Научная статья на тему '«МУНОСИБАТИ ДАВЛАТҲОИ ОСИЁИ МАРКАЗӢ БО ШОҲИГАРИИ АРАБИСТОНИ САУДӢ»'

«МУНОСИБАТИ ДАВЛАТҲОИ ОСИЁИ МАРКАЗӢ БО ШОҲИГАРИИ АРАБИСТОНИ САУДӢ» Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
129
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Endless light in science
Область наук
Ключевые слова
Саудовская Аравия / Центральная Азия / исторический процесс / дипломатическое признание / межгосударственные отношения / соглашение / государственный суверинитет / приореты / Организация исламкой конференции / национальные интересы.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Холиқзода Абдурозиқ, Гулямов Абдукодир Махмадрахимович, Гиясов Далер Сафарович, Маҳмадалиев Камолиддин Саймуминович

Данная статья посвящена некоторым реалиям общественно-политической эволюции саудовского общества на нынешнем этапе исторического развития международных отношений. Особый акцент делается на тенденциях политического развития Королевства Саудовская Аравия и его взаимоотношений с ННГ ЦА Казахстан, Узбекистан, Таджикистан, Киргизия и Туркменистан, поскольку именно эта сфера пока отличается наибольшей подвижностью, чревата неожиданными поворотами и остротой возможных событий. Автор пишет, что процесс установления отношения с ННГ Центральной Азии – Казахстан, Узбекистан, Таджикистан, Киргизия и Туркменистан с Саудовской Аравии происходит в очень сложной исторической ситуации и в этой связи со стороны Королевства предпринимаются специальные политико-дипломатические шаги. В этом процессе наблюдаются три этапа: определение двухсторонних отношении, стремление к развитию взаимоотношении; пересмотр внешней политики по отношению к государств Центральной Азий. Но, не смотря на двухсторонние и многосторонние отношения КСА со странами Центральной Азии, уровень этих отношении не отвечает сегодняшним требованиям межгосударственных взаимоотношении. В настоящее время, процесс двухсторонних взаимоотношении между Республикой Таджикистан и Королевством Саудовской Аравии показывает, что до сих по между этими государствами идёт поиск взаимовыгодных точек соприкосновения.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по истории и археологии , автор научной работы — Холиқзода Абдурозиқ, Гулямов Абдукодир Махмадрахимович, Гиясов Далер Сафарович, Маҳмадалиев Камолиддин Саймуминович

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему ««МУНОСИБАТИ ДАВЛАТҲОИ ОСИЁИ МАРКАЗӢ БО ШОҲИГАРИИ АРАБИСТОНИ САУДӢ»»

Impact Factor: SJIF 2020 - 5.497 ИСТОРИЧЕСКИЕ НАУКИ и АРХЕОЛОГИЯ

2021 - 5.81

УДК: 327.3(620)

«МУНОСИБАТИ ДАВЛАТХОИ ОСИЁИ МАРКАЗЙ БО ШОХ.ИГАРИИ

АРАБИСТОНИ САУДЙ»

ХОЛИЦЗОДА АБДУРОЗИЦ

ГУЛЯМОВ АБДУКОДИР МАХМАДРАХИМОВИЧ

ГИЯСОВ ДАЛЕР САФАРОВИЧ

МАХМАДАЛИЕВ КАМОЛИДДИН САЙМУМИНОВИЧ

преподаватели кафедры истории таджикского народа Бохтарского государственного университета имени Носира Хусрава.

Аннотация Данная статья посвящена некоторым реалиям общественно-политической эволюции саудовского общества на нынешнем этапе исторического развития международных отношений. Особый акцент делается на тенденциях политического развития Королевства Саудовская Аравия и его взаимоотношений с ННГ ЦА - Казахстан, Узбекистан, Таджикистан, Киргизия и Туркменистан, поскольку именно эта сфера пока отличается наибольшей подвижностью, чревата неожиданными поворотами и остротой возможных событий.

Автор пишет, что процесс установления отношения с ННГ Центральной Азии -Казахстан, Узбекистан, Таджикистан, Киргизия и Туркменистан с Саудовской Аравии происходит в очень сложной исторической ситуации и в этой связи со стороны Королевства предпринимаются специальные политико-дипломатические шаги. В этом процессе наблюдаются три этапа: определение двухсторонних отношении, стремление к развитию взаимоотношении; пересмотр внешней политики по отношению к государств Центральной Азий. Но, не смотря на двухсторонние и многосторонние отношения КСА со странами Центральной Азии, уровень этих отношении не отвечает сегодняшним требованиям межгосударственн ых взаимоотношении.

В настоящее время, процесс двухсторонних взаимоотношении между Республикой Таджикистан и Королевством Саудовской Аравии показывает, что до сих по между этими государствами идёт поиск взаимовыгодных точек соприкосновения.

Ключевые слова: Саудовская Аравия, Центральная Азия, исторический процесс, дипломатическое признание, межгосударственные отношения, соглашение, государственный суверинитет, приореты, Организация исламкой конференции, национальные интересы.

Давлатх,ои тозабаистицлоли Осиёи Марказй дар дах,х,аи сеюми царни ХХ! сарфи назар аз рох,и мушкили рушди истицлолият х,амчун субъектх,ои мустацили муносибатх,ои байналмилалй дар бунёди тартиботи муосири ч,ах,онй ва равандх,ои микросиёсй ч,ойгох,и хосро ишгол мекунанд. Далели ба расмият шинохта шудани ин давлатх,о х,одисаи дорои ах,амияти чах,онй мебошад. Бо таваччух, ба ин воцеият бисёре аз кишварх,о нисбат ба ин минтаца таваччуху мароци калон зохдр менамоянд. Яке аз ин кишварх,о Шохдгарии Арабистони Саудй мебошад, ки ах,амият ва мацоми ин давлат дар муносибатх,ои байналмилалии муосир х,амчун маркази чах,они ислом назди х,еч кас шакку тардидро ба вучуд намеорад.

Дар ин робита, муаллиф кушиш ба харч додааст, дар асоси маводи мавчуда ба тартиби хронологй шаклх,о ва рох,х,ои фаъолияти хоричии Шохдгарии Арабистони Саудиро дар заминаи истицрори муносибаташ ба давлатх,ои тозабаистицлоли Осиёи Марказй мавриди та^лил царор дихдд. Инчунин, дар асоси маводи мавчуда воцеиятх,ои

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

хамкории пурра дар байни Шохигарии Арабистони Саудй (минбад ШАС) ва давлатхои тозабаисти;лоли Осиёи Марказиро нишон дода, хамзамон сабабхои тагйир додани муносибатхои ШАС бо кишвархои мусулмонии пасошуравиии Осиёи Марказиро муайян кунад.

Кайд кардан ба маврид аст, ки муха;;ик;он нисбат ба ин масъала бархурдхои мухталиф доранд. Чи тавре ки Вавилов А. И. ;айд мекунад: «Ру овардан ба таърихи начандони дури ин мамолик имкон медихад таъйид кунем, ки ч,умх,урих,ои пасошуравии Осиёи Марказй пас аз ба даст овардани исти;лолияти давлатй бо Шохигарии Арабистони Саудй робитахои муста;ими дипломатй бар;арор карданд. Арабистони Саудй бошад, дар навбати хеш худро мухраи марказй ва асосй дар чахони ислом медонад ва бо кишвархое дар дарачаи аввал робита бар;арор менамояд, ки худро хамчун мусулмон эътироф мекунанд».[1, С. 73] Арабистони Саудй давлатхои Осиёи Марказиро ба хайси давлатхои мусулмонй мепазирад ва барои таъйди сиёсати худ ба далели таърихй ру меорад. Бавежа ба хотири ин ШАС кушиш мекунад, ки бо ин давлатхо робитахои хамачониба дошта бошад ва ин давлатхоро ба чомеаи байналмилалии мусуслмонон шомил менамояд.

Хамаи ин х,олатх,о Арабистони Саудиро водор сохт, ки рох,и худро нисбат ба кишвархои пасошуравии «мусулмон»-и Осиёи Марказй ислох кунад. Карор шуд, ки ба чалби ниходхои Созмони Конфронси Исломй (холо Созмони Хамкории Исломй - СХ,И) дар хамкорй бо давлатхои Осиёи Марказй таваччух зохир карда шавад. Аммо ин хама холатхо боиси шиддат гирифтани сиёсати хоричй ва фаъолияти и;тисодии хоричии Арабистони Саудй дар фазои Осиёи Марказй нагардид.

Аз тарафи сиёсатмадорони Арабистони Саудй кишвархои тозабаисти;лоли Осиёи Марказй аз лихози тамаддун бидуни ;айду шарт мусулмон эътироф шуданд.

Дар мохи сентябри соли 1990 муносибатхои худро бо давлати соби; абар;удрати ИЧ,ШС бар;арор намуда, Арабистони Саудй кушиш ба харч медод, ки бо ин рох бо кишвархои мсулмонишини Осиёи Марказй иртиботи муста;им бар;арор намояд. [3, С. 12]

Бархе аз пажухишгарон рушди вазъият дар ин кишварро дигар хел арзёбй мекунанд. Дар ибтидои солхои 90-ум самти нави сиёсати хоричии Арабистони Саудй пайдо шуд, ки он дар натичаи пошхурии Иттиходи Шуравй - яке аз асосхои чахони ду;утбй имконпазир гардид, ки дар Арабистони Саудй пирузии ислом бар зидди атеизм, идеологияи коммунистй ва аз зулми рус озод кардани хал;хои мусулмони Осиёи Марказй арзёбй мешуд.

Саросемавор ба хулосае омаданд, ки сарфи назар аз он ки робитаи ин давлатхо бо Федератсияи Россия зич бо;й монад хам, исти;лолияти онхо маънои бозгашти онхо ба корбурди забонхои миллй, ба арзишхои фарханги мусулмонй ва нихоят ба бедории шуури мусулмониро дорад. Аз чихати геополитикй, чахон дигаргунии ами;еро паси сар кардааст, ки ;ариб пеш аз хама ба минта;аи мусулмонон таъсир мерасонад. Чунон ки шар;шиноси машхур Наумкин В. В. менависад: «Агар ;аблан Иттиходи Шуравй бевосита ба сархадхои у наздик мешуд, акнун ин манбаи «тахдид» — «низомй (ишгол намудани Афгонистон) ва идеологй (дастгирии ахзоби коммунистии мамлакатхои араб ва мусулмон)» дигар вучуд надошт. [4, С. 68]

Дар ин давра риторикаи динй ;онунигардонии курси ба рох мондани робитахои Арабистони Саудй бо субъектхои нави муносибатхои байналмилалй бо давлатхои тозаисти;лоли Осиёи Марказй мебошад. Дар ин давра аъзои бахши саудии Кумитаи чахонии начоти исломй таъкид карданд: «Мо чахор сол боз дар кишвархои соби; Иттиходи Шуравй, ки зодгохи панч тан донишмандони бузург - фа;еху имомони барчаста буданд, фаъолият дорем, ки барои мо ганчхои суннати шариф ва мероси бузурги мусулмононро хифз кардаанд. Ин кишвари Абуабдуллох ал - Бухорй , Муслим

Нишопурй , Абу Исо Ат-Термизй , Абу Довуд Ас-Сачостанй , Абу Зара Ар- Розй , Ас-Сархоси , Ал- Байхацй ва бисьёр дигарон мебошад.

Мутобиц ба андешахои мухацциц Халид бини Иброхим «Давлатхои тозаистицлоли Осиёи Марказй - «Туркистон»-и таърихй барои «цабилахои араб», ки онхоро «кашф» кардаанд, «ватани нав» гардид». Кабилахо «исломро оварда, мардуми ин минтацаро бо дини нав муаррифй карданд ва сархади ин минтацаро дифоъ карданд». Онх,о дар Самарцанд, Бухоро, водии Фаргона ва Тирмиз маскан гирифта, барои гул-гулшукуфии минбаъдаи фарханги мусулмонии махаллй хамчун мероси умумии хамаи халцхои уммати ислом замина фарохам оварданд . Ба шарофати х,амсоях,ои нави араб дини ислом ба дили сокинони Осиёи Марказй рох ёфт ва забони арабй хамчун забони дину илм дар он чо пах,н гардид. Бе ин ду омили бунёдй эчоди олимони Осиёи Марказй пайдо хам намешуд ва пахн хам намегардид.

Масалан, дар солхои 1990-ум царни XXI аз хисоби «Ходими ду масчиди муцаддас» (унвони расмии шохи Арабистони Саудй), зоирони Узбекистан ва чумхурихои хамсоя ба зиёрати хонаи Худо рафтанд. Бо дастури у миллион нусха Куръони Карим дар чумхурихои Осиёи Марказй тавзеъ карда шуд. Донишгохи исломии Имом Мухаммад ибни Сауд дар Риёз бошад, дар навбати хеш хар тобистон дар баъзе шахрхои Осиёи Марказй семинархои мураббиёнро ташкил мекунад. Вазорати умури мусулмонон, вацфхо, даъват ва рахбарй, ки соли 1993 дар мамлакат таъсис шуда аст, бо дастури ходими ду Масчидулхарам , шох Фахд ибни Абдулазиз ва валиахд Абдуллох ибни Абдулазиз ба истицболи мехмонони ин кишвар, ки барои адои хач омадаанд, мусоидат мекунанд. Вай хамчунин аз хисоби Шохигарии Арабистони Саудй ба ин кишвархо воизону хайатхо фиристода, миллионхо нусхаи Куръони каримро дар он чо пахн карда, дар тармим ва бунёди масчидхо инчунин муассисахои динй ширкат мекунанд. [2.]

Раванди эътирофи сиёсии давлатхои тозабаистицлоли Осиёи Марказй чй гуна сурат гирифт? Дар аввалхои солхои 1990-ум Шохигарии Арабистони Саудй мацоми нави давлатхои Осиёи Марказиро эътироф кард, аммо ин маънои онро надошт, ки намояндагихои Арабистони Саудй дар пойтахтхои хамаи ин давлатхо пайдо шудаанд. Соли 2004 онхо танхо дар Алмаато, Ашцобод, Боку ва Тошканд дари сафоратхои худро ба руйи мардум кушоданд. Дар шахри Ар-Риёз - пойтахти Арабистони Саудй чумхурихои Узбекистон ва Казоцистон бошанд, сафоратхонахои худро кушоданд.

Кушода шудани сафоратхонахо нисбатан дертар сурат гирифт, пас аз чанд соли ба расмият шинохта шудани давлатхои Осиёи Марказй аз тарафи Шохигарии Арабистони Саудй, ногуфта намонад, ки ташаббуси кушода шудани сафоратхонахо ба давлатхои тазобаистицлоли Осиёи Марказй тааллуц дорад. Кушод шудани сафоратхонаи Чумхурии Узбекистон дар шахри Ар-Риёз дар мохи майи соли 1995 ба вуцуъ пайваст, дар сурате, ки Арабситони Саудй сафоратхонаи худро дар шахри Тошканд бо хеле таъхир дар соли 1997 ифтитох кард. Сафоратхонаи Чумхурии Казоцистон бошад, дар Шохигарии Арабистони Саудй дар мохи майи соли 1996 кушода шуда, сафоратхонаи Арабистони Саудй дар шахри Алмаато бошад, дар мохи августи соли 1996 кушода шуд. Кушода шудани намояндагихои Точикистон ва Киргизистон дар Арабистони Саудй ва баръакс ба мушкилоте мувочех шуд. Дар Точикистон кушода шудани сафоратхонаи Арабистони Саудй ба иллати чангй шахрвандй ба таъхир афтода, дар Киргизистон бошад, ба иллати аз тарафи ин давлат Иерусалимро хамчун пойтахти давлати Исроил эътироф кардан ба таъхир афтод, дар сурате, ки хам Чумхурии Киргизистон ва хам Чумхурии Точикистон кайхо узвияти созмонхои бонуфузи исломиро ба даст оварда буданд. Хамин тариц, фацат Казоцистон ва Узбекистон кишвархое дар Осиёи Марказй махсуб мебошанд, ки муносибати нисбатан рушдёфта бо Арабистони Саудй доранд.

Мохи апрели соли 1992 президенти Узбекистон Ислом Каримов ба Арабистони Саудй сафари расмй анчом дод, ки барномаи у зиёрати умраро ба Макка ва Мадина дар

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

бар гирифт. Пас аз он боздидхои мушобехи Нурсултон Назарбоев (сентябри соли 1994) сурат гирифт. Рахбарони ин се давлат ба хотири расидан ба эътирофи густурдаи байналмилалй ва таъмини рушди и;тисодии кишвархояшон «;оидахои бозй»-ро, ки чониби Арабистони Саудй пешниход кардааст, пазируфтанд.

Аз чониби кишвархои Осиёи Марказй эътироф кардани мохияти мусулмонии онхо ва баъдан дар ин замина ворид шудани онхо ба Созмони конфронси исломй (СКИ) он ва;т гарави тахкими робитахои давлатхои нав бо чониби Саудй буд. Ба хамин тартиб, сафархои ду раиси чумхури ду кишвар ба Арабистони Саудй имкони ба назар бесоби;аро барои рушди равобити тичоративу и;тисодй, аз чумла чанбаи сармоягузории онхо бо Арабистони Саудиро кушод. Во;еан, ин вазифа хам барои Узбекистан ва хам барои Казо;истон вазифаи асосй буд.

Каримов зимни суханронй ба хайати точирони саудй, ки мохи ноябри соли 1996 ба Тошканд омада буданд, тахти сарварии президенти Ассотсиатсияи палатахои савдо ва саноати Шохигарй А. Ал- Ч,урайсй , таъкид кард, ки «муносибатхои тичорй ва молии харду кишвар ба ало;ахои аллакай мавчуд буда, такони чиддй дода» омодагй ба «мухайё кардани шароити мусоид барои сармоягузории сохибкорони саудй» изхор карда шуд [3, С. 40].

Хамин андеша ба таври хеле возех ва равшан дар изхороти президенти Казо;истон Нурсултон Назарбоев дар яке аз мусохибахои худ баён ёфта буд, аз он чумла у гуфта буд: «Дар мохи арели соли 1994 хангоми сафари хеш вазири корхои хоричии Ч,умхурии Казо;истон ба Шохигарии Арабистони Сауд бо хамтоёни худ - вазирони нафт, тичорат ва бана;шагирй масъалахои хамкорихои тичоратию и;тисодй дар байни ду кишварро мавриди баррасй ;арор доданд. Ман боварй дорам, ки сафари расмии ман ба Шохигарии Арабистони Саудй ин муносибатхоро ба сатхи сифатан нав, ки чавобгуи имкониятхои сиёсй ва и;тисодии кишвархои бародари мо мебошанд, баланд мебардорад» [3, С. 70].

Мохи ноябри соли 1996 нахустин хайати и;тисодии Арабистони Саудй ба Тошканд ташриф овард. Як сол пеш сафари хайати Узбекистон ба шахри Ар-Риёз бо имзои як ;арордод анчом ёфт.

Ширкати «Дельта» низ ба Туркманистон на худ аз худ, балки дар якчоягй бо UNICOL: ворид шуд: дар мохи октябри соли 1995 ду ширкат барои анчом додани корхои иктишофй бо лоихаи маъруфи сохтмони як лулаи газ ба вилояти Балучистони Покистон тавассути ;аламрави Афгонистон (дар оянда хачми инти;оли газ бояд дар як шабонаруз камаш 2 миллиард метри мукааб бошад) ;арордод ба имзо расониданд. Иштироки Арабистони Саудй дар ин лоиха назаррас аст: 40% сармояи умумии сармоягузорй. Аммо имкони ичрои ин тарх ба ду далел умдатан монеъ мешавад: ба далели идомаи бесуботй дар Афгонистон ва ба далели ра;обат бо Эрон ва Катар, ки дорои захоири ;обили мулохизаи гази табиъй хастанд ва хамчунин талоши тахкими шарикии и;тисодии худ бо Покистонро доранд.

Аввалин талош барои равобити муста;ими и;тисодии Арабистони Саудй ва Киргизистон дар мачмуъ танхо дар охири соли 2004 сурат гирифт, ки он хам ташаббус аз чониби Арабистони Саудй набуд. Хайати сохибкорон, ки дар охири мохи декабри соли 2004 аз Бишкек ба Риёз омада буданд, масъалаи имкон ва зарурати табодули тичоратии дучониба бо хамкорони саудии худро матрах карданд. Гуфту шуниде, ки барпо гардид, ба таври возех нишон дод, ки ассотсиатсияи палатахои савдо ва саноати Арабистони Саъудй барои дидани хама гуна и;доми муста;ил, ки аз чониби ма;омоти расмии ШАС (Шохигарии Арабистони Саудй) дастгирй намешавад, комилан омода нест. Рахбарони Ассотсиатсия дар посух ба мехмонони худ, ки даромаднокии сармоягузорй ба и;тисоди Киргизистонро (сохтмони неругоххои бар;и обй, кишоварзй, рушди сайёхй) ;айд кардаанд, таъкид карданд, ки танхо пас аз хосил шудани созиши равобити консулй ва кушодани хатти муста;ими хавоии Риёз - Бишкек дар мавриди таъсиси ин созмон амал

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

хоханд кард. Дар хамин хол, ягона махсулоти содиротии бемахдуд аз Арабистони Саудй ба Киргизистон метавонад, ба гуфтаи онхо, танхо хурмохои хушмазае, ки, ки аз чониби Шохигарии Арабистони Саудй истехсол карда мешаванд, буда метавонад.

Яке аз чиддитарин зухуроти терроризми байналмилалй на танхо таркишхои мохи феврали соли 1999 дар пойтахти Узбекистон, балки дар мачмуъ, амалхои террористии мазхабй дар Кафцоз ва Осиёи Марказй номида шудаанд.

Тавассути миёнаравии Арабистони Саудй Казоцистон аввалин давлати мусулмонии пасошуравй буд, ки пайваста бо Бонки Исломии Рушд (БИР) иртибот барцарор кард. Хамкорй дар тирамохи соли 1999 огоз ёфт. Дар Алмаато намояндагии минтацавии бонк таъсис ёфт. Шуъба лоихаи барцарор намудани озмоишгохи ядроии собиц Иттиходи Шуравй дар Семипалатинск, инчунин навсозии роххои чумхуриро маблаггузорй кард. Вазири саноат ва савдои Казоцистон А. Жахсибеков раиси Шурои директорони БИР (Бонки исломии рушд) таъйин шуд. Охиста-охиста фаъолияти намояндагй ба доираи васеътари кишвархои пасошуравй пахн шуд, гарчанде ки то хол он Киргизистон ва Туркманистон он цадар фаро нагирифтааст. Аз чумлаи лоихахое, ки Бонки Исломии Рушд то аввали соли 2003 амалй кардааст, маблаггузории тачхизоти мусулмонони Донишкадаи «Ицра» ( дар Алмаато) ва Донишкадаи ба номи Имом Ал- Бухорй дар Самарцанд мебошад. [8.]

Дар огози мохи марти соли 2004 сафари расмии Нурсултон Назарбоев ба Шохигарии Арабистони Саудй сурат гирифт, ин сафари расмй ба чаласаи Кумитаи хамкорихои тичоратй, ицтисодй, сармоягузорй, техникй ва фархангии Арабистони Саудй ва Казоцистон дар Риёз рост омад. Дар чаласахои кумита ва барномаи сафари раисичумхури Казоцистон гуфта мешавад, ки чониби Казоцистон ба афзоиши сармоягузории Арабистони Саудй дар тавлид ва интицоли гази табий ва хамчунин дар саноати нафту кимиё манфиатдор аст.

Барцарор намудани равобити Арабистони Саудй ва Чумхурии Точикистон дар замони баррасишаванда вижагихои худро дорад. Баъд аз фурупошии Иттиходи Шуравй ва ба истицлолияти давлатй сохиб гардидани Чумхурии Точикистон (9-сентябри соли 1991) дар муносибатхои Точикистон бо чомеаи чахонй, аз чумла, кишвархои арабй мархилаи сифатан нав огоз мегардад. Аз лахзаи ба даст овардани истицлолият Точикистон аз чониби тамоми кишвархои арабй ба расмият шинохта шуда, байни онхо муносибатхои дипломатй барцарор мегарданд. Шохигарии Арабистони Саудй яке аз аввалинхо шуда, аз бунёди равобити дипломатй бо Точикистон хабар дод.[5, С. 50 - 56].

Аз чумла, Истицлолияти Точикистон аз чониби Арабистони Саудй 11-уми январи соли 1992 эътироф шуда, 22-юми феврали хамон сол муносибатхои дипломатии миёни ду кишвар барцарор гардиданд.[6, С. 22].

Динамикаи ин муносибатхо баъдан чунин ба назар мерасад: 21-22 феврали 1992 хайати расмии Шохигарии Арабистони Саудй бо сарварии вазири корхои хоричии он кишвар, шохзода Сауд ал-Файсал ба Душанбе сафари корй дошт. Шохзодаро Президенти Чумхурии Точикистон Набиев Р. Н., сарвазир Мирзоев А. М. ба хузур пазируфтанд. Сауд ал- Файсал ба Президенти Чумхурии Точикистон даъватномаи хукумати кишварашро барои анчом додани сафари расмй ба Шохигарии Арабистони Саудй тахвил дод. Сафари вазири саудй бо имзо гардидани санад дар бораи барцарор шудани муносибатхои дипломатй байни ду кишвар ба поён расид. Мохи апрели соли 1993 дар Карочй (Покистон) дар чорчуби вохурии вазирони корхои хоричии давлатхои узви Созмони конференсияи исломй мулоцоти вазири корхои хоричии Чумхурии Точикистон Олимов Р. К. бо вазири корхои хоричии шохигарии Арабистони Сауди, шохзода Сауд ал-Файсал баргузор гардид. Дар таърихи рузхои 13-14 декабри соли 1994 дар чараёни баргузории мулоцоти хафтуми сарварони давлатхои узви Созмони конференсияи исломй дар Дорулбайзо (Магриб) мулоцоти Президенти Чумхурии

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

Точикистон Эмомалй Рахмон бо муовини якуми сарвазири Шохигарии Арабистони Саудй, валиахд, шохзода Абдулло ибни Абдулазиз доир шуд. Дар таърихи рузхои 24-25 сентябри 1995 фиристодаи махсуси хукумати Шохигарии Арабистони Саудй Мухаммад Ахмад Бодиб ба Чумхурии Точикистон ташриф овард. Хадафи сафари у баррасии пешниходи Созмони конференсияи исломй дар бораи барцарор намудани сулху оштй дар Давлати исломии Афгонистон буд. Фиристодаи саудиро Президенти Чумхурии Точикистон Эмомалй Рахмон, вазири корхои хоричй Назаров Т. Н. ба хузур пазируфтанд.[9, С. 94-105].

Аз солхои 1996-97 ин равобит характери дигар ба худ касб менамоянд, ки ба таври хронологи чунин ба назар мерасад. Дар мохи апрели 1996 ба мацсади шиносой бо кори Саридораи геодезия ва картографияи назди Хукумати Чумхурии Точикистон ва гузаронидани гуфтушунидхо дар атрофи имкониятхои хамкории дучониба хайати Шохигарии Арабистони Саудй, ки иборат аз мутахассисони сохаи геодезия, картография ва суратгирии хавой буд, аз Душанбе боздид ба амал меоваранд. Аз таърихи 30 июн то 3 июли соли 1997 нахустин сафари Президенти Чумхурии Точикистон Рахмонов Э. ба Арабистони Саудй баргузор мегардад. 1 июл дар цароргохи тобистонаи шох дар шахри Чидда мулоцоти Президенти Чумхурии Точикистон Рахмонов Э. бо подшохи Арабистони Саудй Фахд ибни Абдулазиз Оли Сауд барпо гардид. Дар чараёни сафар Президенти Чумхурии Точикистон, инчунин бо муовини сарвазири Шохигарии Арабистони Саудй, валиахд, шохзода Абдулло ибни Абдулазиз, вазири корхои хоричй, шохзода Сауд ал-Файсал, вазири хач, раиси Бонки рушди исломии Ахмад Мухаммад Алй, котиби кулли чомеаи чахони исломй Убайд Абдулло ва чамъе аз точикони муцими Шохигарии Арабистони Саудй мулокот ва сухбатхо доир намуд. Зимни ин сафар Президенти Чумхурии Точикистон суннати муаццадаси умраро ба чо меоварад. Баъди теъдодичунинвохурихои гуногун дар мацомоти мухталиф то соли 2007 ба 15 маротиба мерасад. [7, С. 22].

Хамин тариц, як назари мухтасари ба вазъияти сиёсй-ичтимоии раванди барцарор шудани муносибатхои Шохигарии Арабистони Саудй бо давлатхои тозабаистицлолрасидаи Осиёи Марказй моро ба чунин натичагирй мерасонад:

1. Раванди баркарор шудани робитахои Шохигарии Арабистони Саудй бо кишвархои тозаистицлоли Осиёи Марказй дар шароити нихоят мураккаби таърихи сурат гирифта, ба шебу фарозхои гуногун дучор гардидааст.

2. Дар раванди барцарор намудани муносибатхо бо Кдзоцистон, Узбекистан, Точикистон, Киргизистон ва Туркманистон аз тарафи Арбистони Саудй бархурдхои хоси сиёсй-дипломатй анчом дода шудааст, ки дар мачмуъ се мархаларо аз сар мегузаронад: а) ошкор сохтани равобити дучониба, б) кушишхои тавсеаи хамкорихо, в) бознигарй дар сиёсати хоричии худ нисбат ба кишвархои Осиёи Марказй.

З.Омузиши таърихи сиёсати хоричии Шохигарии Арабистони Сауди ин хацицатро собит месозад, ки бо вучуди талош дар заминаи тавсеаи хамкорихои дучониба ва бисрёчониба бо кишвархо Осиёи Марказй, ин кишвар он кадар муффац набудааст.

4. Раванди муносибатхои дучониба байни Чумхурии Точикистон ва Шохигарии Арабистони Саудй нишон медихад, ки байни ду кишвар холо хам чустучуйи нуктахои бахамоии манфиатхо идома дорад. Густариш ва инкишофи муносибатхо бо Арабистони Саудй ба манфиатхои Чумхурии Точикистон чавобгу мебошад. Ин кишвар аз имкониятхои васеи сармоягузории бархурдор аст ва истифода аз имкониятхо бо манфеи милли Точикистон созгор аст.

РУЙХАТИ АДАБИЁТИ ИСТИФОДАШУДА

1. Вавилов А.И. Саудовская Аравия на перекрестке веков и тысячелетий. М.: Дипломатическая академия МИД РФ; Ин-т актуальных международных проблем, 2001.

2. Дипломатические миссии. Представительства Королевства Саудовская Аравия за рубежом). Доступно на: http://www.mofa.gov.sa

3. Мосаров Ш. Р. Отношения Королевства Саудовская Аравия с мусульманскими республиками Центральной Азии и Кавказа (Узбекистан, Казахстан, Азербайджан) в эпоху Хранителя Двух Благородных Святынь короля Фахда бен Абдель Азиза Аль Сауда). Эр Рияд, 2002.(на араб.языке)

4. Наумкин В. В. Политические процессы в странах Востока (1945- 2000 гг.) // Ислам и мусульмане: культура и политика. М. - Н. Новгород: Медина, 2008.

5. Рахмон Э. Политика мира и созидания. Душанбе, 2009. С. 50 - 56

6. Розиков Ш. Взаимоотношения Республики Таджикистан с Королевством Саудовской Аравии: состояние и перспективы. // Известия АН РТ, №5, 2011, № 5. - С.22-25. (на тадж.яз.)

7. Саидов З. По меридианам дружбы. Политика открытых дверей Эмомали Рахмона. -Душанбе, 2010.

8. Чаласаи Шурои директорони ичроияи БИР Маблаггузории навро ба маблаги зиёда аз 538 миллион доллари ИМА тасдиц кард. Чидда, 16 июни 2003. Аз ин чо дастрас аст: http://www.isdb.org.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.