Научная статья на тему 'МУСИҚА НАЗАРИЯСИ ФАНИНИНГ МУСИҚА ТАЪЛИМИ ТИЗИМИДАГИ ЎРНИ ВА АҲАМИЯТИ'

МУСИҚА НАЗАРИЯСИ ФАНИНИНГ МУСИҚА ТАЪЛИМИ ТИЗИМИДАГИ ЎРНИ ВА АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
498
48
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Oriental Art and Culture
Область наук
Ключевые слова
Мусиқа / санъат / бадий асар / санъаткор / ходисалар / ижодиёт / товушлар ва оҳанглар

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Мийрбек Палуаниязов

Мусиқа мусиқий образлар орқали очиб бериладиган у ёки бу мазмунга эга бўлади. Бу табиат манзаралари, ижтимоий хаётдаги ҳодисалар ва вазиятлар, инсоннинг ички маънавий оламидир. Мусиқа кишининг ҳиссиёти, кайфиятини ифодалашга қодир. Шу билан бирга унинг табиат манзараларини тасвирлаш, харакат образларини гавдалантириш, хаётнинг самимий овозлари (қушларнинг сайраши, момақалдироқнинг гулдираши)га тақлид қилишга ҳам лаёқати бор.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МУСИҚА НАЗАРИЯСИ ФАНИНИНГ МУСИҚА ТАЪЛИМИ ТИЗИМИДАГИ ЎРНИ ВА АҲАМИЯТИ»

"Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal - Volume 2 Issue 2 / September 2021 ISSN 2181-063X

МУСЩА НАЗАРИЯСИ ФАНИНИНГ МУСЩА ТАЪЛИМИ ТИЗИМИДАГИ УРНИ ВА АХДМИЯТИ

Мийрбек Палуаниязов

Узбекистон давлат санъат ва маданият институтининг Нукус филиали

Аннотация: Мусика мусикий образлар оркали очиб бериладиган у ёки бу мазмунга эга булади. Бу табиат манзаралари, ижтимоий хаётдаги ходисалар ва вазиятлар, инсоннинг ички маънавий оламидир. Мусика кишининг хиссиёти, кайфиятини ифодалашга кодир. Шу билан бирга унинг табиат манзараларини тасвирлаш, харакат образларини гавдалантириш, хаётнинг самимий овозлари (кушларнинг сайраши, момакалдирокнинг гулдираши)га таклид килишга хам лаёкати бор.

Калит сузлар: Мусика, санъат, бадий асар, санъаткор, ходисалар, ижодиёт, товушлар ва оханглар.

THE ROLE AND IMPORTANCE OF THE SCIENCE OF MUSIC THEORY IN THE SYSTEM OF MUSIC EDUCATION

Miyrbek Paluaniyazov Nukus branch of Uzbekistan State Institute of Arts and Culture

Abstract: Music has this or that content, which is revealed through musical images. These are natural landscapes, events and situations in social life, the inner spiritual world of man. Music is able to express a person's feelings and moods. At the same time, he has the ability to depict natural landscapes, to embody images of movement, to imitate the sincere sounds of life (birdsong, thunder).

Keywords: Music, art, artwork, artist, events, creativity, sounds and melodies.

Мусика (илхом парилари санъати) - оханг (интонация) санъати, садоларда ифодаланган вокеаликнинг бадиий аксидир. У борликни узига хос тарзда акс этиб, уни бойитади, хамда уни туш униб олиш ва узгартириш да ёрдам беради. Маълумки, мусика жамият хаётида мухим рол уйнайди. Мусика - инсоннинг турмуш тарзи ва ижтимой хаётида, мехнат ва дам олиш чогларида албатта иш тирок этадиган аломат сифатида хизмат килиб, одамни маънавий кадриятларга эриш тирадиган ноёб воситадир. Уш ахснинг маънавий оламини, ахлокий максадларини шакллантирувчи эстетик тарбиянинг самарали куроли деб хисобланади. Мусиканинг узи, унинг яратувчилари, ижрочилари,

тингловчиларидан иборат мусика маданияти жамият маданиятидаги мухим бир сохадир.

Санъат мазмуни - хаёт, атрофимиздаги вокеалик, инсон ва унинг ички дунёси уй-фикрлари, хис-туйгуларидир. Санъат инсон фаолиятининг бошка турларидан кура бадиий образларни яратиш оркали вокеликни узлаштиради. У кишининг хиссиёти ва онггига бевосита таъсир килувчи шаклда оламни гуёки янгидан яратади. Лекин, санъаткор хаётни, ходисалар ва нарсаларни нусха килиб кучирмайди. У бирор образга хос булган энг умумий, типик хусусиятларни саралаб олиб, уларнинг хаммасини тушуниб олиб, образ киёфасини узгартиради, сунг уни расм, шеър, мусика асари шаклида гавдалантиради. [1.Б.43]

Албатта, хар кандай санъаткорнинг асари муаллифнинг шахс асоратини уз ичида саклаб колади. Чунки, ташки дунёнинг объектив материали санъаткорнинг онгида алохида кайта ишлаб чикилиб, оригинал, узига хос ижод булиб кайта вужудга келади. Бирок, шу билан бирга хар бир ижодий асар жамоат онгининг махсулоти деб хам хисобланади. Негаки, у муайян бир ижтимоий психология, мамлакат, тарихий ходиса билан боглик булади.

Аммо санъат турлари хаётнинг турли-туман томонларини бир хил даражада тасвирлашга кодир эмас. Санъатнинг хар бир тури узига хос воситалар ва ифодалаш тамойиллари билан ажралиб туради. Хуш, мусика санъати узи нима? Унинг максади, вазифалари нимадан иборат? Мусика бошка санъат турлари билан якин муносабатларда булиши шубхасиздир. Уларнинг жонли алокалари мусикага хос интонацион асоси адабиёт билан якинлиги, ритмик уюш коклиги шеърият ва ракс санъатига ухшашлиги, асарларининг мутаносиб тузилиши архитектура шаклларига мувофиклигида куринади. Бунга кушиб айтиш лозимки, адабиёт, тасвирий санъат, хайкалтарошлик асарлари купинча мусикий асарлар учун асос сифатида хизмат килади.

Бадиий образ мусика асарларида узига хос тарзда, яъни, маълум товушлар ва оханглар синтези сифатида акс эттирилади. Мусика асарларида шакл ва мазмун бир-бирини тулдирувчи унсурлар сифатида мухим ахамиятга эгадир. Мусика мусикий образлар оркали очиб бериладиган у ёки бу мазмунга эга булади. Бу табиат манзаралари, ижтимоий хаётдаги ходисалар ва вазиятлар, инсоннинг ички маънавий оламидир. Мусика - бу энг авваламбор хис килиш оркали туш униладиган ва уларга таянадиган санъат туридир. Бунда биз маълум бир даражадаги нисбийлик ва маълум бир даражадаги аниклик асосида тузилган ва шаклланган мусика назарияси фани оркали мусиканинг куп жихатларини тушинишимиз ва тушунтиришимиз мумкин. [2.Б.131-132]

Хар кандай шакл ва мазмундаги мусика ранг-баранг таркибий кисмлардан таш кил топади ва мусика назарияси - мусиканинг элементар назарияси,

гармония, мусика асарлари тахлили, полифония ва чолгушунослик сингари бир неча тармокларга ажралади. Мусиканинг таркибий кисмлари ва уларнинг узаро богланишлари хакидаги маълумотлар мусика ва унинг назариясига оид фанларда акс эттирилган. Мазкур фанларнинг бошлангич курси мусиканинг элементар назариясидир. Бу фан товуш ва унинг хусусиятлари, товушларнинг шартли ёзма ифодаси - нота шакллари ва турлари, ритм ва метр, товуш лар оралиги - интервал, акккордлар ва уларниг турлари ва хусусиятлари, мусиканинг ифода воситалари ва купгина бошка тушунча ва фикрларни урганишга ва тушунишга ёрдам берадиган асосий мусикий фанлардан биридир. Хозирги шароитда талим тизими талабларига мувофик янги авлод дарслик ва укув кулланмалари яратиш долзарб масалалардан бири булиб колмокда.

Айникса, мусикий таълимни замон талаблари даражасига кутариш, таълим тизимига илгор инновацион ва педагогик технологияларни кенг жорий этиш мухим давлат ахамиятига молик масалалардан бири сифатида кун тартибида турибди. Мусика назарияси фанини укитишда педагогик технологиялардан фойдаланиш Педагогик технология ва педагог махоратга оид билим, тажриба ва интерфаол методлар укувчи-талабаларни билимли, етук малакага эга булишларини таминлайди.

"Технология"- грекча "течне" сузидан олинган булиб, махорат, хунар ва "логос"- тушунча, таълимот маносини англатади. Технология самарали воситалар ёрдамида ишлаб чикаришда махсулотнинг сифат узгаришига олиб келувчи тизимли усуллар йигиндисидир.

"Инновация " - инглизча иноватион (янгилик киритиш, янгилик яратиш, новаторлик) сузидан олинган булиб, новацияларга инвистициялар сифатида талкин килинади. [3.Б.95]. Инновацион технологиялар педагогик жараён хамда укитувчи ва укувчи фаолиятига янгилик, узгаришлар киритиш булиб, уни амалга оширишда асосан интерфаол методлардан тулик фойдаланилади. Интерфаол методлар бу - жамоа булиб фикрлаш деб юритилади, яни педагогик тасир этиш усуллари узига хослиги шундаки, улар факат педагог ва укувчи -талабаларнинг биргаликда фаолият курсатиши оркали амалга оширилади.

Бундай педагогик хамкорлик жараёни узига хос хусусиятларига эга булиб, уларга куйидагилар киради: - укувчининг дарс давомида бефарк булмасликка, мустакил фикрлаш, ижод этиш ва изланиш га мажбур этиши; - укувчиларни укув жараёнида билимга булган кизикиш ларини доимий равиш да булишини таминлаши;

- укувчининг билимга булган кизикиш ини мустакил равиш да хар бир масалага ижодий ёндошган холда кучайтириши;

Укдтувчи ва укувчининг максаддан натижага эриш иш ида кандай технологияни танлаш лари улар ихтиёрида, чунки хар иккала томоннинг асосий

максади аник: натижага эриш иш га каратилган, бунда укувчининг билим савияси, гурух характери, ш ароитга караб иш латиладиган технология танланади, масалан, натижага эриш и учун балким фильм, таркатма материал, чизма ва плакатлар, турли адабиётлар, ахборот технологияси керак булар, булар укитувчи ва укувчига боглик.

Технологик харита кандай тузилган булмасин, унда дарс жараёни яхлит холда акс этган булиши хамда аник белгиланган максад, вазифа ва кафотланган натижа, дарс жараёнини таш кил этиш нинг технологияси тулик уз ифодасини топган булиши керак. [4.Б.213]

Технологик харитани тузилиши укитувчини дарсни кенгайтирилган конспектини ёзишдан халос этади, чунки бундай харитада дарс жараёнининг барча кирралари уз аксини топади. Укитувчи томонидан узи укитаётган фаннинг хар бир мавзуси, хар бир дарс маш гулоти буйича тузилган юкоридаги каби технологик харита унга фанни, предметини яхлит холда тасаввур этиб ёндошишга, туш униш ига (бир семестр, бир укув йили буйича), яхлит укув жараёнининг бошланиши, максадидан тортиб, эриш иладиган натижасини кура олиш ига ёрдам беради. Замонавий иннавацион технологияларни укув жараёнига тадбик этишда куп факторлар салбий таъсир этади, уларга:

1. таълим муассасаларининг компьютерлар ва электрон воситалар билан таъминланганлик даражасининг етарли эмаслиги;

2. таълим муассасаларининг интернет ва бошка ахборот тармокларига етарлича уланмаганлиги;

3. укитувчиларнинг замонавий компьютер техникаси буйича малакасининг етишмаслиги;

4. тахсил олувчиларнинг хам компьютердан етарли фойдалана олмасликлари, электрон китоблар билан ишлашни билмасликлари;

5. таълим муассасалари рахбариятининг таълимни бу сохасига жиддий эътибор бермасликлари ва х.к. [5.Б.108]

Таълимда йул куйилаётган бундай камчиликларни бартараф этиш омиллари куйидагича: - янги инновацион технологияларни урганиш учун укитувчиларни кайта тайёрлаш ни таш кил этиш; мултимедиа укув кулланмалари ишлаб чиккан укитувчиларни рагбатлантиришни; интернет тармоки оркали онлайн конференциялар, семинарлар ва бош ка укитиш тадбирларини таш кил этиш; таълим муассасаларида мултимедиа синфлари, лабораториялар ва кутубхоналар сонини купайтириш; интернет ва бош ка электрон укув воситалари буйича укитиш академик соатлари микдорини купайтириш; тахсил олувчилар билан замонавий ахборот технологиялари хакида купрок илмий таниш тирув иш ларини олиб бориш. Шуни эътиборга олиб, хар-хил компьютер дастурлари асосида тузилган мусикий уйинлари

ёрдамида ташкил этиш, ёки "Power point!" дастурларини куллаш таълимга инновацион технологияларни жорий килишни яна бир ютуги сифатида карашимиз мумкин. Бундан кузланган максад: компьютердан фойдаланиб укувчиларнинг билим савияларини ошириш, мавзу мохиятини аник идрок этишига ёрдам бериш, соф куйлашга ургатиш, мусикага булган кизикишларини ошириш, мусика таълимини техник таълим билан бир-бирига боглашдир. [6.Б.69]

Замонавий талимни ташкил этишга куйиладиган мухим талаблардан бири ортикча рухий ва жисмоний куч сарф этмай, киска вакт ичида юксак натижаларга эришишдир. Киска вакт орасида муайян назарий билимларни укувчиларга етказиб бериш, уларда маълум фаолият юзасидан куникма ва малакаларни хосил килиш, шунингдек, укувчилар фаолиятини назорат килиш, шунингдек, улар томонидан эгалланган билим, куникма хамда малакалар даражасини бахолаш укитувчидан юксак педагогик махорат хамда талим жараёнига нисбатан янгича ёндашувни талаб этади. Бугунги кунда бир катор ривожланган мамлакатларда укувчиларнинг укув ва ижодий фаолликларини оширувчи хамда талим-тарбия жараёнининг самарадорлигини кафолатловчи педагогик технологияларни куллаш борасида катта тажриба тупланган булиб, уш бу тажриба асосларини ташкил этувчи методлар интерфаол методлар номи билан юритилмокда.

Фойдаланилган адабиётлар

1."Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича харакатлар стратегияси" тугрисида Узбекистон Республикасининг Президенти Ш.М.Мирзиёевнинг 2017 йил 7 февралдаги фармони.

2. Акбаров И.А. Мусика лугати.- Т.: Укитувчи, 1997.

3. Апраксина О.А. Методика музыкального воспитания в школе. Учебное пособие. - М.: Просвешение, 1983.

4. Ардабаева Б.К., Белошничеснко Е.В., Дандыбаева Г.Т., Мишутина Е.И. Методические рекомендации по организации и планированию экспериментальной работы в организациях образования. // - Костанай, 2009 г.

5. Рахимов К. Мусиканинг элементар назарияси. (Маълумотнома), Тошкент, "Мусика", 2007.

6. Рахимов К. Мусиканинг элементар назарияси буйича машк ва вазифалар туплами. Тошкент, "Узбекистон", 2006

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.