CC BY
13Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-321-329
NAYZA ULOQTIRUVCHILAR MASHG'UT MAKROSIKLINI YILLIK MUSOBAQALAR TAQVIMIGA MOSLASHTIRISH
B.Xaydarov, Z.Saydqulov, A.Baratov, B.Aqmonov, I.Mirzatillayev.
O'zDJTSU o'qituvchilari,
ANNOTATSIYA
Ushbu maqolada mualliflar yengil atletikaning nayza uloqtirish turning yillik yuklamalarning musobaqa taqvim rejasiga muvofiq ishlab chiqish etibor qaratilgan.
Kalit so'zlar. Nayza, yuklama, musobaqa, uloqtirish, jismoniy tayyorgarlik.
ABSTRACT
In this article, the authors focus on the development of annual downloads of track and field javelin throws according to the calendar plan of the competition.
Keywords. Javelin, loading, competition, throwing, physical training.
KIRISH
Mamlakatimizda aholining ayniqsa kelajak vorislari bo'lgan yosh avlodning jismoniy tarbiya va ommaviy sport bilan muntazam shug'ullanishi uchun amalga oshirilayotgan ishlar shart-sharoitlar bugungi kunda yaratilganligi taqsinga sazovordir. Qolaversa bu borada davlatimiz rahbarining etibor qaratganligi soxani yuqori darajada rivojlanishida muxim omil bo'lib xizmat qiladi. Jumladan Prizidentimizning jismoniy tarbiya va sport soxasida axoli sog'lig'ini mustaxkamlashga ko'maklashishdagi aniq dasturlarni amaliyotga joriy etish, yoshlarni sportga keng jalb etish va ular orasidan iqtidorli sportchilarni saralab olish, sport turlari bo'yicha yuqori natijalarni taminlaydigan maxoratli sportchilar bilan milliy terma jamoalarni shakillantirish va murabbiylar uchun qo'shimcha shart-sharoitlar yaratish zaruriyati mavjud. Yuqoridagi fikrlardan shunday xulosa kelib chiqadiki, murabbiylik masulyatini o'z yelkasiga olayotgan, endi ish boshlagan murabbiylar faolyati samarasini oshirishda dolzarp masala bo'lib kelmoqda.
Ishning maqsadi: Nayza uloqtiruvchilar sport formasini yillik musobaqalar taqvimiga moslashtirish.
Tadqiqotning vazifasi:
-mavzuga oid ilmiy uslubiy adabyotlar bilan tanishish.
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-321-329
-nayza ulaloqtiruvchilarning yillik musobaqalar taqvimi bilan tanishish. Tadqiqot obyekti: O'zbekiston jismoniy tarbiya va sport unversiteti yengil atletika sport turi bo'yicha tahsil olayotgan sport takomillashuvvi guruhi.
Tadqiqot predmeti: Nayza uloqtiruvchilarni umumiy jismoniy tayyorgarligiga qaratilgan mashg'ulotlarni rejalashtirish tizimi va mashg'ulot jarayoni. Tadqiqot usullari: -pedagogik kuzatuv. -matematik statistika usuli.
Jismoniy tarbiya jarayonida yuklamalar va dam olishni tizimli uyg'lashtirish juda muhim qoida bo'lib, mashg'ulotlarning umumiy samarsi oxir-oqibat unga bog'liq bo'ladi. Mashg'ulotlar orasidagi turli xil dam olish varyantlarini to'liq, qattiq va supertiklanish (superkabinsatsiya) vositalarini shuning dek, yuklamalarning kattaliklari hamda yo'nalishlarini boshqara turib, mashg'ulotlarni yetarlicha tez-tez, nisbatan katta shiddat bilan o'tkazgan holda maksimal samaraga erishish mumkin. Buning ustiga, tezkor ish qobilyati har xil tomonlarning tiklanishi geteroxron tarzda (har xil vaqtda) sodir bo'lishini etiborga olib, haftalik sikl yoki bir kunlik mashg'ulotlar tizimini shunday tuzish kerakki, unda hech qanday salbiy oqibatlar bo'lmasligi hamda ijobiy samaraga erishilishi zarur. Organizm har xil tizimlarining yuqori darajada ishlashini saqlab turishi uchun qat'iy belgilangan muddatni dam olish tanafluslaridan so'ng yuklamalarnii takroran bajarish kerak. Yuklamalar orasida dam olish oralig'i uzoq vaqtni tashkil qilganda, qayta moslashish sodir bo'ladi - organizm avvalgi darajasiga qaytishi mumkin. Dam olish oraliqlari qisqa bo'lganda, organizmning ish qobiliyati tiklanib ulgurmaydi. To'liq tiklanmaslik sharoitida yuklamalani muntazam takrorlab borish zahiraning kamayib ketishi natijasida organizm ishqobiliyatining pasayishiga olib keladi. Avval bu fiziologik doirada sodir bo'ladi va o'ta mashqlanganlikka va chuqur patologik holatlarga olib kelishi mumkin. Supertiklanish (superqoplanish)fazasi paydo bo'lishi uchun talab qilinadigan vaqt oralig'i optimal hisoblanadi. Jismoniy sifatlami tarbiyalashda hamma hollarda faqat optimal dam olish tanaffuslaridan foydalanish maqsadga muvofiq. Qator vaziyatlarga qarab, malum bir paytlarda ham to'liq, ham qisqartirilgan "qattiq" tanaffuslar foydali bo'lishi mumkin. Shunday qilib, jismoniy tarbiyada aniq tizimni va "iz qoldirish" qoidasini e'tiborga olgan holda ta'sirlar ketma-ketligini tuzish yuklama va dam olishni tizimU uyg'unlashtirish tamoyilini amalga oshirish uchun xosdir. Tamoyilni amalga oshirishning quyidagi metodik yo'llari shu bilan tushuntiriladi: - topshiriqlarning oqilona takrorlanishi:
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-321-329
- yuklamalar va dam olishning oqilona uyg'unlashuvi;
- topshiriqlar va yuklamalaming takrorlanishi hamda
variantliligi.
Yuklamalar dinamikasining moslashtirilgan muvozanati tamoyili
Bu tamoyildan uchta asosiy qoida kelib chiqadiki, ularga muvofiq jismoniy tarbiya bosqichlari doirasida umumiy yuklama dinamikasining tipik shakllari aniqlangan.
1.Jismoniy tarbiya jarayonida foydalaniladigan umumiy yuklama miqdori shunday bo'lishi kerakki, uning qo'llanilishi sog'liqda salbiy o'zgarishlami keltirib chiqarmasligi lozim. Ushbu qoida yuklamalaming kumulyativ samarasini muntazam nazorat qilishni ko'zda tutadi.
2.Q'llaniladigan yuklamaga moslashib borgan sari, ya'ni moslashishli o'zgarishlar barqaror holat bosqichiga o'tgan sayin umumiy yuklama o'lchamlarining navbatdagi oshirilishi bajarilishi kerak. Erishilgan tayyorgarlik darajasi qancha yuqori bo'lsa, yuklama parametrlari shuncha katta oshiriladi.
3Jismoniy tarbiyada umumiy yuklamalar miqdoridan foydalanish mashg'ulotlar tizimining ayrim bosqichlarida uning vaqtinchalik kamayishi, yoki barqarorlashishi, yohud vaqtinchalik oshishini nazarda tutadi.
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-321-329
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-321-329
Makrosikl yuklamalar dinamikasi
80% -
70%
60%
5 50% E
"w
o-
> 30%
20%
0% Tayyorgarlik 1 Tayyorgarlik 2 Tayyorgarlik 3 Tayyorgarlik 4 Tayyorgarlik 5 Tayyorgarlik 6 Tayyorgarlik 7 Tayyorgarlik 8 Tayyorgarlik 9
Tehnik 35% 30% 20% 35% 35% 40% 50% 55% 60%
^—Taktik 5% 5% 5% 10% 10% 10% 12%
Jismoniy 65% 70% 75% 60% 60% 50% 40% 35% 28%
NATIJALAR TAXLILI
Nayza uloqtiruvchilarning yillik mashg'ulot sikllarini kuzatish, musobaqalarning yillik taqvimi, sportchilarning har bir tayyorgarlik davrida olingan yuklamalar meyori va sportchilarga qo'yilgan rejadagi talablar shuni ko'rsatdiki tayyorgarlikning birinchi davriga birinchi haftalikdan sakkizinchi haftalikkacha bo'lgan mikrosikllar kirib bunda tehnik tayyorgarlikka umumiy mashg'ulotning 35%, jismoniy tayyorgarlikka 65% kiradi hamda bu haftaliklarda fizoterapiya, yuklamalar tahlilili, sinov tadbirlari amalga oshiriladi. Ikkinch tayyorgarlik davriga to'qizinchi haftalikdan o'n beshinchi haftalikkacha bo'lgan mikrosikllar kirib bunda umumiy mashg'ulotning tehnik tayyorgarligiga 30%, jismoniy tayyorgarlikka 70% urg'u beriladi. Tayyorgarlikning uchinchi davriga o'n oltinchi haftalikdan, yigirma ikkinchi haftalikkacha bo'lgan mikrosikllar kirib, bunda umumiy mashg'ulotning tehnik tayyorgarligiga 20%, taktik tayyorgarlikka 5%, jismoniy tayyorgarlikka 75% ajiratildi. Ushbu tayyorgarlik davrida yuklamalar tahlili hamda sinov mashg'ulot jarayoni o'ykazildi.Tayyorgarlikning to'rtinchi davriga yigirma uchinchi haftaligidan yigirma yettinchigacha mikrosikl kirib, umumiy mashg'ulotnng tehnik tayyorgarligia 35%, taktik tayyorgarlikka 5%, jismoniy tayyorgarlikka 60% ajiratildi. Bu
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-321-329
tayyorgarlikning mikrosikllarida bitta ichki musobaqa, va fizoterapiya tadbirlari o'tkazildi. Tayyorgarlikning beshinchi davriga yigirma sakkizinchi haftalikdan o'ttiz ikkinchigacha haftalik kirib bunda umumiy mashg'ulotning texnik tayyorgarligiga 35%, taktik tayyorgarligiga 5%, jismoniy tayyorgarligiga 60% ajiratildi. Ushbu mikrosillarda bitta yuklamalar tahlili o'tkazildi hamda ikkita ichki va bitta chetki muhim musobaqaga tayyorgarlik ko'rildi. Tayyorgarlikning oltinchi davriga o'tiz uchinchi haftalikdan o'tiz oltinchi hartalikkacha bo'lgan mikrosikl kirib bunda umumiy mashg'ulotning tehnik tayyorgarligiga 40%, taktik tayyorgarligiga 10%, jismoniy tayyorgarligiga 50% achiratildi. Tayyorgarlikning yettinchi davriga o'tiz yettinchi haftalikdan o'tiz to'qqizinchi haftaligigacha bo'lgan mikrosikl kirib, bunda umumiy mashg'ulotning tehnik tayyorgarligiga 50%, taktik tayyorgarligiga 10%, jismoniy tayyorgarligiga 40% ajiratildi. Ushbu davrda bitta ichki muhim musobaqa o'tgazildi. Tayyorgarlikning sakkizinchi davriga qirqinchi haftadan qirq uchunchi haftagacha bo'lgan mikrosikl kirib, bunda umumiy mashg'ulotning tehnik tayyorgarligiga 55%, taktik tayyorgarligiga 10%, jismoniy tayyorgarligiga 35% ajiratildi. Bu davrninng ohirgi haftasida chetki bitta muhim musobaqa rejalashtiridi. Tayyorgarlikning to'qqizinchi davriga qirq to'rtinchi haftadan qirq oltinchi haftagacha bo'lgan mikrosikl kirib, bunda umumiy mashg'ulotning texnik tayyorgarligiga 60%, taktik tayyorgarligiga 12%, jismoniy tayyorgarliga 28%ajiratildi. Ushbu davrda bitta sinov mashg'ulot o'tkazildi. Keyingi bosqichlarda besh hafta tiklanishga qaratilgan mashg'ulotlar va tadbirlar olib borildi.
XULOSA
Mashg'ulotlarning makrosikl davrida mashg'ulotlarni rejalashtirishda yillik musobaqalar taqvimini bilish hamda ushbu taqvimga asoslangan holda sportchini maksimalgacha o'z sport formasiga olib chiqish, tiklanish va yuklamalar tizimining bir biriga mofiq kelishini taminlash, umumiy tayyorgarlik, maxsus tayyorgarlik bosqichlarini to'g'ri rejalashtirish va tahlil qilish, musobaqa oldi hamda musobaqa davrida sportchini ruhiy tayyorgarligiga etibor qaratish zarur. Integeral tayyorgarlikning barcha bosqichlarida fizoterapiya, sinov mashg'ulotlari hamda bular asosida yuklamalar tahlili o'tkazish hulosa chiqargan holda mashg'ulotlarni tashkillashtirish sportchining natijasiga ijobiy tasir ko'rsatmasdan qolmaydi.
REFERENCES
1. Jilkin A. I., Kuzmin V. S., Sidorchuk Е. V. Legkaya atletika (Ucheb. posobie dlya
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-321-329
stud. vissh. ucheb. zavedenii. 237-238-str. M.: 2009 g.
2. Nikitushkin V.G., Uchebnik. Teoriya i metodika yunosheskogo sporta. 201-str. M.: 2010 g.
3. Ozolin N.G., Xomenkov L.S. i dr. Uchebnik trenera po legkoy atletike. 77-78-str. M.: 1986 g.
4. Shakirjanova K.T., Nayza uloqtirish o'quv qo'llanma 8 b/t. 131-bet. T.: 2011 y.
5. Olimov M.S., Soliev I.R., Xaydarov B.Sh. Sport pedagogik maxoratini oshirish. 125-133 bet. Darslik T.: 2017y.
6. Худайбeрдиeва, Н. А. (2021). ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ВА СПОРТ СОХДСИДА АЁЛЛАР УРТАСИДА ОММАВИЙ СПОРТНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ЙУЛЛАРИ. Fan-Sportga, (5), 39-41.
7. Turobov, X. X., & Soliyev, S. S. (2022). Zamonaviy O'zbekistonda ommaviy sportni rivojlantirishning tashkiliy asoslari. Uzluksiz ta'lim, 33-39.
8. Джалилова, Л. А., & Джалилова, М. И. (2022). РИТУАЛ ОЛИМПИЙСКОГО ОГНЯ В УЗБЕКИСТАНЕ: ИСТОРИЯ И ТРАДИЦИИ. Uzluksiz ta'lim, 27-32.
9. Мухаммадов, М. Г. (2018). Улучшeниe скорости молодых игроков анализа динамики мeтрологичeских показатeлeй. Научный альманах, (7-1), 110-112.
10. Der, A. (2021). Kontrolle der besonderen Beweglichkeit von Fußballspielern von Kinder-Jugendmannschaften anhand von Expertenschätzungen Makhsumov Islomjon Adilovich.
11. Юсупов, Н. М. (2020). УЗБЕКИСТОН МАХДЯЛАЛАРИДА БОЛАЛАР ФУТБОЛИНИНГ РИВОЖИ. Fan-Sportga, (3), 51-53.
12. Oripov, O. O. O., & Otkirov, O. Z. O. (2022). OMMAVIY SPORTNI RIVOJLANTIRISHNING INNOVATSION TEXNOLOGIYALARI. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(4), 491-500.
13. Yo'Nalishlarini, S. I. I. R., & Otkirov, O. Z. O. (2022). SPORT INFRATUZILMASINI INNOVATSION RIVOJLANTIRISH YO „NALISHLARINI SHAKLLANTIRISH. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(4), 501-509.
14. Gulomov, N. S. O., & Raximboyeva, M. M. Q. (2022). VOLEYBOLCHILARNI GURUHLI TAKTIK HARAKATLARGA O „RGATISH. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(5), 703-712.
15. Idrisov, M. I. O. G. L., & Oripov, O. O. O. G. L. (2022). SPORT-SOG „LOMLASHTIRISH TURIZMINI OLIY O „QUV YURTLARI TALABALARIGA O „QITISHNING INNOVATSION TEXNOLOGIYASI. Central Asian Research
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-321-329
Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(5), 224-231.
16. Idrisov, M. I. O. G. L., & Otkirov, O. Z. O. (2022). INNOVATSION SPORT INFRATUZILMASINI YARATISH VA UNI RIVOJLANTIRISH MODELINI ISHLAB CHIQISH ALGORITMI. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(5), 721-729.
17. Умаралиева, Ф. Т. (2022). СТОЛ ТЕННИСИ БУЙИЧА МУСОБА^АЛАРНИ УТКАЗИШДА МУСОБА^А ^ОИДАЛАРИНИНГ АДАМИЯТИ. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(1), 413-418.
18. Gulomov, N. S. O. (2022). 15-16 YOSHLI VOLEYBOLCHILARDA MUSOBAQA NATIJAVIYLIGINI TA'MINLASHDA TAFAKKURNI AHAMIYATI. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(4), 475-482.
19. Ходиков, Б. Х. (2022). КУРАШЧИЛАРНИНГ ТЕХНИК-ТАКТИК ДАРАКАТЛАРИ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШДА МАШГУЛОТ ЖАРАЁНИНИ ТЕХНОЛОГИЯСИ ОПТИМАЛЛАШТИРИШ. Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(6), 513-522.
20. Исаев, И. Б. (2022). БЕЛБОГЛИ КУРАШДА МУСОБА^А ОЛДИ ТАЙЁРГАРЛИГИНИ ОПТИМАЛЛАШТИРИШ ВА ТАКОМИЛЛАШТИРИШ. Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(6), 504512.
21. Эргашов, Б. Д. (2022). БЕЛБОГЛИ КУРАШДА КУЧ ТУРЛАРИ ВА КУЧ ЧИДАМКОРЛИГИНИ УЗИГА ХОС УРНИ ВА АДАМИЯТИ, УЛАРНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ЙУЛЛАРИ. Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(6), 494-503.
22. Алимжонов, С. И. (2021). Мактабгача ёшдаги бодадар гурухдарида футбоднинг муаммо ва ечимдари. Fan-sportga, 46-48.
23. Шермахаммедов, A. Т. (2020). ФУТБОЛЧИЛАРНИНГ МАХСУС ЧИДАМЛИЛИГИНИНГ АХАМИЯТИ ВА УНИНГ 16-17 ЁШЛИ ФУТБОЛЧИЛАРНИНГ МУСОБА^А ФАОЛИЯТИ ШАРОИТИДА НАМОЁН БУЛИШИ. Фан-спортга, 28-31.
24. Эркинов, Ш. Ш. У., Шукурова, С. С., Акрамов, Б. Н., Эрдонов, О. Л., & Пудатова, М. Д. (2021). Анализ взаимосвязи параметров состава тела с параметрами скоростных качеств у футболистов на этапе углубленной специализации. Человек. Спорт. Медицина, 21(S1), 38-44.
25. Машарипова, Р. Ю. (2022). АНАЛИЗ ФИЗИЧЕСКОЙ
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-321-329
ПОДГОТОВЛЕННОСТИ СПЕЦИАЛЬНЫХ АТЛЕТОВ-ГИМНАСТОВ. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(5), 730-737. 26. Юсупов, Н. М. (2020). УЗБЕКИСТОН МАДАЛЛАЛАРИДА БОЛАЛАР ФУТБОЛИНИНГ РИВОЖИ. Fan-Sportga, (3), 51-53.
