Namangan shahar atrofi yo‘nalishlarda yo‘lovchilar oqimining tahlili Текст научной статьи по специальности «Техника и технологии»

УУТ 656.13

NAMANGAN SHAHAR ATROFI YO'NALISHLARDA YO'LOVCHILAR OQIMINING

TAHLILI

Mamirov Ulug'bek Namangan viloyat transport boshqarmasi bo'lim boshlig'i anas [email protected] +998945044333

Ataxanov Xoshimjon NamMQI, Katta o'qituvchi, [email protected] +998906403440

Ustaboyev Abdullo NamMQI, PhD. dots. [email protected].( +998935883314)

Anotatsiya. Maqolada Namangan shahar atrofi yo'nalishlarda yo'lovchilar oqimining tahlili usullari bo'yicha ma'lumotlar keltirilgan. Bunda shahar atrofi yo'nalishlarda yo'lovchilar oqimining tahlilini turlari va yo'nalishlar yo'lovchi oqimini o'rganishning afzallik shartlari keltirilgan.

Анотaция. В статье представлена информatsiя о методах анализа пассажиропотока на пригородных маршрутах Намангана. Здесь представлены виды анализа пассажиропотока на пригородных маршрутах и предпочтительные условия для изучения пассажиропотока на маршрутах.

Annotation. The article provides information on methods of analyzing passenger traffic on suburban routes of Namangan. Here are the types of analysis of passenger traffic on suburban routes and the preferred conditions for studying passenger traffic on routes.

Kalit so'zlar: yo'lovchi oqimi, korxona, muassassa ishchilari, yo'nalish, masofa, reys, so'rov turlari, kuzatuv, universitetlar, maktablar, bolalar, nafaqaxo'rlar, nogironlar, uy beklari.

Ключевые слова: пассажиропоток, предприятие, работники учреждения, направление, расстояние, рейс, типы запросов, наблюдение, университеты, школы, дети, пенсионеры, инвалиды, домохозяйки.

Key words: passenger traffic, enterprise, employees of the institution, direction, distance, flight, types of requests, observation, universities, schools, children, pensioners, disabled people, housewives.

Shahar transport tarmoqlarini ilmiy asoslangan loyihalash kutilayotgan yo'lovchi oqimlarini aniqlashni nazarda tutadi, bu esa o'z navbatida aholi harakatining chastotasi va yo'nalishi bo'yicha xarakterini aniqlashni talab qiladi. Shunday qilib, asosiy vazifa shahar aholisining harakatlanish sonini hisoblash kerak.

Shu maqsadda butun aholi quyidagi guruhlarga bo'linadi: shahar tashkil etuvchi korxona va muassassalar ishchilari; xizmat ko'rsatuvchi korxonalar va muassasalar ishchilari; universitetlar va maxsus maktablar talabalari; faol bo'lmagan aholi (bolalar, nafaqaxo'rlar, nogironlar, uy bekalari ).

Shahar aholisining turli yo'nalishdagi harakatlarining umumiy soni aholisining transport harakatchanligini tavsiflaydi. Transportning harakatchanligini hisoblash yoki dala tadqiqotlarini o'tkazish yo'li bilan aniqlash mumkin[1-4].

Shahardagi real hayot sharoitlariga mos keladigan aholining transport harakatchanligi to'g'risidagi eng aniq ma'lumotni mavjud shahar transport tarmog'ida mavjud yo'lovchi o'rganish orqali olish mumkin[5-6].

Yo'lovchilar oqimini o'rganishning bir qancha usullari mavjud:

• Aholini o'rganish;

• Shahar atrofi tadqiqotlari;

Tijorat yo'lovchi transportning xususiyatlari _i__i_i_1-jadval.

№ Yo' nalishlar Yo'nalish nomi Masofasi km Qatnov ochilgan sana Reja bo' yicha avtotrans-port soni Belgilangan kunlik reyslar soni Tashiladigan yo' lovchi soni

1 SHAY-166 Jomashuy - Namangan Toshbuloq orqali 34,2 1956 6 8 1440

2 SHAY-195 Namangan-Jomashuy Yesin orqali 36 2017 10 7 2280

3 SHAY-225 Namangan -Chortoq 16,8 1987 12 10 3600

4 SHAY-228 Namangan-Uchqo'rg'on 39,4 1964 12 6 3661

5 SHAY-245 Namangan-Chust 37,5 1955 14 6 3858

6 SHAY-343 Namangan-Yangiqo'r g'on 20,7 1987 8 7 1456

7 SHAY-244 Namangan - Kosonsoy 37 2018 6 5,5 2950

8 SHAY-428 Namangan - Uychi-Chortoq 24,4 2020 4 8 544

9 SHAY-231 Namangan-Xaqqulobod 39,5 1961 12 6 4251

10 SHAY-181 Namangan - O'lmas 14,9 2020 4 8 1321

11 SHAY-288 Namangan -Shamsiko'l 13,1 2021 4 8 992

12 SHAY-310 Namangan - Toshbuloq Olahamak orqali 20,5 2021 4 8 895

13 SHAY-237 Namangan-Jiydakapa-Doxiota 18,6 1970 4 10 1896

14 SHAY-181A Namangan - Guldirov 17,6 2021 4 9,5 1265

15 SHAY-430 Namangan-Momoxon-Qolgandaryo Buramatut orqali 45 2021 5 5 425

16 SHAY-236 Namangan-F ayziobod 13,5 1961 6 10 2389

17 SHAY- Namangan-Toshbuloq 20,2 1960 8 8 3657

251 Xonobod.

18 SHAY-431 Temir yo'l kesishmasi-Tobuloq 11,5 2021 4 8 640

19 VX-242 Namangan-Nanay 59,6 1960 5 5 1352

20 VX-349 Namangan-Xazrati shox Chortoq orqali 64,4 2019 5 5 1123

21 VX-210 Namangan-Qoraqalpoq 67 2020 5 5 2163

JAMI: 651,4 142 153 42158

Ro'yxatda keltirilgan so'rov turlari ularni o'tkazishning to'liqligi, muntazamligi va davomiyligi, tavsiflangan obektlarning umumiy holatini qay darajada qamrab olishi va ularning o'ziga xos xususiyatlari, zarur ma'lumotlarni olish usullari va joylari bo'yicha tasniflanadi. Muayyan sharoitlarga qarab (tashuvda aks ettirilgan hodisalarning tabiati, hajmi va sifat o'zgarishlari; o'zaro bog'liqlik darajasi va boshqalar) kompleks tadqiqotlar olib boriladi [7-10].

Keng qamrovli so'rovlar ko'p maqsadli ahamiyatga ega, chunki ularni o'tkazish natijasida shaharsozlik vazifalarining keng doirasini (hududni funksional rayonlashtirish, ko'chirish, aholining tortishish markazlarini joylashtirish, yozishmalar ) hal qilish uchun zarur bo'lgan turli xil dastlabki ma'lumotlar olinadi va ularning transport xizmatlari, yo'lovchi tashish va yuk tashish uchun sarflangan vaqt, ko'cha transporti tarmog'ini rivojlantirish istiqbollari va yangi transport turlarini joriy etish va boshqalar). Nafaqat transport, balki sotsiologik va umumiy shaharsozlik ahamiyatiga ega bo'lgan kompleks so'rovlarni o'tkazish zarurati odatda shaharlarning bosh rejalarini ishlab chiqishda va shahar transportining turli hil rivojlantirishning kompleks sxemalarini tayyorlashda yuzaga keladi [11-13].

Shaharsozlikning muayyan muammolarini hal qilish uchun zarur bo'lgan dastlabki ma'lumotlarni olish uchun xususiy so'rovlar o'tkaziladi. So'rovlar o'tkazishning muntazamligiga qarab epizodik va tizimli bo'ladi.

So'rovning davomiyligiga ko'ra qisqa muddatli va uzoq muddatli bo'ladi. eng muhim tasniflash xususiyatlaridan biri bu o'rganilayotgan obektlar va jarayonlarning umumiy o'zgarishni qamrab olish darajasidir. Shu asosda so'rovlar tanlov va uzluksiz bo'ladi.

Tanlanma so'rovlarning mohiyati shundan iboratki, u butun aholini (shahar yoki alohida tumanlarning butun aholisi; aholining muayyan tarkibiy guruhining butun kontingenti; barcha aholining harakatlanishi va boshqalar) tekshirmaydi, balki faqat uni o'rganadi [14-18].

Tanlanma so'rovlarning kerakli hajmi takrorlanmaydigan tanlanmalar uchun matematik statistika formulasi bilan aniqlanadi:

N=A2+t2*a2, (1)

bu erda; N - umumiy aholi; t-0,9545 ehtimollik bilan natijalarning belgilangan aniqligini ta'minlaydigan 2ga teng qabul qilinishi mumkin bo'lgan ruxsat etilgan tanlanma xatosining ko'plik ko'rsatkichi; A-marginal tanlama xatosi, uning qiymati 5% gacha bo'lgan xatolik (ortiqcha yoki minus) aks ettirilganligi sababli belgilanadi; a2-namunalar dispersiya (o'zgaruvchan xususiyati).

Yuqori mehnat zichligi va yuqori narxi tufayli uzluksiz tadqiqotlar juda kam qo'llaniladi.

Yo'lovchi tashishni dala tadqiqotlari.

Yo'lovchi tashishni o'rganish metodologiyasiga qo'yiladigan talablar:

• Eng kam mehnat zichligi va xaraj atlari;

• Harakatni tashkil etishni takomillashtirish, shuningdek, mavjud transport va marshrut tizimlarini takomillashtirish uchun zarur bo'lgan ma'lumotlarni olish imkoniyati.

To'xtash joylarida to'ldirishda ro'yxatdan o'tkazish usuli.

Kuzatuv nuqtalari:

• Ikkita qo'shni uchastkada harakatlanuvchi tarkibning bandligi keskin o'zgargan nuqtalar;

• Katta yo'lovchi aylanmasi va yo'lovchi aylanmasi bo'lgan to'xtash punktlari (transport uzellari);

• Marshrut kesishmalari.

Harakatlanuvchi tarkibni to'ldirishni ro'yxatdan o'tkazish usuli.

Baholash usullari eng kam mehnat talab qiladigan, kuzatuvlarning keng qamroviga ega. Qabul qilingan ma'lumotlar:

• Marshrut uchastkalarining bandligi;

• Yo'nalishlarda o'rtacha bandlik;

• Yo'nalishlarning uzunligi va yo'nalishi bo'yicha notekis yo'lovchilar oqimi;

• Yakunlangan yo'lovchi kilometrlari.

To'xtash joylarida yo'lovchilarni ijtimoiy so'roq qilish usuli.

Qabul qilingan natijalar:

• yo'lovchilarni o'tkazish punktlari;

• eng mashhur yo'nalishlar;

• yo'lovchilarning harakat yo'nalishlari;

• xizmat sifati va kerakli yaxshilanishlar.

Natijalardan amaliy foydalanish:

• harakatlanuvchi tarkibni marshrutlar bo'ylab taqsimlash;

• harakatlanuvchi tarkibni marshrutlar bo'ylab to'g'ri taqsimlash

O'zbekiston Respublikasining "Avtomobil transporti to'g'risida"gi Qonunining 7-moddasiga binoan shaharlararo tashishlar jumlasiga shahar yoki shahar posyolkasi chegaralari doirasidan 50 km dan ortiq masofada amalga oshiriladigan tashishlar, shuningdek, yo'nalish masofasidan qat'iy nazar O'zbekiston Respublikasining ikki yoki undan ortiq viloyati hududida amalga oshiriladigan tashishlar kiradi. Shaharlararo avtobus yo'nalishlari viloyatlararo va viloyat ichidagi yo'nalishlarga ajratiladi [19-23].

Viloyat ichidagi shaharlararo yo'nalishlarda avtobuslar harakati (yangi yo'nalishlarni ochish) - viloyatlar hokimliklari yoki Qoraqalpog'iston Respublikasi Vazirlar Kengashi hamda viloyatlar va Toshkent shahar hokimligi departamenti tomonidan, viloyatlararo-shaharlararo yo'nalishlarda O'zbekiston Respublikasi Transport Vazirligi tomonidan tasdiqlangan jadvallar bo'yicha amalga oshiriladi.

Viloyat ichidagi avtobuslarda tashishda yo'nalish masofasi 100 km gacha va undan ortiq bo'ladi. Harakat intervali esa, yo'lovchi oqimining taqsimlanish xarakteriga qarab 30 minutdan 3-5 soatgacha bo'ladi.

Shahar atrofi yo'lovchilarga xizmat ko'rsatish sifati yo'lovchilarga xizmat ko'rsatishning muammoli yo'nalishlarini sifat ko'rsatkichlari bo'yicha o'rganish, yo'lovchilarga xizmat ko'rsatish sifatining ustuvor ko'rsatkichlarini aniqlash va ularning har birini takomillashtirish bo'yicha tavsiyalar ishlab chiqish, takomillashtirish bo'yicha chora-tadbirlar kompleksini ishlab chiqish zarur.

Shu jumladan Namangan shahriga tumanlardan kirib keluvchi shahar atrofi avtobus yo'nalishlarini ko'radigan bo'lsak, shaharga kirib kelish xududlariga bosh bekatlarni tashkil etish (qurish) taqozo etadi.

ADABIYOTLAR

1. ShNQ 2.05.02-07 "Avtomobil yo'llari" "Davarxitektqurilish", Toshkent sh., 2008 y.,

89 bet.

2. Л. В. Булавина. "Проектирование и отсенка транспортной сети и маршрутной системи в городах" Учебно-методическое пособие. Екатеринбург Издателство Уралского университета 2014 — 48 с.

3. Ларин О.Н. "Организатсия пассажирских перевозок": Учебное пособие. Челябинск: Изд-во ЮУрГУ, 2005. - 104 с.

4. У.Мамиров, М.Тухтабаев, Б.Рахмонов. Важност развития проекта велодорожки в Намангане Естественнонаучний журнал "Точная наука" Камерова 2022.

5. Nazarov.A va boshqalar, Transport logistikasi, o'quv qo'llanma, Namangan 2021yil, "Vodiy Media" nashriyoti

6. Nazarov, A., & Ustaboev, A. (2022). Selection of rational order of buses in traffic routes. Harvard Educational and Scientific Review, 2(1).

7. Nazarov, A., & Ustaboev, A. (2021). METHOD OF DETERMINATION OF PUBLIC PASSENGER TRANSPORT INTERVAL FOR" CRITICAL SITUATIONS". Harvard Educational and Scientific Review, 1(1).

8. Ustaboev, A. N. A. (2020). Tirbandlik sabablari va uni oldini olish. NTJ NamITI, 5(1), 292-296.

9. Назаров, А. А., & Устабоев, А. Р. (2020). Пути оптимизации городского пассажирского транспорта в узбекистане. In АКТУАЛЬНЫЕ ВОПРОСЫ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ ТЕХНИЧЕСКОЙ ЭКСПЛУАТАЦИИ МОБИЛЬНОЙ ТЕХНИКИ (pp. 231-236).

10. Nazarov, А., & Ustaboyev, А. (2021). CRITERIA FOR ASSESSING THE PROVISION OF TRANSPORT SERVICES TO PASSENGERS IN THE URBAN COMMUNITY. The Scientific Journal of Vehicles and Roads, 2021(2), 23-26.

11. Shavkat Alimukhamedov, Anvar Nazarov, Akmal Nazarov, and Abdulla Ustoboev "Estimation of the interval of movement of public passenger transport in the direction", AIP Conference Proceedings 2432, 030055 (2022) https://doi.org/10.106375.0090848

12. Устабоев, А., Атаханов, Х., & Нормирзаев, А. (2021). МУЛЬТИМОДАЛ ТАШИШЛАР ХДКИДА ТУШУНЧА.

13. Атахонов, Х., Хидиров, У., & Устабоев, А. (2018). РАЗРАБОТКА ПРОГРЕССИВНЫХ СИСТЕМ СТРАТЕГИЧЕСКОГО УПРАВЛЕНИЯ В ДОРОЖНО-ТРАНСПОРТНОМ КОМПЛЕКСЕ ГАО" НАМАНГАНАВТОЙУЛ". Мировая наука, (6), 89-92.

14. Устабоев, А. Р. (2017). Изучение факторов, влияющих на эффективность работы пассажирского транспорта. Высшая школа, (6), 11-12.

15. Назаров, A., & Устабоев, A. (2021). ШАХДР ЖАМОАТ ТРАНСПОРТИДА ЙУЛОВЧИЛАРГА ТРАНСПОРТ ХИЗМАТИ КУРСАТИШНИ БА^ОЛАШ МЕЗОНЛАРИ. Научный журнал транспортных средств и дорог, 1(2), 25-28.

16. Мамаджонов, Х., Устабоев, А., & Атахонов, Х. (2023). ЛОГИСТИК ТИЗИМЛАРДА ТАШИШ ЖАРАЁНИНИ ТАШКИЛ ЭТИШ МЕХАНИЗМЛАРИ. Current approaches and new research in modern sciences, 2(1), 137-141.

17. Normirzayev, A., Ustaboyev, A., Ataxonov, X., & Mamadalimov, A. (2021). YO'L GIPNOZIGA OLIB KELADIGAN OMILLAR. МЕХАНИКА ВА ТЕХНОЛОГИЯ ИЛМИЙ ЖУРНАЛИ, (4), 42.

18. RAXIMJONOVICH, U. A. (2022). Logistikani tashqi rivojlanishi (paradigmalar). Scienceweb academic papers collection.

19. Ataxonov, X. (2022). НАМАНГАН ША^РИДА АВТОБУС ТРАНСПОРТИДА ЙУЛОВЧИЛАРГА ТРАНСПОРТ ХИЗМАТИ КУРСАТИШ СИФАТИ

МЕЪЁРЛАРИ. Scienceweb academic papers collection.

20. Ataxanov, X. (2022). ЛОГИСТИК КОНЦЕПЦИЯЛАРНИ АХДМИЯТИ. Scienceweb academic papers collection.

21. RAXIMJONOVICH, U. A. (2018). Yo'lovchilarni mikroavtobuslarda tashishni tashkil qilish. Scienceweb academic papers collection.

22. Sattarov, A. (2018). Ekologik transportni rivojlantirishning avfzalliklari. Scienceweb academic papers collection.

23. To'xtaboyev, M., & Ataxanov, X. X. R. (2021). Chorrahalardagi tirbandlikni oldini olish. Транспорт и логистика: Цифровые технологии в развитии транспортно-транзитного потенциала республики: Сборник материалов Республиканской научно-технической конференции.