянд; чавоби кутохи пурра медиханд. [Кулиева З. 2007:37]
Феълхои модалй нишон медиханд, ки амал аз тарафи масдар ба маънои эхтимолият, гайриимкон, тахмин, номуайян, хатмй, зарурият, шубханокй ва монанди инхо ифода меёбад.[Насрулло Х. 2008:8]
Мухим аст, ки як хусусияти дигари феълхои модалиро зери ди;;ати назари худ ;арор дихем. Аз ну;таи назари гуянда, хамаи онхо нишон медиханд, ки амали ани; ба лозимият, имконият, хохиш, шаккокй ва гайра нигаронида шудааст. Бинобар ин, феълхои модалй асосан дар сухбат истифода мешавад.
Дар контекст (матн) - х,ои замони гузашта бошад, танхо дар суханхо хабар мерсонанд, ё ин ки дар фикрхо низ дида мешаванд. Барои хамин наметавонем, ки "You should have done it before"ë ин ки "He might be wrong" ё "It must be true" - ро дар на;лхо дарёфт кунем. Истиснои ягона танхо дар шакли замони гузаштаи "could", "would", "had", "was'^ "might" мавчуданд, ки онхоро дар муколаммахо ва хикояхо истифода мебаранд.
Мисол:
Walker was illiterate and could not sign his name.
Тарчума: Волкер аз сабаби бесавод будан наметавонист номашро нависад.
When I looked at her, I saw tears in her eyes. So, I had to tell her the truth.
Ва;те, ки ман ба вай нигох кардам дар чашмонаш ашкро дидам. Барои хамин, ман бояд ха;и;атро ба вай мегуфтам.
Хангоме, ки истифодаи феълхои модалй аз руи сохт вобастагй доранд, маънои онхо гохо суст (ба маънои асл намеоянд) мешаванд, асосан ин на он ;адар намоён мешавад. Феълхои модалй назар ба оне, ки маънои алохдда диханд, дар асл чунин хисобида мешаванд, ки ин феълхо ;исми струкурй мебошанд.
Феълхои модалй хам дар забони англисии амрикой ва хам дар забони англисии бритониёгй истифодаи умумии адабиро доранд. Дар ин рисола мисолхо аз нависандагони машхури хам Амрикой ва хам Бритониёгй асрхои 18-19 -ум ба мисли I. Asimov, O. Henry, S. Maugham, F. Scott Fitzgerald, A. Christie, O. Wilde, M. Spark ва дигарон истифода шудаанд, ки метавонанд ба таври васеъ истифода ва ахамияти онхоро дар гуфтор нишон диханд. Мисолхо низ оиди тарзи иситифодаи феълхои модалй аз мачаллахои гуногун ва тахлили пурраи онхо оварда шудаанд.
Дар рафти кор бо феълхои модалй бо чунин масалхо шиносои пайдо кардем Метавонем якчанд ;оидахои асосии грамматикиро, ки ба феълхои модалй тааллу; доранд ба шакли формула (;оида) дарорем.
Хамаи феълхои модалй хеч гох бо феълхои ёридиханда истифода намешаванд, ба
мисли "do", "does", "did" ва гайра. Шакли инкорй фа;ат бо хдмрох, кардани хиссачаи инкории "м^'баъд аз феъли модалй сохта мешавад. Шакли саволиаш бошад бо чой иваз кардани феъл ё ин ки мубтадо сохта мешавад.
Феълхои модалй хеч гох шаклашонро тагйир намедиханд. Барои мисол, ба шумо хеч гох хамрох кардани пасванди "-s" ё "-ed" лозим намеояд.
Феълхои модалй дар муколамма истифода мешавад. Дар замони гузашта бошад онхоро танхо дар нут;и мазмунанна;лшуда дарёфт кардан мумкин аст. Истиснои ягона дар шакли замони гузаштаи феълхо "could", "would", "had", "was" ва "might", ки онхо на танхо дар муколаммахо, балки дар на;лу ривоятхо низ истифода мешаванд, мебошанд.
Феълхои модалй хеч гох пеш аз худ хиссачаи "to" - ро ;абул намекунанд. Ба истиснои феъли модалии "ought to".
^амин тари;, роххои омузиши феълхои модалй дар таълими забони англисй хело хам мубрам хисобида шуда, аз тарафи забоншиносон омухта мешавад.
РУЙХАТИ АДАБИЁТИ ИСТИФОДАШУДА
1. Н. Туйгунов, Ф. Сангинов "Грамматикаи забони англисй", Душанбе 2010, 184 сах.
2. Насрулло Х,абиб "Сарф ва нахви забони англисй", Душанбе 2008, 136 сах.
3. Кулиева З. "Грамматика" Душанбе 2007
4. Абдусалом Мамадназаров "Фарханги англисй - точикй", нашри такмилшудаи сеюм, Душанбе 2011, 1016 сах.
5. Парвона Чдмшедов "Фарханги точикй ба англисй" Душанбе 2008
6. Сатская П.Н., Чдмшедов П., Алидодхонова К., "Забони англисй", китоби дарсй барои синфи 11, Душанбе 2003
7. К. Н. Качалова, Е. Е. Израилевич. "Практическая грамматика английского языка с упражненими и ключами", Москва 2012, 720 ст.
8. "Грамматика английского языка: Морфология". Кобрина, Корнеева, Осовская и др. СП., 1999.
9. "Грамматика английского языка. Пособие для студентов педагогических институтов." Под ред. Ильиша.
10. "Learn to read science". Н.И. Шаховаидр. "Наука", 1980.
11. "The English verb. A new grammar for every one". А.К. Кравченко, Л.В. Ушакова и др. Иркутск, 1997.
12. "Modality in Modern English". Е.М. Гордонидр. М., 1968.
13. "Модальные глаголы в английском языке". Е.А. Зверева.
14. "Составные глаголы в современном английском языке". М.Д. Кузнецов и др. М., 1959.
15. "Пособие по морфологии английского языка". Е.А. Корнеева. М. "Высшая школа", 1974.
16. "Модальные глаголы в английской речи: учебное пособие для студентов институтов и факультетов иностранных языков". А.П. Грызулина. М., "Высшая школа", 1986.
17. "Английский глагол". Т.А. Расторгуева, И.П. Верховская и др. М., 1987.
18. "Очерки по сопоставительной грамматике русского и английского языков". А.И. Смирницкий. М., "Высшая школа", 1975.
19. "Морфология английского языка". А.И. Смирницкий. М., 1959.
20. "Наклонения английского языка". М.В. Смолина. М., 1977.
21. "Учебник английского языка". Е.К. Старщникова и др. М., 1979.
22. "Английский язык для студентов старших курсов". Г.А. Попова и др. М., 1961.
23. "Учебник английского языка". С.В. Понтович. М., 1960.
24. "Трудности перевода общественно-политического текста с английского на русский". Т.А. Зражевская, Т.И. Гуськова. М., 1986.
25. "Новое в английской грамматике". Г.А. Вейхман. М., 1990.
26. "Учебник английского языка". Т.И. Арбекова, А.Д. Бодрова. М., 1968
